Nr. 242/2020 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Þann 9. júlí 2020 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 242/2020

í stjórnsýslumálum nr. KNU20050014 og KNU20050015

Kæra […] og […]

á ákvörðunum

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Þann 12. maí 2020 kærðu […], fd. […], ríkisborgari Síle (hér eftir A) og […], fd. […], ríkisborgarar Síle (hér eftir B), ákvarðanir Útlendingastofnunar, dags. 24. apríl 2020, um að synja þeim um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja þeim um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga.

Kærendur krefjast þess aðallega að hinar kærðu ákvarðanir verði felldar úr gildi og að þeim verði veitt viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til vara er þess krafist að hinar kærðu ákvarðanir verði felldar úr gildi og að kærendum verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða með vísan til 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Fyrrgreind ákvörðun er kærð á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II. Málsatvik og málsmeðferð

Kærendur sóttu um alþjóðlega vernd hér á landi þann 13. desember 2019. Kærendur komu í viðtöl hjá Útlendingastofnun m.a. þann 12. mars 2020 ásamt talsmanni sínum. Með ákvörðunum, dags. 24. apríl 2020, synjaði Útlendingastofnun kærendum um alþjóðlega vernd ásamt því að synja þeim um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Var sú ákvörðun kærð til kærunefndar útlendingamála þann 12. maí 2020. Kærunefnd barst greinargerð kærenda þann 27. maí 2020 ásamt fylgigögnum. Viðbótargögn bárust frá kærendum þann 12. júní 2020. Í greinargerð óskuðu kærendur eftir því að koma fyrir nefndina, sbr. 7. mgr. 8. gr. laga um útlendinga. Í ljósi frásagnar kærenda og skýrslna um heimaríki taldi kærunefnd ekki ástæðu til að gefa kærendum kost á að koma fyrir nefndina.

III. Ákvarðanir Útlendingastofnunar

Í ákvörðunum Útlendingastofnunar kemur fram að kærendur byggi umsóknir sínar um alþjóðlega vernd á því að þau séu í hættu í heimaríki sínu vegna evrópsks uppruna síns, deilna fjölskyldu þeirra við nágranna sína sem og vegna glæpamanna sem leiki lausum hala á heimasvæði þeirra. Þá séu þau í hættu vegna almenns ástands í kjölfar mótmælanna í Síle.

Niðurstaða ákvörðunar Útlendingastofnunar í málum kærenda var sú að kærendur séu ekki flóttamenn og þeim skuli synjað um alþjóðlega vernd á Íslandi skv. ákvæðum 37. og 40. gr. laga um útlendinga. Kærendum var jafnframt synjað um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 74. gr. laga um útlendinga. Þá taldi stofnunin að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga stæði endursendingu til heimaríkis ekki í vegi.

Kærendum var vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, sbr. 3. mgr. 106. gr. laganna. Útlendingastofnun tilkynnti kærendum jafnframt að kæra frestaði réttaráhrifum ákvörðunarinnar, sbr. 1. mgr. 35. gr. laga um útlendinga.

IV. Málsástæður og rök kærenda

Í greinargerð kærenda kemur fram að þau séu fædd og uppalin í […] og hafi búið í […] áður en þau hafi flúið heimaríki. Þá greindu þau í viðtölum hjá Útlendingastofnun frá því að þau tilheyri minnihlutahópi og verði fyrir mismunun þar sem þau séu af evrópskum uppruna (s. criollos). Kærendur hafi flúið almennt ástand í Síle sem sé verulega slæmt. Í október 2019 hafi uppreisn hafist í landinu og standi enn. Kærendur hafi greint frá því í viðtali hjá Útlendingastofnun að glæpamenn, fíkniefnasalar og uppreisnarmenn séu að taka yfir landið. Yfirvöld ráði ekki við ástandið og mjög hættulegt sé í Síle um þessar mundir. Nágrannar þeirra styðji uppreisnina og séu á móti ríkisstjórninni, ólíkt þeim. Af þeim ástæðum hafi þau upplifað áreiti og ofbeldi af hálfu nágranna sinna, en jafnframt vegna uppruna síns. Uppreisnin í landinu lýsi sér m.a. þannig að glæpahópar brjótist inn í búðir og byggingar, ræni og rupli til að sýna að þeir séu á móti kapítalisma. Glæpahóparnir steli öllu sem þeir geta og brenni það sem ekki er tekið. Uppskerur hafi verið eyðilagðar og fjöldi lestarstöðva og matvöruverslana hafi verið brenndar svo dæmi séu tekin. Ástandið hafi leitt til þess að allt vöruverð hafi hækkað og víða sé matar- og lyfjaskortur í landinu. Þá hafi a.m.k. hálf milljón manna misst vinnuna. Að mati kærenda vilji þjóðin sama stjórnarform og sé í Venesúela.

Kærendur hafi greint frá því að B hafi misst vinnuna vegna uppruna síns og A hafi greint frá mismunun sem hún hafi orðið fyrir í skóla og sem barn. Enn fremur hafi kærendur greint frá því að í forsetakosningum árið 2017 hafi verið hægt að sjá hver kaus hvaða frambjóðanda. Kærendur hafi kosið frambjóðanda sem hafi ætlað að vinna gegn hryðjuverkum og glæpagengjum og því séu þau í enn meiri hættu en ella. Þá hafi A verið skráð í […] stjórnmálaflokk gegn sínum vilja. Á meðan hún hafi verið skráð hafi stjórnvöld haldið að hún styddi uppreisnarmennina og væri ein af þeim. Hún hafi skráð sig úr flokknum og upplifað mismunun í kjölfarið. A hafi greint frá því að hún óttist uppreisnarmennina. B hafi greint frá því að hann óttist stjórnvöld í Síle sem nú séu að missa völdin og óttist hann þá að eiturlyfjasalar, glæpamenn og uppreisnarmenn taki völdin. Uppreisnarmennirnir muni gera hvað sem er til þess að ná völdum, m.a. að láta fólk hverfa. Þá óttist B líka innfædda, sem séu meira og minna að mótmæla stjórnvöldum. Kærendur hafi greint frá því að þau óttist að verða beitt ofbeldi og líf þeirra séu í hættu. Fjölskylda þeirra í heimaríki sé í hættu vegna þess ástands sem nú ríki í Síle. Mikil spilling sé í landinu og glæpamenn séu ekki settir í fangelsi. Kærendur hafi greint frá því að réttarkerfið sé óvirkt og fangelsi yfirfull.

Í greinargerðinni er fjallað um aðstæður í heimaríki kærenda og vísað til alþjóðlegra skýrslna. Þar komi fram að Amnesty International hafi lýst því að í landinu standi yfir versta ástand mannréttindamála sem hafi verið í landinu síðan Augusto Pinochet var við völd. Hækkanir á samgöngugjöldum hafi verið upphaflega kveikjan að mótmælunum í október 2019 en mótmælin hafi breiðst út um landið allt og orðið að uppreisn gegn ójafnræði, dýrri heilbrigðisþjónustu og lágum greiðslum til menntakerfisins. Harkaleg viðbrögð öryggissveita landsins og viðbrögð forsetans hafi gert það að verkum að mótmælin hafi orðið enn meiri og harkalegri þar sem ákall hafi verið um breytingar í landinu. Mikill ójöfnuður ríki í landinu en hann sé sá mesti allra OECD ríkja. Forseti landsins hafi lýst yfir neyðarástandi og virkjað umdeild öryggislög í landinu. Í skýrslu Human Rights Watch sé vikið sérstaklega að alvarlegu ofbeldi sem lögreglan í Síle hafi beitt íbúa landsins í kjölfar mótmælanna. Þúsundir mótmælenda séu særðir, tugir látnir og hundruð hafi greint frá misþyrmingum í varðhaldi, m.a. grófu líkamlegu og kynferðislegu ofbeldi. Á rétt um mánuði hafi meira en 15 þúsund einstaklingar verið hnepptir í varðhald. Jafnvel þó stjórnvöld hafi gripið til einhverra aðgerða til að stemma stigu við þessu ofbeldi vanti enn mikið upp á. Þá vísa kærendur til skýrslu Sameinuðu Þjóðanna um ástand mannréttinda í Síle auk frekari skýrslna máli sínu til stuðnings. Kærendur hafi sérstaklega bent á að spilling innan dómskerfisins og hersins sé mikil og að fíkniefnavandamál í landinu séu gríðarleg. Auk þess sé ójöfnuður og atvinnuleysi enn mikið í Síle og staðan enn verri núna í kjölfar mótmælanna og Covid-19 heimsfaraldursins. Þá vilji innfæddir ná yfirráðum í landinu og sumir þeirra séu með tengsl við hryðjuverkahópa. Síle sé auk þess eina landið í heiminum þar sem vatn hafi verið einkavætt nánast að fullu. Þetta hafi iðulega valdið vatnsskorti á meðal almennings. Staðan sé sérlega alvarleg núna þar sem hiti hækkar og þurrkar séu miklir. Þetta sé sérstaklega slæmt fyrir kærendur sem séu bændur.

Kærendur krefjast þess aðallega að þeim verði veitt viðbótarvernd hér á landi með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga vegna ástands mannréttindamála og þeirra almennt slæmu öryggisaðstæðna í Síle í kjölfar framangreindra mótmæla. Jafnframt með vísan til almenns öryggisástands vegna hættu sem þeim stafi af fíkniefnahópum og glæpahópum í landinu. Að mati kærenda skorti á rökstuðning Útlendingastofnunar fyrir því af hverju þær aðstæður sem þau hafi lýst séu ekki aðstæður sem nægi til þess að þeim skuli veitt viðbótarvernd. Þau eigi að njóta vafans þegar ástandið sé enn slæmt. Þá hafi þau lýst því að þau tilheyri sérstöku þjóðarbroti í heimaríki sínu og séu í minnihluta þar sem þau séu af evrópskum uppruna. Þar sem þau búi séu meirihluti íbúa innfæddir sem líti á þau sem einstaklinga í forréttindastöðu vegna hörundslitar síns. Þá séu innfæddir, sem hæst láti í mótmælunum, smám saman að reyna að taka yfir landið og þar með að hrekja þau og aðra einstaklinga af evrópskum uppruna í burtu. B hafi lýst því að hann óttist að stjórnvöld í landinu missi völdin og fíkniefnasalar taki við völdum. Þá óttist hann líka innfædda, sem mótmæli stjórnvöldum í miklum mæli. Kærendur njóti ekki verndar yfirvalda í Síle vegna uppreisnarinnar. Þau geti heldur ekki flutt sig um set innanlands og búið við öryggi þar sem glæpamenn séu búnir að yfirtaka allt landið og ástandið sé alls staðar slæmt.

Til vara krefjast kærendur að þeim verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga, með hliðsjón af viðvarandi mannréttindabrotum síleskra stjórnvalda og þess hættulega ástands sem þar ríki. Yfirvöld hafi ekki stjórn á aðstæðunum og geti ekki veitt þeim vernd. Félagslegar aðstæður þeirra séu jafnframt mjög erfiðar. Kærendur upplifi mismunun á grundvelli evrópsks uppruna síns. Þá séu þau bændur og uppskerur þeirra hafi verið eyðilagðar og mikill þurrkur og vatnsskortur sé í landinu. Þá standi kærendur frammi fyrir mismunun í menntakerfinu en A hafi m.a. ekki fengið að þreyta inngöngupróf í háskóla sökum uppruna. Almennt atvinnuleysi sé auk þess í landinu og erfitt sé fyrir þau að fá atvinnu. Lyfjaskortur sé í landinu og A þurfi að taka inn hormónalyf. Kærendur hafi bæði leitað til sálfræðings hér á landi. Þau hafi auk þess miklar áhyggjur vegna COVID-19 heimsfaraldursins enda ráði heilbrigðiskerfið og yfirvöld í Síle ekki við faraldurinn.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Lagagrundvöllur

Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

Auðkenni

Í ákvörðunum Útlendingastofnunar kemur fram að til að sanna á sér deili hafi kærendur framvísað sílenskum vegabréfum. Telur kærunefndin því ljóst að kærendur séu síleskir ríkisborgarar.

Landaupplýsingar

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Síle m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

• Annual Report 2019 – Chile (Amnesty International, 27. febrúar 2020);
• Chile: Authorities must guarantee human rights during state of emergency (Amnesty International, 19. október 2019);
• Chile: Amnesty International writes to President Pinera reiterating his human rights obligations (Amnesty International, 21. október 2019);
• Chile: Amnesty International announces research mission to document grave human rights violations (Amnesty International, 24. október 2019);
• Amnesty International denounces human rights violations to the Inter-American Court of Human Rights (Amnesty International, 11. nóvember 2019);
• Chile Despertó International Network collects the first results from the collaboration with the European United Left/Nordic Green Left GUE-NGL (Chile Despertó International, 14. nóvember 2019);
• Chile: Deliberate policy to injure protesters points to responsibility of those in command (Amnesty International, 21. nóvember 2019);
• Chile extends curfew again as violent unrest paralyzes one of Latin America´s biggest cities (CNN, 22. október 2019);
• Chile Human Rights Abuses worst since dictatorship: NHRI warns (teleSur, 23. desember 2019);
• Chile moves to postpone constitutional referendum amid coronavirus crisis (The Guardian, 19. mars 2020);
• Chile: International Human Rights Observation Mission Courthouse of Justice of Santiago (World Organisation Against Torture, https://www.omct.org/statements/chile/2019/11/d25596/,11. nóvember 2019);
• Chile: Police Reforms Needed in the Wake of Protests (Human Rights Watch, 26. nóvember 2019);
• Chile: Respect Rights in Protest Response – Investigate Reports of Excessive Force (Human Rights Watch, 22. október 2019);
• Chile: Police Reforms Needed in the Wake of Protests – Excessive Force Against Demonstrators; Bystanders; Serious Abuse in Detention (Human Rights Watch, 26. nóvember 2019);
• Chile protests: UN accuses security forces of human rights abuses (BBC News, 13. desember 2019);
• Chile´s Pinera Declares 90-Day State of Catastrophe Over Coronavirus Outbreak (The New York Times, 18. mars 2020);
• Concluding observations on the sixth periodic report of Chile (Committee against Torture, 28. ágúst 2018);
• Explainer: Chile´s inequality challenge: What went wrong and can it be fixed (Reuters, 23. október 2019);
• Freedom in the World 2019 – Chile (Freedom House, 4. febrúar 2019);
• Freedom in the World 2020 (Freedom House, 2020);• Gender Identity Law takes Effect in Chile (Human Rights Campaign, 10. janúar 2020);
• La revuelta chilena también llega a Barcelona: “Queremos una vida digna” (Público, 29. nóvember 2019);
• Report of the Mission to Chile – 30 October – 22 November (United Nations Office of the High Commissioner, 2019);
• UN Confirms Serious Human Rights Violations in Pinera´s Chile (Telesurtv.net, 13. desember 2019);
• United Nations Human Rights Office reports on Chile crisis describes multiple police violations and calls for reforms (United Nations Human Rights Office of the High Commissioner, 13. desember 2019);
• Violence resurges in protest racked Chile, nearly 300 arrested (Reuters, 3. mars 2020);
• 18 killed as hundreds of thousands of protesters take to the streets in Chile. Here´s what to know (TIME, 25. október 2019); 
• 2019 Country Reports on Human Rights Practices: Chile (U.S. Department of State, 11. mars. 2020) og
• World Report 2019 – Chile (Human Rights Watch, 14. janúar 2020).

Síle er stjórnarskrárbundið og fjölflokka lýðræðisríki með rúmlega 18 milljónir íbúa. Síle gerðist aðili að Sameinuðu þjóðunum árið 1945. Ríkið gerðist aðili að alþjóðasamningi um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og alþjóðasamningi um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi árið 1972. Í Síle var einræði í valdatíð Augusto Pinochet til ársins 1990 og síðan hafa stjórnvöld verið kosin með lýðræðislegum kosningum. Frá þeim tíma hefur Síle notið hagvaxtar og fátækt lækkað umtalsvert. Stjórnvöld hafa sett á fót áætlanir til að efla aðgengi að menntun, heilsu og húsnæði. Árið 2010 varð Chile fyrsta landið í Suður-Ameríku til að ganga í Efnahags- og framfarastofnunina (OECD). Á undanförnum árum hafa lífsskilyrði og menntun íbúa Síle verið best í Suður-Ameríku. Í skýrslu Freedom House frá árinu 2019 kemur fram að forsetakosningar í Síle hafi almennt verið frjálsar og lýðræðislegar síðustu ár. Þá kemur fram að dómstólar landsins séu almennt séð frjálsir og lausir við pólitísk afskipti og spillingu. Forseti landsins sé kjörinn til fjögurra ára í senn og hann megi ekki sitja lengur en í eitt kjörtímabil samfellt. Sebastian Pinera hafi gegnt starfi forseta á árunum 2010 til 2014 og aftur frá árinu 2017. Á lista Freedom House fyrir árið 2020 sem raðar ríkum eftir því hversu frjáls þau teljist er Síle með 90 stig af 100 mögulegum, ásamt Frakklandi, Möltu og Liechtenstein.

Í skýrslunni kemur jafnframt fram að öryggislögreglan (s. Carabineros) ásamt rannsóknarlögreglunni (PDI) beri lagalega ábyrgð á löggæslu, m.a. landamæraeftirliti og almannaöryggi. Innanríkis- og almannaöryggisráðuneytið hafi yfirumsjón með báðum stofnunum. Ríkisstjórnin hafi verkferla til að rannsaka og refsa fyrir misnotkun.

Stjórnarskráin kveði á um tjáningarfrelsi og stjórnvöld virði almennt það frelsi. Sjálfstæðir fjölmiðlar, áhrifaríkt og skilvirkt dómsvald og lýðræðislegt stjórnmálakerfi séu í landinu. Þá leggi stjórnarskrá Síle og landslög bann við handahófskenndum handtökum og varðhaldi og veiti hverjum sem handtekinn sé rétt til að bera lögmæti handtökunnar undir dómstóla.

Samkvæmt þeim gögnum sem kærunefnd hefur kynnt sér brutust út mótmæli í höfuðborg Síle, Santiago, í október 2019 vegna hækkunar á fargjaldi fyrir almenningssamgöngur. Mótmælin hafi fljótt dreifst um allt land og orðið að almennum mótmælum gegn misrétti, háu verði fyrir heilbrigðisþjónustu og menntun. Þann 18. október 2019 hafi ríkisstjórnin ákveðið að lýsa yfir neyðarástandi. Í því hafi m.a. falist takmarkanir á ferðafrelsi og heimildir til að herinn gæti gripið til öryggisráðstafana. Mótmæli hafi haldið áfram þrátt fyrir það og hinn 25. október hafi um 1,2 milljónir manns tekið þátt í mótmælum í Santiago. Hinn 14. nóvember hafi samkomulag náðst við stjórnmálaflokka um að setja af stað ferli til að breyta stjórnarskránni, þ.m.t. fyrstu þjóðaratkvæðagreiðslunni í apríl 2020. Því hafi síðar verið frestað vegna Covid-19 faraldursins. Mótmæli hafa haldið áfram í landinu í minna mæli og hafi mannréttindafulltrúi Sameinuðu þjóðanna (e. UN High Commissioner for Human Rights) lýst ásökunum um mannréttindabrot af hálfu lögreglu. Í ársskýrslu Amnesty International fyrir árið 2019 kemur fram að á fyrstu tveimur mánuðum mótmælanna hafi meira en 13 þúsund manns slasast og að rúmlega 2.500 kvartanir séu skráðar hjá dómsmálaráðuneyti landsins vegna mannréttindabrota af hálfu stjórnvalda, þar af 1.500 þar sem stjórnvöld séu sökuð um að beita þegna sína pyndingum eða annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð. Þá komi fram að öryggissveitir hafi notað táragas og beitt vopnum gegn mótmælendum með alvarlegum afleiðingum, s.s. augnskaða og öðru líkamstjóni og í nokkrum tilvikum dauða. Benda heimildir til þess að í byrjun mars á þessu ári hafi mótmæli hafi hafist á ný víða í Síle og 283 hafi verið handteknir og 76 lögreglumenn særst.

Í skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins kemur fram að eftirlitssamtök í landinu á sviði mannréttinda, INDH (s. Instituto Nacional de Derechos Humanos) hafi skráð atvik og opnað hafi verið sakamál gegn meðlimum öryggissveita í tengslum við andlát fimm einstaklinga í mótmælunum, þrír hafi verið handteknir og mál höfðuð gegn þeim. Þá hafi fulltrúar öryggissveita endurskoðað heimildir til að beita skotvopnum í mótmælum.

á er ljóst af framangreindum gögnum að meirihluti íbúa Síle tilheyri hvítum kynþætti.

Ákvæði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 37. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. útlendingalaga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir skv. 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a. ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c. aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök skv. b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðasambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á með heildstæðri og trúverðugri frásögn af atburðum, og eftir atvikum með trúverðugum gögnum, sem eru í samræmi við áreiðanlegar og hlutlægar upplýsingar um almennt ástand í heimaríki hans, að hann hafi orðið fyrir ofsóknum í skilningi laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis. Í þeim tilvikum hvílir það á stjórnvöldum að eyða öllum vafa um slíka hættu, t.d. með vísan til þess að aðstæður í heimaríki hans hafi breyst.

Kærunefnd hefur við mat sitt á umsóknum kærenda haft til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2011). Þá hefur aðferðarfræði trúverðugleikamats kærunefndar tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Kærendur byggja umsóknir sínar um alþjóðlega vernd á því að þau sé í hættu í heimaríki vegna evrópsks uppruna síns, vegna deilna fjölskyldu þeirra við nágranna sína sem, vegna glæpamanna sem leiki lausum hala á heimasvæði þeirra og loks vegna almenns ástands í kjölfar mótmælanna í Síle.

Í viðtölum hjá Útlendingastofnun, dags. 12. mars 2020, greindu kærendur frá því að þau hafi mátt þola mismunun vegna uppruna síns en fjölskylda þeirra sé af evrópskum uppruna (s. criollos). Nágrannar þeirra hafi litið þau hornauga og reynt að spilla vatnsbóli þeirra og þau hafi sætt fordómum og áreiti. Í kjölfar mótmælanna og óeirðanna í landinu hafi almennt ástand versnað og þau óttist um líf sitt. Þá óttist þau að uppreisnarmenn séu að ná yfirtökum í landinu. Fjölskylda þeirra séu bændur og uppskera þeirra hafi m.a. verið eyðilögð. Kærendur greindu frá því að þau geti ekki leitað til lögreglu í heimaríki vegna ástandsins. Til stuðnings frásögn sinni lögðu kærendur fram myndbönd og ljósmyndir af óeirðunum í Síle, mynd sem þau kveða vera af hundi fjölskyldunnar sem hafi lent í sýruárás og bréf sem þau skrifuðu um stöðu sína.

Kærendur hafa ekki borið fyrir sig að vera andstæðingar stjórnvalda eða þátttakendur í mótmælum í landinu. A hafi greint frá því að í forsetakosningum árið 2017 hafi verið hægt að rekja hver kaus hvaða frambjóðanda. Þá hafi þau upplifað að nágrannar þeirra, sem væru hliðholl mótmælum í landinu, hafi áreitt þau og fjölskyldu þeirra vegna stuðnings þeirra við stjórnvöld. Kærendur hafi ekki leitað til lögregluyfirvalda vegna þess áreitis sem þau hafa borið fyrir sig, vegna mismununar og skemmdarverka sem þau hafi greint frá. Kærendur lýstu í viðtölum hjá Útlendingastofnun að þau séu stuðningsmenn stjórnvalda og óttist þau ekki, en telji að vegna þess að íbúar á heimasvæði séu á móti stjórnvöldum, þá muni þau vera í meiri hættu leiti þau til lögreglunnar.

Samkvæmt þeim upplýsingum sem kærunefnd hefur skoðað, einkenndist ástandið í heimaríki kærenda af nokkru óöryggi í kjölfar mótmæla sem hófust í október sl. Hins vegar benda gögn til þess að stjórnvöld hafi gripið til aðgerða til að koma til móts við kröfur mótmælenda og að ástandið hafi batnað í landinu. Þá benda gögn ekki til þess að almennir borgarar, sem telji á rétti sínum brotið geti ekki leitað aðstoðar lögregluyfirvalda og fengið aðstoð. Kærendur hafa ekki lagt fram eða vísað til trúverðugra gagna sem styðja þá málsástæðu að þau eigi á hættu ofsóknir vegna áðurnefndra mótmæla á grundvelli uppruna síns eða skoðana. Þá hefur rannsókn kærunefndar ekki leitt slíka hættu í ljós.

Kærendur hafa ekki fært fram trúverðug gögn sem þykja til þess fallin að styðja við frásagnir þeirra um að þau séu í hættu í heimaríki. Kærendur hafa borið fyrir sig að vera áreitt og sæta mismunun vegna uppruna síns, en ekki lagt fram eða vísað til neinna gagna sem leggja grunn að þeim staðhæfingum. Þá hefur rannsókn kærunefndar ekki leitt í ljós gögn sem gefi til kynna að einstaklingar af evrópskum uppruna (s. criollos) sæti mismunun í Síle eða verði fyrir meðferð sem nær því alvarleikastigi að geta talist til ofsókna í skilningi 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga.

Eins og áður sagði hafa kærendur greint frá erjum við nágranna. Skýrslur sem kærunefnd hefur kynnt sér benda eindregið til þess að stjórnvöld í heimaríki hafi getu og vilja til að ákæra og refsa fyrir athafnir sem feli í sér ofsóknir, sbr. 4. mgr. 38. gr. laga um útlendinga.

Með vísan til ofangreinds er það niðurstaða kærunefndar að kærendur hafi ekki með rökstuddum hætti leitt líkur að því að þau hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 1. mgr. 38. gr. laganna.

Telur kærunefnd því ljóst að kærendur uppfylli ekki skilyrði 1. mgr. 37. gr. útlendingalaga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi.

Ákvæði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 2. mgr. 37. gr. útlendingalaga er útlendingur einnig flóttamaður ef, verði hann sendur aftur til heimaríkis síns, raunhæf ástæða er til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Sama gildir um ríkisfangslausan einstakling.

Eins og fram hefur komið hafi mótmæli og óeirðir brotist út í heimaríki kærenda í október 2019 og mótmælin haldið áfram í minni mæli. Þrátt fyrir það er það mat kærunefndar að ástandið sé ekki slíkt að það sé nægjanlegt eitt og sér til þess að veita beri einstaklingum þaðan alþjóðlega vernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærendur hafa ekki lagt fram eða vísað til trúverðugra gagna sem renna stoðum undir málsástæður kæranda varðandi þá hættu sem stafi af aðilum sem stunda eiturlyfjaframleiðslu- eða dreifingu eða uppreisnaröflum sem vilja umbylta sílesku samfélagi. Þá hefur rannsókn kærunefndar ekki leitt í ljós slík gögn.

Í ljósi þess sem að framan er rakið og þeirra gagna sem liggja fyrir um heimaríki kærenda telur kærunefndin að aðstæður þeirra þar séu ekki slíkar að þær falli undir ákvæði 2. mgr. 37. gr. laganna. Telur kærunefndin því ljóst að kærendur uppfylli heldur ekki skilyrði 2. mgr. 37. gr. útlendingalaga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamenn hér á landi.

Alþjóðleg vernd á grundvelli 40. gr. laga um útlendinga

Þar sem kærunefnd hefur komist að þeirri niðurstöðu að kærendur uppfylli ekki skilyrði 1. eða 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga eiga kærendur ekki rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi, sbr. 40. gr. laga um útlendinga.

Dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga er heimilt að veita útlendingi sem staddur er hér á landi dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, þrátt fyrir að skilyrði 37. gr. séu ekki uppfyllt, ef útlendingur getur sýnt fram á ríka þörf fyrir vernd, t.d. af heilbrigðisástæðum eða vegna erfiðra félagslegra aðstæðna viðkomandi eða erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki eða í landi sem honum yrði vísað til. Kærunefnd telur, með vísan til orðalags ákvæðisins um „ríka þörf fyrir vernd“ auk lögskýringargagna sem fylgdu greininni, að dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verði ekki veitt nema aðstæður, bæði almennar og sérstakar m.t.t. heilsufars og félagslegra þátta, auk atvika sem þar er vísað til, nái ákveðnu alvarleikastigi þegar málið er virt í heild.

Í greinargerð byggja kærendur á því að þau eigi á hættu mannréttindabrot í Síle sem yfirvöld verndi þau ekki gegn. Beri þannig að veita kærendum dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Í athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga kemur fram að ákvæði 1. mgr. 74. gr. laganna vísi einnig til alvarlegra aðstæðna í heimaríki og væri þar oft um að ræða viðvarandi mannréttindabrot í ríkinu eða þá aðstöðu að yfirvöld veiti ekki þegnum sínum vernd gegn ofbeldisbrotum eða glæpum. Með vísan til niðurstöðu kærunefndar að framan verður ekki talið að aðstæður kærenda í Síle verði slíkar að veita beri þeim dvalarleyfi á þeim grundvelli.

Í framangreindum athugasemdum við 74. gr. laga um útlendinga kemur jafnframt fram að með ríkri þörf á vernd af heilbrigðisástæðum sé m.a. miðað við að um skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm sé að ræða og meðferð við honum væri aðgengileg hér á landi en ekki í heimaríki viðkomandi. Í þessu sambandi kemur jafnframt fram að meðferð teljist ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur er hér átt við þau tilvik þar sem meðferð sé til í heimaríkinu en viðkomandi eigi ekki rétt á henni. Þá kunna að falla undir 1. mgr. 74. gr. mjög alvarlegir sjúkdómar sem ekki teljast lífshættulegir, svo sem ef sýnt þykir að þeir muni valda óbætanlegu heilsutjóni eða óbærilegum þjáningum. Ef um langvarandi sjúkdóm sé að ræða væru ríkari verndarsjónarmið fyrir hendi ef sjúkdómur væri á lokastigi. Jafnframt væri rétt að líta til þess hvort meðferð hafi hafist hér á landi og ekki væri læknisfræðilega forsvaranlegt að rjúfa meðferð, sem og til atriða sem varði félagslegar aðstæður útlendings og horfur hans.

A greindi frá því í viðtali hjá Útlendingastofnun að hún taki hormónalyf vegna […]. Í göngudeildarnótum, dags. 20. maí 2020, kemur fram að A hafi lýst kvíða og vanlíðan m.a. vegna Covid faraldursins og í tengslum við synjun á hælisumsókn hjá Útlendingastofnun. A fékk tíma hjá sálfræðingi þann 25. maí 2020. Í göngudeildarnótum dags. 20. maí 2020 kemur fram að B hafi liðið illa andlega þegar þau hafi fengið höfnun á umsókn sinni um alþjóðlega vernd hjá Útlendingastofnun. Þau hafi bæði fengið ráðleggingar um að draga úr félagslegri einangrun og huga að heilsunni með hreyfingu og góðri næringu. Kærendur eru ekki í meðferð hér á landi sem óforsvaranlegt er að rjúfa. Af skýrslum um heimaríki kærenda má ráða að þurfi kærendur á heilbrigðisþjónustu að halda sé slík þjónusta aðgengileg.

Kærunefnd hefur jafnframt litið til þeirra tímabundnu erfiðleika sem heimaríki kærenda kunna að þurfa að glíma við vegna Covid-19 faraldursins. Kærunefnd telur þá erfiðleika ekki vera þess eðlis að þeir leiði til þess, einir sér eða í samhengi við önnur gögn málsins, að heimilt sé veita kærendum dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða.

Í viðtölum kærenda hjá Útlendingastofnun kom fram að kærendur væru almennt við góða líkamlega og andlega heilsu. Þegar upplýsingar um heimaríki kærenda og gögn málsins eru virt í heild er það niðurstaða kærunefndar að kærendur hafi ekki sýnt fram á aðstæður þeirra nái því alvarleikastigi að þau teljist hafa ríka þörf á vernd líkt og kveðið er á um í 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Því er fallist á það með Útlendingastofnun að aðstæður kærenda í heimaríki séu ekki með þeim hætti að veita beri kærendum dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Bann við endursendingu skv. 42. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er ekki heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan einstakling til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Samkvæmt 2. mgr. sömu greinar er einnig óheimilt að senda útlending til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr.

Með vísan til umfjöllunar að framan um heimaríki kærenda telur kærunefnd að þær aðstæður sem ákvæðið tekur til ekki eiga við í málum kærenda. Kærunefnd telur því að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga standi ekki í vegi fyrir endursendingu kærenda þangað.

Frávísun og frestur til að yfirgefa landið

Kærendur komu hingað til lands 15. nóvember 2019 og sóttu um alþjóðlega vernd þann 13. desember 2019. Eins og að framan greinir hefur umsókn þeirra um vernd og dvalarleyfi hér á landi verið synjað og hafa þau því ekki tilskilin leyfi til dvalar enda verður að líta á umsóknir þeirra um alþjóðlega vernd sem áform um að dveljast í landinu meira en 90 daga, sbr. til hliðsjónar 3. mgr. 42. gr. reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017. Verður kærendum því vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, sbr. 3. mgr. 106. gr. laganna, enda höfðu þau verið hér á landi í innan við níu mánuði þegar málsmeðferð umsókna þeirra hófust hjá Útlendingastofnun.

Kærendur eru við ágæta heilsu. Með vísan til 2. mgr. 104. gr. laga um útlendinga og þegar litið er til ferðatakmarkana vegna Covid-19 faraldursins teljast 30 dagar hæfilegur frestur til að yfirgefa landið.

Athygli kærenda er vakin á því að ef þau yfirgefa ekki landið innan frests kann að vera heimilt að brottvísa þeim. Brottvísun felur í sér bann við komu til landsins síðar og skal endurkomubann að jafnaði ekki gilda skemur en tvö ár, sbr. a-lið 2. mgr. 98. gr. og 2. mgr. 101. gr. laga um útlendinga.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið og forsendna hinna kærðu ákvarðana þykir rétt að staðfesta ákvarðanir Útlendingastofnunar.

Athygli kærenda er vakin á því að skv. 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum eftir birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ákvörðunarinnar ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin, m.a. ef afleiðingar Covid-19 faraldursins muni vara lengur og vera alvarlegri en gera má ráð fyrir nú.

Athygli kæranda er einnig vakin á því að Útlendingastofnun getur frestað framkvæmd ákvörðunar með vísan til 2. mgr. 103. gr. laga um útlendinga vegna sérstakra aðstæðna útlendings eða vegna þess að ómögulegt sé að framkvæma ákvörðun að svo stöddu.

Úrskurðarorð

Ákvarðanir Útlendingastofnunar eru staðfestar. Lagt er fyrir kærendur að hverfa af landi brott. Kærendum er veittur 30 daga frestur til að yfirgefa landið sjálfviljug.

The decisions of the Directorate of Immigration are affirmed. The appellants are requested to leave the country. The appellants have 30 days to leave the country voluntarily.

Hjörtur Bragi Sverrisson

Bjarnveig Eiríksdóttir                                                                                                               Þorbjörg Inga Jónsdóttir