Mál nr. 23/2013, úrskurður 26. ágúst 2013

Hinn 26. ágúst 2013 kveður mannanafnanefnd upp svohljóðandi úrskurð í máli nr. 23/2013, en erindið barst nefndinni 12. mars 2013, með bréfi frá Þjóðskrá Íslands.

…Þar sem eiginnafnið Hreinsdóttir er ekki á mannanafnaskrá hefur Þjóðskrá nú sent þetta erindi mannafnafnanefnd til úrskurðar. Erindið barst mannanafnanefnd 12. mars 2013.

 Samkvæmt 1. gr. laga um mannanöfn eru flokkar mannanafna þrír. Í fyrsta lagi eiginnöfn, í öðru lagi millinöfn og í þriðja lagi kenninöfn. Samkvæmt 8. gr. laganna eru kenninöfn tvenns konar, föður- eða móðurnöfn annars vegar og ættarnöfn hins vegar. Í 3. mgr. 8. gr. kemur fram að föður- og móðurnöfn myndast með þeim hætti að á eftir eiginnafni eða eiginnöfnum og millinafni, ef viðkomandi ber millinafn, kemur nafn föður eða móður í eignarfalli, að viðbættu son ef karlmaður er en dóttir ef kvenmaður er. Nafnið Hreinsdóttir fellur í þennan flokk, og er því myndað eins og föðurnafn konu, þar sem faðirinn ber eða hefur borið eiginnafnið Hreinn. Ekki er hins vegar sótt um leyfi til að bera kenninafnið Hreinsdóttir heldur eiginnafnið Hreinsdóttir, eins og fyrr segir, og er það einvörðungu sá þáttur málsins sem er til umfjöllunar í þessum úrskurði.

 Við setningu laga nr. 45/1996 var bætt í lög um mannanöfn hér á landi ákvæðum um svonefnd millinöfn. Slík lagaákvæði höfðu ekki verið til áður. Hins vegar var þekkt, í tíð eldri laga, að einstaklingar bæru tiltekin auðkenningarnöfn til viðbótar við hefðbundin eiginnöfn og svo kenninöfn. Iðulega komu þessi nöfn á milli hinna hefðbundnu eiginnafna og kenninafna, og virðist um þetta hafa verið allnokkurt frjálsræði í framkvæmd. Tilgangur ákvæða laga nr. 45/1996, um millinöfn, var að mæta því frjálsræði sem áður hafði tíðkast um notkun slíkra nafna, en um leið að setja þeim tiltekinn lagalegan ramma, sem löggjafinn taldi rétt að byggt yrði á.

 Í niðurlagi 2. mgr. 6. gr. laga um mannanöfn kemur fram að millinöfn sem mynduð eru með sama hætti og föður- og móðurnöfn, sbr. 3. mgr. 8. gr., eru óheimil. Af því er ljóst að nafnið Hreinsdóttir má ekki gefa sem millinafn, nema að hin sérstöku skilyrði 3. mgr. 6. gr. laga um mannanöfn geti átt við. Sambærileg takmörkun á leyfi til eiginnafna kemur ekki fram í lögum um mannanöfn. Ekkert ákvæði laganna bannar því berum orðum að nafn sem myndað er eins og föðurnafn eða móðurnafn verði notað sem eiginnafn. Verður því að líta nánar á samhengi viðkomandi lagaákvæða, forsögu þeirra og lögskýringargögn, til að leiða fram niðurstöðu um það hvort nöfn sem mynduð eru nákvæmlega eins og föður- eða móðurnöfn megi nota sem eiginnöfn.

 Tekið skal fram að ekki skiptir í þessu sambandi máli að aðeins er um nafnbreytingu að ræða í skilningi 13. gr. laga um mannanöfn, en ekki alveg nýja nafngjöf. Segir í 5. mgr. 13. gr. að það sé skilyrði nafnbreytingar að hin nýju nöfn séu á mannanafnaskrá eða samþykkt af mannanafnanefnd, enda eigi ekki við ákvæði 3. mgr. 6. gr. 7. og 10. gr. laganna. Ekkert þeirra ákvæða á við hér.

 Í upphaflegu frumvarpi því sem síðan varð að lögum um mannanöfn nr. 45/1996 var gengið út frá því að óheimilt yrði að bera tvöfalt kenninafn. Sagði í 7. mgr. 8. gr. frumvarpsins berum orðum að ekki væri manni heimilt að bera fleiri en eitt kenninafn. Var þetta sjónarmið áréttað í skýringum við ákvæðið, en einnig í skýringum við áður tilvitnaða 2. mgr. 6. gr., en þar segir m.a. svo: „ Í 4. málsl. 2. mgr. er loks tekið fram að millinöfn, sem eru mynduð eins og föður- eða móðurnöfn, séu óheimil. Er þetta í samræmi við íslenska hefð og þá stefnu nefndarinnar að tvöföld kenninöfn skuli ekki leyfð.“ Við meðferð frumvarpsins á Alþingi var frjálsræði um þetta aukið. Segir nú í 2. mgr. 8. gr. laganna að manni sé heimilt að kenna sig til beggja foreldra sinna eða bera ættarnafn sem hann á rétt á til viðbótar því að kenna sig til föður eða móður. Jafnframt voru gerðar breytingar á heimildum til að bera millinöfn, sem miðuðu í sambærilega átt til frjálsræðis, sbr. tillögur allsherjarnefndar Alþingis um breytingar á 6. og 8. gr. frumvarps til laga um mannanöfn, þingskjal nr. 658 frá 120. löggjafarþingi. Sú röksemd að nöfn sem mynduð eru sem föður- eða móðurnöfn verði ekki einnig notuð sem eiginnöfn eða millinöfn vegna þess að tvöföld kenninöfn séu ekki heimil að íslenskum lögum getur samkvæmt framangreindu ekki átt við.

 Á hinn bóginn telur mannanafnanefnd að henni sé ekki heimilt að líta fram hjá því að einn megintilgangur laga nr. 45/1996 var sá að vernda hinn íslenska kenninafnasið, þar sem einstaklingar kenna sig til föður eða móður, og bæta við endingunni son eða dóttir, sbr. 3. mgr. 8. gr. laga um mannanöfn. Er þessi tilgangur laganna áréttaður víða í lögskýringargögnum, s.s. í athugasemdum við 8. gr. frumvarpsins sem síðan varð að mannanafnalögum nr. 45/1996. Telur mannanafnanefnd þennan megintilgang mannanafnalaga, og þá skýru aðgreiningu mismunandi flokka mannanafna og sérgreindra skilyrða um myndun nafna í hverjum flokki fyrir sig, sbr. hér bæði ákvæði 5. gr. um skilyrði eiginnnafna og 8. gr. um skilyrði kenninafna, leiða til þess að ekki sé heimilt að fallast á að nöfn sem mynduð eru með nákvæmlega sama hætti og föður- og móðurnöfn eru mynduð, sbr. 3. mgr. 8. gr. laga um mannanöfn séu notuð sem eiginnöfn.

 Með vísan til þessa er mannanafnananefnd skylt að hafna umsókn um eiginnafnið Hreinsdóttir.

Úrskurðarorð:

Beiðni um eiginnafnið Hreinsdóttir (kvk.) er hafnað.