Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 252/2024

Miðvikudaginn 28. ágúst 2024

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 30. maí 2024, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 28. maí 2024 um endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta vegna ársins 2023.

I. Málsatvik og málsmeðferð

Niðurstaða endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra bóta ársins 2023 var sú að kæranda hefðu verið ofgreiddar bætur það ár að fjárhæð 253.149 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu. Kæranda var tilkynnt um framangreinda ofgreiðslu og innheimtu með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 28. maí 2024.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 30. maí 2024. Með bréfi, dags. 4. júní 2024, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 20. júní 2024, barst greinargerð stofnunarinnar og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dagsettu sama dag. Með tölvupósti 22. júlí 2024 til Tryggingastofnunar ríkisins óskaði nefndin eftir frekari upplýsingum varðandi endurreikning og uppgjör stofnunarinnar. Með bréfi, dags. 8. ágúst 2024, barst viðbótargreinargerð Tryggingastofnunar ríkisins og var hún send kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dagsettu sama dag. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru kemur fram að kærður sé endurreikningur og uppgjör tekjutengdra greiðslna ársins 2023. Kærandi geti ekki greitt kröfuna, hann greiði meðlag með tveimur börnum og tannlæknakostnað. Auk þessi skuldi hann Skattinum.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram að kæra varði uppgjör og endurreikning, dags. 28. maí 2024, þar sem kærandi hafi verið krafinn um 253.149 kr.

Í 7. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð sé fjallað um endurhæfingarlífeyri. Um ákvörðun réttindahlutfalls fari samkvæmt 24. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar og um aðrar tengdar bætur fari eftir sömu reglum og gildi um örorkulífeyri.

Í 22. gr. laga um almannatryggingar sé kveðið á um tilhögun tekjutengdra bóta. Í 1. mgr. komi fram hvað teljist til tekna samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2033 um tekjuskatt, að teknu tilliti til ákvæða sömu laga um hvað ekki teljist til tekna og frádráttarliða samkvæmt 1., 3., 4., og 5. tölul. A-liðar 1. mgr. 30. gr. og 31. gr. sömu laga eða undantekninga og takmarkana samkvæmt öðrum sérlögum.

Tryggingastofnun greiði lífeyri á grundvelli áætlunar um tekjur viðkomandi árs, sbr. 1. mgr. 33. gr. laga um almannatryggingar. Bótaþegi beri ábyrgð á því að slík tekjuáætlun endurspegli árstekjur og beri að breyta áætluninni ef svo sé ekki, sbr. 48. gr. sömu laga og 3. gr. reglugerðar nr. 598/2009, um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags, en þar komi fram að bótaþega sé skylt að veita Tryggingastofnun allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og endurskoðun þeirra. Að sama skapi sé bótaþega skylt að tilkynna Tryggingastofnun um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geti haft áhrif á greiðslur.

Í 3. mgr. 33. gr. laga um almannatryggingar komi fram að þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum, skuli Tryggingastofnun endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna. Einnig sé fjallað um endurreikning í reglugerð nr. 598/2009. Tryggingastofnun hafi ekki heimild til að líta fram hjá tekjuupplýsingum sem fram komi í skattframtölum.

Komi í ljós við endurreikning bóta að bætur hafi verið ofgreiddar fari um það samkvæmt 34. gr. laganna. Þar komi fram sú skylda Tryggingastofnunar til að innheimta ofgreiddar bætur. Sú meginregla sé ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags.

Kærandi hafi verið á endurhæfingarlífeyri hjá Tryggingastofnun frá 1. desember 2020 til 30. júní 2023.

Með bréfi, dags. 28. maí 2024, hafi kæranda verið tilkynnt niðurstaða endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra greiðslna ársins 2023. Niðurstaðan hafi verið 253.149 kr. skuld, að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu, þar sem að heildargreiðslur til kæranda á árinu hafi numið hærri upphæð en hann hafi átt rétt á samkvæmt endanlegum upplýsingum skattyfirvalda um tekjur kæranda á árinu 2023. Þennan mismun megi rekja til þess að kærandi hafi ekki skilað inn tekjuáætlun fyrir árið 2023 og hafi ekki uppfært tekjuáætlanir og þar af leiðandi hafi verið byggt á áætluðum tekjum.

Kærandi hafi ekki andmælt niðurstöðu endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra greiðslna ársins 2023, heldur hafi kært niðurstöðuna beint til úrskurðarnefndar velferðarmála

Svo virðist sem kærandi geri athugasemd við það að Tryggingastofnun endurkrefji hann um ofgreidd réttindi og óski ekki eftir frekari greiðslum frá stofnuninni. Hann segist ekki geta endurgreitt stofnuninni þessa ofgreiðslu þar sem að hann þurfi að greiða meðlag með börnum sínum, tannlæknakostnað og skattaskuld.

Sökum þess að kærandi hafi ekki uppfært tekjuáætlun stofnunarinnar hafi þurft að miða útreikning við vélræna tekjuáætlun. Til grundvallar bótaútreikningi hafi verið lagðar áætlaðar tekjur bótagreiðsluársins í samræmi við 1 mgr. 33. gr. laga um almannatryggingar. Tekjurnar hafi verið áætlaðar á grundvelli upplýsinga frá kæranda í samræmi við 47. og 48. gr. laga um almannatryggingar.

Eftir að endanlegar upplýsingar um tekjur greiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum hafi Tryggingastofnun verið skylt að endurreikna fjárhæðir greiðslna á grundvelli endanlegra upplýsinga um tekjur kæranda á árinu sem hafi legið fyrir, sbr. 3. mgr. 33. gr. laga um almannatryggingar. Hafi Tryggingastofnun ofgreitt bætur sé stofnuninni skylt að endurkrefja það sem ofgreitt hafi verið í samræmi við 34. gr. laganna. Meginreglan sé sú að ef tekjur sem lagðar séu til grundvallar endurreikningi hafi reynst hærri en tekjuáætlun hafi gert ráð fyrir og ofgreiðsla stafi af því að bótaþegi hafi ekki tilkynnt Tryggingastofnun um tekjuaukninguna eða aðrar breyttar aðstæður skuli sú ofgreiðsla endurkrafin. Skipti þá ekki máli hvort greiðsluþegi hafi getað séð fyrir þessa tekjuaukningu eða breyttar aðstæður.

Að öllu framangreindu virtu sé það niðurstaða Tryggingastofnunar að endurreikningur og uppgjör tekjutengdra greiðslna kæranda vegna ársins 2023 hafi verið réttur, byggður á fyrirliggjandi gögnum, faglegum sjónarmiðum sem og í samræmi við þær kröfur sem gerðar séu samkvæmt gildandi lögum og reglum. Tryggingastofnun fari því fram á að kærð ákvörðun verði staðfest.

Í viðbótargreinargerð Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 8. ágúst 2024, segir að réttur kæranda til tekjutengdra greiðslna á árinu 2023 hafi verið endurhæfingarlífeyrir, aldurstengd örorkuuppbót endurhæfingarlífeyrisþega, tekjutrygging, sérstök uppbót á lífeyri vegna framfærslu og uppbót vegna lyfjakostnaðar fyrir tímabilið frá janúar til júní 2023. Kærandi hafi auk þess átt rétt á heimilisuppbót fyrir janúarmánuð.

Útreikningum á árinu 2023 á grundvelli tekjuáætlunar sé skipt upp í tvennt, annars vegar fyrir janúar og hinsvegar fyrir febrúar til júní þar sem kærandi hafi aðeins átt rétt á heimilisuppbót fyrir janúarmánuð. Í greinargerð Tryggingastofnunar er greint frá útreikningum ársins 2023.

Við uppgjör hafi komið í ljós að það hafi komið betur út fyrir kæranda að reikna réttindi hans á grundvelli þeirrar reglu að telja atvinnutekjur til tekna aðeins í þeim mánuðum sem þeirra hafi verið aflað, sbr. 5. mgr. 33. gr. laga um almannatryggingar.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum kæranda vegna ársins 2023.

Kærandi fékk greiddan endurhæfingarlífeyri frá Tryggingastofnun ríkisins frá 1. janúar til 30. júní 2023. Í 3. mgr. 7. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð segir að fjárhæð endurhæfingarlífeyris skuli lækka um 9% af eigin tekjum lífeyrisþega, sbr. 30. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, uns greiðslur falli niður. Samkvæmt 47. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar er umsækjanda eða greiðsluþega skylt að veita stofnuninni allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og annarra greiðslna samkvæmt lögunum og endurskoðun þeirra. Enn fremur er skylt að tilkynna stofnuninni um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geta haft áhrif á bætur eða greiðslur. Af framangreindu verður ráðið að sú skylda hvíli á greiðsluþegum að upplýsa Tryggingastofnun um tekjur á bótagreiðsluári sem kunna að hafa áhrif á bótarétt.

Í 30. gr. laga um almannatryggingar er kveðið á um tekjutengingu lífeyristrygginga og hvernig Tryggingastofnun ríkisins skuli standa að útreikningi bóta. Í 1. mgr. greinarinnar segir að til tekna samkvæmt IV. kafla skuli telja tekjur samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt með tilteknum undantekningum. Á grundvelli 3. mgr. 33. gr. laga um almannatryggingar ber Tryggingastofnun ríkisins að endurreikna bótafjárhæðir eftir að endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluárs liggja fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Leiði endurreikningur í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar ber Tryggingastofnun að innheimta þær samkvæmt 34. gr. laga um almannatryggingar. Sú meginregla er ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags.

Í 1. mgr. 33. gr. laga um almannatryggingar kemur fram að til grundvallar bótaútreikningi hvers mánaðar skuli leggja 1/12 af áætluðum tekjum bótagreiðsluársins og að bótagreiðsluár sé almanaksár, en sé um nýja umsókn að ræða skuli bótaréttur reiknaður út frá þeim tekjum umsækjanda sem aflað er frá þeim tíma sem bótaréttur stofnaðist. Samkvæmt a-lið 1. mgr. 7. gr. reglugerðar nr. 598/2009 skal Tryggingastofnun við endurreikning bóta til þeirra sem fengu greiðslur hluta úr bótagreiðsluári, byggja á upplýsingum úr staðgreiðsluskrá skattyfirvalda þegar um er að ræða tekjur sem eru staðgreiðsluskyldar samkvæmt lögum nr. 45/1987 um staðgreiðslu opinberra gjalda. Eingöngu ber að líta til tekna þeirra mánaða sem bótaréttur var fyrir hendi í. Þá kemur fram í 5. mgr. 33. gr. laga um almannatryggingar að þrátt fyrir ákvæði 1. mgr. sé við útreikning á greiðslum heimilt að telja atvinnutekjur til tekna greiðsluþega einungis í þeim mánuði þegar þeirra er aflað.

Við úrlausn þessa máls hefur úrskurðarnefnd velferðarmála hliðsjón af þeim lagaákvæðum og reglugerðarákvæðum sem tilgreind hafa verið hér að framan.

Samkvæmt gögnum málsins gerði tillaga Tryggingastofnunar að tekjuáætlun, dags. 13. desember 2022, ráð fyrir kærandi fengi engar tekjur á árinu ef frá eru taldar 12 kr. í fjármagnstekjur. Kærandi gerði ekki athugasemdir við þá áætlun og voru bótaréttindi því reiknuð og bætur greiddar út frá þessum tekjuforsendum.

Í samræmi við framangreint ákvæði a-liðar 1. mgr. 7. gr. reglugerðar nr. 598/2009 hafa allar tekjur kæranda í þeim mánuðum sem hann var með gilt mat áhrif á réttindi hans. Samkvæmt upplýsingum skattyfirvalda vegna tekjuársins 2023 reyndust tekjur kæranda hafa verið 965.929 kr. í launatekjur og 1.524 kr. í fjármagnstekjur á tímabilinu 1. janúar til 30. júní 2023. Endurreikningur Tryggingastofnunar á tekjutengdum bótagreiðslum vegna ársins leiddi í ljós 253.149 kr. ofgreiðslu á árinu 2023 að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu. Kærandi hefur verið krafinn um endurgreiðslu þeirrar fjárhæðar.

Samkvæmt framangreindu reyndust tekjur kæranda vera hærri á árinu 2023 en gert hafði verið ráð fyrir. Fyrst og fremst var um að ræða launatekjur sem er tekjustofn sem hefur áhrif á við útreikning Tryggingastofnunar á bótafjárhæð, sbr. 30. gr. laga um almannatryggingar og 1. tölul. A-liðar 7. gr. laga um tekjuskatt. Tryggingastofnun greiðir tekjutengdar bætur á grundvelli upplýsinga úr tekjuáætlun viðkomandi greiðsluþega.

Að öllu framangreindu virtu er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að staðfesta ákvörðun um endurreikning og uppgjör Tryggingastofnunar ríkisins á tekjutengdum bótum kæranda á árinu 2023.

Kærandi byggir á því að hann hafi ekki efni á að endurgreiða Tryggingastofnun skuldina. Úrskurðarnefnd velferðarmála telur því rétt benda kæranda á að hann getur freistað þess að leggja fram beiðni um niðurfellingu ofgreiddra bóta til Tryggingastofnunar á grundvelli undanþáguákvæðis 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags. Þar kemur fram að heimilt sé að falla frá endurkröfu að fullu eða að hluta ef alveg sérstakar aðstæður séu fyrir hendi. Þá skuli einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna greiðsluþega og þess hvort hann hafi verið í góðri trú um greiðslurétt sinn.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum A, á árinu 2023, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir