16. ágúst 2018 Dómsmálaráðuneytið

Nr. 352/2018 - Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Þann 16. ágúst 2018 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 352/2018

í stjórnsýslumáli nr. KNU18060016

Kæra [...]

á ákvörðun

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Þann 11. júní 2018 kærði [...], fd. [...], ríkisborgari [...] (hér eftir nefndur kærandi) ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 25. maí 2018, um að taka ekki til efnismeðferðar umsókn hans um alþjóðlega vernd á Íslandi og endursenda hann til Ítalíu.

Kærandi krefst þess að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að stofnuninni verði gert að taka umsókn hans um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar hér á landi á grundvelli 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016 og 42. gr., sbr. 3. mgr. 36. gr. sömu laga. Til vara er þess krafist að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og Útlendingastofnun verði gert að taka málið til meðferðar að nýju með vísan til 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993.

Fyrrgreind ákvörðun er kærð á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II. Málsmeðferð

Kærandi lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd á Íslandi þann 5. mars 2018. Þar sem kærandi var með dvalarleyfi á Ítalíu var beiðni um viðtöku kæranda beint til ítalskra yfirvalda þann 13. mars 2018, sbr. 1. eða 3. mgr. 12. gr. reglugerðar Evrópuþingsins og ráðsins (ESB) nr. 604/2013 (hér eftir nefnd Dyflinnarreglugerðin). Svar barst ekki innan tilskilins tímafrests og því litu íslensk stjórnvöld svo á að ítölsk stjórnvöld bæru ábyrgð á umsækjanda, sbr. 7. mgr. 22. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar, og sendi Útlendingastofnun ítölskum yfirvöldum bréf þess efnis, dags. 16. maí 2018. Útlendingastofnun ákvað þann 25. maí 2018 að taka ekki umsókn kæranda um alþjóðlega vernd hér á landi til efnismeðferðar og að hann skyldi endursendur til Ítalíu. Ákvörðunin var birt fyrir kæranda þann 28. maí 2018 og kærði kærandi ákvörðunina þann 11. júní 2018 til kærunefndar útlendingamála. Greinargerð kæranda barst kærunefnd 20. júní 2018. Þann 25. júlí 2018 lagði kærandi fram frekari gögn í málinu.

III. Ákvörðun Útlendingastofnunar

Niðurstaða ákvörðunar Útlendingastofnunar var sú að umsókn kæranda um alþjóðlega vernd yrði ekki tekin til efnismeðferðar hér á landi og hann skyldi endursendur til Ítalíu. Flutningur kæranda til Ítalíu fæli ekki í sér brot gegn 42. gr. laga um útlendinga, sbr. 3. og 13. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Kærandi hefði ekki slík tengsl við Ísland að nærtækast væri að hann fengi hér vernd eða að sérstakar aðstæður væru fyrir hendi þannig að ástæða væri til að beita ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Kærandi var ekki talinn í sérstaklega viðkvæmri stöðu sem áhrif hefði á mál hans. Kærandi skyldi yfirgefa Ísland og bæri að senda hann til Ítalíu, sbr. c-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Kæra frestaði réttaráhrifum, sbr. 1. mgr. 35. gr. laga um útlendinga.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Fram kemur í greinargerð kæranda að hann sé með ótímabundið dvalarleyfi á Ítalíu. Í viðtali hjá Útlendingastofnun þann 3. apríl 2018 hafi honum verið gerð grein fyrir því að samkvæmt Dyflinnarreglugerðinni beri Ítalía ábyrgð á umsókn hans um alþjóðlega vernd. Kærandi mótmæli endursendingu til Ítalíu en þar njóti hann ekki neinna réttinda og óttist að veikindi hans muni kosta hann lífið verði honum gert að snúa til baka. Kærandi hafi farið til Ítalíu með atvinnuleyfi árið 1996 og búið þar síðan. Hann hafi haft vinnu, leigt íbúð og aðstæður hans hafi verið góðar þar til hann hafi veikst árið 2005 af [...]. Hann hafi haldið áfram að vinna til ársins 2009 en þá hafi hann verið orðinn of veikur til að vinna og misst leiguhúsnæðið í kjölfarið. Hann hafi ekki fengið nokkurn stuðning frá ítölskum yfirvöldum en yfirmaður hans hafi greitt honum svört laun og kærandi hafi því aldrei greitt skatta. Kærandi hafi reynt að fá aðstoð frá félagsmálayfirvöldum í fjögur ár og félagsþjónustan hafi tjáð honum að honum yrði útvegað húsnæði en það hafi ekki gengið eftir. Honum hafi ekki staðið til boða fullur aðgangur að heilbrigðiskerfinu og hafi eingöngu getað leitað til bráðamóttöku þegar hann hafi verið verulega þjáður. Kærandi kveður að hann þjáist af kvíða og þunglyndi og gráti stundum vegna ástands síns en þurfi þó ekki á aðstoð sálfræðings að halda. Hvað líkamlega heilsu varði þá sé kærandi með [...]. Hann sé þreyttur, eigi erfitt með gang og líði eins og hann sé að kafna.

Fram kemur í greinargerð kæranda að á stjórnvöldum hvíli rík skylda til þess að leggja viðhlítandi mat á það hvort umsækjandi um alþjóðlega vernd teljist til sérstaklega viðkvæms einstaklings í skilningi 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga og hvort sú staða leiði til þess að sérstakar ástæður séu uppi í málinu. Gerð er athugasemd við mat Útlendingastofnunar á stöðu kæranda, en í hinni kærðu ákvörðun komist stofnunin að því að kærandi væri ekki einstaklingur í sérstaklega viðkvæmri stöðu. Þann 17. apríl 2018 hafi verið lagðar fram komunótur frá Göngudeild sóttvarna auk læknabréfs frá Landspítalanum, dags. 28. febrúar 2018, þar sem fram komi að kærandi þjáist af [...] og hafi auk þess verið greindur með [...]. Þá hafi frekari gögn um heilsufar kæranda verið lögð fram þann 20. apríl 2018 þar sem fram komi að veikindi kæranda séu alvarleg. Af lestri ákvörðunar Útlendingastofnunar sé óljóst hvort stofnunin hafi tekið öll framlögð gögn til greina. [...] sé algengur sjúkdómur með háa dánartíðni. Við komuna til landsins hafi kærandi verið greindur með [...] og verið lagður inn á lyflækningadeild Landspítalans í Fossvogi. Markviss meðferð við [...] sé mikilvæg, en þá sé einnig mikilvægt að fyrirbyggja að þær eigi sér stað og að þær endurtaki sig. [...] verði að taka alvarlega enda skerði þær lífsgæði sjúklinga og auki líkurnar á lífláti. Sjúkdómurinn hafi haft mikil áhrif á kæranda sem eigi erfitt með [...]. Síðan kærandi hafi komið til landsins hafi hann þurft að leggjast inn á lyflækningadeild Landspítalans í Fossvogi í tvígang og leitað á bráðamóttöku fjórum sinnum. Samkvæmt komunótum sé kærandi á lokastigum sjúkdómsins og hafi fengið [...] sé aðeins veitt sjúklingum með alvarleg einkenni sjúkdómsins.

Í greinargerð kæranda kemur fram að Útlendingastofnun hafi yfirsést að fjalla um óljósa lagalega stöðu kæranda á Ítalíu og aðstæður hans þar undanfarin ár. Eftir að kærandi hafi veikst hafi kærandi uppgötvað að þrátt fyrir að hafa hlotið ótímabundið dvalarleyfi og leyfi til að stunda atvinnu á Ítalíu hafi hann ekki fullt aðgengi að heilbrigðisþjónustu þar í landi og geti ekki nálgast félagslega aðstoð. Hann hafi verið heimilislaus síðan árið 2010 þar sem veikindi hans geri honum ókleift að vinna fyrir sér. Kærandi hafi eingöngu getað leitað til bráðamóttöku þegar einkenni [...] hafi verið sem verst og hafi hann þá verið lagður inn á spítala í kjölfarið í stuttan tíma. Kærandi hafi því ekki hlotið viðvarandi meðferð við veikindum sínum líkt og þörf var á og hafi heilsu hans farið hrakandi á síðustu árum. Athugasemd í hinni kærðu ákvörðun þess efnis að kærandi virðist hafa fengið læknisþjónustu á Ítalíu sé með öllu órökstudd, en gögn málsins bendi ekki til þess að kærandi hafi hlotið viðeigandi meðferð á Ítalíu. Þá komi fram í hinni kærðu ákvörðun að komi til flutnings kæranda til Ítalíu verði tryggt að upplýsingar um heilsufar hans verði sendar til ítalskra yfirvalda svo hægt sé að gera viðeigandi ráðstafanir. Draga megi í efa að slíkar upplýsingar frá íslenskum stjórnvöldum muni hafa þýðingu þar sem kærandi hafi verið veikur frá árinu 2010 og fengið litla sem enga þjónustu frá ítalska ríkinu þrátt fyrir að hafa óskað eftir henni.

Kærandi byggir á því að taka skuli mál hans til efnislegrar meðferðar vegna sérstakra ástæðna, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Þá er vísað til þess að við mat á því hvort sérstakar ástæður í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga eigi við þurfi stjórnvöld að kanna hvort kærandi muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki, annað hvort vegna einstaklingsbundinna aðstæðna sinna eða vegna almennra aðstæðna í viðtökuríki. Í þeim tilvikum sem annað eða bæði þessara atriða eigi við þá beri að líta svo á að sérstakar ástæður séu fyrir hendi í málinu og það skuli því almennt tekið til efnismeðferðar. Þá bendir kærandi á að hann hafi lagt fram umsókn sína um alþjóðlega vernd hér á landi þann 5. mars 2018 en þá hafi reglugerð nr. 276/2018, um breytingu á reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ekki tekið gildi. Vegna sjónarmiða um bann við afturvirkni íþyngjandi laga og reglna sé íslenskum stjórnvöldum ekki heimilt að beita ákvæðum reglugerðarinnar í máli kæranda. Jafnframt telji kærandi að efni umræddrar reglugerðar gangi að miklu leyti gegn almennri túlkun og skýringu á útlendingalögum.

Kærandi beri öll merki þess að vera einstaklingur í sérstaklega viðkvæmri stöðu. Hann komi til með að þurfa á ævilangri lyfjameðferð að halda vegna sjúkdóms síns og vera undir eftirliti sérfræðinga. Einstaklingar sem þjáist af alvarlegri [...] þurfi að taka lyf að staðaldri, forðast skyndilegar hitabreytingar, kalt og blautt veður og aðstæður sem veki hættu á [...]. Þar sem kærandi hafi verið heimilislaus á Ítalíu hafi heilsa hans verið í mikilli hættu. Þá bendi allt til þess að um sérstakar ástæður sé að ræða í máli kæranda. Honum hafi verið haldið utan við ítalska heilbrigðiskerfið og hafi ekki átt möguleika á að sækja um félagslegt húsnæði eða aðra þjónustu þrátt fyrir að hafa ítrekað leitað eftir því. Hann hafi atvinnuleyfi og ótímabundið dvalarleyfi í landinu en stjórnvöld viðurkenni ekki rétt hans til þjónustu. Það sé með öllu óljóst hver staða kæranda yrði við endursendingu til Ítalíu. Íslenskum stjórnvöldum beri skylda til þess að taka umsókn kæranda til efnismeðferðar á grundvelli 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Flóttamenn og hælisleitendur séu upp til hópa heimilislausir á Ítalíu og hafi takmarkaðan aðgang að heilbrigðiskerfinu og finni auk þess fyrir fordómum í ítölsku samfélagi. Verði að telja slíkan galla vera á aðbúnaði og meðferð umsækjenda um alþjóðlega vernd og einstaklinga með viðurkennda stöðu á Ítalíu að ljóst sé að kærandi muni standa frammi fyrir raunverulegri hættu á að verða fyrir ómannúðlegri og vanvirðandi meðferð í skilningi 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu verði hann sendur til Ítalíu. Endursending hans til Ítalíu teljist því vera brot á 3. mgr. 36. gr., sbr. 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga eða brot gegn grundvallarreglu þjóðaréttar um non-refoulement. Myndi ákvörðun um að senda kæranda til Ítalíu einnig brjóta í bága við 1. mgr. 68. gr. stjórnarskrárinnar, 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, 7. gr. alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og 33. gr. Flóttamannasamnings Sameinuðu þjóðanna. Með vísan til alls sem að framan er rakið sé ótækt að beita c-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga í tilviki kæranda í ljósi reglunnar um non-refoulement og Útlendingastofnun beri að taka umsókn kæranda um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar.

Þá er áréttuð skylda íslenskra stjórnvalda skv. rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga. Rökstuðningi Útlendingastofnunar í hinni kærðu ákvörðun sé áfátt og ekki sé að sjá að heildstætt mat hafi farið fram á einstaklingsbundnum aðstæðum kæranda. Meðal annars sé óljóst hvort viðbótargögn sem lögð hafi verið fram þann 20. apríl sl. hafi verið lögð til grundvallar við töku ákvörðunar í málinu auk þess sem fram kemur í ákvörðun stofnunarinnar að kærandi virðist hafa fengið læknisþjónustu á Ítalíu án þess að það sé rökstutt frekar.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Lagagrundvöllur

Í 1. mgr. 36. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga er mælt fyrir um að umsókn um alþjóðlega vernd skuli tekin til efnismeðferðar nema undantekningar sem greindar eru í a-, b- og c-liðum ákvæðisins eigi við. Samkvæmt c-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga er stjórnvöldum heimilt að synja því að taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar ef heimilt sé að krefja annað ríki sem tekur þátt í samstarfi á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar um að taka við umsækjanda.

Fyrir liggur í máli þessu að ítölsk stjórnvöld bera ábyrgð á kæranda á grundvelli 7. mgr. 22. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar, en Ísland skuldbatt sig til að fylgja reglugerðinni með samningi Íslands, Noregs og Evrópusambandsins frá 19. janúar 2001, um viðmiðanir og fyrirkomulag við að ákvarða hvaða ríki skuli fara með beiðni um alþjóðlega vernd sem lögð er fram í aðildarríki eða á Íslandi eða í Noregi. Í III. kafla Dyflinnarreglugerðarinnar koma fram viðmið, í ákveðinni forgangsröð, um hvaða ríki skuli bera ábyrgð á umsókn um alþjóðlega vernd. Samþykki Ítalíu er byggt á því að ítölsk yfirvöld hafi ekki svarað beiðni um endurviðtöku innan tilskilins frests. Eru skilyrði c-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga uppfyllt.

Í 2. mgr. 36. gr. kemur fram að ef svo standi á sem greini í 1. mgr. skuli þó taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar ef útlendingurinn hefur slík sérstök tengsl við landið að nærtækast sé að hann fái hér vernd eða ef sérstakar ástæður mæli annars með því. Ef meira en 12 mánuðir hafa liðið frá því að umsókn um alþjóðlega vernd barst fyrst íslenskum stjórnvöldum og tafir á afgreiðslu hennar eru ekki á ábyrgð umsækjanda sjálfs skal taka hana til efnismeðferðar.

Í 32. gr. a-b reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017 koma fram viðmið varðandi mat á því hvort taka skuli umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar vegna sérstakra tengsla eða ef sérstakar ástæður mæla með því, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Í 32. gr. a kemur m.a. fram að með sérstökum ástæðum sé átt við einstaklingsbundnar ástæður er varða umsækjanda sjálfan, aðrar en þær sem myndu að jafnaði rúmast innan 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Þá er m.a. nefnt í dæmaskyni ef umsækjandi mun eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar, ef umsækjandi af sömu ástæður getur vænst þess að staða hans verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki og ef umsækjandi glímir við mikil og alvarleg veikindi sem meðferð við er aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki.

Þá er í 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga tekið fram að ef beiting 1. mgr. myndi leiða til þess að brotið væri gegn 42. gr., t.d. vegna aðstæðna í því landi sem senda á umsækjanda til, skuli taka umsókn til efnismeðferðar. Í 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er kveðið á um að ekki sé heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan útlending til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Þá segir í 2. mgr. ákvæðisins að 1. mgr. eigi einnig við um sendingu útlendings til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr.

Við mat á því hvort senda eigi umsækjanda um alþjóðlega vernd til ríkis, sem hefur samþykkt að taka við honum á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar, ber stjórnvöldum að leggja sjálfstætt mat á hvort aðstæður þar brjóti gegn 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sem kveður á um að enginn maður skuli sæta pyndingum eða ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Í dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu hefur verið lagt til grundvallar að sú meðferð, sem einstaklingur eigi von á, verði að ná tilteknu lágmarks alvarleikastigi til þess að falla undir 3. gr. sáttmálans. Við það mat verði að horfa til allra aðstæðna í fyrirliggjandi máli, svo sem lengdar og eðlis meðferðar, andlegra og líkamlegra áhrifa hennar og í einhverjum tilvikum kyns, aldurs og heilsufars viðkomandi. Þá ber stjórnvöldum að leggja mat á hvort málsmeðferð vegna umsókna um alþjóðlega vernd tryggi umsækjendum raunhæfa leið til að ná fram rétti sínum, sbr. 13. gr. sáttmálans. Í samræmi við framkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu skal mat á meðferð umsókna um alþjóðlega vernd og móttöku og aðbúnaði umsækjenda í viðtökuríki taka mið af einstaklingsbundnum aðstæðum í hverju máli.

Greining á hvort kærandi sé í sérstaklega viðkvæmri stöðu

Kærandi hefur greint frá því að hann glími við [...]. Við meðferð málsins lagði kærandi fram nokkurn fjölda læknisfræðilegra gagna frá heilbrigðisstofnunum hér á landi, dags. 25. febrúar til 5. júní 2018. Af þeim má ráða að kærandi hefur í nokkur skipti verið lagður inn á sjúkrahús hér á landi, verið rannsakaður og þegið meðferðir við sjúkdómi sínum. Af bráðamóttökuskrá frá Landspítalanum dags. 25. febrúar 2018 má ráða að kærandi hafi verið greindur með [...]. Fram kemur í gögnum frá Bráðalyflækningadeild á Landspítalanum, dags. 23. apríl 2018, að kærandi hafi verið lagður inn vegna [...]. Af gögnum frá Göngudeild lyflækninga á Landspítalanum, dags. 25. apríl 2018, má ráða að sjúkdómur kæranda sé á fjórða stigi. Kærandi verði verulega [...] en hafi fengið meðferð við sjúkdómnum hér á landi, m.a. [...]. Þá kemur fram í gögnum frá Göngudeild lyflækninga, dags. 5. júní 2018, að kærandi hafi fengið [...] heim til sín sem hann noti yfir nótt og við álag.

Þá hefur kærandi einnig greint frá því að sé með [...]. Honum líði illa andlega, hann sé hræddur og óöruggur og gráti stundum vegna ástands síns.

Kærandi var ekki metinn í sérstaklega viðkvæmri stöðu hjá Útlendingastofnun. Samkvæmt framansögðu þá hefur kærandi við meðferð málsins lagt fram læknisfræðileg gögn sem varpa ljósi á heilsufar hans, þ.m.t. gögn sem ekki lágu fyrir þegar Útlendingastofnun tók ákvörðun í máli hans. Af gögnunum er ljóst að kærandi er haldinn alvarlegum [...] og sé í virkri meðferð við honum hér á landi sem felist m.a. í því að hann sé með [...] til notkunar á dvalarstað sínum. Með vísan til gagna málsins er það mat kærunefndar að kærandi sé í sérstaklega viðkvæmri stöðu.

Aðstæður og málsmeðferð á Ítalíu

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður og málsmeðferð á Ítalíu, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum og gögnum:

Italy 2017 Human Rights Report (United States Department of State, 20. apríl 2018);
Freedom in the World 2018 – Italy (Freedom House, 5. apríl 2018);
Asylum Information Database. Country Report – Italy (European Council on Refugees and Exiles, mars 2018);
Amnesty International Report 2017/18 - Italy (Amnesty International, 22. febrúar 2018);
World Report 2018 – European Union (Human Rights Watch, 18. janúar 2018);
Concluding observations of the Committee on the Elimination of Racial Discrimination (UN Committee on the Elimination of Racial Discrimination, 17. febrúar 2017);
ECRI Report on Italy (European Commission against Racism and Intolerance, 7. júní 2016);
Reception conditions in Italy. Report of the current situation of asylum seekers and beneficiaries of protection, in particular Dublin returnees (Swiss Refugee Council, ágúst 2016);
Annual Report on the Situation of Asylum in the European Union 2015 (European Asylum Support Office, 8. júlí 2016);
Information note, Dublin transfers post-Tarakhel: Update on European case law and practice (Elena, European legal network on asylum, október 2015);
Submission by the United Nations High Commissioner for Refugees. For the Office of the High Commissioner for Human Rights’ Compilation Report – Universal Periodic Review: Italy (UNHCR, mars 2014);
UNHCR Recommendations on Important Aspects of Refugee Protection in Italy (UNHCR, júlí 2013);
Upplýsingar af vefsíðu OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights (http://hatecrime.osce.org/italy);
Upplýsingar af vefsíðu ítalska flóttamannaráðsins (í. Consiglio Italiano per I Rifugiati - http://www.cir-onlus.org/en/) og
Upplýsingar af vefsíðu samtakanna Baobab Experience (https://baobabexperience.org/).

Í framangreindum gögnum kemur fram að þegar umsækjendur um alþjóðlega vernd eru sendir til Ítalíu á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar geta þeir lagt fram umsókn hjá lögreglunni (í. Questura) eða hjá landamæralögreglunni (í. Polizia di Frontiera) hafi þeir ekki áður lagt fram umsókn þar í landi. Fái umsækjandi um alþjóðlega vernd synjun á umsókn sinni þá hefur hann kost á því að bera synjunina undir stjórnsýsludómstól (í. Tribunale Civile). Jafnframt eiga umsækjendur um alþjóðlega vernd þess kost að leggja fram beiðni fyrir Mannréttindadómstól Evrópu um bráðabirgðaráðstöfun skv. 39. gr. málsmeðferðarreglna dómstólsins, telji þeir endanlega niðurstöðu um synjun á umsókn um alþjóðlega vernd og brottvísun til heimaríkis hafa í för með sér hættu á ofsóknum eða að um meðferð sé að ræða sem brjóti í bága við ákvæði mannréttindasáttmála Evrópu.

Fyrir liggur að umsækjendur um alþjóðlega vernd á Íslandi sem falla undir ákvæði Dyflinnarreglugerðarinnar eru sendir til baka til meginlandsins með flugi. Í framangreindum gögnum kemur fram að á stærstu flugvöllum landsins, í Róm og Mílanó, eru frjáls félagasamtök til staðar sem veita umsækjendum um alþjóðlega vernd ráðgjöf og þjónustu. Umsækjendur um alþjóðlega vernd á Ítalíu eiga almennt ekki rétt á gjaldfrjálsri lögfræðiaðstoð þegar þeir leggja fram umsókn um alþjóðlega vernd en frjáls félagasamtök veita gjaldfrjálsa lögfræðiaðstoð í umsóknarferlinu. Þó geta umsækjendur lagt fram beiðni um gjafsókn (í. gratuito patrocinio) kjósi þeir að bera endanlega synjun á umsókn sinni undir dómstóla.

Af framangreindum gögnum má sjá að ítölsk stjórnvöld hafa verið gagnrýnd vegna aðbúnaðar umsækjenda um alþjóðlega vernd og flóttamanna þar í landi. Hefur Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna meðal annars gagnrýnt skipulag og bolmagn hæliskerfisins til að taka við skyndilegu eða verulegu flæði flóttamanna til landsins. Þá hefur stofnunin einnig gert athugasemdir við brotakennd móttökuskilyrði og aðbúnað umsækjenda um alþjóðlega vernd og flóttamanna. Jafnframt hefur Flóttamannastofnun gagnrýnt að aðstoð við sérstaklega viðkvæma umsækjendur um alþjóðlega vernd sé oft ófullnægjandi vegna skorts á samhæfingu þjónustuaðila og eftirfylgni. Verður af framangreindu ráðið að ítölsk stjórnvöld hafa átt við margvíslegan vanda að etja í þessum málaflokki. Hins vegar hefur Flóttamannastofnunin ekki lagst gegn endursendingu umsækjenda um alþjóðlega vernd til Ítalíu á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar.

Af þeim gögnum sem kærunefnd hefur kynnt sér má ráða að í ítalska hæliskerfinu sé ekki skimað kerfisbundið eftir því hvort umsækjendur um alþjóðlega vernd teljist vera viðkvæmir einstaklingar. Hins vegar getur greining á fórnarlömbum pyndinga eða alvarlegs ofbeldis átt sér stað á öllum stigum umsóknarferlisins um alþjóðlega vernd. Svokallaðar svæðisnefndir (í. Commissione territoriale per il riconoscimento della protezione internazionale) taka ákvörðun á fyrsta stigi málsmeðferðar og geta þær óskað eftir því að umsækjandi fari í sérstaka læknisskoðun þar sem fram fer mat á því hvaða áhrif ofsóknir og ofbeldi hafa haft á umsækjanda. Slíkt mat sé framkvæmt í samræmi við leiðbeiningarreglur sem gefnar hafa verið út af heilbrigðisráðuneytinu varðandi þjónustu til handa flóttamönnum sem þjást af andlegum veikindum og/eða eru fórnarlömb pyndinga, nauðgana eða annars konar andlegs-, líkamlegs- og kynferðislegs ofbeldis.

Ítalía er aðildarríki Evrópusambandsins og hefur innleitt tilskipanir sambandsins vegna meðferðar og móttöku umsækjenda um alþjóðlega vernd. Þá er Ítalía jafnframt aðili að flóttamannasamningi Sameinuðu þjóðanna (e. 1951 Convention Relating to the Status of Refugees) og mannréttindasáttmála Evrópu, en grundvallarreglan um bann við endursendingu einstaklinga til svæðis þar sem þeir hafi ástæðu til að óttast ofsóknir eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð er lögfest í þessum alþjóðasáttmálum.

Í framangreindum gögnum kemur fram að umsækjendur um alþjóðlega vernd eiga rétt á gistirými í móttökumiðstöðvum. Flestir fái úthlutað gistirými í CAS (í. Centro di accoglienza straordinaria) sem eru tímabundnar móttökumiðstöðvar en ella eiga umsækjendur um alþjóðlega vernd rétt á gistiplássi í SPRAR (í. Sistema di protezione per richiedenti asilo e rifugiati) móttökumiðstöðvunum. Framboðið sé hins vegar takmarkað og ekki fái allir umsækjendur úthlutað gistirými í þessum stöðvum. Þá bjóða sveitarfélög, frjáls félagasamtök og trúfélög í Róm og Mílanó upp á gistiaðstöðu en þau séu einnig af skornum skammti. Ítölsk yfirvöld vinni að því að byggja upp fleiri móttökumiðstöðvar í því skyni að mæta þessum vanda.

Á grundvelli framangreindra skýrslna og gagna sem kærunefnd hefur kynnt sér verður jafnframt ráðið að umsækjendur um alþjóðlega vernd á Ítalíu eiga sama rétt og ítalskir ríkisborgarar til lögboðinnar heilbrigðisþjónustu. Þeir þurfa þó að skrá sig inn í heilbrigðiskerfið en við slíka skráningu fá þeir útgefið tryggingarkort (í. Tessera sanitaria) sem veitir þeim m.a. rétt á meðferð sérfræðilækna.

Af framangreindum skýrslum verður ráðið að fordómar í garð fólks af erlendum uppruna sé vandamál á Ítalíu en ítölsk yfirvöld hafi gripið til aðgerða til að sporna við kynþáttafordómum og mismunun á grundvelli kynþáttar, m.a. með lagasetningu. Í kjölfar athugasemda alþjóðlegra eftirlitsnefnda, stofnana og frjálsra félagasamtaka hafa ítölsk stjórnvöld tekið mikilvæg skref í þá átt að vinna gegn kynþáttafordómum, mismunun á grundvelli kynþáttar og hatursglæpum, þ. á m. með aðgerðaráætlun gegn kynþáttahyggju (e. National Action Plan against Racism, Xenophobia and Intolerance). Þá hefur rannsóknum og ákærum fjölgað í málum er varða mismunun, hatursorðræðu og hatursglæpi á grundvelli kynþáttar og þjóðernis.

Samkvæmt dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu er bann við meðferð sem fer gegn 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu fortakslaust en meðferð verður þó að ná ákveðinni lágmarkskröfu um alvarleika til að teljast brot gegn 3. gr. sáttmálans, sem fyrr segir. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur lagt til grundvallar að sú staðreynd ein og sér að efnahagsstaða einstaklings versni við frávísun eða brottvísun frá aðildarríki sáttmálans sé ekki fullnægjandi til að uppfylla grundvallarkröfu um alvarleika sem 3. gr. sáttmálans geri kröfu um, þ.e. þar sem ekki sé um að ræða sérstaklega sannfærandi mannúðarástæður sem mæli gegn flutningi, sbr. ákvörðun í máli Samsam Mohammed Hussein o.fl. gegn Hollandi og Ítalíu (mál nr. 27725/10) frá 2. apríl 2013. Að því er varðar aðstæður umsækjenda um alþjóðlega vernd á Ítalíu hefur Mannréttindadómstóll Evrópu lagt til grundvallar að uppbygging og almennar aðstæður í móttökukerfi Ítalíu séu ekki þess eðlis að þær standi í vegi fyrir öllum sendingum umsækjenda um alþjóðlega vernd til landsins, sbr. ákvörðun í máli Ali ofl. gegn Sviss (mál nr. 30474/14) frá 4. október 2016. Aftur á móti hefur í framkvæmd dómstólsins verið byggt á því að viðhlítandi trygging verði að liggja fyrir af hálfu ítalskra yfirvalda um viðunandi móttökuaðstæður áður en umsækjendur um alþjóðlega vernd sem eru í svo viðkvæmri stöðu að þeir þurfi sérstaka vernd eru sendir þangað.

Einstaklingsbundnar aðstæður kæranda

Aðstæður kæranda hafa þegar verið raktar en fyrir liggur að kærandi er einstæður karlmaður sem glímir við [...]. Þá hefur kærunefnd metið kæranda í sérstaklega viðkvæmri stöðu.

Fyrir liggur í málinu að kærandi er með ótímabundið dvalarleyfi á Ítalíu. Þar sem kærandi hefur lagt fram umsókn um alþjóðlega vernd hér á landi er litið svo á að við endursendingu til Ítalíu myndi hann fara inn í ítalska hæliskerfið og yrði þar með í sambærilegri stöðu og aðrir umsækjendur um alþjóðlega vernd þar í landi. Samkvæmt gögnum málsins hefur kærandi ekki lagt fram umsókn um alþjóðlega vernd á Ítalíu og kæmi því til með að hefja málsmeðferð þar í landi. Eins og áður greinir bera gögn málsins með sér að kærandi glími við alvarlegan heilsufarsvanda og hafi þörf fyrir viðeigandi og viðvarandi heilbrigðisþjónustu. Bera skýrslur og gögn málsins með sér að mikið álag sé á hæliskerfi Ítalíu. Þrátt fyrir að nauðsynleg þjónusta sé til staðar í landinu benda þau gögn sem kærunefnd hefur kynnt sér til þess að það geti verið erfiðleikum háð að nálgast fullnægjandi þjónustu, sérstaklega fyrir einstaklinga í sérstaklega viðkvæmri stöðu. Þá benda gögnin jafnframt til þess að á Ítalíu fari ekki fram kerfisbundin skimun á því hvort umsækjendur um alþjóðlega vernd séu einstaklingar í sérstaklega viðkvæmri stöðu.

Að öllu framangreindu virtu er það niðurstaða kærunefndar, eins og hér stendur á, að fella úr gildi ákvörðun Útlendingastofnunar í máli kæranda og leggja fyrir stofnunina að taka mál kæranda til efnislegrar meðferðar á grundvelli 1. málsl. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Samantekt

Með vísan til þess sem að framan er rakið er það niðurstaða kærunefndar útlendingamála, eins og hér stendur á, að taka beri mál kæranda til efnismeðferðar hér á landi.

Úrskurðarorð

Ákvörðun Útlendingastofnunar er felld úr gildi. Lagt er fyrir Útlendingastofnun að taka mál kæranda til efnismeðferðar.

The decision of the Directorate of Immigration is vacated. The Directorate shall examine the merits of the applicant‘s applications for international protection in Iceland.

Hjörtur Bragi Sverrisson

Anna Tryggvadóttir Þorbjörg Inga Jónsdóttir

Efnisorð

Kærunefnd útlendingamála