3. september 2020 Dómsmálaráðuneytið

Nr. 290/2020 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Þann 3. september 2020 er kveðinn upp svo hljóðandi

úrskurður nr. 290/2020

í stjórnsýslumáli nr. KNU20050025

Kæra [...]

á ákvörðun

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Þann 19. maí 2020 kærði [...], fd. [...], ríkisborgari Úkraínu (hér eftir nefnd kærandi) ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 28. apríl 2020, um að synja henni um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja henni um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga.

Þess er aðallega krafist að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og að kæranda verði veitt staða flóttamanns með vísan til 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til vara er þess krafist að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og að kæranda verði veitt viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til þrautavara er þess krafist að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og að kæranda verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða með vísan til 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Til þrautaþrautavara er þess krafist að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og Útlendingastofnun verði gert að taka málið til meðferðar á ný.

Fyrrgreind ákvörðun er kærð á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II. Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér á landi þann 20. desember 2019. Kærandi kom í viðtal hjá Útlendingastofnun m.a. þann 9. mars 2020 ásamt talsmanni sínum. Með ákvörðun, dags. 28. apríl 2020, synjaði Útlendingastofnun kæranda um alþjóðlega vernd ásamt því að synja henni um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Var sú ákvörðun kærð til kærunefndar útlendingamála þann 19. maí 2020. Kærunefnd barst greinargerð kæranda þann 9. júní 2020 ásamt fylgigögnum. Frekari gögn og upplýsingar bárust frá kæranda 11. og 30. júní og 24. júlí 2020. Í greinargerð óskaði kærandi eftir því að fá að koma fyrir nefndina og tjá sig um efni málsins. Í ljósi frásagnar kæranda og skýrslna um heimaríki taldi kærunefnd ekki ástæðu til að gefa kæranda kost á að koma fyrir nefndina, sbr. 7. mgr. 8. gr. laga um útlendinga.

III. Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærandi byggi umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að kærandi sé í hættu í heimaríki sínu vegna stjórnmálaskoðana og aðildar sinnar að tilteknum þjóðfélagshópi.

Niðurstaða ákvörðunar Útlendingastofnunar í máli kæranda var sú að kærandi sé ekki flóttamaður og henni skuli synjað um alþjóðlega vernd á Íslandi skv. ákvæðum 37. og 40. gr. laga um útlendinga. Kæranda var jafnframt synjað um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 74. gr. laga um útlendinga. Þá taldi stofnunin að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga stæði endursendingu til heimaríkis ekki í vegi.

Kæranda var vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga. Útlendingastofnun tilkynnti kæranda jafnframt að kæra frestaði réttaráhrifum ákvörðunarinnar, sbr. 1. mgr. 35. gr. laga um útlendinga.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Í greinargerð kæranda kemur fram að hún sé fædd og uppalin á [...] en hafi verið búsett víðsvegar um Úkraínu síðastliðin ár. Hún hafi starfað hjá dagblaði þar sem hún hafi rannsakað og fjallað um ósannindi sem fjölmiðlar í landinu hafi miðlað til almennings. Kærandi hafi m.a. greint frá því í viðtölum hjá Útlendingastofnun að hún tilheyri minnihlutahópi í heimaríki sínu á grundvelli kynþáttar þar sem hún sé frá [...] og sé rússneskumælandi. Þá tilheyri hún minnihlutahópi á grundvelli stjórnmálaskoðana en hún sé aðgerðarsinni í stjórnarandstöðuflokknum [...]. Þá hafi kærandi greint frá því að í Úkraínu tilheyri rússneskumælandi einstaklingar sérstökum hópi og ef hún tjái sig á rússnesku við einhvern sem tali úkraínsku þá eigi hún á hættu að fá sekt. Kærandi hafi greint frá því að hún sé handhafi vegabréfs frá bæði Úkraínu og Rússlandi sem hafi í för með sér að hún eigi á hættu fangelsisvist þegar hún ferðist á milli ríkjanna. Kærandi hafi lent í erfiðleikum í starfi vegna þess að hún sé rússneskumælandi auk þess sem að hún eigi á hættu að verða fyrir ofbeldi vegna þessa. Kærandi sé þá þekkt persóna meðal öryggisþjónustunnar í heimaríki og þeir einstaklingar sem hafi beitt hana ofbeldi og áreiti séu tengdir henni. Þá hafi lögreglan ekki brugðist við kvörtunum kæranda eða annarra meðlima flokksins vegna ofsókna og áreitis. Auk þess hafi hún greint frá því að hafa naumlega náð að koma sér undan því að vera beitt kynferðisofbeldi vegna pólitískra skoðana sinna. Kærandi kvaðst ekki hafa leitað til lögreglu vegna þessa atviks þar sem hún hafi verið fullviss um að henni yrði kennt um áreitið. Að lokum hafi kærandi greint frá því að hún óttist yfirvöld, lögregluna, öryggisþjónustuna og almenning auk þess sem hún óttist um líf sitt og að hún verði send í fangelsi verði henni gert að snúa aftur til heimaríkis.

Kærandi gerir ýmsar athugasemdir við trúverðugleikamat Útlendingastofnunar. Kærandi gerir m.a. athugasemd við mat Útlendingastofnunar á tilteknum gögnum sem kærandi hafi lagt fram við meðferð málsins. Stofnunin hafi t.a.m. tekið fram í ákvörðun sinni að hvorki nafn kæranda né aðrar upplýsingar um hana komi fram á flokksskírteini hennar. Kærandi greini frá því að meðlimir flokksins eigi á hættu að verða fyrir áreiti og því séu flokksskírteinin gerð með þessum hætti. Þá sé tekið fram í ákvörðun Útlendingastofnunar að á fjölmiðlapassa sem hún hafi lagt fram komi nafn hennar hvergi fram. Hið rétta sé að nafn hennar sé á passanum á rússnesku. Þá gerir kærandi athugasemd við að í ákvörðun Útlendingastofnunar komi fram að hún hafi ekki lagt fram nein viðtöl eða greinar sem hún kvaðst hafa unnið fyrir fjölmiðilinn þegar hún hafi aldrei verið beðin um að leggja slík gögn fram. Kærandi gerir jafnframt athugasemd við að í ákvörðun Útlendingastofnunar komi fram að þrátt fyrir að úkraínska sé opinbert tungumál landsins þá sé rússneska töluð víða. Í þessu samhengi bendir kærandi á að fyrir utan tiltekin átakasvæði landsins séu ekki mörg rússneskumælandi svæði í landinu. Í ákvörðuninni sé einungis vikið að því að úkraínska sé opinbert tungumál landsins en hvergi vikið að því að önnur tungumál sé einungis heimilt að tala einslega eða við trúarþjónustu. Þá gerir kærandi athugasemd við það að í ákvörðun Útlendingastofnunar komi fram að hún hafi ekki lagt fram nein gögn eða aðrar upplýsingar sem styðji við frásögn hennar af því áreiti sem hún kveði sig hafa lifað við vegna þess að hún sé rússneskumælandi í Úkraínu. Kærandi bendi á að hún hafi vísað til fyrrgreindra umdeildra laga um ríkistungumál auk þess sem að frásögn hennar af því áreiti sem hún hafi orðið fyrir hafi verið gefið of lítið vægi þrátt fyrir að vera skýr og staðföst. Þá gerir kærandi athugasemd við að Útlendingastofnun taki fram í ákvörðun sinni að það sé mat stofnunarinnar að kæranda standi til boða viðeigandi aðstoð og vernd úkraínskra stjórnvalda þegar að stofnunin telji kæranda ekki hafa sýnt fram á það áreiti sem hún kveði sig hafa orðið fyrir eða kunni að geta orðið fyrir. Slík staðhæfing skjóti skökku við að mati kæranda. Stofnunin leggi ekki til grundvallar frásögn kæranda af því áreiti sem hún hafi upplifað og því sé ekki ljóst hvert mat stofnunarinnar á viðeigandi aðstoð og vernd úkraínskra stjórnvalda sé og hvernig stofnunin geti verið fullviss um að henni standi framangreint til boða. Heilt á litið geri kærandi athugasemdir við að Útlendingastofnun hafi einungis byggt á því við úrlausn málsins að kærandi sé frá Úkraínu en ekki stöðu hennar í heild sem rússneskumælandi konu sem starfi við óháða blaðamennsku og sé meðlimur stjórnarandstöðuflokks.

Í greinargerð kæranda er að finna umfjöllun um aðstæður á yfirráðasvæði aðskilnaðarsinna á [...] í suðurhluta Úkraínu sem sé viðkvæmt og óstöðugt í kjölfar átaka sem þar hafi geisað síðan árið 2014. Átökin hafi haft miklar efnahagslegar afleiðingar í för með sér og mikil áhrif á íbúa landsins. Upplýsingar beri með sér að yfirvöld í Úkraínu hafi ekki gripið til fullnægjandi aðgerða í tengslum við þá aðila sem beri ábyrgð á mannréttindabrotum, s.s. manndrápum, mannránum og pyndingum, og þeir sem hafi gagnrýnt hernám á svæðinu hafi verið settir í varðhald. Þá gerir kærandi grein fyrir stöðu þeirra einstaklinga sem séu með úkraínskt ríkisfang á [...] og þeim erfiðleikum sem þeir hafi orðið fyrir á svæðinu. Kærandi fjallar einnig um aðstæður stjórnarandstæðinga og blaðamanna í Úkraínu. Meðal helstu mannréttindabrota í landinu árið 2019 hafi verið miklar takmarkanir á tjáningarfrelsi, s.s. ofbeldi gegn blaðamönnum, ritskoðun og lokun vefsíðna. Óháðir fjölmiðlar hafi átt í erfiðleikum með að starfa og þá sérstaklega þeir sem hafi fjallað um ástandið á [...]. Dæmi séu um að öryggissveitir og lögregla áreiti og hneppi blaðamenn í varðhald og þá hafi margir pólitískir aðgerðarsinnar og blaðamenn flúið vegna ótta við að verða skotmörk yfirvalda vegna starfa sinna. Blaðamenn hafi jafnframt orðið fyrir árásum og hótunum í tengslum við störf sín af hálfu opinberra starfsmanna og róttækra hópa. Sameinuðu þjóðirnar hafi lýst yfir áhyggjum af mikilli viðvarandi spillingu í Úkraínu og árásum og hótunum á hendur aðgerðarsinnum og blaðamönnum sem tali gegn spillingu. Þá er jafnframt að finna umfjöllun um aðstæður vegalausra innan Úkraínu en heimildir beri með sér að vegalausir einstaklingar eigi í erfiðleikum með að nálgast grunnþjónustu, s.s. menntun, læknisþjónustu, atvinnu, bótagreiðslur, skilríki o.fl. Þá beri heimildir með sér að bæði opinberir starfsmenn og almenningur í Úkraínu beri neikvæð viðhorf til vegalausra einstaklinga.

Þá fjallar kærandi um stöðu kvenna í Úkraínu. Heimildir beri með sér að útbreitt refsileysi í landinu í kjölfar átakanna hafi haft sérstaklega mikil áhrif á konur og geti haft í för með sér aukið ofbeldi gagnvart konum og takmarkað tækifæri þeirra til að njóta réttinda sinna. Þá hafi nefnd á vegum Sameinuðu þjóðanna áhyggjur af því að spilling og ósjálfstæði dómstóla leiði til refsileysis gerenda í málum er varði mismunun gegn konum og bendir á að dómskerfið sé óaðgengilegt fyrir konur. Þá séu engin lög í Úkraínu sem kveði á um bann við heimilisofbeldi. Heimildir beri með sér að fjórðungur kvenna í Úkraínu hafi orðið fyrir líkamlegu eða kynferðislegu ofbeldi en einungis lítill hluti þolenda hafi tilkynnt ofbeldið til lögreglu. Þá séu engin sérstök úrræði fyrir konur sem þolendur kynferðisofbeldis auk þess sem að skortur sé á árangursríkum rannsóknum af hálfu lögreglu. Kærandi fjallar einnig um stöðu rússneskumælandi einstaklinga í Úkraínu en árið 2019 hafi úkraínska þingið samþykkt lög þar sem fram kemur að allir borgarar skuli kunna úkraínsku og að það sé lögboðið tungumál allra opinberra starfsmanna. Efnahags-, félags- og menningarréttindanefnd Sameinuðu þjóðanna hafi lýst yfir áhyggjum af því að löggjöfin ýti undir mismunandi meðferð minnihlutahópa.

Kærandi krefst þess aðallega að henni verði veitt alþjóðleg vernd skv. 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærandi heldur því fram að hún uppfylli skilyrði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga þar sem hún hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir af hálfu yfirvalda, lögreglu, öryggisþjónustunnar og almennings í heimaríki. Kærandi byggir á því að ofsóknir gegn henni séu í fyrsta lagi vegna þjóðernis, sbr. c-lið 3. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, í öðru lagi vegna stjórnmálaskoðana sinna, sbr. e-lið 3. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, en hún sé meðlimur í stjórnarandstöðuflokki sem hafi beitt sér gegn og gagnrýnt opinberlega stjórnvöld í heimaríki hennar og í þriðja lagi vegna aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi, sbr. d-lið 3. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, þar sem kærandi sé rússneskumælandi kona sem fæddist og ólst upp á [...]. Kærandi byggir einnig á því að ofsóknir gegn henni teljist samsafn athafna, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga. Vísar kærandi í því sambandi til leiðbeininga Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna en hún telji allt benda til þess að hún búi við ólögmæta mismunun í heimalandi sínu sem samkvæmt skilgreiningunni á samsafni athafna jafngildi ofsóknum, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga. Þá telji kærandi að þeir sem hún óttist falli undir ákvæði a-, b- og c-lið 4. mgr. 38. gr. laga um útlendinga en hún óttist yfirvöld í heimaríki, almenning og hópa eða samtök sem stjórni ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess. Yfirvöld í heimaríki hennar hafi hvorki vilja né getu til að veita henni vernd. Samkvæmt framangreindu sé kærandi flóttamaður í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga og því beri að veita henni vernd í samræmi við það. Þá telji kærandi að með því að senda hana til Úkraínu yrði brotið gegn meginreglu þjóðaréttar um non-refoulement, sbr. 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga, auk þess sem að slík ákvörðun myndi brjóta í bága við 1. mgr. 68. gr. stjórnarskrár Íslands, 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, 7. gr. alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og 33. gr. flóttamannasamnings Sameinuðu þjóðanna.

Varakrafa kæranda er sú að kæranda verði veitt viðbótarvernd hér á landi með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Með vísan til aðstæðna í Úkraínu og þess sem hafi verið rakið í tengslum við aðalkröfu kæranda byggir hún á því að hún uppfylli skilyrði umræddrar greinar þar sem raunhæf ástæða sé til að ætla að hún eigi á hættu að sæta ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð í heimaríki sínu.

Til þrautavara er þess krafist að kæranda verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Til stuðnings þrautavarakröfu sinni vísar kærandi til lögskýringargagna að baki ákvæðinu þar sem m.a. komi fram að grundvöllur dvalarleyfis á grundvelli mannúðarsjónarmiða geti verið alvarlegar aðstæður í heimaríki, s.s. viðvarandi mannréttindabrot í ríkinu eða sú aðstaða að yfirvöld veiti ekki þegnum sínum vernd gegn ofbeldisbrotum eða glæpum. Þá geti útlendingur einnig þurft á vernd að halda vegna erfiðra félagslegra aðstæðna í heimaríki. Kærandi gerir athugasemd við umfjöllun Útlendingastofnunar er varðar kröfu kæranda um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða en að mati kæranda hafi ekki farið fram fullnægjandi heildarmat á stöðu hennar í Úkraínu. Kærandi vísar til þess að hún sé ung einstæð kona, fjölskylduaðstæður hennar séu bágar í heimaríki, hún hafi ekki tengslanet eða bakland sér til stuðnings og hún hafi nú þegar orðið fyrir ofsóknum í heimaríki. Í Úkraínu og á [...] skorti á að mannréttindi séu tryggð auk þess sem að kæranda standi ekki til boða vernd eða annars konar stuðningur frá yfirvöldum eða fjölskyldu hennar. Muni því almennar og félagslegar aðstæður hennar í heimaríki verða afar erfiðar.

Til þrautaþrautavara gerir kærandi þá kröfu að hin kærða ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og stofnuninni gert að taka málið til meðferðar á ný. Byggir krafan á annmarka á meðferð Útlendingastofnunar á máli kæranda sem að nokkru leyti hefur verið fjallað um hér að framan er varðar trúverðugleikamat Útlendingastofnunar. Kærandi gerir þá einnig athugasemd við að ekki hafi verið fjallað um málsástæður kæranda er varðar þjóðerni hennar. Áréttar kærandi skyldu íslenskra stjórnvalda til að leggja ítarlegt mat á stöðu kæranda en stjórnvöld séu bundin af rannsóknarreglu stjórnsýslulaga. Þá gerir kærandi athugasemd við að Útlendingastofnun hafi ekki með fullnægjandi hætti lagt mat á hvort um sé að ræða samsafn athafna í máli kæranda. Þegar Útlendingastofnun ákveði að leggja ekki til grundvallar frásögn eða hluta frásagnar vegna óhagstæðs trúverðugleikamats, eða fjallar af öðrum ástæðum ekki um grundvallarþætti máls, kunni það að leiða til umfangsmikilla breytinga á þeirri meðferð sem viðkomandi mál hljóta hjá íslenskum stjórnvöldum. Sem dæmi á umsækjandi þá á hættu á að hljóta ekki umfjöllun um grundvallaratriði máls á tveimur stjórnsýslustigum líkt og hann á rétt á. Kærandi telji þetta eiga við í máli hennar þar sem að tilteknir grundvallarþættir í frásögn hennar hafi ekki verið lagðir til grundvallar vegna trúverðugleikamats stofnunarinnar og enn fremur virðist sem stofnunin hafi einfaldlega látið hjá líða að fjalla um málsástæður kæranda.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Lagagrundvöllur

Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

Auðkenni

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að til að sanna á sér deili hafi kærandi framvísað úkraínsku vegabréfi. Telur kærunefndin því ljóst að kærandi sé úkraínskur ríkisborgari.

Landaupplýsingar

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Úkraínu m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

2016 Annual Report of UHHRU (Ukrainian Helsinki Human Rights Union, 16. ágúst 2017);
2018 Country Reports on Human Rights Practices – Ukraine (US Department of State, 13. mars 2019);
2019 Country Reports on Human Rights Practices – Ukraine (US Department of State, 11. mars 2020);
Access to Justice and the Conflict in Ukraine (Organization for Security and Co-operation in Europe, desember 2015);
Amnesty International Report 2017/2018: Ukraine (Amnesty International, 22. febrúar 2018);
Analytical Note on the Law ‘On ensuring the functioning of Ukranian as the State language’ (United Nations Human Rights Office of the High Commissioner, 5. september 2019);
Assessment of Certain Provisions of the Criminal Code of Ukraine Concerning Offenses Against Media Professionals (Council of Europe, október 2017);
Association Implementation Report on Ukraine (European Commission, 14. nóvember 2017);
Association Implementation Report on Ukraine (European Commission, 7. nóvember 2018);
Association Implementation Report on Ukraine (European Commission, 12. desember 2019);
Can people afford to pay for health care, New evidence on financial protection in Ukraine (WHO, 2018);
Concluding observations on the seventh periodic report of Ukraine (Committee on Econom-ic, Social and Cultural rights, 2. apríl 2020);
Conflict- related Displacement in Ukraine: Increased Vulnerabilities of Affected Populations and Triggers of Tension within Communities (Organization for Security and Co-operation in Europe, júlí 2016);
Country Policy and Information Note – Ukraine: Actors of protection (UK Home Office, maí 2019);
Country Policy and Information Note – Ukraine: Internal relocation (UK Home Office, maí 2019);
Country Policy and Information Note – Ukraine: Minority groups (UK Home Office, júní 2019);
Country Information and Guidance – Ukraine: Background Information, including actors of protection and internal relocation (UK Home Office, ágúst 2016);
Fact Finding Mission Report (Austrian Federal Office for Immigration and Asylum (BFA), Country of Origin Information Department & French Office for the Protection of Refugees and Stateless persons (OFPRA), maí 2017);
Freedom in the World 2020 – Ukraine (Freedom House, 6. mars 2020);
Human Rights in Eastern Europe and Central Asia – Review of 2019 (Amnesty International, 16. apríl 2020);
Human Rights Observance in Ukraine: The Situation Analysis (UNDP Ukraine, 13. nóvember 2018);
International Protection Considerations related to developments in Ukraine – Update III (UNHCR, 24. september 2015);
Nations in Transit 2018 – Ukraine (Freedom House, 11. apríl 2018);
“Nobody wants us”: The Alienated Civilians of Eastern Ukraine (International Crisis Group, 1. október 2018);
Report on the human rights situation in Ukraine (Office of the United Nations High Com-missioner for Human Rights, 19. september 2014);
Report on the human rights situation in Ukraine 16 February to 15 May 2019 (Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, 13. júní 2019);
Report on the human rights situation in Ukraine 16 May to 15 August 2019 (Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, 17. september 2019);
Report on the human rights situation in Ukraine 16 August to 15 November 2018 (Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, 17. desember 2018);
Report on the human rights situation in Ukraine 16 November 2018 to 15 February 2019 (Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, 12. mars 2019);
Security and Justice in Ukraine: Perspectives from Communities in Donetsk, Luhansk and Zhytomy Oblasts (UNDP Ukraine, 7. nóvember 2018);
Social Security Programs Throughout the World: Europe, 2018 (Social Security Administration, september 2018);
Temanotat Ukraina. Domstolene – korrupsjon og manglende uavhengighet (Landinfo, 6. júlí 2015);
Termanotat Ukraina: Internflyktninger (Landinfo, 16. apríl 2020);
Termanotat Ukraina: Korrupsjonsbekjempelse og beskyttelse for varslere av korrupsjon (Landinfo, 21. febrúar 2018);
Termanotat Ukraina: Korrupsjonsbekjempelse og beskyttelse for varslere av korrupsjon (Landinfo, 2. mars 2020);
Ukraine: country background note (UK Home Office, maí 2019);
Ukraine – Opinion on the Law on Supporting the Functioning of the Ukranian Language as the State Language (The Venice Commission, 6.-7. desember 2019);
Ukraine: Whether a victim of a crime can request that the Public Prosecutor’s Office or another public agency initiate an investigation into the alleged crime if the police have failed to act (January-November 2017) (Immigration and Refugee Board of Canada, 27. nóvember 2017);
Upplýsingasíða Johns Hopkins háskólans (https://coronavirus.jhu.edu/map.html, sótt 2. september 2020);
The World Factbook: Ukraine (Central Intelligence Agency, 11. júní 2020);
World Report 2020 – Ukraine (Human Rights Watch, 14. janúar 2020);
Upplýsingar af vefsíðu United States Agency for International Development (USAID) (https://www.usaid.gov/where-we work/europe-and-eurasia/ukraine/global-health) og
Upplýsingar af vefsíðu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna (https://www.unhcr.org).

Úkraína er lýðræðisríki með um 44 milljónir íbúa og eru mannréttindi almennt talin virt af úkraínskum stjórnvöldum á þeim svæðum sem lúta stjórn þeirra. Úkraína gerðist aðili að Evrópuráðinu árið 1995 og fullgilti mannréttindasáttmála Evrópu árið 1997. Landið gerðist aðili að flóttamannasamningi Sameinuðu þjóðanna 10. júní 2002, alþjóðasamningi um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi 12. nóvember 1973 og samningi Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu þann 24. febrúar 1987. Meirihluti íbúa landsins eru af úkraínskum uppruna eða um 78% en um 17% íbúa eru af rússneskum uppruna og 5% eru af hinum ýmsu þjóðarbrotum. Úkraína er á lista Útlendingastofnunar yfir örugg upprunaríki, að undanskildum héruðunum Donetsk, Luhansk og Krím.

Í ofangreindum gögnum, þ. á m. skýrslum mannréttindafulltrúa Sameinuðu þjóðanna frá 2014, kemur m.a. fram að í lok árs 2013 hafi mótmæli hafist í Kænugarði og öðrum borgum Úkraínu. Upphaflega hafi verið um friðsöm mótmæli að ræða en síðar hafi átt sér stað átök fylkinga óeirðalögreglu og mótmælenda sem hafi leitt til mannfalls. Í kjölfar ofangreindra mótmæla og innlimunar Rússa á Krímskaga í mars 2014 hafi brotist út átök á milli hersveita, aðskilnaðarsinna og Úkraínuhers í austurhluta Úkraínu. Í gögnunum greinir að fulltrúar frá Úkraínu, Rússlandi og aðskilnaðarsinnum hafi undirritað samkomulag um vopnahlé í september 2014, en að átök eigi sér enn stað á við og dreif á svæðinu milli stjórnarhers og aðskilnaðarsinna, sem studdir séu af stjórnvöldum í Rússlandi. Þrátt fyrir að átökin séu að mestu bundin við héruðin Donetsk og Luhansk í austurhluta Úkraínu hafi önnur svæði einnig orðið fyrir árásum og séu áhrif stríðsins margskonar. Samkvæmt upplýsingum af vefsíðu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna sé vegalaust fólk innan landsins rúmlega 1,4 milljón manns.

Í ofangreindum gögnum, m.a. skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá maí 2019, kemur fram að almennt séð hafi Úkraína starfandi réttarkerfi sem samanstandi af lögreglunni (e. National Police), leyniþjónustunni (e. National Police Service), hernum, og dómstólum. Þá komi fram að úkraínska ríkið sé almennt bæði viljugt og fært um að bjóða fram árangursríka vernd. Þá kemur fram í gögnunum, m.a. ofangreindri skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins frá 2020 og skýrslu hinnar norsku upplýsingamiðstöðvar Landinfo, að spilling sé viðvarandi vandamál í Úkraínu. Þá starfi ýmsar stofnanir við að rannsaka og ákæra í spillingarmálum í landinu. Samtökin The National Anti Corruption Bureu (NABU) rannsaki spillingu hjá yfirvöldum á meðan lögreglan annist rannsókn spillingarmála á lægri stigum löggæslu. Í skýrslunum komi fram að NABU rannsaki spillingu með skilvirkum hætti en rannsóknir lögreglunnar hafi ekki verið mjög árangursríkar. Þá veigri margir íbúar landsins sér við því að tilkynna spillingu innan stjórnkerfisins vegna skorts á viðeigandi úrræðum til að veita þeim stuðning og vernd. Þá kemur fram í ofangreindri skýrslu kanadísku útlendingamálanefndarinnar frá 2017 að í úkraínskum sakamálalögum sé kveðið á um framkvæmd þess að leggja fram kvörtun til lögreglu og saksóknaraembættisins. Þá sé í sakamálalögum kveðið á um við hvaða aðstæður heimilt sé að áfrýja athöfnum eða athafnaleysi lögreglu. Falli undir þau tilvik m.a. ákvörðun lögreglu um að neita að rannsaka brotlega háttsemi, stöðva rannsókn eða fella rannsókn niður. Samkvæmt áðurnefndri skýrslu Landinfo hafi ýmislegt verið gert til að vinna gegn spillingu í Úkraínu frá því Viktor Janukovitsj, fyrrverandi forseti Úkraínu hafi verið hrakinn frá embætti í febrúar 2014. Eftir að Petro Prosjenko hafi tekið við forsetaembættinu árið 2014 hafi verið sett á laggirnar aðgerðaráætlun sem hafi m.a. falist í myndun stofnana og lagasetningu. Þá hafi núverandi forseti Úkraínu, Volodomyr Zelenski, byggt framboð sitt árið 2019 m.a. á því að hann hygðist vinna gegn spillingu. Flokkur hans hafi fengið hreinan meirihluta í kosningum sem hafi greitt fyrir lagasetningu á sviðinu. Af þeim umbótum sem gerðar hafi verið á þessu sviði má nefna lög um vernd uppljóstrara um spillingu sem tóku gildi í janúar 2020 og ákvörðun þingsins að aflétta friðhelgi löggjafans. Í ofangreindri skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins kemur fram að í september 2019 hafi verið settur á fót sérstakur dómstóll fyrir spillingarmál, The High Anticorruption Court (HACC).

Í skýrslum bandaríska utanríkisráðuneytisins fyrir árin 2018 og 2019 kemur fram að tjáningarfrelsi, þ. á m. fyrir fjölmiðlafólk, sé varið í stjórnarskrá og lögum Úkraínu. Stjórnvöld hafi þó ekki ávallt virt þennan rétt. Þá kemur fram að aðilar á vegum stjórnvalda hafi fyrirskipað eða tekið þátt í árásum gegn aðgerðarsinnum og blaðamönnum í tengslum við störf þeirra og í einhverjum tilfellum hafi árásirnar leitt til dauða. Á fyrstu átta mánuðum ársins 2019 hafi verið tilkynnt um 20 árásir á blaðamenn. Ofbeldi gegn blaðamönnum sé vandamál og yfirvöld hafi sætt gagnrýni fyrir aðgerðarleysi sitt í þessum málum. Almennt sé þó talið að einstaklingar sem lúti stjórn úkraínskra yfirvalda geti gagnrýnt yfirvöld bæði opinberlega og einslega og rætt málefni er varða almannahagsmuni án þess að þurfa að þola opinberar hefndarráðstafanir. Í skýrslu Evrópuráðsins kemur fram að breytingar hafi verið gerðar á úkraínskum sakamálalögum í kjölfar byltingarinnar árið 2014 sem miði að því að veita fjölmiðlafólki aukna vernd. Lagabreytingar hafi verið yfirgripsmiklar og séu til merkis um áherslu stjórnvalda á að styrkja stöðu fjölmiðla í ríkinu og uppfylla kröfur Evrópusambandsins á þessu sviði.

Fram kemur í skýrslum breska innanríkisráðuneytisins um minnihlutahópa og skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins frá árinu 2019 að stjórnarskrá landsins tryggi jafnrétti og banni mismunun og ívilnun á grundvelli t.a.m. kynþáttar, hörundslitar, kyns, þjóðernisuppruna, tungumáls og annarra einkenna. Einnig er refsivert að hvetja til haturs eða mismununar, skv. 161. gr. refsilaga landsins, á grundvelli þjóðernis, kynþáttar eða trúar. Ennfremur er heimild til refsihækkunar séu afbrotin framin vegna haturs. Stjórnvöld hafi þó sætt gagnrýni af hálfu alþjóðastofnana fyrir að framfylgja þessum lögum ekki fyllilega. Samkvæmt ofangreindum skýrslum framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins og mannréttindafulltrúa Sameinuðu þjóðanna frá árinu 2019 tóku gildi ný lög í maí árið 2019 um ríkistungumál (e. The Law on State Language) sem mæla fyrir um að úkraínska sé ríkistungumál Úkraínu. Lögin tryggja þó minnihlutahópum tækifæri til að læra samhliða ríkistungumálinu, tungumál minnihlutahópa. Forsvarsmenn minnihlutahópa í Úkraínu hafa þó látið í ljós áhyggjur sínar yfir mögulegum áhrifum laganna á réttindi minnihlutahópa. Samkvæmt skýrslu Feneyjarnefndar Evrópuráðsins frá árinu 2019 er megintilgangur laganna að vernda og efla úkraínsku og mæla fyrir um að tryggja skuli að allir sem búi í Úkraínu, ríkisborgarar og aðrir, hafi kunnáttu á tungumálinu. Þrátt fyrir að úkraínska sé viðurkennt tungumál landsins þá er rússneska töluð víða og algengt að einstaklingar tali bæði tungumál. Rússneskumælandi einstaklingar eru fjölmennastir í austur- og suðurhluta landsins einkum í Kharkiv, Donetsk, Luhansk, Krím og Ódessa. Samkvæmt ofangreindum gögnum, t.a.m. skýrslu breska innanríkisráðuneytisins um minnihlutahópa, sé viðhorf til rússneska minnihlutans almennt gott og hafi verið alla tíð, þó að einstaka tilvik mismununar hafi átt sér stað. Þá bendi gögn ekki til þess að átökin í austurhluta landsins hafi breytt miklu hvað það varðar.

Samkvæmt skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins er kynferðisofbeldi alvarlegt vandamál í Úkraínu þar sem mörg tilvik séu tilkynnt en fáir gerendur séu sóttir saka. Nauðgun sé refsiverð samkvæmt lögum og liggi þriggja til 15 ára fangelsisrefsing við slíku broti. Þá sé heimilisofbeldi útbreitt vandamál og þrátt fyrir að vera refsivert séu dæmi þess að lögreglan taki slík brot ekki alvarlega heldur telji þau vera einkamál sem beri að leysa innan fjölskyldunnar. Úkraínsk stjórnvöld starfrækja 24 athvörf fyrir þolendur heimilisofbeldis og 21 miðstöð fyrir félagslega og sálræna aðstoð víðsvegar um landið fyrir þolendur heimilisofbeldis. Samkvæmt skýrslu breska innanríkisráðuneytisins um minnihlutahópa eru fjöldi félagasamtaka Í Úkraínu sem eru virk í málefnum kvenna og veita þolendum kynferðis- og heimilisofbeldis aðstoð við að nýta sér vernd yfirvalda og starfrækja athvörf og neyðarlínu.

Í ofangreindri skýrslu bandarísku tryggingastofnunarinnar kemur fram að í Úkraínu sé til staðar almannatrygginga- og velferðarkerfi sem allir íbúar landsins eigi aðgang að. Allir ríkisborgarar eigi rétt á atvinnuleysisbótum og þá sé ákveðnum hópum tryggður ríkari réttur til slíkra bóta, þ. á m. einstæðum mæðrum með börn undir 14 ára aldri á sínu framfæri. Í ofangreindri skýrslu alþjóða heilbrigðisstofnunarinnar um aðstæður í Úkraínu kemur fram að öllum íbúum landsins sé tryggður réttur til heilbrigðisþjónustu samkvæmt stjórnarskrá ríkisins.

Í skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna segir m.a. að aðgengi að húsnæði hafi verið eitt helsta áhyggjuefni Úkraínumanna sem hafi lagt á flótta innanlands vegna átakanna í austurhluta landsins. Við aukinn flutning fólks innanlands hafi leiguverð hækkað í mörgum borgum sem hafi leitt af sér gremju meðal íbúa þeirra borga. Það hafi m.a. stuðlað að mismunun gegn flóttafólki á atvinnu- og húsnæðismarkaði, sem eigi mörg hver í erfiðleikum með að aðlagast á nýjum stað. Þá er greint frá því að í einhverjum tilvikum hafi börn fólks sem hafi lagt á flótta innanlands mátt þola útskúfun í skóla af hálfu skólafélaga. Í skýrslunni segir að úrræði stjórnvalda sem ætlað sé að styðja við fólk sem hafi flust innanlands nái ekki að mæta þörfum margra einstaklinga og fjölskyldna, einkum þeirra sem hafi sérþarfir, svo sem vegna aldurs eða kyns. Þá dugi fjárhagsleg aðstoð stjórnvalda til þessa hóps ekki fyrir leigukostnaði og standi einungis til boða í takmarkaðan tíma. Þá er greint frá því að stjórnvöld hafi hætt félagslegum greiðslum til fólks sem lagt hafi á flótta innanlands vegna gruns um svik þar til einstaklingur hafi lagt fram staðfestingu á búsetu. Í öðrum gögnum sem kærunefnd hefur kynnt sér kemur fram að einstaklingar sem lagt hafi á flótta innanlands í Úkraínu hafi orðið fyrir mismunun og vart hafi verið við spennu og átök milli þeirra og heimafólks. Aftur á móti benda gögn málsins ekki til þess að fyrrgreindir einstaklingar hafi orðið fyrir alvarlegu ofbeldi á þeim grundvelli.

Ákvæði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 37. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. útlendingalaga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a. ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c. aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök skv. b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðasambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki verður umsækjandi með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á með heildstæðri og trúverðugri frásögn af atburðum, og eftir atvikum með trúverðugum gögnum, sem eru í samræmi við áreiðanlegar og hlutlægar upplýsingar um almennt ástand í heimaríki hans, að hann hafi orðið fyrir ofsóknum í skilningi laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis. Í þeim tilvikum hvílir það á stjórnvöldum að eyða öllum vafa um slíka hættu, t.d. með vísan til þess að aðstæður í heimaríki hans hafi breyst.

Kærunefnd hefur við mat sitt á umsókn kæranda haft til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2011). Þá hefur aðferðarfræði trúverðugleikamats kærunefndar tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Kærandi er með úkraínskan ríkisborgararétt. Hún kveðst jafnframt vera fædd og uppalin á [...] og hafi því fengið útgefið rússneskt vegabréf. Þar sem kærandi er ríkisborgari Úkraínu og þar sem hún bjó þar áður en hún fór til Íslands telur kærunefnd, eins og aðstæðum sé háttað í þessu máli, að aðeins sé þörf á að fjalla um aðstæður kæranda í Úkraínu.

Kærandi byggir umsókn sína m.a. á því að hún hafi orðið fyrir og eigi á hættu að sæta ofsóknum vegna stjórnmálaskoðana sinna, þjóðernis og aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi. Kærandi hafi orðið fyrir áreiti og ofbeldi vegna framangreindra ástæðna þar sem hún sé kvenkyns rússneskumælandi blaðamaður sem sé meðlimur í stjórnarandstöðuflokki í heimaríki og að líkur standi til þess að hún muni sæta áframhaldandi ofsóknum verði henni gert að snúa aftur til heimaríkis.

Mat á trúverðugleika frásagnar kæranda er byggt á endurritun af viðtölum hennar hjá Útlendingastofnun, öðrum gögnum málsins og upplýsingum um heimaríki kæranda. Að mati Útlendingastofnunar renna framlögð gögn kæranda að vissu leyti stoðum undir það að umsækjandi sé meðlimur í stjórnarandstöðuflokki í heimaríki og hafi starfað hjá fjölmiðli þar í landi. Við meðferð málsins hjá kærunefnd hefur kærandi lagt fram frekari gögn sem eiga að renna stoðum undir frásögn hennar er þetta varðar. Meðal þess sem kærandi lagði fram var myndskeið sem sýnir hana virkja meðlimakort sitt í stjórnarandstöðuflokknum en hún hafði lagt umrætt kort fram við meðferð málsins hjá Útlendingastofnun. Með hliðsjón af trúverðugleikamati Útlendingastofnunar og þeim gögnum sem liggja fyrir í málinu telur kærunefnd ekki ástæðu til að draga í efa að kærandi sé meðlimur í stjórnarandstöðuflokki í heimaríki og hafi starfað fyrir fjölmiðil þar í landi.

Kærandi hefur greint frá því að hún hafi orðið fyrir áreiti í Úkraínu á grundvelli þjóðernis og aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi þar sem hún sé rússneskumælandi kona frá [...] og að hún óttist ofsóknir í heimaríki vegna þessa. Í greinargerð kæranda komi fram að rússneskumælandi einstaklingar í Úkraínu eigi á hættu að vera beittir ofbeldi auk þess sem að þeir geti fengið sekt fyrir að tala rússnesku. Samkvæmt ofangreindum landaupplýsingum tóku lög um ríkistungumál gildi árið 2019 í Úkraínu og er meginmarkmið laganna að vernda og efla úkraínska tungu. Við meðferð málsins hefur kærandi lagt fram tiltekin gögn er varða lög um ríkistungumál, þ. á m. ljósmynd, skjáskot af samfélagsmiðlinum Facebook og frétt um lögin. Í greinargerð kæranda kemur m.a. fram að lögin kveði á um ávinning fyrir þá sem tilkynna aðra sem rússneskumælandi einstaklinga. Kærandi hefur ekki vísað til sérstakra ákvæða laganna máli sínu til stuðnings. Kærunefnd hefur skoðað lögin og fær ekki séð af þeim eða öðrum heimildum að slíkt komi þar fram. Í lögunum sé hins vegar mælt fyrir um að hægt sé að kvarta til umboðsmanns ríkistungumálsins (e. Commissioner for the Protection of the State Language) sem hefur heimildir til að leggja stjórnvaldssektir á yfirvöld, stjórnmálaflokka og aðra lögaðila sem fari ekki eftir lögunum, að undangenginni viðvörun. Hægt er að bera ákvörðun um stjórnvaldssekt undir dómstóla. Stjórnvöld hafa hins vegar gefið það út að aðaltilgangur eftirlitsins sé ekki að refsa þeim sem hafa ekki fylgt þeim kröfum sem lögin kveða á um heldur að tryggja að lögunum sé hrint í framkvæmd og sektirnar myndu þá virka sem fyrirbyggjandi aðgerðir. Kærunefnd hefur farið yfir skýrslur Feneyjarnefndar Evrópuráðsins og Mannréttindastofnunar Sameinuðu þjóðanna um lögin. Þó svo að þar komi fram ýmis gagnrýni er ekkert sem bendir til þess að lögin eða framkvæmd þeirra séu þess eðlis að kærandi eigi á hættu ofsóknir vegna þeirra í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Þá beri heimildir með sér að viðhorf til rússneska minnihlutans sé almennt gott og hafi verið alla tíð, þó að einstaka tilvik mismununar hafi átt sér stað, og að átökin í austurhluta landsins hafi ekki breytt miklu hvað þetta varði. Við meðferð málsins hjá kærunefnd hefur kærandi lagt fram tvö hljóðskeið sem hún telur sýna fram á þá mismunun sem rússneskumælandi einstaklingar verði fyrir í Úkraínu. Þrátt fyrir að kærandi kunni að verða fyrir einhverri mismunun á grundvelli þjóðernis eða aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi í heimaríki þá er það mat kærunefndar að gögn málsins, þ.m.t. landaskýrslur, og framburður kæranda bendi ekki til þess að hún eigi á hættu mismunun í Úkraínu að því marki að hún geti talist ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Þá hefur kærandi greint frá því að hún hafi orðið fyrir og óttist ofsóknir á grundvelli stjórnmálaskoðana sinna auk þess sem að hún hafi starfað fyrir fjölmiðil í heimaríki sem rannsaki og fjalli um þau ósannindi sem hún kveði fjölmiðla í landinu hafa miðlað til almennings. Kærandi hefur greint frá því að hún tilheyri stjórnarandstöðuflokknum [...] en samkvæmt þeim heimildum sem kærunefnd hefur kynnt sér var flokkurinn formlega skráður sem stjórnmálaflokkur í Úkraínu árið [...] og tók þátt í þingkosningum sama ár þar sem flokkurinn hlaut atkvæði rúmlega [...] fylgi. Fylgið dugði þó ekki til þess að flokkurinn næði þingsæti. Þá beri heimildir með sér að stuðningsmenn flokksins hafi orðið fyrir áreiti af hálfu stuðningsmanna annarra stjórnmálaflokka. Líkt og áður hefur komið fram telur kærunefnd ekki ástæðu til að draga í efa að kærandi sé meðlimur í stjórnarandstöðuflokki og hafi starfað fyrir fjölmiðil í heimaríki.

Til stuðnings frásögn sinni af áreiti og ofbeldi í heimaríki hefur kærandi lagt fram tiltekin gögn. Kærandi lagði m.a. fram ljósmynd af óþekktum karlmanni sem að hennar sögn hafi áreitt hana þegar hún hafi verið að bera út dagblöð fyrir hönd stjórnarandstöðuflokksins. Þá hefur kærandi lagt fram afrit af lögregluskýrslu sem varði atvik þar sem piparúða hafi verið beitt gegn kæranda og öðrum meðlimum flokksins auk skjáskots af heimasíðu flokksins þar sem birt hafi verið opinbert bréf frá flokknum til lögreglunnar vegna þess áreitis sem meðlimir flokksins hafi orðið fyrir. Kærunefnd telur ekki ástæðu til að draga í efa að kærandi hafi orðið fyrir áreiti og óþægindum vegna starfa hennar fyrir fjölmiðil í heimaríki og aðild sína að stjórnarandstöðuflokknum [...]. Kærunefnd telur þó að nefnt áreiti nái ekki því alvarleikastigi að geta talist til ofsókna í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 1. mgr. 38. gr. laganna.

Þá lagði kærandi fram myndskeið af persónulegu svæði kæranda á vefsíðunni Youtube þar sem hún sést fjalla um pólitískt landslag í Úkraínu og skjáskot af tveimur greinum sem voru birtar á persónulegu svæði kæranda á samfélagsmiðlinum Facebook. Þann 10. júlí sl. sendi kærunefnd tölvupóst á kæranda þar sem beðið var um nánari upplýsingar um skjáskotin og þýðingu þeirra fyrir málið. Í svari kæranda, dags. 24. júlí sl., var m.a. greint frá því að kærandi hafi verið að skrifa greinar um málefni sem séu illa liðin af yfirvöldum og almenningi og að skrifin séu til þess fallin að gera hana útsettari fyrir áreiti vegna þeirra. Með tölvupósti kæranda, dags. 9., 11. og 30. júní sl., var kærunefnd bent á tiltekna úkraínska vefsíðu þar sem finna megi upplýsingar um kæranda sem sýni að hún eigi á hættu að verða fyrir ofsóknum í heimaríki sínu. Á síðunni komi fram að kærandi hafi stundað áróður gegn Úkraínu. Þar komi einnig fram tilteknar upplýsingar um kæranda, svo sem heimilisfang, aldur og nafn. Samkvæmt skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins er umrædd vefsíða gagnagrunnur sem birtir persónulegar upplýsingar einstaklinga sem séu taldir andstæðingar Úkraínu. Vefsíðan er á vegum sjálfstæðra félagasamtaka sem þó séu talin hafa tengsl við leynisþjónustu landsins (e. Security Services). Vefsíðan hefur síðustu ár birt nöfn og persónuupplýsingar þúsunda blaðamanna og hafa sumir blaðamannanna fengið sendar líflátshótanir og orðið fyrir áreiti. Yfirvöld hófu rannsókn á vefsíðunni en samkvæmt þeim heimildum sem kærunefnd hefur kynnt sér hefur sú rannsókn borið lítinn árangur. Samkvæmt fréttaveitunni Al Jazeera voru tveir einstaklingar hliðhollir rússneskum yfirvöldum myrtir í höfuðborg Úkraínu í apríl 2015, nokkrum dögum eftir að nöfn þeirra birtust á lista fyrrnefndrar vefsíðu. Þó svo að úkraínsk yfirvöld hafi hafnað því að morðin tengdust umræddum lista verður slíkt ekki útlokað. Umrædd morð áttu sér stað á tímum mikillar spennu í Úkraínu, ekki löngu eftir að átök hófust í austurhluta Úkraínu snemma vors 2014. Kærunefnd hefur hins vegar ekki fundið við rannsókn sína nein trúverðug gögn sem benda til þess að þeir blaðamenn sem í dag kunna að vera á listanum eigi á hættu, vegna veru sinnar á listanum, áreiti á því alvarleikastigi að það teljist til ofsókna í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 1. mgr. 38. gr. laganna.

Það er mat kærunefndar að þó svo að kærandi kunni að eiga á hættu áreiti í heimaríki vegna stjórnmálaskoðana sinna, aðildar að stjórnarandstöðuflokki eða vegna starfa sinna hjá fjölmiðli þá hafi ekki verið sýnt fram á að hún hafi orðið fyrir eða eigi á hættu að verða fyrir mismunun eða áreiti sem nái því alvarleikastigi að teljast ofsóknir eða ómannúðleg eða vanvirðandi meðferð í skilningi 1. mgr. 37. gr., sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga.

Þá telur kærunefnd jafnframt að samlegðaráhrif þeirra atriða sem kærandi hafi vísað til sem hugsanlegar ástæður ofsókna séu ekki þess eðlis eða nái því marki að hún teljist eiga á hættu ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga.

Með vísan til ofangreinds er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki með rökstuddum hætti leitt líkur að því að hún hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 1. mgr. 38. gr. laganna.

Telur kærunefnd því ljóst að kærandi uppfylli ekki skilyrði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi.

Ákvæði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 2. mgr. 37. gr. útlendingalaga er útlendingur einnig flóttamaður ef, verði hann sendur aftur til heimaríkis síns, raunhæf ástæða er til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Sama gildir um ríkisfangslausan einstakling.

Við mat á hvort aðstæður kæranda séu slíkar að þær eigi undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga ber að líta til 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. jafnframt 1. mgr. 68. gr. stjórnarskrárinnar. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur fjallað um það mat sem þarf að fara fram þegar metið er hvort umsækjandi um alþjóðlega vernd sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir meðferð sem falli undir 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem bannar pyndingar og ómannlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Hefur dómstóllinn sagt að 3. gr. sáttmálans geti átt við þegar hættan stafar frá einstaklingum eða hópi fólks sem ekki séu fulltrúar stjórnvalda. Umsækjandi um alþjóðlega vernd verður þó að geta sýnt fram á að gildar ástæður séu til að ætla að um raunverulega hættu sé að ræða og að stjórnvöld í ríkinu séu ekki í stakk búin til að veita viðeigandi vernd. Ekki er nóg að aðeins sé um að ræða möguleika á illri meðferð og verður frásögn umsækjanda að fá stuðning í öðrum gögnum (sjá t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008 og H.L.R. gegn Frakklandi (mál nr. 24573/94) frá 29. apríl 1997).

Í ljósi þess sem að framan er rakið og þeirra gagna sem liggja fyrir um heimaríki kæranda telur kærunefndin að aðstæður hennar þar séu ekki þannig að þær falli undir ákvæði 2. mgr. 37. gr. laganna. Telur kærunefndin því ljóst að kærandi uppfylli heldur ekki skilyrði 2. mgr. 37. gr. útlendingalaga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi.

Alþjóðleg vernd á grundvelli 40. gr. laga um útlendinga

Þar sem kærunefnd hefur komist að þeirri niðurstöðu að kærandi uppfylli ekki skilyrði 1. eða 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga á kærandi ekki rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi, sbr. 40. gr. laga um útlendinga.

Dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga er heimilt að veita útlendingi sem staddur er hér á landi dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, þrátt fyrir að skilyrði 37. gr. séu ekki uppfyllt, ef útlendingur getur sýnt fram á ríka þörf fyrir vernd, t.d. af heilbrigðisástæðum eða vegna erfiðra félagslegra aðstæðna viðkomandi eða erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki eða í landi sem honum yrði vísað til. Kærunefnd telur, með vísan til orðalags ákvæðisins um „ríka þörf fyrir vernd“ auk lögskýringargagna sem fylgdu greininni, að dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verði ekki veitt nema aðstæður, bæði almennar og sérstakar m.t.t. heilsufars og félagslegra þátta, auk atvika sem þar er vísað til, nái ákveðnu alvarleikastigi þegar málið er virt í heild.

Kærandi byggir kröfu um dvalarleyfi á erfiðum aðstæðum í heimaríki og að stjórnvöld geti ekki veitt viðeigandi vernd. Í athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga kemur fram að ákvæði 1. mgr. 74. gr. vísi einnig til alvarlegra aðstæðna í heimaríki og væri þar oft um að ræða viðvarandi mannréttindabrot í ríkinu eða þá aðstöðu að yfirvöld veiti ekki þegnum sínum vernd gegn ofbeldisbrotum eða glæpum. Þau gögn sem kærunefnd hefur skoðað bera ekki með sér að viðvarandi mannréttindabrot eigi sér stað í Úkraínu eða að yfirvöld þar í landi hafi ekki vilja eða getu til að veita þegnum sínum vernd. Með vísan til umfjöllunar um aðstæður í heimaríki telur kærunefnd að aðstæður kæranda séu ekki slíkar að grundvöllur sé til veitingar dvalarleyfis á grundvelli mannúðarsjónarmiða.

Kærandi áréttar þá í greinargerð að hún sé ung einstæð kona og hafi ekkert tengslanet eða bakland verði henni gert að snúa aftur til heimaríkis. Í athugasemdum með frumvarpi til laga um útlendinga er fjallað um erfiðar félagslegar aðstæður. Þar kemur fram að átt sé við að útlendingur hafi þörf á vernd vegna félagslegra aðstæðna í heimalandi og eru þar nefnd sem dæmi aðstæður kvenna sem hafa sætt kynferðislegu ofbeldi, sem leitt getur til erfiðara stöðu þeirra í heimalandi, eða aðstæður kvenna sem ekki fella sig við kynhlutverk sem er hefðbundið í heimaríki þeirra og eiga á hættu útskúfun eða ofbeldi við endurkomu. Verndarþörf þjóðfélagshópa að öðru leyti myndi fara eftir aðstæðum í hverju máli. Með vísan til fyrri umfjöllunar er það mat kærunefndar að kærandi hafi ekki sýnt fram á ríka þörf á vernd á grundvelli félagslegra aðstæðna.

Af upplýsingasíðu Johns Hopkins háskólans í Bandaríkjunum má ráða að heimaríki kæranda glími við nokkurn vanda við að ráða niðurlögum Covid-19 faraldursins. Kærunefnd telur þá erfiðleika, sem nefndin hefur ekki forsendur til annars en að telja tímabundna, ekki vera þess eðlis að þeir leiði til þess, einir og sér eða í samhengi við önnur gögn málsins, að heimilt sé að veita kæranda dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða.

Af gögnum málsins verður ekki annað ráðið en að kærandi sé við góða líkamlega og andlega heilsu. Þegar upplýsingar um heimaríki kæranda og gögn málsins eru virt í heild, með hliðsjón af aðstæðum kæranda í heimaríki, er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki sýnt fram á aðstæður sem ná því alvarleikastigi að hún hafi ríka þörf á vernd líkt og kveðið er á um í 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Því er fallist á með Útlendingastofnun að aðstæður kæranda í heimaríki séu ekki með þeim hætti að veita beri kæranda dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Bann við endursendingu skv. 42. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er ekki heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan einstakling til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Samkvæmt 2. mgr. sömu greinar er einnig óheimilt að senda útlending til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr.

Með vísan til umfjöllunar að framan um heimaríki kæranda telur kærunefnd að þær aðstæður sem ákvæðið tekur til ekki eiga við í máli kæranda. Kærunefnd telur því að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga standi ekki í vegi fyrir endursendingu kæranda þangað.

Athugasemdir kæranda við rannsókn Útlendingastofnunar

Í greinargerð sinni gerir kærandi athugasemdir við málsmeðferð og úrlausn Útlendingastofnunar í máli hennar, s.s. trúverðugleikamat stofnunarinnar og mat á stöðu kæranda í Úkraínu. Kærunefnd hefur farið yfir hina kærðu ákvörðun og málsmeðferð stofnunarinnar og telur ekki tilefni til að gera athugasemdir við hana. Í því sambandi er tekið fram að kærunefnd hefur yfirfarið þau gögn sem aflað var við rekstur málsins, svo og skýrslur opinberra stofnana, og komist að sömu niðurstöðu og Útlendingastofnun.

Frávísun og frestur til að yfirgefa landið

Kærandi kom hingað til lands á grundvelli áritunarfrelsis þann 18. desember 2019 og sótti um alþjóðlega vernd hér á landi þann 20. desember 2019. Af umsókn hennar um alþjóðlega vernd leiðir að hún teljist hafa ásetning til að dvelja hér lengur en henni er heimilt á grundvelli vegabréfsáritunar eða áritunarfrelsis skv. 49. gr. laga um útlendinga, sjá einnig til hliðsjónar 3. mgr. 42. gr. reglugerðar um útlendinga, og er því dvalarleyfi forsenda þess að dvöl hennar hér á landi teljist heimil, sbr. 1. mgr. 50. gr. laganna. Eins og að framan greinir hefur umsókn hennar um vernd og dvalarleyfi hér á landi verið synjað og hefur hún því ekki tilskilin leyfi til dvalar. Verður kæranda því vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. og 5. mgr. 106. laganna, enda hafði hún verið hér á landi í innan við níu mánuði þegar málsmeðferð umsóknar hennar hófst hjá Útlendingastofnun.

Kærandi er við ágæta heilsu og kemur frá öruggu upprunaríki. Að mati kærunefndar og með vísan til 2. mgr. 104. gr. laga um útlendinga og þegar litið er til ferðatakmarkana vegna Covid-19 faraldursins teljast 30 dagar hæfilegur frestur til að yfirgefa landið.

Í ljósi COVID-19 faraldursins er athygli kæranda einnig vakin á því að Útlendingastofnun getur frestað framkvæmd ákvörðunar með vísan til 2. mgr. 103. gr. laga um útlendinga vegna sérstakra aðstæðna útlendings eða vegna þess að ómögulegt sé að framkvæma ákvörðun að svo stöddu.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið og forsendna hinnar kærðu ákvörðunar þykir rétt að staðfesta ákvörðun Útlendingastofnunar.

Athygli kæranda er vakin á því að skv. 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum eftir birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ákvörðunarinnar ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.

Úrskurðarorð

Ákvörðun Útlendingastofnunar er staðfest. Lagt er fyrir kæranda að hverfa af landi brott. Kæranda er veittur 30 daga frestur til að yfirgefa landið sjálfviljug.

The decision of the Directorate of Immigration is affirmed. The appellant is requested to leave the country. The appellant has 30 days to leave the country voluntarily.

Hjörtur Bragi Sverrisson

Bjarnveig Eiríksdóttir Þorbjörg Inga Jónsdóttir

Efnisorð

Kærunefnd útlendingamála