Mál nr. 3b/1998

Álit kærunefndar jafnréttismála í málinu nr. 3b/1998

Skipting akstursgreiðslna eftir kyni
innan Landsbanka Íslands


-------------------------------------------------------

Á fundi kærunefndar jafnréttismála miðvikudaginn 30. desember 1998 var samþykkt svohljóðandi niðurstaða í máli þessu:

Með bréfi dags. 12. febrúar 1998 óskaði þingflokkur jafnaðarmanna eftir því við Skrifstofu jafnréttismála að jafnréttisráð og eftir atvikum kærunefnd jafnréttismála tæki til skoðunar hvort þær upplýsingar sem fram hefðu komið í svari viðskiptaráðherra við fyrirspurn á Alþingi, sbr. þingskjal nr. 765, um greiðslur fyrir afnot af bifreiðum starfsmanna Búnaðarbanka Íslands, Landsbanka Íslands og Seðlabanka Íslands, bentu til brota á jafnréttislögum nr. 28/1991. Jafnframt var óskað eftir því að kannað yrði hvernig kynin röðuðust í stöður innan bankakerfisins.

Með bréfi mótteknu 12. febrúar sl. barst Skrifstofu jafnréttismála erindi frá Sambandi íslenskra bankamanna þar sem óskað var eftir því að kannað yrði hvort kynjum væri mismunað hjá bönkunum þremur.

Á fundi 18. febrúar 1998 ákvað jafnréttisráð að senda erindin áfram til kærunefndar jafnréttismála. Kærunefnd fjallaði um þau 11. mars sl. og ákvað með vísan til 2. mgr. 19. gr. jafnréttislaga að kanna skiptingu akstursgreiðslna milli kynja í sambærilegum störfum hjá bönkunum þremur.


Með bréfum dags. 16. mars 1998 óskaði kærunefnd eftir upplýsingum frá Landsbanka Íslands um:

1. Skipurit bankans þar sem fram kæmi fjöldi starfsmanna í hverjum flokki skipuritsins, sundurgreint eftir kyni.
2. Starfslýsingar þeirra starfa, sem tilheyri hverju starfsheiti sem fram kemur í skipuriti.
3. Reglur um ákvörðun akstursgreiðslna, þ.e. hvort og hvernig slíkar greiðslur séu inntar af hendi til einstakra starfsmanna. Sérstaklega var óskað upplýsinga um hvort til væru innan bankans skriflegar reglur um ákvörðun akstursgreiðslna.
4. Allar greiðslur vegna bifreiðakostnaðar starfsmanna á árunum 1996 og 1997, flokkaðar eftir störfum skv. skipuriti þar sem fram kæmi hlutur hvors kyns.

Landsbankinn svaraði með bréfum dags. 18. maí, 18. júní og 2. september. Í framhaldi af þeim óskaði kærunefnd með bréfi dags. 16. september s.l. ítarlegra skýringa á þeim mun sem væri milli kynja annars vegar í hópi forstöðumanna stoðdeilda og hins vegar í hópi sérfræðinga í stoðdeildum. Jafnframt óskaði nefndin skýringa á því að hlutfallslega færri konur en karlar í hverjum hópi fengu greiddan bifreiðastyrk á árinu 1997. Þessu síðasta bréfi kærunefndar hefur bankinn ekki svarað.

Í svari Landsbankans kemur fram eftirfarandi skipting starfsmanna innan bankans eftir stöðum og kyni 31. des. 1997.

TAFLA I. Skipting starfsmanna Landsbanka Íslands eftir stöðu og kyni

Stöðuheiti

Konur
fjöldi

Konur
hlutfall

Karlar
fjöldi

Karlar
hlutfall

Alls

Bankastjórn

3

100%

3

Framkvstj./aðstm.bankas.

5

100%

5

Svæðisstj.

11

100%

11

Staðgenglar svæðisstj.

11

100%

11

Útibússtj.

6

18%

28

82%

34

Skrifstofustj.

11

61%

7

39%

18

Afgreiðslustj.

12

63%

7

37%

19

Forstöðum. afgreiðslu

8

57%

6

43%

14

Sérfræðingar í stoðd.

19

28%

49

72%

68

Staðgenglar forstm.
/þjónustu-og deildarstj.

54

68%

25

32%

79

Fulltr/ bankaritarar/ húsv.

649

87%

96

13%

745

Samtals

765

271

1036

Í ofangreindri töflu kemur skýrt fram að veruleg fylgni er milli kyns og stöðu. Konur er ekki að finna meðal æðstu stjórnenda bankans en eftir því sem neðar dregur fjölgar þeim og þær eru t.d. 87% starfsmanna í flokknum "fulltrúar/bankaritarar/húsverðir".

Í svörum bankans kemur fram að reglur um bifreiðastyrki séu skriflegar og í öllum tilfellum tilgreindar í ráðningarsamningi viðkomandi starfsmanns. fiá var lagt fram yfirlit yfir fastan bifreiðakostnað 1997.

Samkvæmt upplýsingum bankans námu heildargreiðslur fastra bifreiðastyrkja til kvenna í Landsbankanum árið 1997 9.369.000 krónum, sem skiptust á 30 konur. Að meðaltali voru þessum konum því greiddar 312.300 krónur á árinu 1997. Heildargreiðslur til karla í Landsbankanum árið 1997 voru 66.990.000 krónur sem skiptust á 130 karla. Að meðaltali voru þessum körlum því greiddar 515.308 krónur á árinu 1997. Greiðslur til kvenna, sem fengu bifreiðastyrk, voru þannig að meðaltali 61% af greiðslum til karla, sem fengu greiddan bifreiðastyrk. Eins og síðar verður vikið að eru tölur þessar aðeins að litlu leyti samanburðarhæfar.

Af 272 körlum sem störfuðu í bankanum 31.12.1997 fengu 130 bifreiðastyrk eða 48% karla sem starfa við bankann. Af 765 konum sem starfa við bankann fengu 30 bifreiðastyrk eða 4%, sem að miklu leyti skýrist af því sem áður er fram komið, að karlar raðast í hærri stöður innan bankans en konur.

TAFLA II. Skipting bifreiðastyrkja 1997. Allir starfsmenn.

Stöðuheiti

Heildarfjöldi stöðugilda kvenna

Heildarfjöldi stöðugilda karla

Hlutfall bifreiðast. kvenna af bifreiðast. karla

Frkvstj./ aðstm. bankastj.

0

6

Svæðisstjóri

0

11

Staðgengill svæðisstj.

0

11

Útibússtjóri

6

28

72%

Skrifstofustjóri

11

7

31%

Afgreiðslustjóri

12

7

144%

Forstöðum. afgreiðslu

8

6

33%

Forstöðum. stoðdeildar

6

23

49%

Sérfr. í stoðdeild

19

49

59%

Staðg. forstöðum./ þjónustustj./ deildarstj.

54

25

0%

Fulltr./ bankarit./ húsv.

649

96

4%

Samtals

765

269

5%

TAFLA III. Skipting bifreiðastyrkja 1997. Starfsmenn sem fengu bifreiðastyrk.
Eftirfarandi tafla sýnir hlutfall meðalbifreiðastyrks kvenna af meðalbifreiðastyrk karla á árinu 1997 í einstökum flokkum. Taflan tekur eingöngu til þeirra sem fengu greiddan bifreiðastyrk á árinu 1997.

Stöðuheiti

Fjöldi stöðugilda kvenna með bifreiðastyrk

Fjöldi stöðugilda karla með bifreiðastyrk

Hlutfall bifreiðast. kvenna af bifreiðast. karla

Frkvstj./ aðstoðarm. bankastjóra

0

6

Staðgengill svæðisstj

0

11

Útibússtjóri

6

28

72%

Skrifstofustj

2

4

100%

Afgreiðslustj

2

1

122%

Forstöðum. afgreiðslu

2

4

89%

Forstöðum. stoðdeildar

4

22

72%

Sérfr. í stoðdeildum

10

29

67%

Staðg. forstm./ þjónustustj./ deildarstj.

0

1

Fulltr./ bankarit./ húsv.

4

13

92%

Samtals

30

130

71%

Í töflu III kemur fram að greiðslur til karla eru í nær öllum tilfellum hærri en til kvenna. Undantekningin er flokkur skrifstofustjóra þar sem greiðslur eru jafnar til kynjanna og flokkur afgreiðslustjóra þar sem karlar fá 82% af greiðslum til kvenna. Rétt er þó að taka fram að í flokki afgreiðslustjóra fá einungis 3 starfsmenn bifreiðastyrk, 2 konur og 1 karl.

Í svari bankans kemur fram að ákvörðun um greiðslu fasts bifreiðakostnaðar sé hluti af ráðningarsamningi viðkomandi starfsmanns. Til viðmiðunar séu hafðir þættir svo sem eðli og mikilvægi hvers starfs. Mjög skýrar reglur séu um hvaða starfsmenn fái slíkar greiðslur og hversu háar þær séu. Í reglum um ákvörðun bifreiðastyrks, sem fylgdu bréfi bankans dags. 2. sept., kemur fram að í flestum flokkunum er bifreiðastyrkur talsvert breytilegur og fer það m.a. eftir stærð útibús, fjölda afgreiðslna og byggðarlagi. Bankinn hefur þó ekki lagt fram nein gögn né svarað því á annan hátt hverjar séu skýringar þess að karlar fái í flestum flokkum hærri greiðslur en konur í sömu flokkum.

Af upplýsingum bankans má sjá að hlutfallslega færri konur í hverjum hópi fá greiddan fastan bifreiðakostnað. fiannig eru 7 karlar skrifstofustjórar og fá 4 þeirra styrk, 11
konur eru skrifstofustjórar og fá 2 þeirra styrk. fiá eru 6 karlar forstöðumenn afgreiðslu og fá 4 þeirra styrk, 8 konur eru forstöðumenn afgreiðslu og fá 2 þeirra styrk. Í hópnum fulltrúar/bankaritarar/húsverðir eru 96 karlar og fá 13 þeirra styrk, í sama hópi eru 649 konur og fá 4 þeirra styrk. Ekki hafa fengist skýringar á þessum mun af hálfu bankans.

NIÐURSTAÐA

Tilgangur jafnréttislaga er að koma á jafnrétti og jafnri stöðu kvenna og karla. Sérstaklega skal bæta stöðu kvenna til að ná því markmiði. Atvinnurekendur gegna afar miklu hlutverki í því að ná fram markmiði laganna. Ýmsar skyldur eru lagðar þeim á herðar í þessu skyni og skorður settar við ákvörðunum þeirra m.a. um ráðningu starfsmanna. Atvinnurekendur skulu vinna að því að jafna stöðu kynjanna innan fyrirtækja sinna eða stofnana og sjá til þess að störf flokkist ekki í kvenna- og karlastörf.

Við skoðun á hlutfalli kynjanna í stöðum innan Landsbanka Íslands kemur fram skýr skipting. Æðstu stjórnendur bankans eru allir karlar. Þegar neðar dregur hækkar hlutfall kvenna. Eins og málið er lagt fyrir hefur kærunefnd ekki forsendur til að meta hvort sá munur sem almennt er á hlutfalli kynjanna í stöðum innan bankans fari í bága við jafnréttislög. Í ljósi þess hversu sláandi munur er á stöðu kynjanna, telur nefndin engu að síður rétt að vekja athygli bankans sérstaklega á þeirri skyldu atvinnurekenda að jafna stöðu kynjanna innan fyrirtækis síns eða stofnunar og stuðla að því að störf flokkist ekki í sérstök kvenna- og karlastörf.

Í 4. gr. jafnréttislaga segir m.a. að konum og körlum skuli greidd jöfn laun og þau skuli njóta sömu kjara fyrir jafn verðmæt og sambærileg störf. Þar er kveðið á um að með launum sé átt við venjulegt grunn- eða lágmarkskaup og hvers konar frekari þóknun, beina eða óbeina, hvort heldur sé með hlunnindagreiðslum eða öðrum hætti og sagt, að með kjörum sé átt við lífeyris-, orlofs- og veikindarétt og hvers konar önnur samningsréttindi. Samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laganna er atvinnurekendum óheimilt að mismuna starfsfólki eftir kynferði og gildir það m.a. um laun, launatengd fríðindi og hvers kyns aðra þóknun fyrir vinnu. Skal atvinnurekandi sýna nefndinni fram á að launamunur milli starfsmanna af gagnstæðu kyni, skýrist af öðrum þáttum en kynferði þeirra, sbr. 2. mgr. 6. gr. laganna. Framangreind ákvæði eru í samræmi við 2. mgr. 65. gr. stjórnarskrárinnar.

Á grundvelli laga nr. 2/1993 er Ísland aðili að Evrópska efnahagssvæðinu. Samkvæmt 3. gr. þeirra laga ber að skýra lög og reglur, að svo miklu leyti sem við á, til samræmis við EES-samninginn og þær reglur, sem á honum byggjast. Samkvæmt 69. gr. samningsins skulu aðildarríkin tryggja að konur og karlar hljóti jöfn laun fyrir jafna vinnu en með launum í þessum skilningi er átt við venjulegt grunn- eða lágmarkskaup ásamt öllum öðrum greiðslum, hvort heldur er í fé eða fríðu, sem launþegi fær beint eða óbeint frá vinnuveitanda sínum vegna starfa sinna. Framangreind ákvæði jafnréttislaga eru í meginatriðum hin sömu og kveðið er á um í 69. gr. EES-samningsins og XVIII. viðauka hans um jafnrétti kynjanna og vinnurétt.

Það er álit kærunefndar að ein grundvallarforsenda launajafnréttis sé að launakerfi séu gagnsæ. Í því felst að starfsmenn þurfa að vita hvað liggur til grundvallar launaákvörðunum eða hefur áhrif á kjör þeirra.

Í máli þessu er aðallega til skoðunar hvort munur á föstum bifreiðastyrkjum eftir kyni innan Landsbanka Íslands teljist brjóta gegn ákvæðum jafnréttislaga. Fyrir liggur í málinu að meðalgreiðslur til karla eru umtalsvert hærri en til kvenna. Meginskýringin á því er að karlar eru að jafnaði í hærri stöðum innan bankans en konur. Hér er því að hluta til um afleiddan mismun að ræða. Það skýrir þó ekki mun á greiðslum til kynjanna í einstökum flokkum.

Samkvæmt upplýsingum bankans fengu hlutfallslega fleiri karlar en konur í hverjum flokki greiddan fastan bifreiðastyrk árið 1997 og vísast um það til töflu II. firátt fyrir fyrirspurnir kærunefndar þykir bankinn ekki hafa gefið fullnægjandi skýringar á þessum mun.

Í eftirtöldum flokkum er mestur munur á greiðslu bifreiðastyrks eftir kyni. Í flokki útibússtjóra er bifreiðastyrkur til kvenna að jafnaði 72% af bifreiðastyrk til karla. Í flokki forstöðumanna stoðdeilda er bifreiðastyrkur til kvenna að jafnaði 72% af bifreiðastyrk til karla. Í flokki sérfræðinga í stoðdeildum er bifreiðastyrkur til kvenna að jafnaði 67% af bifreiðastyrk til karla. Af hálfu bankans hafa ekki verið gefnar fullnægjandi skýringar á þessum mun sem fram kemur milli kynjanna þrátt fyrir óskir kærunefndar þar um.

Þess ber að geta að í flokki afgreiðslustjóra njóta 2 konur nokkru hærri bifreiðastyrks en karlinn í flokknum, sbr. töflu III. fiessi staðreynd raskar þó ekki þeirri heildarmynd sem könnunin gefur.

Samkvæmt 2. mgr. 6. gr. jafnréttislaga ber atvinnurekanda að sýna kærunefnd fram á að aðrar ástæður en kyn hafi legið til grundvallar ákvörðun hans. Þrátt fyrir ítrekaðar óskir kærunefndar þar um hefur bankinn ekki getað skýrt á fullnægjandi hátt þann mun sem er á bifreiðastyrkjum til kynjanna. Bankinn hefur því ekki fullnægt skyldu sinni skv. 2. mgr. 6. gr. jafnréttislaga. Sá afgerandi munur sem er á bifreiðastyrkjum til kynjanna innan Landsbanka Íslands telst því brjóta í bága við jafnréttislög.

Kærunefnd beinir þeim tilmælum til Landsbanka Íslands að fundin verði viðunandi lausn á málinu.
 

Sigurður Tómas Magnússon

Hjördís Hákonardóttir

Gunnar Jónsson