Mál nr. 433/2021- Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 433/2021

Fimmtudaginn 18. nóvember 2021

A

gegn

Vinnumálastofnun

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Arnar Kristinsson lögfræðingur.

Með kæru, dags. 24. ágúst 2021, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 1. júlí 2021, um að fella niður bótarétt hennar í tvo mánuði.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um greiðslur atvinnuleysisbóta hjá Vinnumálastofnun 2. febrúar 2021 og var umsóknin samþykkt 8. mars 2021. Þann 9. júní 2021 bárust Vinnumálastofnun upplýsingar um að kærandi hefði hafnað starfi hjá B en ferilskrá kæranda hafði verið send til fyrirtækisins þann dag. Með bréfi Vinnumálastofnunar, dags. 16. júní 2021, var óskað eftir skriflegri afstöðu kæranda vegna höfnunar á atvinnutilboði hjá því fyrirtæki. Skýringar bárust frá kæranda þann 23. júní 2021. Með ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 1. júlí 2021, var kæranda tilkynnt að bótaréttur hennar væri felldur niður í tvo mánuði á grundvelli 57. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar. Kærandi lagði fram frekari skýringar vegna málsins og með ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 19. ágúst 2021, var kæranda tilkynnt að beiðni um endurupptöku hefði verið synjað.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 24. ágúst 2021. Með bréfi, dags. 26. ágúst 2021, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Vinnumálastofnunar ásamt gögnum málsins. Greinargerð Vinnumálastofnunar barst 14. september 2021 og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 15. september 2021. Athugasemdir bárust frá kæranda 24. september 2021 og voru þær sendar Vinnumálastofnun til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 6. október 2021. Frekari athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi greinir frá því að hún hafi hafnað atvinnutilboði og gefið Vinnumálastofnun þær skýringar að hún vildi frekar vinna á stað þar sem hún myndi læra íslensku, svo sem á leikskóla eða í grunnskóla. Kærandi hafi ekki gefið upp mikilvægustu ástæðuna fyrir því að hafa hafnað atvinnutilboðinu, þ.e. að hún þurfi að ala upp unga dóttur. Félagsleg staða kæranda komi í veg fyrir að hún geti samþykkt atvinnutilboð eins og er þar sem hún þurfi að sjá um eins árs gamla dóttur sína. Kærandi beri ábyrgð á dóttur sinni þar sem eiginmaður hennar sé öryrki og því ekki í stöðu til að bera ábyrgð á henni. Kærandi hafi nú sótt um leikskólapláss fyrir dóttur sína og bíði spennt eftir svari. Þá yrði hún í stöðu til að samþykkja atvinnutilboð og myndi gera það með glöðu geði.

Kærandi krefjist í fyrsta lagi áframhaldandi greiðslna atvinnuleysisbóta frá Vinnumálastofnun þar til hún sé í aðstöðu til að samþykkja atvinnutilboð. Í öðru lagi afturvirkra greiðslna atvinnuleysisbóta sem hún hafi ekki fengið greiddar í ágúst 2021. Í þriðja lagi hafi hún rétt samkvæmt 57. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar á því að hafna atvinnutilboði vegna umönnunarskyldu ungra barna og vilji hún vita hvort þær mæðgur falli undir það ákvæði. Kærandi hafi sýnt fram á vilja til að koma sér aftur út á vinnumarkaðinn, enda hafi hún sótt um leikskólapláss fyrir dóttur sína en þangað til sé hún ófær um að vinna. Kærandi vonist til að þessi staða hennar og fjölskyldunnar verði tekin til greina því að bæturnar séu ómissandi fyrir þau öll.

Í athugasemdum kæranda kemur fram að hún sé og hafi verið viljug til að vinna en vegna umönnunarskyldu sem hún beri gagnvart dóttur sinni hafi hún ekki getað unnið á þessum tímapunkti. Hún hafi sýnt fram á vilja til að vinna með því að leggja fram umsókn um leikskólapláss í þeim tilgangi að hún geti tekið við starfi. Nú í september sé dóttir hennar komin á leikskóla hálfan daginn og kærandi því tilbúin til að taka þeirri vinnu sem bjóðist, innan þess tíma. Kærandi vísi til hluta 57. greinar frumvarps til laga um atvinnuleysistryggingar um að Vinnumálastofnun skuli við ákvörðun um viðurlög samkvæmt 1. mgr. meta hvort ákvörðun hins tryggða um að hafna starfi hafi verið réttlætanleg vegna aldurs hans, félagslegra aðstæðna sem tengjast skertri vinnufærni eða umönnunarskyldu vegna ungra barna eða annarra náinna fjölskyldumeðlima. Kærandi hafi vissulega umönnunarskyldu vegna ungra barna en á umræddu tímabili hafi dóttir hennar verið 10-13 mánaða gömul. Dagmamma hafi ekki verið í boði eins og fram komi á blaðsíðu fjögur í samskiptasögu. Þar komi einnig fram að kærandi hafi verið beðin um að útvega staðfestingu frá C um að dóttir hennar kæmist á leikskóla í september. Kærandi, sem skilur ekki íslensku vel, hafi talið að hún ætti að útvega umsóknina um leikskólapláss og þess vegna hafi hún sent umsóknina sem hafi í raun ekki verið rétt gögn. Kærandi óski eftir því að tekið verði tillit til þess að íslensku- sem og enskukunnátta hennar sé slök og bjóði upp á mikinn misskilning. Dóttir kæranda hafi ekki komist á leikskóla fyrr en í september 2021. Eiginmaður kæranda sé öryrki og ekki fær um að sinna umönnunarskyldu gagnvart dóttur þeirra. Önnur börn heimilisins hafi ekki verið lögráða og hafi skólaskyldu að gegna. Því hafi ekki verið hægt að ætlast til þess að þau bæru ábyrgð á 10-13 mánaða gamalli systur sinni. Elsta barn heimilisins hafi verið lögráða á umræddu tímabili en hafi verið í vaktavinnu og því hafi ekki heldur verið hægt að ætlast til að hann myndi passa litlu systur sína.

Kærandi taki fram að hún hafi fyrst í svari Vinnumálastofnunar til úrskurðarnefndarinnar heyrt af athugasemd með 57. grein frumvarps til laga um atvinnuleysistryggingar um að það að hafa ekki barnapössun fyrir ung börn á dagvinnutíma teljist ekki réttlæta höfnun á starfi samkvæmt ákvæðinu. Kærandi vilji koma á framfæri gagnrýni vegna þeirrar athugasemdar. Það sé ekki verksvið Vinnumálastofnunar eða þess aðila sem hafi samið umrædda athugasemd með 57. gr. að ráðleggja kæranda hvað hún skuli gera við dóttur sína ef hún taki vinnunni. Engu að síður að þar sem skoðun þess sem hafi samið umrædda athugasemd og Vinnumálastofnunar sé sú að umönnunarskylda kæranda gagnvart dóttur sinni sé ekki réttlæting á höfnun á starfi hljóti kærandi að spyrja hvað þau leggi til að hún geri við dóttur sína á meðan. Þar sem ekki sé álitið nauðsynlegt að kærandi annist dóttur sína. Einnig spyrji kærandi sig hvað aðrir í svipaðri stöðu eigi að gera. Að mati kæranda taki téð athugasemd ekkert tillit til þess fjölda foreldra sem eigi erfitt með að finna dagmömmu, leikskólapláss eða annan aðila sem geti passað börn þeirra svo að þau geti mætt til vinnu á dagvinnutíma. Á mörgum leikskólum landsins séu langir biðlistar, það sé erfitt að finna dagmömmu og margir eigi engan að sem geti passað barnið á meðan foreldrið sé í vinnunni.

Þá taki kærandi fram að hún sé flóttamaður, í viðkvæmum hópi, tali litla íslensku og litla ensku og hafi ekki haft nein skyldmenni til að passa á meðan hún færi í vinnuna. Kærandi óski eftir að úrskurðarnefndin taki framangreint til greina.

III.  Sjónarmið Vinnumálastofnunar

Í greinargerð Vinnumálastofnunar kemur fram að þann 9. júní 2021 hafi Greiðslustofu Vinnumálastofnunar borist þær upplýsingar að kærandi hefði hafnað starfi hjá B. Starfið hafi meðal annars falið í sér umsjón með kaffistofu starfsmanna. Í skýringum atvinnurekanda hafi komið fram að kærandi væri með níu mánaða gamalt barn og gæti því ekki unnið. Með erindi, dags. 16. júní 2021, hafi kæranda verið veittur sjö virkra daga frestur til að koma að frekari athugasemdum vegna höfnunar á umræddu starfi. Þann 23. júní 2021 hafi Vinnumálastofnun borist erindi frá kæranda þar sem hún hafi komið á framfæri ástæðum þess að hún hefði hafnað starfi hjá B. Kærandi hafi greint frá því að hún hefði hafnað starfinu vegna þess að henni þætti betra að vinna á stað þar sem hún geti lært íslensku og æft sig í henni, svo sem í leikskóla eða grunnskóla. Það hafi verið mat Vinnumálastofnunar að skýringar kæranda á höfnun atvinnutilboðs gætu ekki talist gildar í skilningi laga um atvinnuleysistryggingar. Þann 1. júlí 2021 hafi kæranda verið tilkynnt að bótaréttur hennar hafi verið felldur niður í tvo mánuði, sem ella hefðu verið greiddar atvinnuleysisbætur fyrir, á grundvelli 1. mgr. 57. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar. Kærandi hafi skilað inn frekari skýringum þann 21. júlí 2021 og mál hennar hafi í kjölfarið verið endurupptekið. Í skýringum kæranda hafi komið fram að hún hafi þurft að hugsa um ungt barn sitt sem enn væri ekki orðið eins árs gamalt og hafi því þarfnast móður sinnar. Þá hafi komið fram að hún óski eftir áframhaldandi greiðslum atvinnuleysisbóta þar til dóttir hennar kæmist inn á leikskóla, vonandi í september 2021. Skýringar kæranda hafi ekki verið metnar gildar og fyrri ákvörðun stofnunarinnar frá 1. júlí 2021 hafi því verið staðfest.

Lög nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar gildi um atvinnuleysistryggingar launamanna eða sjálfstætt starfandi einstaklinga á innlendum vinnumarkaði þegar þeir verði atvinnulausir, sbr. 1. gr. laganna. Fyrir liggi að kærandi hafi hafnað atvinnutilboði. Ágreiningur í máli þessu snúi að því hvort ástæður kæranda vegna umræddrar höfnunar séu gildar í skilningi laga um atvinnuleysistryggingar.

Markmið laga um atvinnuleysistryggingar sé að tryggja þeim sem tryggðir séu og misst hafi fyrra starf sitt, tímabundna fjárhagsaðstoð á meðan þeir séu að leita sér að nýju starfi. Með þessu sé verið að tryggja stöðu og öryggi fólks í atvinnuleysi. Því sé gert ráð fyrir að þeir sem teljist tryggðir innan atvinnuleysistryggingakerfisins séu í virkri atvinnuleit þann tíma og séu jafnframt reiðubúnir að taka þátt í þeim vinnumarkaðsaðgerðum sem þeim standi til boða. Atvinnuleysistryggingar veiti þannig þeim sem tryggðir séu fjárhagslegt úrræði í tímabundnu atvinnuleysi sínu. Ríkar kröfur beri að gera til þeirra sem hafni starfi á innlendum vinnumarkaði að þeir hafi til þess gildar ástæður samkvæmt lögunum, enda eigi almennt ekki að þiggja atvinnuleysisbætur í stað þess að gegna launuðu starfi.

Eitt af skilyrðum þess að umsækjandi um atvinnuleysisbætur eigi rétt til greiðslu atvinnuleysistrygginga sé að vera í virkri atvinnuleit, sbr. a. lið 1. mgr. 13. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Í 14. gr. laganna sé nánar kveðið á um hvað teljist til virkrar atvinnuleitar. Þar sé útlistað að umsækjandi þurfi meðal annars að vera reiðubúinn að taka hvert það starf sem greitt sé fyrir, vera reiðubúinn að taka starfi hvar sem er á Íslandi án sérstaks fyrirvara og hafa til þess vilja og getu. Að öðrum kosti verði ekki litið á hlutaðeigandi í virkri atvinnuleit. 

Í 1. mgr. 57. gr. laga um atvinnuleysistryggingar sé kveðið á um viðurlög vegna höfnunar á starfi eða atvinnuviðtali. Ákvæðið sé svohljóðandi: 

,,Sá sem hafnar starfi sem honum býðst með sannanlegum hætti eftir að hafa verið í atvinnuleit í a.m.k. fjórar vikur frá móttöku Vinnumálastofnunar á umsókn um atvinnuleysisbætur skal ekki eiga rétt á greiðslu atvinnuleysisbóta skv. VII. kafla fyrr en að tveimur mánuðum liðnum, sem ella hefðu verið greiddar bætur fyrir, frá þeim degi er viðurlagaákvörðun Vinnumálastofnunar er tilkynnt aðila, sbr. þó 5. mgr. Hið sama á við um þann sem hafnar því að fara í atvinnuviðtal vegna starfs sem honum býðst með sannanlegum hætti eða sinnir ekki atvinnuviðtali án ástæðulausrar tafar.“

Þá segi orðrétt í 4. mgr. sömu greinar:

,,Vinnumálastofnun skal meta við ákvörðun um viðurlög skv. 1. mgr. hvort ákvörðun hins tryggða um að hafna starfi hafi verið réttlætanleg vegna aldurs hans, félagslegra aðstæðna sem tengjast skertri vinnufærni eða umönnunarskyldu vegna ungra barna eða annarra náinna fjölskyldumeðlima. Enn fremur er Vinnumálastofnun heimilt að líta til heimilisaðstæðna hins tryggða þegar hann hafnar starfi fjarri heimili sínu sem og til ráðningar hans í ótímabundið starf innan tiltekins tíma. Þá er heimilt að taka tillit til aðstæðna þess sem getur ekki sinnt tilteknum störfum vegna skertrar vinnufærni samkvæmt vottorði sérfræðilæknis. Getur þá komið til viðurlaga skv. 59. gr. hafi hinn tryggði leynt upplýsingum um skerta vinnufærni.“

Vinnumálastofnun sé gert að meta skýringar atvinnuleitenda vegna höfnunar á atvinnutilboði með hliðsjón af þeirri ríku skyldu sem hvíli á umsækjendum um atvinnuleysisbætur til að vera reiðubúnir að taka hvert það starf sem greitt sé fyrir, án sérstaks fyrirvara, og hafa til þess vilja og getu.

Í máli þessu liggi fyrir að kærandi hafi hafnað starfstilboði hjá B. Kærandi hafi gefið skýringar á höfnun, bæði fyrir úrskurðarnefnd og til Vinnumálastofnunar. Segi kærandi að hún hafi hafnað starfinu vegna þess að níu mánaða dóttir hennar sé ekki með leikskólapláss og að hún þurfi því að sjá um hana þangað til hún komist inn á leikskóla. Fyrri skýringar kæranda hafi verið þær að hún vildi starf þar sem hún gæti lært betur íslensku, svo sem starf í grunnskóla eða leikskóla.

Vinnumálastofnun telji að skýringar kæranda réttlæti ekki höfnun á starfi. Skortur á dagvistun fyrir börn atvinnuleitenda hafi almennt ekki verið talin gild skýring fyrir höfnun á atvinnutilboði. Í athugasemdum með 57. gr. frumvarps til laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar segi berum orðum að „það að hafa ekki barnapössun fyrir ung börn á dagvinnutíma telst ekki réttlæta höfnun á starfi samkvæmt ákvæði þessu.“  Því verði ekki fallist á að skýringar kæranda er lúti að dagvistun barns hennar geti talist gildar í skilningi laga um atvinnuleysistryggingar, enda hafi boðið starf verið á venjubundnum dagvinnutíma.

Það sé mat stofnunarinnar, að teknu tilliti til skýringa kæranda, að hún hafi í umrætt sinn hafnað starfi án gildra skýringa. Vinnumálastofnun bendi á að ríkar kröfur séu gerðar til atvinnuleitanda að þeir taki þeim störfum sem þeim kunni að bjóðast, enda eigi ekki að þiggja atvinnuleysisbætur í stað þess að gegna launuðu starfi. Þar sem kærandi hafi hafnað atvinnutilboði í skilningi 1. mgr. 57. gr. laga nr. 54/2006 beri henni að sæta viðurlögum á grundvelli ákvæðisins.

Með vísan til framangreindra sjónarmiða sé það niðurstaða Vinnumálastofnunar að kærandi skuli sæta biðtíma í tvo mánuði frá ákvörðunardegi, sbr. 1. mgr. 57. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta lýtur að þeirri ákvörðun Vinnumálastofnunar að fella niður bótarétt kæranda í tvo mánuði á grundvelli 1. mgr. 57. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar.

Ákvæði 1. mgr. 57. gr. laga nr. 54/2006 er svohljóðandi:

„Sá sem hafnar starfi sem honum býðst með sannanlegum hætti eftir að hafa verið í atvinnuleit í a.m.k. fjórar vikur frá móttöku Vinnumálastofnunar á umsókn um atvinnuleysisbætur skal ekki eiga rétt á greiðslu atvinnuleysisbóta skv. VII. kafla fyrr en að tveimur mánuðum liðnum, sem ella hefðu verið greiddar bætur fyrir, frá þeim degi er viðurlagaákvörðun Vinnumálastofnunar er tilkynnt aðila, sbr. þó 5. mgr. Hið sama á við um þann sem hafnar því að fara í atvinnuviðtal vegna starfs sem honum býðst með sannanlegum hætti eða sinnir ekki atvinnuviðtali án ástæðulausrar tafar.“

Þá segir svo í 4. mgr. 57. gr. laganna:

„Vinnumálastofnun skal meta við ákvörðun um viðurlög skv. 1. mgr. hvort ákvörðun hins tryggða um að hafna starfi hafi verið réttlætanleg vegna aldurs hans, félagslegra aðstæðna sem tengjast skertri vinnufærni eða umönnunarskyldu vegna ungra barna eða annarra náinna fjölskyldumeðlima. Enn fremur er Vinnumálastofnun heimilt að líta til heimilisaðstæðna hins tryggða þegar hann hafnar starfi fjarri heimili sínu sem og til ráðningar hans í ótímabundið starf innan tiltekins tíma. Þá er heimilt að taka tillit til aðstæðna þess sem getur ekki sinnt tilteknum störfum vegna skertrar vinnufærni samkvæmt vottorði sérfræðilæknis. Getur þá komið til viðurlaga skv. 59. gr. hafi hinn tryggði leynt upplýsingum um skerta vinnufærni.“

Í athugasemdum greinargerðar við frumvarp það er varð að lögum nr. 54/2006 segir meðal annars um 57. gr. að gert sé ráð fyrir að ákvæðið eigi við um þá sem hafa verið í atvinnuleit í að minnsta kosti fjórar vikur frá móttökudegi umsóknar um atvinnuleysisbætur en ekki sé tekið fram hvort líkur séu á að hlutaðeigandi fái vinnu í sinni starfsgrein. Eðlilegt þyki að þeir tryggðu fái fjögurra vikna svigrúm til að leita sér að því starfi sem þeir helst kjósi að sinna. Ekki skipti máli hvort um sé að ræða fullt starf, hlutastarf eða vaktavinnu þar sem mikilvægt sé að hinn tryggði verði aftur virkur á vinnumarkaði. Þá kemur fram að það að hafa ekki barnapössun fyrir ung börn á dagvinnutíma réttlæti ekki höfnun á starfi.

Óumdeilt er að kærandi hafnaði atvinnutilboði hjá B en ágreiningur málsins lýtur að því hvort ástæður kæranda fyrir þeirri höfnun hafi verið réttlætanlegar í skilningi 4. mgr. 57. gr. laga nr. 54/2006. Kærandi hefur gefið þær skýringar að hún hafi frekar viljað starf þar sem hún gæti lært betur íslensku, svo sem á leikskóla eða í grunnskóla. Þá hefur kærandi vísað til þess að hún eigi unga dóttur sem hafi á þeim tíma ekki verið komin með leikskólapláss.

Að mati úrskurðarnefndarinnar er ekki réttlætanlegt að hafna tilboði um starf á þeirri forsendu að annar starfsvettvangur henti betur til þess að læra íslensku. Hvað varðar skort á leikskólaplássi bendir úrskurðarnefndin á að í 1. mgr. 13. gr. laganna er fjallað um almenn skilyrði þess að vera tryggður samkvæmt lögunum. Eitt af þeim skilyrðum er að vera í virkri atvinnuleit samkvæmt 14. gr. en í því felst meðal annars að hafa vilja og getu til að taka starfi án sérstaks fyrirvara, sbr. d. lið 1. mgr. ákvæðisins. Í athugasemdum við þetta ákvæði frumvarpsins segir svo:

„Enn fremur þykir ástæða til að taka fram að umsækjandi teljist vera í virkri atvinnuleit þegar hann, frá því að umsókn um atvinnuleysisbætur barst, hefur bæði vilja og getu til að taka starfi án sérstaks fyrirvara. Að öðrum kosti verður ekki litið á hlutaðeigandi í virkri atvinnuleit. Felur þetta til dæmis í sér að gert er ráð fyrir að foreldrar í virkri atvinnuleit með ung börn hafi barnapössun en reynslan í núverandi kerfi er að ungt fólk ber oft fyrir sig að það geti hvorki mætt í atvinnuviðtöl né tekið þátt í vinnumarkaðsúrræðum þar sem það hefur ekki gæslu fyrir börn sín.“

Þá kemur fram að með umönnunarskyldu vegna ungra barna sé ekki átt við þau tilvik er hinir tryggðu beri fyrir sig að hafa ekki barnapössun fyrir ung börn á dagvinnutíma. Kæranda bar því að gera ráðstafanir varðandi dagvistun fyrir barn sitt og þiggja framkomið atvinnutilboð.

Með vísan til framangreinds er hin kærða ákvörðun staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 1. júlí 2021, um að fella niður bótarétt A, í tvo mánuði, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir