Nr. 397/2022 Úrskurður

 KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Hinn 11. október 2022 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 397/2022

í stjórnsýslumáli nr. KNU22070068

Kæra [...]

á ákvörðun Útlendingastofnunar

I.       Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Hinn 29. júlí 2022 kærði  einstaklingur er kveðst heita [...], vera fæddur [...], og vera ríkisborgari Sómalía (hér eftir nefndur kærandi) ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 14. júlí 2022, um að synja honum um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja honum um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga.

Kærandi krefst þess aðallega að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og að honum verði veitt staða flóttamanns með vísan til 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til vara krefst kærandi þess að honum verði veitt viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til þrautavara krefst kærandi þess að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að honum verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Að lokum krefst kærandi þess að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að honum verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða með vísan til 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Fyrrgreind ákvörðun er kærð á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II.        Málsmeðferð

Kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér á landi hinn 29. júlí 2020. Mál kæranda sætti upphaflega málsmeðferð á grundvelli a-liðar 1. mgr. 36. gr. þar sem kærandi nýtur alþjóðlegrar verndar í Grikklandi. Ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 4. nóvember 2020 um að umsókn kæranda yrði ekki tekin til efnislegrar meðferðar hér á landi, var staðfest með úrskurði kærunefndar, dags. 4. mars 2021. Með úrskurði, dags. 22. september 2021 féllst kærunefnd á endurupptöku máls kæranda og lagði fyrir Útlendingastofnun að taka umsókn kæranda til efnismeðferðar þar sem skilyrði 2. málsl. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga töldust uppfyllt. Kærandi kom í viðtal hjá Útlendingastofnun m.a. dagana 18. og 25. október 2021 ásamt talsmanni sínum. Með ákvörðun, dags. 14. júlí 2022, synjaði Útlendingastofnun kæranda um alþjóðlega vernd ásamt því að synja honum um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Var sú ákvörðun kærð til kærunefndar útlendingamála 27. júlí 2022. Kærunefnd barst greinargerð kæranda ásamt fylgigögnum 15. ágúst 2022. Frekari gögn bárust kærunefnd frá kæranda dagana 22. og 24. ágúst 2022. Þá bárust kærunefnd frekari upplýsingar frá kæranda 29. september 2022.

III.       Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærandi byggi umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að hann sé í hættu í heimaríki sínu vegna aðildar sinnar að tilteknum þjóðfélagshópi.

Niðurstaða ákvörðunar Útlendingastofnunar í máli kæranda var sú að kærandi væri ekki flóttamaður og honum skyldi synjað um alþjóðlega vernd á Íslandi samkvæmt ákvæðum 37. og 40. gr. laga um útlendinga. Kæranda var jafnframt synjað um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 74. gr. laga um útlendinga. Þá taldi stofnunin að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga stæði endursendingu til heimaríkis ekki í vegi.

Kæranda var vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga. Útlendingastofnun tilkynnti kæranda jafnframt að kæra frestaði réttaráhrifum ákvörðunarinnar, sbr. 1. mgr. 35. gr. laga um útlendinga.

IV.       Málsástæður og rök kæranda

Hvað málsatvik varðar að öðru leyti vísar kærandi til gagna málsins og viðtala hjá Útlendingastofnun. Í gögnum málsins liggur fyrir greinargerð, dags. 27. júní 2022, sem kærandi lagði fram við meðferð máls hans hjá Útlendingastofnun. Í þeirri greinargerð kemur meðal annars fram að kærandi hafi ástæðuríkan ótta við hryðjuverkasamtökin al-Shabaab. Samkvæmt frásögn hans hafi þegar orðið fyrir ofsóknum af þeirra hálfu sem hafi lýst sér þannig að í fyrstu hafi hann sætt áreiti og fjárkúgunum af hálfu lágt settra aðila innan al-Shabaab vegna starfa sinna í verslun í höfuðborginni Mógadisjú. Þar sem kærandi hafi ekki lagt fé af hendi þrátt fyrir hótanir og fjárkúganir hafi honum verið rænt af hærra settum meðlimum samtakanna og haldið við bágan kost í fimm daga þar sem hann hafi sætt ofbeldi og pyndingum áður en honum hafi verið sleppt gegn lausnargjaldi. Kærandi hafi talið ljóst að þeir aðilar sem hafi ofsótt hann myndu þekkja hann aftur ef honum yrði gert snúa þangað aftur. Þá gæti kærandi ekki treyst á vernd yfirvalda þar sem þau væru ráðalaus gegn al-Shabaab sem hafi mikil völd í borginni. Kærandi hafi verið trúverðugur og megi því ljóst telja að hann eigi á hættu að verða fyrir ofsóknum af hálfu al-Shabaab verði honum gert að snúa aftur til heimaríkis.

Í greinargerð er vísað til þess að al-Shabaab sé helsta ógn við öryggi í Sómalíu eins og lesa megi í helstu mannréttindaskýrslum. Heimildir kveði á um að al-Shabaab komist iðulega að því þegar einstaklingar sem þeir séu á eftir snúi aftur, jafnvel mörgum árum síðar. Þá staðfesti heimildir að aðilar sem stundi hvers kyns rekstur eigi það á hættu að vera þvingaðir til eins konar „skattheimtu“ af hálfu al-Shabaab. Þeir sem gangist ekki við slíkum greiðslum eigi á hættu að hljóta verra af en viðbrögð hryðjuverkasamtakanna geti verið í formi pyndinga eða jafnvel morða á þeim sem neiti að greiða slíka „skatta“. Með vísan til framangreinds telur kærandi að frásögn hans hafi verið trúverðug og því sé ótti hans við ofsóknir af hálfu al-Shabaab sannarlega ástæðuríkur og að hann tilheyri sérstökum þjóðfélagshópi sem einstaklingur sem eigi á hættu ofsóknir af hálfu al-Shabaab.

Þá hafi kærandi greint frá því að hafa ekki getað leitað verndar eða aðstoðar yfirvalda í Sómalíu og að al-Shabaab hafi völd á heimasvæði hans. Að mati kæranda staðfesti heimildir að al-Shabaab hafi víðtæk ítök, meðal annars innan stjórnvalda, og því geti hann ekki treyst á vernd stjórnvalda. Stjórnvöld í Sómalíu séu vanmáttug í að vernda borgara landsins fyrir ofsóknum al-Shabaab og mismunun sem þeir verði fyrir vegna ættbálkastöðu auk þess sem þau sjálf mismuni borgurum landsins á grundvelli uppruna þeirra. Kærandi telur að stjórnvöld í heimaríki hans taki sjálf þátt í ofsóknum með skorti á nauðsynlegum lögum og vernd. Að mati kæranda eigi a-, b- og c-liðir 4. mgr. 38. gr. laga um útlendinga við í máli hans þar sem yfirvöld sjálf standi að ofsóknum og hafi ekki getu til þess að vernda hann fyrir ofsóknum al-Shabaab.

Í framangreindri greinargerð taldi kærandi að með endursendingu hans til heimaríkis yrði brotið gegn meginreglunni um bann við endursendingu, sbr. 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga og að slík ákvörðun myndi brjóta í bága við 1. mgr. 68. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, sbr. lög nr. 33/1944, 2. og 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, 6. og 7. gr. alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og 33. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna.

Í greinargerð kæranda er þess aðallega krafist að honum verði veitt alþjóðleg vernd á grundvelli 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærandi hafi sýnt fram á með frásögn sinni, viðtölum hjá Útlendingastofnun og þeim gögnum og greinargerðum sem hann hafi lagt fram bæði hjá Útlendingastofnun og kærunefnd að ógnin sé af því alvarleikastigi að teljast til ofsókna í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Engin leið sé fyrir kæranda að leita eftir vernd hjá lögreglu né yfirvöldum í landinu vegna ástandsins sem þar ríki þar sem mikil spilling ríki alls staðar og hættuleg glæpagengi stjórni í raun öllu í landinu og af þeim stafi mikil hætta fyrir kæranda.

Til vara krefst kærandi þess að honum verði veitt viðbótarvernd samkvæmt 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Með vísan til trúverðugleika í frásögn kæranda, gagna málsins og fyrirliggjandi landaupplýsinga sé engum vafa undirorpið að kærandi eigi á hættu að sæta pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða verða tekinn af lífi ef hann verður sendur aftur til heimaríkis síns.

Til þrautavara gerir kærandi kröfu um að honum verði veitt dvalarleyfi af mannúðarástæðum samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga með vísan til þess sem rakið hefur verið í greinargerð.

Að lokum gerir kærandi kröfu um að honum verði veitt dvalarleyfi af mannúðarástæðum samkvæmt 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga þar sem meðferð á máli hans hefur varað lengur en 18 mánuði frá því kærandi lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd hér á landi. Kærandi gerir athugasemd við rökstuðning Útlendingastofnunar þess efnis að hann hafi ekki sannað auðkenni sitt og uppfylli því ekki skilyrði 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Kærandi vísar til þess hvernig mál hans hafi verið unnið bæði hjá kærunefnd útlendingamála og Útlendingastofnun frá því hann lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd 29. júlí 2020. Hafi kærunefnd með úrskurði nr. 461/2021 fallist á beiðni hans um endurupptöku málsins án þess að gera nokkra athugasemd við auðkenni hans og þá hafi ekki verið gerð athugasemd við auðkenni hans í viðtölum eða ákvörðun Útlendingastofnunar. Það sé ekki fyrr en nú í hinni kærðu ákvörðun sem Útlendingastofnun hafi komist að því að kærandi uppfylli ekki skilyrði b-liðar 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga þar sem stofnunin telji vafa leika á auðkenni hans. Eins og fram komi í gögnum málsins hafi ferill málsins verið sá að kærandi hafi framvísað við komuna til landsins gildu grísku flóttamannavegabréfi. Engin sönnun eða rökfærsla hafi komið fram í máli kæranda um að umrætt vegabréf sé falsað eða sem gefi til kynna að vegabréfið sanni ekki rétt deili á honum. Þá hafi kærandi framvísað gildu grísku dvalarleyfisskírteini sem og gildu dvalarleyfisskírteini sem sanni auðkenni kæranda og hafi ekki verið talin fölsuð af hálfu Útlendingastofnunar. Kærandi vísar til tilvísunar Útlendingastofnunar til 1. mgr. 14. gr. laga um útlendinga og að litið sé einnig til trúverðugleika frásagnar kæranda við mat á því hvort hann teljist hafa sannað auðkenni sitt. Kærandi hafi greint skilmerkilega frá aðstæðum í heimaríki sínu og hvaðan hann komi samanber það sem fram komi í ákvörðun Útlendingastofnunar. Því geti stofnunin ekki byggt á því að kærandi hafi ekki sannað auðkenni sitt þar sem frásögn hans hafi verið ótrúverðug. Þá vilji kærandi taka fram að öll fjölskylda hans hafi flúið Sómalíu vegna ástandsins og þar af leiðandi hafi hann ekki þann kost að biðja einhvern um að afla fæðingarvottorðs hans og senda honum.

V.        Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Lagagrundvöllur

Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

Auðkenni

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að til að sanna á sér deili hafi kærandi framvísað grísku flóttamannavegabréfi og grísku dvalarleyfisskírteini. Þar sem kærandi hefði ekki sannað hver hann væri með fullnægjandi hætti leysti Útlendingastofnun úr auðkenni hans á grundvelli trúverðugleikamats. Í ákvörðuninni kemur fram að þar sem stofnunin hefði engar upplýsingar um hvaða gögn hafi legið að baki útgáfu framangreindra skírteina yrðu þau ekki talin sanna auðkenni kæranda og væri auðkenni hans því ekki sannað. Útlendingastofnun taldi hins vegar ekki ástæðu til að draga í efa að kærandi væri fæddur og uppalinn í Mógadisjú og væri sómalskur ríkisborgari. Að mati kærunefndar er ekki ástæða til að hnekkja mati Útlendingastofnunar á ríkisfangi kæranda og er því lagt til grundvallar við úrlausn málsins að hann sé ríkisborgari Sómalíu.

Landaupplýsingar

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Sómalíu m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

• ●2021 Country Reports on Human Rights Practices – Somalia (US Department of State, 12. apríl 2022);
• ●A Losing Game: Countering Al-Shabab´s Financial System (Hiraal Institute, október 2020);
• ●Amnesty International Report 2021/22 - Somalia (Amnesty International, 29. mars 2022);
• ●BTI 2022 Country Report – Somalia (Bertelsmann Stiftung, 23. febrúar 2022);
• ●Benadir Regional Report 2020, Somali Health and Demographic Survey (SHDS) (Somalia National Bureau of Statistics, júlí 2021);
• ●Challenges Facing the Health System in Somalia and Implications for Achieving the SDGs (European Journal of Public Health, 30. september 2020);
• ●Clans in Somalia (Austrian Centre for Country of Origin and Asylum Research and Documentation (ACCORD), desember 2009);
• ●Country of Origin Information – Somalia Health System (Danish Immigration Service, nóvember 2020);
• ●Country Background Note – Somalia (UK Home Office, desember 2020);
• ●Country Policy and Information Note – Somalia: Fear of Al-Shabaab (UK Home Office, nóvember 2020);
• ●Country Policy and Information Note – Somalia: Majority clans and minority groups in south and central Somalia (UK Home Office, janúar 2019);
• ●Country Policy and Information Note (South and Central); Security and humanitarian situation (UK Home Office, nóvember 2020);
• ●Country Reports on Terrorism 2019 – Somalia (US Department of State, 24. júní 2020);
• ●EASO Country of Origin Information Report: Somalia – Security Situation (European Asylum Support Office, febrúar 2016);
• ●EASO Country of Origin Information Report: Somalia Actors (European Asylum Support Office, júlí 2021);
• ●EASO Country of Origin Information Report: Somalia Targeted profiles (European Asylum Support Office, september 2021);
• ●Freedom in the World 2022 – Somalia (Freedom House, 24. febrúar 2022);
• ●International Protection Considerations with Regard to People fleeing Somalia (UNHCR, September 2022) Protection of Civilians Report; Building the Foundation for Peace, Security and Human Rights in Somalia (Mannréttindaskrifstofa Sameinuðu þjóðanna, 2. október 2020);
• ●Somalia: Fact-Finding Mission to Mogadishu in March 2020 (Finnska útlendingamála­þjónustan, 7. ágúst 2020):
• ●Situation in Somalia: Report of the Secretary-General (UN Security Council, 17. febrúar 2021);
• ●Situation in Somalia: Report of the Secretary-General (UN Security Council, 19. maí 2021);
• ●Situation in Somalia: Report of the Secretary-General (UN Security Council, 8. febrúar 2022);
• ●Somalia: Basisinfo (Landinfo, 22. mars 2021);
• ●Somalia: Det generelle voldsbildet og al-Shabaabs aktivitet i ulike deler av landet (Landinfo, 3. júní 2021);
• ●Somalia: Health system (The Danish Immigration Service, nóvember 2020);
• ●Somalia: Identitetsdokumenter, sivilregistering og offentlig forvaltning (Landinfo, 6. mars 2020);
• ●Somalia: Kampene i Mogadishu den 25. April 2021 og sikkerhetssituasjonen i byen etter dette (Landinfo, 15. júní 2021);
• ●Somalia: Klan, familie, migrasjon og bistand ved (re)etablering (Landinfo, 24. júní 2020);
• ●Somalia: Klan og identitet (Landinfo, 1. október 2015);
• ●Somalia: Low status groups (Landinfo, 12. desember 2016);
• ●Somalia: Security challenges in Mogadishu (Landinfo, 15. maí 2018);
• ●Somalia: Sikkerhetssituasjonen I Mogadishu og al-Shabaabs innflytelse i byen (Landinfo, 8. september 2022);
• ●Somalia: Violence in Mogadishu and developments since 2012 (Landinfo, 30. október 2020);
• ●Somalia: UN expert warns health care standards “dangerously low“ (UNHRC, 5. apríl 2022);
• ●South and Central Somalia – Security Situation, Al-Shabaab Presence, and Target Groups (Danish Refugee Council, mars 2017);
• ●South and Central Somalia - Security situation, forced recruitment, and conditions for returnees (The Danish Immigration Service, júlí 2020);
• ●The World Factbook – Somalia (Central Intelligence Agency, síðast uppfært 7. september 2022)og
• ●World Report 2022 – Somalia Events of 2020 (Human Rights Watch, 13. janúar 2022).

Sómalía er sambandslýðveldi með rúmlega 12 milljónir íbúa. Ríkið lýsti yfir sjálfstæði frá Bretum og Ítölum þann 1. júlí 1960. Þann 20. september 1960 gerðist Sómalía aðili að Sameinuðu þjóðunum. Ríkið fullgilti alþjóðasamning um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi sem og alþjóðasamning um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi árið 1990. Ríkið fullgilti alþjóðasamning um afnám alls kynþáttamisréttis árið 1975 og samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks árið 2019.

Í skýrslu EASO frá árinu 2016 kemur fram að árið 1991 hafi brotist út borgarastyrjöld í Sómalíu eftir að vopnaðir andspyrnuhópar hafi steypt þáverandi forseta landsins, Siad Barre, og ríkisstjórn hans af stóli. Næstu ár hafi einkennst af miklum átökum og lögleysu í landinu án þess að starfhæf ríkisstjórn væri við völd. Í ágúst 2012 hafi fyrsta varanlega alríkisstjórnin verið mynduð frá því borgarastyrjöldin hafi hafist. Árið 2019 skipaði þáverandi forseti landsins, Mohamed „Farmajo“ Abdullahi Mohamed, Omar Mohamud Moahmed Filish sem borgarstjóra Mógadisjú og héraðsstjóra Benadir-héraðsins. Í forsetakosningum sem haldnar voru í maí 2022 var Hassan Sheik Mohamud kosinn forseti landsins af báðum deildum þingsins.

Frá árinu 2009 hafi átök verið bundin við mið- og suðurhluta Sómalíu á milli ríkisstjórnar landsins og bandamanna þeirra annars vegar og íslamska öfgahópa hins vegar, einkum Al-Shabaab, sem hafi stjórn á nokkrum svæðum í landinu. Fram kemur í skýrslu EUAA frá júní 2022 að Al-Shabaab séu sómölsk herská samtök íslamskra súnní-salafi jihadista sem hafi myndast upp úr 2000. Sé sameiginleg hugmyndafræði samtakanna að berjast á móti ríkisstjórn landsins sem sé studd af vestrænum öflum. Hafi samtökin áður fyrr farið með yfirráð yfir Mógadisjú en hafi með hervaldi verið þröngvað í burtu frá helstu þéttbýliskjörnum borgarinnar. Samtökin stjórni í reynd svæðum við Juba og Shabelle-dölum, svæðum í kringum Harardhere, El Dher og El Buur í mið-Sómalíu og stórum hluta af landsvæðum annars staðar í landinu. Til að fjármagna samtökin haldi þau úti skattheimtu við eftirlitsstöðvar, kúgi fé af fyrirtækjum, leggi á innflutningsskatt í helstu sjávarhöfnum og á fasteignafélög. Þá skattleggi samtökin einnig búfé, landbúnaðarafurðir og áveitu, auk þess að innheimta svonefnt zakat sem sé árleg trúarleg skylda til að greiða tiltekið hlutfall af auði einstaklings til fátækra. Þá skattleggi Al-Shabaab embættismenn sem láti samtökunum eftir hluta af launum sínum til að verða ekki skotmark þeirra.

Í skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna frá september 2022 kemur fram Al-Shabaab séu með viðveru í höfnum bæði í Mógadisjú og Kismayo og geti fengið farmskrár og lagt skatta á sendar vörur með því að hafa samband við eigendur fyrirtækja og gera kröfur um greiðslur. Þá kemur fram í skýrslunni að Sérfræðinganefnd Öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna hafi frá og með október 2021 hafið að rannsaka fullyrðingar um að Al-Shabaab hefði einnig byrjað að skattleggja sérfræðinga í Mógadisjú, þar á meðal lækna, kennara og háskólakennara. Fram kemur einnig að fyrirtæki og fyrirtækjaeigendur á svæðum utan seilingar Al-Shabaab séu ólíklegri til að greiða samtökunum. Þá kemur fram að Íslamska ríkið í Sómalíu kúgi einnig eigendur fyrirtækja í þéttbýli. Sem dæmi hafi samtökin í janúar 2022 krafist þess að kaupmönnum á stærsta markaði Mógadisjú, Bakara, myndu greiða þeim skatta og brugðist við með ofbeldisfullum árásum þegar kaupmenn hafi neitað að greiða þeim.

Í skýrslu dönsku flóttamannanefndarinnar frá árinu 2017 kemur fram að ýmsar ástæður geti legið að baki ofsóknum Al-Shabaab á hendur óbreyttum borgurum. Megi þar m.a. nefna alvarlegar refsiaðgerðir gegn þeim sem ekki fari eftir reglum og hugmyndafræði samtakanna. Þvinguð nýliðaskráning sé hins vegar óalgeng og eigi sér ekki stað á þeim svæðum sem séu ekki undir fullri stjórn Al-Shabaab. Geti samtökin þó hugsanlega hvatt til þess að einstaklingar gangi til liðs við þau og beitt hópþrýstingi með það að markmiði að þvinga aðila til liðs við sig. Þá hafi Al-Shabaab í einhverjum tilvikum krafist þess að ákveðinn fjöldi ungmenna gangi til liðs við samtökin til að verja tiltekin svæði. Neiti einstaklingur þeirri kröfu hafi samtökin í einhverjum tilvikum krafist einhvers konar bóta og þá hafi komið upp tilvik þar sem einstaklingur hafi þurft að flýja til að tryggja öryggi sitt.

Í skýrslu EASO (nú European Union Agency for Asylum (EUAA)) frá 2021 kemur fram að friðargæsla Afríkuþjóða í Sómalíu (AMISOM) sé friðargæslusveit í Sómalíu, stutt m.a. af Sameinuðu þjóðunum, sem samanstandi af nærri 20.000 hersveitum. Markmið AMISOM sé m.a. að draga úr hættunni sem stafi af Al-Shabaab og öðrum vopnuðum hópum og koma á stöðugleika og öryggi í landinu undir stjórn sómölsku ríkisstjórnarinnar. AMISOM hafi tekist að ná yfirráðum úr höndum Al-Shabaab á nokkrum svæðum, þ. á m. Mógadisjú. Árangur AMISOM sé þó ekki öruggur þar sem hann sé háður hernaðarstuðningi alþjóðasamfélagsins. Í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá 2020 er m.a. vísað í skýrslu danskra útlendingayfirvalda frá 2017 þar sem fram komi að flestar heimildir bendi til þess að helstu skotmörk Al-Shabaab séu embættismenn, háttsettir stjórnmálamenn, leiðtogar ættbálka sem styðji sómölsku ríkisstjórnina, AMISOM og stjórnarher landsins. Samkvæmt heimildum Sameinuðu þjóðanna geti þó einstaklingar sem starfi við þrif og önnur lágt sett störf hjá sómölskum stjórnvöldum eða AMISOM jafnframt verið skotmörk Al-Shabaab. Starfsfólk Sameinuðu þjóðanna og alþjóðlegra samtaka geti einnig verið skotmörk, óháð stöðu þeirra innan stofnananna. Í skýrslunni kemur fram að starfsmenn frjálsra félagasamtaka séu ekki sjálfkrafa skotmörk Al-Shabaab heldur fari það eftir ýmsu, t.a.m. hve mikil gagnrýni samtakanna sé á Al-Shabaab. Frjáls félagasamtök með tengsl við Bandaríkin séu hins vegar almennt skotmörk Al-Shabaab. Í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá 2020 kemur fram að meðlimir Al-Shabaab ráðist að jafnaði ekki gegn lægra settum starfsmönnum.

Samkvæmt skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá árinu 2020 er árangursrík vernd stjórnvalda á yfirráðasvæðum Al-Shabaab ekki tiltæk. Ríkisstjórn landsins hafi leitast við að bæta öryggisþjónustu sína með aðstoð AMISOM. Í höfuðborg Sómalíu, Mógadisjú, og í öðrum þéttbýlisstöðum þar sem ríkisstjórnin sé við völd séu öryggissveitir veikburða sökum skorts á fjármagni, fullnægjandi búnaði og skorts á þjálfun starfsmanna. Í skýrslu Landinfo frá árinu 2018 kemur fram að sómalska lögreglan (e. Somali Police Force) sé virk og sýnileg í höfuðborginni Mógadisjú. Megináhersla lögreglunnar sé að vernda stofnanir ríkisins gegn árásum Al-Shabaab. Aftur á móti ber heimildum saman um að lögreglan hafi takmarkaða getu til að vernda einstaklinga gegn ofbeldi, þ.m.t. að rannsaka, ákæra og refsa fyrir ofbeldisbrot. Þá kemur fram að spilling sé útbreidd meðal lögreglu og hjá dómstólum. Í skýrslu danskra innflytjendayfirvalda frá 2020 kemur fram að öryggisástand í Sómalíu sé sveiflukennt og Al-Shabaab fremji flest brot gegn óbreyttum borgurum í Suður- og Mið-Sómalíu. Árið 2019 hafi mátt rekja tæp 70% af árásum á svæðinu til Al-Shabaab.

Í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá því í janúar 2019 kemur fram að ættbálkakerfið sé mikilvægur hluti af auðkenni íbúa Sómalíu og að kerfið hafi áhrif á alla þætti samfélagsins. Ættbálkakerfið sé stigskipt en neðst í stigskiptingunni séu fátækir ættbálkar og minnihlutahópar sem tilheyri ekki ættbálkasamfélaginu. Í skýrslunni kemur fram að í Sómalíu séu fjórir stærstu ættbálkarnir Darod, Hawiye, Isaaq og Dir. Samkvæmt skýrslu flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna frá árinu 2010 þá séu eftirfarandi ættbálkar almennt taldir til minnihlutahópa í Sómalíu; Bantu/Yibron og Rerhamar, Bajuni, Eeyle, Jaaji/Reer Maanyo, Barawani, Galgala, Tumaal, Yibir/Yibron og Midgan/Gaboye. Samkvæmt skýrslu EASO frá árinu 2019 tilheyri minnihlutahópar lægstu stétt sómalska samfélagsins og þeir sem tilheyri minnihlutahópi séu oft kallaðir „stéttleysingar“ (e. outcaste group) eða Sab. Í skýrslu Landinfo frá 2021 kemur fram að mikilvægasta einingin fyrir einstaklinga sé svokallaður diya-hópur, sem samanstandi af hundruðum eða þúsundum karlmanna sem reki ættir til sameiginlegs forföður, fjórar til sex kynslóðir aftur. Meginhlutverk diya-hópsins sé að krefjast bóta eða hefna ef aðili innan einingarinnar er drepinn eða særður af aðila úr annarri slíkri einingu. Á þennan hátt geti ættarsamband verndað einstaklinga gegn ofbeldi og öðrum óæskilegum atvikum. Ættbálkurinn veiti einnig eins konar félagslegan stuðning sem sé þó háður fjárhag viðkomandi og stöðu á hverjum tíma. Samkvæmt skýrslu breska innanríkisráðuneytisins hafi mikilvægi aðildar að tilteknum ættbálki breyst á undanförnum árum í höfuðborginni Mógadisjú. Hlutverk ættbálksins hafi í auknum mæli færst frá því að verja stöðu ættbálksins yfir í hlutverk félagslegrar aðstoðar og stuðnings. Þá sé lítið um ættbálkaerjur í Mógadisjú og afkoma meðlima minnihlutaættbálka ráðist ekki af aðild þeirra að ættbálkinum. Í skýrslunni kemur fram að víðtækur alþjóðlegur styrkur og stuðningur hafi hjálpað ríkisstjórn Sómalíu að bæta líf borgara sinna og almennt hafi lífsskilyrði íbúa í Mógadisjú batnað. Þrátt fyrir að stærri og öflugari ættbálkar hafi ákveðið svigrúm og getu til að semja við Al-Shabaab óttist þeir hefndaraðgerðir samtakanna og því sé ekki hægt að ganga út frá því að ættbálkur verndað einstaklinga gegn Al-Shabaab.

Í framangreindum gögnum kemur fram að heilbrigðiskerfi Sómalíu sé í grunninn einkavætt og þó svo að það hafi tekið töluverðum framförum á undanförnum árum séu töluverðar áskoranir um landið allt, sérstaklega á dreifbýli þar sem aðgengi sé slæmt og skortur á heilbrigðisvörum. Ekkert miðlægt heilbrigðiskerfi sé í Sómalíu og sérhæfðar læknismeðferðir takmarkaðar. Þá sé aðgengi að lyfjum takmarkað og engin umsjón eða eftirlit með gæðum og öryggi þeirra. Í skýrslu danskra innflytjendayfirvalda frá 2020 kemur fram að í Mógadisjú hafi almennir borgarar aðgengi að heilbrigðisþjónustu og sé ekki mismunað á grundvelli þjóðernis eða ættbálks. Í borginni sé aðgengi að sérhæfðri heilbrigðisþjónustu og apótekum.

Ákvæði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 37. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. laga um útlendinga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. laga um útlendinga kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a. ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c. aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök samkvæmt b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðasambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á að hann hafi þegar orðið fyrir ofsóknum í heimaríki, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við slíkar ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis nema talið verði að miklar líkur séu á því að slíkar ofsóknir yrðu ekki endurteknar, t.d. þar sem aðstæður í heimaríki hans hafi breyst. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki, verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra.

Kærunefnd hefur við mat sitt á umsókn kæranda haft til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2019). Þá hefur aðferðarfræði trúverðugleikamats kærunefndar tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Kærandi byggir umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að hann hafi ástæðuríkan ótta við að vera ofsóttur í heimaríki af hálfu Al-Shabaab hryðjuverkasamtakanna. Kærandi geti ekki leitað til yfirvalda í heimaríki þar sem þau hafi hvorki vilja né getu til að veita honum vernd gegn samtökunum.

Mat á trúverðugleika frásagnar kæranda er byggt á endurritum af viðtölum við hann hjá Útlendingastofnun, öðrum gögnum málsins og upplýsingum um heimaríki kæranda.

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að það sé mat stofnunarinnar að frásögn kæranda hafi verið skýr og laus við mótsagnir. Ekki væri hægt að útloka að kærandi hefði orðið fyrir einhvers konar áreiti eða ofbeldi í heimaríki sínu af hálfu aðila með tengsl við Al-Shabaab samtökin. Það var hins vegar mat Útlendingastofnunar að frásögn kæranda bæri ekki með sér að hann hefði verið sérstakt skotmark Al-Shabaab og þá bentu gögn um heimaríki hans ekki með sér að almennir borgarar ættu almennt á hættu áreiti eða ofsóknir af hálfu samtakanna. Hefði kærandi því ekki gert sennilegt að hann ætti í hættu að sæta ofsóknum í heimaríki sínu af hálfu Al-Shabaab samtakanna.

Í efnismeðferðarviðtali hjá Útlendingastofnun 18. október 2021 kvaðst kærandi hafa starfað í verslun í Mógadisjú. Frá því kærandi hafi hafið störf í versluninni árið 2015 hafi hann verið eltur og hótað af meðlimum Al-Shabaab hryðjuverkasamtakanna og þeir krafið hann um peninga. Í tilraun til að losna við áreiti af þeirra hálfu hafi kærandi meðal annars breytt símanúmeri sínu og gönguleið sinni til og frá vinnu. Þá hafi kærandi reynt að skipta um vinnu. Al-Shabaab hafi á endanum rænt honum og einum eiganda verslunarinnar 2. nóvember 2018 og haldið þeim föngnum í fimm daga þangað til þeim hafi verið sleppt gegn lausnargjaldi. Hafi kærandi og eigandinn verið beittir ofbeldi af hálfu mannræningjanna. Kærandi kvaðst hafa fengið blóðnasir og hlotið áverka á baki. Aðspurður í viðtalinu hvernig hann vissi að það hafi verið Al-Shabaab sem hafi verið á eftir honum svaraði hann að fólk í borginni gæfi þeim upplýsingar og síðan sendi samtökin ungmenni til að innheimta pening fyrir þau. Kærandi kvaðst hafa lent í slíkri innheimtu og þegar hann hafi neitað hafi háttsettari einstaklingur rænt honum. Aðspurður í viðtali hjá Útlendingastofnun kvað hann samtökin ekki beina spjótum sínum sérstaklega að sér heldur hafi samtökin beint spjótum sínum að versluninni og innheimt af henni áður en hann hafi hafið störf þar. Þá kvað hann að allir sem ynnu sér inn peninga í Mógadisjú væru í sömu vandræðum gagnvart samtökunum og skattheimtu þeirra.

Hinn 15. september 2022 sendi kærunefnd fyrirspurn á talsmann kæranda þar sem óskað var eftir frekari upplýsingum frá honum. Svör frá kæranda bárust kærunefnd 29. september 2022. Kærandi var spurður að því hvers vegna hann teldi að það hefðu verið meðlimir Al-Shabaab sem hefðu áreitt hann og rænt honum en ekki einhverjir aðrir glæpahópar í Mógadisjú. Kærandi svaraði því að það væri vegna þess að þeir hefðu hringt í hann fyrst og sagt honum hverjir þeir væru og krafið hann um að greiða peninga og sinna ólöglegum erindum fyrir þá. Þá hafi þeir tekið fram að ef hann hlýddi þeim ekki þá myndi hann verða fyrir ofbeldi eða tekinn af lífi. Aðspurður um hvort kærandi teldi að áreitið hafi fyrst og fremst stafað af þeirri vinnu sem hann hafi verið með í heimaríki játaði kærandi því og gaf þær skýringar að áreitið snérist um peninga að mjög miklu leyti og ef fólk er með vinnu þá krefja „þeir“ þig um peninga og að vinna ýmis störf fyrir „þá“ sem eins konar þóknun. Kærunefnd óskaði jafnframt eftir því að kærandi gæfi skýringar á því hvers vegna hann teldi sig vera í sérstakri hættu af hálfu Al-Shabaab sneri hann til baka til Mógadisjú. Svörin sem kærandi gaf við þeirri spurningu tengdust ekki því sem spurt var að.

Kærandi hefur frá upphafi máls hans hjá íslenskum stjórnvöldum verið samkvæmur sjálfum sér varðandi þann málatilbúnað að hafa starfað í verslun í Bakara Market í Mógadisjú og hafa verið rænt þar sem hann hafi verið við störf í versluninni og látinn laus gegn lausnargjaldi. Samkvæmt frásögn kæranda í viðtölum og framangreindu svari starfaði kærandi í tæp þrjú ár í verslun í Mógadisjú undir áreiti og hótunum um ofbeldi og lífláti.

Af framangreindum heimildum um aðstæður í heimaríki kæranda verður ráðið að starfsemi Al-Shabaab sé meðal annars með þeim hætti að þeir beini skattheimtu sinni einkum að eigendum fyrirtækja og fjármagnseigendum en standi ekki í daglegri innheimtu af almennum borgurum. Þá má lesa af gögnunum að þegar samtökin krefjist svonefndra skattgreiðslna og fái ekki greitt láti þau strax til skara skríða, hvort sem það sé með ofbeldi, aftökum eða hefndargerðum á borð við að eyðileggja rekstur fyrirtækja. Gefa framangreindar heimildir til kynna að það sé afar ólíklegt að eigandi fyrirtækis komist upp með að greiða samtökunum ekki skatt, líkt kærandi greinir frá, í tæp þrjú ár án þess að samtökin grípi til frekari aðgerða. Þá verður af framangreindum heimildum um heimaríki kæranda og samtökin Al-Shabaab ráðið að samtökin beini spjótum sínum fyrst og fremst að háttsettum aðilum svo sem stjórnmálamönnum, ættbálkaleiðtogum, starfsmönnum AMISOM, starfsmönnum alþjóðlegra samtaka, liðhlaupum Al-Shabaab, fjölmiðlamönnum sem hafi gagnrýnt samtökin og fyrirtækjaeigendum sem neiti að greiða verndartolla til samtakanna. Ólíklegt sé að almennir borgarar sem tengist hvorki yfirvöldum né alþjóðasamtökum stafi sérstök hætta af Al-Shabaab.

Þrátt fyrir framangreint er ekki hægt að útiloka að kærandi hafi orðið fyrir áreiti af hálfu aðila með möguleg tengsl við Al-Shabaab samtökin eða aðila sem hafi notað sér nafn samtakanna til að vekja upp ótta hjá kæranda. En það er mat kærunefndar að kærandi hafi ekki, með vísan í framangreindar landaupplýsingar og gögn málsins, leitt líkur að því að hann sé það þekktur meðal Al-Shabaab að hann muni tæpum fjórum árum síðar verða sérstakt skotmark Al-Shabaab snúi hann til baka til heimaríkis. Þá benda gögn um heimaríki kæranda ekki til þess að almennir borgara eigi almennt á hættu áreiti eða ofsóknir af hálfu Al-Shabaab á því svæði þar sem kærandi var búsettur. Auk þess sé ástandið í Mógadisjú slíkt að stjórnvöld hafi almennt stjórn á svæðinu. Að framangreindu virtu er það mat kærunefndar að ekkert í þeim gögnum sem nefndin hefur kynnt sér gefi til kynna að kærandi eigi á hættu að sæta ofsóknum í heimaríki sínu af hálfu Al-Shabaab umfram aðra borgara landsins.

Kærandi bar ekki fyrir sig að hafa sætt ofsóknum eða að hann óttist ofsóknir af hálfu yfirvalda í heimaríki hans sem hafi eða gætu náð því alvarleikastigi sem 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga mælir fyrir um. Þá benda önnur gögn málsins ekki til þess að slíkar ofsóknir hafi átt sér stað eða að kærandi eigi þær á hættu. Þótt fallast megi á að skilvirkni lögregluyfirvalda og dómstóla í heimaríki kæranda sé að nokkru leyti ábótavant og spilling sé talsverð í dómskerfinu er það mat kærunefndar, með vísan til þeirra gagna sem nefndin hefur kynnt sér, að ekki hafi verið sýnt fram á að stjórnvöld í Mógadisjú geti ekki eða vilji ekki veita kæranda vernd gegn ofbeldi, m.a. með því að ákæra eða refsa fyrir athafnir sem feli í sér ofsóknir, sbr. c-lið 4. mgr. 38. gr. laga um útlendinga. Kærandi hafi því möguleika á að leita ásjár stjórnvalda í Mógadisjú telji hann sig þurfa þess vegna áreitis eða ofbeldis annarra aðila en Al-Shabaab.

Með vísan til framangreinds er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki með rökstuddum hætti leitt líkur að því að hann hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga, sbr. 1. mgr. 38. gr. laganna.

Telur kærunefnd því ljóst að kærandi uppfylli ekki skilyrði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi.

Ákvæði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga er útlendingur einnig flóttamaður ef, verði hann sendur aftur til heimaríkis síns, raunhæf ástæða er til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Sama gildir um ríkisfangslausan einstakling.

Við mat á því hvort aðstæður kæranda séu slíkar að þær eigi undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga ber að líta til 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur fjallað um það mat sem þarf að fara fram þegar metið er hvort kærandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir meðferð sem falli undir 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem bannar pyndingar og ómannlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Hefur dómstóllinn sagt að 3. gr. sáttmálans geti átt við þegar hættan stafar frá einstaklingum eða hópi fólks sem ekki séu fulltrúar stjórnvalda. Kærandi verður þó að geta sýnt fram á að gildar ástæður séu til að ætla að um raunverulega hættu sé að ræða og að stjórnvöld í ríkinu séu ekki í stakk búin til að veita viðeigandi vernd. Ekki er nóg að aðeins sé um að ræða möguleika á illri meðferð og verður frásögn kæranda að fá stuðning í öðrum gögnum (sjá t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008 og H.L.R. gegn Frakklandi (mál nr. 24573/94) frá 29. apríl 1997).

Kærunefnd hefur þegar komist að þeirri niðurstöðu að ekki verði lögð til grundvallar frásögn kæranda um að hann sé í hættu í heimaríki vegna aðildar að þjóðfélagshópi eða vegna hættu frá Al-Shabaab. Af landaupplýsingum er ljóst að öryggisástand er ekki gott í Mógadisjú. Í dómum Mannréttindadómstóls Evrópu í máli K.A.B. gegn Svíþjóð (mál nr. 886/11) frá 17. febrúar 2014 og R.H. gegn Svíþjóð (mál nr. 4601/14) frá 1. febrúar 2016 kemur fram að almennt öryggisástand í Mógadisjú hafi farið batnandi á undanförnum árum eftir að stjórnvöld höfðu náð yfirráðum í borginni. Þá var það afstaða dómsins að aðgengilegar landaupplýsingar bentu ekki til þess að aðstæður í borginni væru slíkar að íbúar í borginni væru almennt í hættu á að sæta meðferð sem færi gegn 3. gr. mannréttindasáttmálans. Því myndi endursending einstaklinga til Sómalíu ekki brjóta gegn 3. gr. mannréttindasáttmálans. Þau gögn sem kærunefnd hefur yfirfarið við meðferð málsins benda ekki til þess að aðstæður í Mógadisjú hafi breyst til hins verra eða séu slíkar að kærandi muni eiga á hættu meðferð sem brjóti gegn 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Verður því ekki talið að ástæða sé til að ætla að kærandi eigi á hættu á að sæta ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð í heimaríki af þeim sökum. Þá er það mat kærunefndar, að virtum gögnum málsins og upplýsingum um aðstæður í Sómalíu, að kærandi eigi ekki á hættu að sæta dauðarefsingum, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða verða fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki sé greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka, verði honum gert að snúa aftur til heimaríkis.

Í ljósi þess sem að framan er rakið og þeirra gagna sem liggja fyrir um heimaríki kæranda telur kærunefndin að aðstæður hans þar séu ekki þannig að þær falli undir ákvæði 2. mgr. 37. gr. laganna. Telur kærunefndin því ljóst að kærandi uppfylli heldur ekki skilyrði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamaður hér á landi.

Alþjóðleg vernd á grundvelli 40. gr. laga um útlendinga

Þar sem kærunefnd hefur komist að þeirri niðurstöðu að kærandi uppfylli ekki skilyrði 1. eða 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga á kærandi ekki rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi, sbr. 40. gr. laga um útlendinga.

Dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga er heimilt að veita útlendingi sem staddur er hér á landi dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, þrátt fyrir að skilyrði 37. gr. séu ekki uppfyllt, ef útlendingur getur sýnt fram á ríka þörf fyrir vernd, t.d. af heilbrigðisástæðum eða vegna erfiðra félagslegra aðstæðna viðkomandi eða erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki eða í landi sem honum yrði vísað til. Kærunefnd telur, með vísan til orðalags ákvæðisins um „ríka þörf fyrir vernd“ auk lögskýringargagna sem fylgdu greininni, að dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verði ekki veitt nema aðstæður, bæði almennar og sérstakar m.t.t. heilsufars og félagslegra þátta, auk atvika sem þar er vísað til, nái ákveðnu alvarleikastigi þegar málið er virt í heild.

Þá kemur fram í athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga að með ríkri þörf á vernd af heilbrigðisástæðum sé m.a. miðað við að um skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm sé að ræða og meðferð við honum væri aðgengileg hér á landi en ekki í heimaríki viðkomandi. Í þessu sambandi kemur jafnframt fram að meðferð teljist ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur er hér átt við þau tilvik þar sem meðferð sé til í heimaríkinu en viðkomandi eigi ekki rétt á henni. Þá kunna að falla undir 1. mgr. 74. gr. mjög alvarlegir sjúkdómar sem ekki teljast lífshættulegir, svo sem ef sýnt þykir að þeir muni valda alvarlegu óbætanlegu heilsutjóni eða óbærilegum þjáningum. Ef um langvarandi sjúkdóm sé að ræða væru ríkari verndarsjónarmið fyrir hendi ef sjúkdómur væri á lokastigi. Jafnframt væri rétt að líta til þess hvort meðferð hafi hafist hér á landi og ekki væri læknisfræðilega forsvaranlegt að rjúfa meðferð, sem og til atriða sem varði félagslegar aðstæður útlendings og horfur hans.

Í greinargerð sem lögð var fram til kærunefndar er ekki byggt á því að kærandi eigi rétt á dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga vegna heilsufarsástæðna hans líkt og gert var í greinargerð kæranda sem lögð var fram við meðferð máls hans hjá Útlendingastofnun. Kærunefnd telur hins vegar að rétt að fjalla um læknisfræðileg gögn sem liggja fyrir í málinu um heilsufar kæranda við úrlausn á því hvort aðstæður kæranda geti fallið undir ákvæði 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Við meðferð málsins hjá Útlendingastofnun voru lagðar fram nótur frá göngudeild þvagfæra á Landspítalanum og dagdeild skurðdeildar Heilbrigðisstofnunar Vesturlands á Akranesi dagsettar frá 12. apríl 2021 til 9. júní 2022. Í göngudeildarnótu þvagfæra dags. 9. september 2021 kemur fram að ómun í júní sama ár hafi sýnt kviðslit í vinstri nára og að vinstra eista liggi innan „canalis“, rætt um mögulega aðgerð þar sem eistað yrði fjarlægt og kviðslit lagað í sömu aðgerð. Á nótu dagdeildar skurðdeildar dags. 18. febrúar 2022 kemur fram kærandi hafi gengist undir aðgerð þar sem vinstra eista hafi verið fjarlægt og gert hafi verið við kviðslit.

Í greinargerð kæranda sem lögð var fram til Útlendingastofnunar, dags. 27. júní 2022, kemur fram að samkvæmt gögnum frá Landspítala og Heilbrigðisstofnun Vesturlands á Akranesi hafi kærandi gengist undir skurðaðgerð 18. febrúar 2022 þar sem lagað hafi verið kviðslit og annað eistað fjarlægt. Kærandi hafi greint talsmanni sínum frá því að hafa verið mjög kvalinn í kjölfar aðgerðarinnar og teldi að hann hefði ekki fengið fullnægjandi aðhald í kjölfar aðgerðarinnar. Gæfi ekkert í gögnunum til kynna að útséð yrði um framhaldið og hvort forsvaranlegt væri að rjúfa læknismeðferð. Við meðferð málsins hjá kærunefnd voru lögð fram frekari læknisfræðileg gögn. Um er að ræða nótu frá Göngudeild almennra skurðlækninga, dags. 30. júní 2022. Í henni kemur fram að kærandi hafi leitað til sérfræðilæknis sem hafi framkvæmt skurðaðgerð á honum 18. febrúar 2022. Ástæða komu væri vegna risvanda sem kærandi hafi glímt við áður og vegna bakverkja. Kemur fram að kærandi hafi fengið stinningarlyf og ráðlagt að taka íbúprófen og prófa heita bakstra eða böð. Frekari læknisfræðileg gögn um líkamlegt ástand kæranda voru ekki lögð fram.

Verður ekki annað lesið af gögnum málsins en kærandi hafi fengið meðferð við þeim kvillum sem hafi hrjáð hann. Þá er kærandi ekki í meðferð hér á landi sem er læknisfræðilega óforsvaranlegt að rjúfa. Líkt og að framan er rakið kemur fram í skýrslu danskra innflytjendayfirvalda frá 2020 að almennir borgarar hafi aðgengi að heilbrigðisþjónustu í Mógadisjú og sé ekki mismunað á grundvelli þjóðernis eða ættbálks.

Þegar upplýsingar um heimaríki kæranda og gögn málsins eru virt í heild er það niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki sýnt fram á aðstæður sem ná því alvarleikastigi að hann teljist hafa ríka þörf á vernd líkt og kveðið er á um í 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Því er fallist á það með Útlendingastofnun að aðstæður kæranda í heimaríki séu ekki með þeim hætti að veita beri kæranda dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga er heimilt að veita útlendingi sem sótt hefur um alþjóðlega vernd og ekki fengið niðurstöðu í máli sínu á stjórnsýslustigi innan 18 mánaða eftir að hann sótti fyrst um alþjóðlega vernd hér á landi dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt ákvæðinu, að því tilskildu að skorið hafi verið úr um að hann uppfylli ekki skilyrði 38. gr. og 39. gr. laganna. Frekari skilyrði fyrir veitingu dvalarleyfis í þeim tilvikum koma fram í a- til d-lið 2. mgr. 74. gr. laganna en þau er að tekin hafin hafi verið skýrsla af umsækjanda um alþjóðlega vernd, ekki leiki vafi á því hver umsækjandi er, ekki liggi fyrir ástæður sem geta leitt til brottvísunar umsækjanda og að útlendingur hafi veitt upplýsingar og aðstoð við úrlausn máls.

Kærandi sótti um alþjóðlega vernd 20. júlí 2020. Kærandi hefur ekki enn fengið niðurstöðu í máli sínu hjá kærunefnd útlendingamála. Frá því að kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér á landi þar til úrskurður þessi er kveðinn upp, dags. 11. október 2022, eru liðnir rúmir 26 mánuðir. Kærandi telst því ekki hafa fengið niðurstöðu í máli sínu á stjórnsýslustigi innan þeirra tímamarka sem getið er í 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Líkt og fram hefur komið lagði kærandi fram grískt flóttamannavegabréf og grískt dvalarleyfisskírteini við meðferð málsins hjá Útlendingastofnun. Við meðferð málsins hjá kærunefnd lagði kærandi fram ljósmynd af hluta af sómölsku skilríki sem kærandi kveður vera sitt eigið. Greindi talsmaður kæranda frá því að kærandi hefði fengið ljósmyndina senda fyrir löngu síðan og þar sem fingur séu inn á henni þá sjáist ekki í allt skilríkið. Skilríkið sé ekki í fórum kæranda og hann viti ekki hvar það sé niður komið.

Kærunefnd sendi 15. september 2022 fyrirspurn á talsmann kæranda. Vísaði kærunefnd til þess að í viðtali hjá Útlendingastofnun 12. ágúst 2020 hafi kærandi greint frá því að hafa flogið frá Sómalíu til Tyrklands. Var kærandi spurður að því hvort hann gæti lagt fram einhver gögn varðandi umsókn hans um vegabréfsáritun til Tyrklands, sem sómalskir ríkisborgarar þyrftu samkvæmt upplýsingum á veraldarvefnum. Þá var kærandi spurður að því hvort hann hefði lagt fram einhver skilríki hjá grískum yfirvöldum til sönnunar á auðkenni sínu. Hinn 29. september 2022 bárust svör frá kæranda við fyrirspurnum kærunefndar. Greindi kærandi frá því að hann hafi fengið smyglara til að fara með vegabréf sitt í sendiráðið til að fá útgefna vegabréfsáritun til Tyrklands og kaupa fyrir sig flugmiða. Þegar til Tyrklands hafi verið komið hafi kærandi losað sig við vegabréfið. Kærandi hafi engum skilríkjum framvísað við komuna til Grikklands. Kærandi kvaðst engin gögn hafa um vegabréfsáritunina eða flugmiðann til Tyrklands. Kærandi kvað skilríkið á myndinni hafa orðið eftir í Sómalíu en vinur hans hafi sent honum mynd af því.

Í máli kæranda liggur fyrir að einu gögnin sem hann hefur lagt fram og telur staðfesta auðkenni sitt er ljósmynd af hluta af sómölsku skilríki og grískt flóttamannavegabréf og dvalarskírteini. Þar sem aðeins er um að ræða ljósmynd af skilríki er ekki hægt að senda það til skilríkjarannsóknar í áreiðanleikakönnun í því skyni að meta sönnunargildi þess. Er það mat kærunefndar að í ljósi þess að kærandi kvaðst ekki hafa lagt fram skilríki við umsókn sína um alþjóðlega vernd í Grikklandi og að skráning grískra stjórnvalda á auðkenni hans sé aðeins byggð á frásögn kæranda sjálfs séu grísku skilríkin ekki til þess fallinn að sanna auðkenni hans. Að framangreindu virtu verður því ekki lagt til grundvallar að kærandi hafi sýnt fram á auðkenni sitt.

Hvað varðar athugasemd kæranda um að stjórnvöld hafi við fyrri málsmeðferð ekki gert athugasemdir við auðkenni hans tekur kærunefnd fram að það hvort auðkenni kæranda teljist sannað hafi ekki þýðingu fyrir niðurstöðu um það hvort taka skuli mál hans til efnismeðferðar hér á landi. Þá kemur skýrt fram í ákvörðun Útlendingastofnunar frá 4. nóvember 2020 að kærandi hafi aðeins lagt fram grísk ferðaskilríki og grískt dvalarleyfisskírteini en það sé mat stofnunarinnar að hann hafi ekki sannað hver hann væri með fullnægjandi hætti enda hafi hann ekki lagt fram vegabréf frá heimaríki sínu. Útlendingastofnun lagði þó til grundvallar að kærandi hefði sótt um og fengið veitta alþjóðlega vernd í Grikklandi undir gefnu auðkenni. Framangreind niðurstaða var síðar staðfest í ákvörðun Útlendingastofnunar dags. 14. júlí 2022. Í fyrri úrskurðum kærunefndar hefur ekki verið fjallað sérstaklega um auðkenni kæranda að öðru leyti en því að honum hafi verið veitt vernd á Grikklandi undir gefnu auðkenni.

Að mati kærunefndar er skilyrði b-liðar 2. mgr. 74. gr. því ekki uppfyllt. Þar sem kærandi uppfyllir ekki skilyrði b-liðar 2. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verður honum ekki veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 2. mgr. 74. gr. laganna.

Bann við endursendingu samkvæmt 42. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er ekki heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan einstakling til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Samkvæmt 2. mgr. sömu greinar er einnig óheimilt að senda útlending til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr.

Með vísan til umfjöllunar að framan um heimaríki kæranda telur kærunefnd að þær aðstæður sem ákvæðið tekur til ekki eiga við í máli kæranda. Kærunefnd telur því að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga standi ekki í vegi fyrir endursendingu kæranda þangað.

Í 5. mgr. 104. gr. útlendingalaga, þar sem fjallað er um framkvæmd ákvörðunar, kemur fram að ef útlendingur hefur gilda heimild til dvalar í öðru EES-eða EFTA-ríki skuli hann fluttur þangað. Þar sem fyrir liggur að kærandi hefur hlotið alþjóðlega vernd í Grikklandi og hefur heimild til dvalar þar telur kærunefnd rétt að taka sérstaka afstöðu til þess hvort ákvæði 42. gr. laga um útlendinga standi í vegi fyrir því að kærandi verði fluttur til Grikklands.

Við mat á aðstæðum á Grikklandi hefur kærunefnd tekið mið af þeim upplýsingum sem liggja fyrir um Grikkland og skoðaðar hafa verið vegna fyrri úrskurða kærunefndar í tengslum við endursendingu kæranda og annarra einstaklinga til Grikklands. Meðal skýrslna sem kærunefnd hefur kynnt sér sérstaklega eru: Asylum Information Database. Country Report –Greece (European Council on Refugees and Exiles, 30. maí 2022); Amnesty International Report 2021/22 - Greece (Amnesty International, 29. mars 2022) og 2021 Country Reports on Human Rights Practices - Greece (U.S. Department of State, 12. apríl 2022).

Kærandi hlaut alþjóðlega vernd á Grikklandi og er með gilt dvalarleyfi með gildistíma til 1. desember 2022.

Með vísan til upplýsinga sem áður hefur verið tekin afstaða til um aðstæður í Grikklandi og niðurstöðu kærunefndar í úrskurði sínum nr. 75/2021 í máli kæranda er það niðurstaða nefndarinnar að 42. gr. laga um útlendinga standi ekki í vegi fyrir endursendingu kæranda til Grikklands.

Frávísun og frestur til að yfirgefa landið

Kærandi kom hingað til lands 20. júlí 2020 og sótti um alþjóðlega vernd sama dag. Eins og að framan greinir hefur umsókn hans um vernd og dvalarleyfi hér á landi verið synjað og hefur hann því ekki tilskilin leyfi til dvalar enda verður að líta á umsókn hans um alþjóðlega vernd sem áform um að dveljast í landinu meira en 90 daga, sbr. til hliðsjónar 3. mgr. 43. gr. reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017. Verður kæranda því vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. og 5. mgr. 106. laganna, enda hafði hann verið hér á landi í innan við níu mánuði þegar málsmeðferð umsóknar hans hófst hjá Útlendingastofnun.

Að mati kærunefndar og með vísan til 2. mgr. 104. gr. laga um útlendinga teljast 15 dagar hæfilegur frestur til að yfirgefa landið.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið og forsendna hinnar kærðu ákvörðunar þykir rétt að staðfesta ákvörðun Útlendingastofnunar.

Athygli kæranda er vakin á því að samkvæmt 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum eftir birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ákvörðunarinnar ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.

Úrskurðarorð

Ákvörðun Útlendingastofnunar er staðfest. Lagt er fyrir kæranda að hverfa af landi brott. Kæranda er veittur 15 daga frestur til að yfirgefa landið sjálfviljugur.

The decision of the Directorate of Immigration is affirmed. The appellant is requested to leave the country. The appellant has 15 days to leave the country voluntarily.

Tómas Hrafn Sveinsson

Sindri M. Stephensen                                                                   Þorbjörg I. Jónsdóttir