Nr. 471/2023 Úrskurður
KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA
Hinn 7. september 2023 er kveðinn upp svohljóðandi
úrskurður nr. 471/2023
í stjórnsýslumálum nr. KNU23030070
Kæra [...],
á ákvörðun Útlendingastofnunar
I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild
Hinn 17. mars 2023 kærðu [...], fd. [...], ríkisborgari Rússlands (hér eftir nefndur kærandi)ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 1. mars 2023 um að synja honum um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja honum um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016.
Kærandi krefst þess aðallega að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og honum verði veitt alþjóðleg vernd á grundvelli 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til vara er þess krafist að hin kærða ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og að honum verði veitt viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til þrautavara krefst kærandi þess að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að honum verði veitt dvalarleyfi af mannúðarástæðum með vísan til 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.
Fyrrgreind ákvörðun er kærð á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.
II. Málsatvik og málsmeðferð
Kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér á landi 17. maí 2022 ásamt eiginkonu sinni, [...] (hér eftir K), og börnum þeirra. Kærandi kom í viðtal hjá Útlendingastofnun 30. ágúst 2022 ásamt talsmanni sínum. Með ákvörðun, dags. 1. mars 2023, synjaði Útlendingastofnun kæranda um alþjóðlega vernd ásamt því að synja honum um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Var framangreind ákvörðun kærð til kærunefndar útlendingamála 17. mars 2023. Kærunefnd barst sameiginleg greinargerð kæranda og K ásamt fylgigögnum 3. apríl 2023.
III. Ákvarðanir Útlendingastofnunar
Í ákvörðun Útlendingastofnunar í máli M kemur fram að hann byggi umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að hann sé í hættu í heimaríki sínu vegna stjórnmálaskoðana sinna og óttist að verða kallaður inn til að gegna herþjónustu. Þá óttist hann að sonur sinn verði kvaddur í herinn.
Niðurstaða Útlendingastofnunar var sú að kærandi sé ekki flóttamaður og honum synjað um alþjóðlega vernd á Íslandi skv. ákvæðum 37. og 40. gr. laga um útlendinga. Kæranda var jafnframt synjað um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða skv. 74. gr. laga um útlendinga. Þá taldi stofnunin að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga stæði endursendingu til heimaríkis ekki í vegi.
Kæranda var brottvísað frá landinu og honum ákvarðað endurkomubann til tveggja ára. Fram kom að yfirgæfi kærandi landið sjálfviljugur innan frests sem honum hefði verið veittur yrði endurkomubann hans fellt niður.
Útlendingastofnun tilkynnti kæranda jafnframt að kæra frestaði réttaráhrifum ákvörðunarinnar, sbr. 1. mgr. 35. gr. laga um útlendinga.
IV. Málsástæður og rök kærenda
Í greinargerð kæranda kemur fram að kærandi og K séu fædd og uppalin í borginni Yoshkar-Ola í Rússlandi. Þá kemur fram að þegar K hafi verið 19 ára hafi hún flutt til Íslands ásamt móður sinni og búið hér um þriggja ára skeið. Hinn 22. mars 2022 hafi fjölskyldan flúið heimaríki vegna innrásar Rússlands í Úkraínu. Innrásin hafi komið kæranda í opna skjöldu og hafi hann og K orðið óttaslegin yfir ástandinu og um framtíð sína og fjölskyldu sinnar og öryggi þeirra. Kærandi vísar til þess að í Rússlandi sé ekki lengur hægt að tjá hug sinn frjálslega án þess að eiga á hættu valdbeitingu á borð við fangelsun eða aflífun. Kærandi telur að hann og K eigi á hættu að verða fyrir ofsóknum stjórnvalda vegna pólitískra skoðana sinna, einkum hafi K raunhæfa ástæðu til að óttast slíkar ofsóknir þar sem hún hafi ekki legið á þeim skoðunum nema undir lokin, skömmu fyrir flóttann. Kærandi óttist stríðið sjálft af nokkrum veigamiklum ástæðum. Í fyrsta lagi eigi kærandi á hættu að verða sendur í herinn en hann sé í varahernum líkt og aðrir rússneskir karlmenn á tilteknu aldursbili í Rússlandi. Í viðtali hjá Útlendingastofnun hafi hann greint frá því að hann teldi að hann yrði kvaddur í herinn um leið og átök brytust út í Rússlandi. Sá ótti hafi raungerst 16. mars 2023 þegar foreldrar M hafi fundið herkvaðningu frá 27. október 2022 í pósthólfi kærenda. Foreldrar M hafi ekki getað skoðað pósthólf kærandi fyrr þar sem þau hafi ekki verið í borginni þegar kærandi hafi verið spurður á sínum tíma hvort hann hefði fengið herkvaðningu. Samkvæmt framlögðum skjölum sem hafa að geyma herkvaðningu á rússnesku og þýðingu. Þar komi fram að kærandi hafi átt að mæta á tilgreindan stað í heimabæ sínum 27. október 2022 klukkan átta að morgni til og taka upp herskyldu. Þá vísar kærandi til þess að 17. mars 2023 hafi verið birt opinberlega á vefsíðu héraðsstjórnar Mari-El, heimahéraðs hans, að komið væri að því að virkja einstaklinga í því héraði til herskyldu. Kærandi vísar til þess að þeir sem mótmæli herskyldu eða láti í ljós óánægju sína með stríðið geti verið látnir sæta þungbærum viðurlögum af hálfu stjórnvalda í Rússlandi. Kærandi hafi í raun ekkert val verði hann sendur aftur til heimaríkis. Verði kærandi sendur aftur gæti hann í besta falli tekið upp herskyldu en mögulega fengi hann það ekki einu sinni heldur yrði strax refsað fyrir að reyna að komast undan henni með flótta sínum til Íslands. Þá óttast kærandi að syni hans verði gert að taka upp herskyldu í framtíðinni. Kærandi telur að fjölskyldan verði í hættu vegna stríðsátakanna og óttist að ef átökin færist yfir landamærin til Rússlands sé heimabær þeirra í hættu í ljósi staðsetningar hans. Þá geti fjölskyldan ekki snúið aftur til heimaríkis þar sem þau séu óörugg þar en erfitt sé að framfleyta sér í landinu þar sem atvinna séu takmörkuð og vegna afleiðinga stríðsins. Áður en kærandi og fjölskylda hans hafi flúið heimaríki hafi þau þurft að vinna hörðum höndum til að framfleyta sér og börnum sínum. Hafi móðir K og stjúpfaðir meðal annars styrkt þau um tæplega tvær og hálfa milljón síðastliðin ár með reglulegum millifærslum. Kærandi og eiginkona hans geti ekki lengur fengið slíkan fjárhagslegan stuðning þar sem rússnesk stjórnvöld hafi lokað á erlendar greiðslur. Kærandi telur að ástandið í Rússlandi muni fara versnandi og sjái hann ekki fram á að geta flutt aftur þangað á næstu árum og leiti fjölskyldan því að betri framtíð hér á landi. Þá vísar kærandi til tengsla þeirra hér á landi þar sem móðir K og stjúpfaðir búi hér.
Kærandi byggir aðalkröfu sína um alþjóðlega vernd á því hann séu andvígur stefnu yfirvalda í heimaríki og eiginkona hans hafi opinberlega gagnrýnt stjórnvöld. Kærandi vísar til þess að talið sé að um 300 þúsund einstaklingar hafi flúið Rússland til að forðast refsingu fyrir að lýsa yfir andstöðu gegn stríðinu í Úkraínu. Þá vilji kærandi ekki að börn sín verði heilaþvegin líkt og viðgangist í rússneskum skólum. Vegna stjórnmálaskoðana sinna telur kærandi sig eiga á hættu ofsóknir í samræmi við e-lið 3. mgr. 38. gr. laga um útlendinga. Þá byggir kærandi aðalkröfu sína á því að hann vilji ekki taka þátt í stríðinu í Úkraínu og sé mótfallin því. Kærandi hafi þegar verið kvaddur til herskyldu og hans bíði refsing neiti hann að verða við henni. Þrátt fyrir að kæranda hafi ekki verið kunnugt um herkvaðninguna þegar hún hafi borist þá megi líta svo á að hann hafi hunsað hana og því óttist hann að honum verði refsað snúi hann til baka. Kærandi sé þannig að flýja undan ofsóknum vegna pólitískra skoðana sinna og þar sem hann sé mótfallin herskyldu í þeim tilgangi að taka þátt í átökunum í Úkraínu.
Kærandi byggir varakröfu sína um viðbótarvernd á því að hann óttist að sprengjur muni falla á heimaríki hans og að heimabær hans verði sérstakt skotmark ef til átaka komi í Rússlandi. Því telur kærandi að raunhæf ástæða sé til að óttast að hann og fjölskylda hans verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki sé greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Þá byggir kærandi framangreinda kröfu á því að hann óttist að verða látinn sæta refsingu, pyndingu og annarri ómannúðlegri meðferð fyrir að hafa vanrækt herkvaðningu sína.
Til þrautavara gerir kærandi kröfu um að honum og fjölskyldu hans verði veitt vernd og dvalarleyfi hér á landi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Kærandi byggir framangreinda kröfu á því að fjölskyldan hafi náin tengsl við ættmenni hér á landi. Hér búi móðir K ásamt eiginmanni sínum, stjúpföður K. Þá tali K íslensku og hafi starfað og gengið í skóla hér á landi. Að mati kæranda séu tengsl þeirra við landið djúp og mikil og hér eigi þau enn í dag greitt aðgengi að vinnu og félagslegt net og þurfi einskis frá íslenskum stjórnvöldum. Í heimaríki bíði kæranda og fjölskyldu hans erfiðar aðstæður, einkum erfiðar fjárhagslegar aðstæður.
V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála
Rannsóknarregla 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 mælir fyrir um að stjórnvald afli þeirra gagna sem séu nauðsynleg svo mál sé nægilega upplýst áður en ákvörðun er tekin. Reglan gerir kröfu um rannsókn sem er fullnægjandi grundvöllur ákvörðunar stjórnvalds. Þá segir í 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga að við meðferð mála vegna umsókna um alþjóðlega vernd skuli Útlendingastofnun afla nauðsynlegra og aðgengilegra upplýsinga. Mál telst nægilega rannsakað þegar þeirra upplýsinga hefur verið aflað sem nauðsynlegar eru til þess að hægt sé að taka efnislega rétta ákvörðun í því. Kröfur til rannsóknar í hverju máli ráðast af lagagrundvelli málsins og einstaklingsbundnum aðstæðum kæranda, þ.m.t. þeim málsástæðum sem hann ber fyrir sig. Í athugasemdum með 10. gr. stjórnsýslulaga kemur fram að því tilfinnanlegri eða meira íþyngjandi sem stjórnvaldsákvörðun sé, þeim mun strangari kröfur verði almennt að gera til stjórnvalds um að það gangi úr skugga um að upplýsingar, sem búi að baki ákvörðun, séu sannar og réttar. Þá kemur fram að rannsóknarreglan tengist mjög náið andmælarétti og oft verði mál ekki nægjanlega upplýst nema aðila hafi verið gefinn kostur á að kynna sér gögn máls, svo og að koma að frekari upplýsingum um málsatvik.
Málsástæður kæranda
Í viðtali hjá Útlendingastofnun 30. ágúst 2022 var kærandi spurður að því hvaða atvik í lífi hans hefðu gert það að verkum að hann hafi flúið frá heimaríki. Kærandi svaraði því að fyrst og fremst hafi hann verið í mörg ár ósáttur við stefnu ríkisstjórnarinnar. Hann sæi ekki framtíð fyrir sig, K og börnin þeirra í Rússlandi. Þá hafi það hrætt kæranda hve mikið af hernaðarvopnum væru í borginni hans og þá væri mikill áróður í Rússlandi og vildi hann ekki að hann og fjölskylda hans sætu undir þeim áróðri og væru heilaþvegin. Kærandi kvaðst óttast yfirvöld í heimaríki. Kærandi kvaðst óttast um líf barna sinna og kvaðst telja að hann væri í lífshættu því ástandið væri að versna. Aðspurður um hvers vegna hann óttaðist um líf sitt og barna sinna vísaði kærandi til þess að í kringum árið 1990 hafi verið mikil glæpastarfsemi og hann óttist að það stefni bráðlega í sama farið. Kærandi kvaðst óttast að verða settur í fangelsi ef hann myndi tjá skoðanir sínar um stríðið. Kærandi kvaðst ekki hafa þurft að sinna herskyldu þegar hann hafi verið á herskyldualdri þar sem hann hafi þá verið í skóla og því undanskilinn frá herþjónustu. Kærandi kvaðst halda að hann væri nú í varaliði rússneska hersins og kvaðst ekki vita hvort hann yrði kallaður inn í herinn ef Rússland myndi lýsa yfir formlegu stríði við Úkraínu. Aðspurður um hvort rússnesk stjórnvöld myndu veita honum aðstoð eða vernd ef hann sneri aftur kvaðst kærandi ekki telja það og vísaði til þess að allir sem væru aðilar að ríkisstjórninni í heimaríki væru milljónamæringar en aðrir væru fátækir. Þá kvaðst kærandi óttast að sonur hans yrði kvaddur í herinn.
Ákvörðun Útlendingastofnunar
Í kafla er ber heitið Mat á trúverðugleika í ákvörðunum Útlendingastofnunar í máli kæranda kemur fram að samkvæmt 59. gr. stjórnarskrár Rússlands beri öllum rússneskum ríkisborgurum að taka þátt í vörnum landsins. Almenn herskylda sé í Rússlandi fyrir karlmenn á aldrinum 18 til 27 ára og vari hún eitt ár. Ekki sé herskylda fyrir konur en sé um almenna herkvaðningu að ræða séu læknar og hjúkrunarfræðingar kallaðir til herþjónustu, þar á meðal konur. Samkvæmt rússneskum hegningarlögum sé refsivert að mæta ekki til herþjónustu á grundvelli herkvaðningar. Í 1. mgr. 328. gr. laganna sé kveðið á um að þeir sem komi sér undan herskyldu eigi yfir höfði sér sektir allt að 200 þúsund rúblum, að laun þeirra verði gerð upptæk í 18 mánuði, þeim verði gert að fullnusta refsingu með samfélagsþjónustu í tvö ár eða fangelsisrefsingu í allt að tvö ár. Þá skuli afhenda boð um herþjónustu til hins herkvadda og ef boðun sé sett í póstkassa eða afhent skyldmennum sé litið svo á að boðunin sé ólögmæt. Vísaði Útlendingastofnun til þess að samkvæmt heimildum í skýrslu dönsku útlendingastofnunarinnar frá desember 2022 hafi það ekki lagalegar afleiðingar fyrir einstakling hafi hann yfirgefið Rússland án þess að hafa fengið herkvaðningu afhenta persónulega. Þá vísaði Útlendingastofnun til þess að samkvæmt heimildum í fyrrgreindri skýrslu hafi frá upphafi herkvaðningar í september 2022 rúmlega 400 sakamál verið höfðuð í Rússlandi á hendur einstaklingum sem hafi komið sér undan herkvaðningu. Þá er í kaflanum fjallað um undanþágur frá herþjónustu í Rússlandi. Er meðal annars vísað til þess að samkvæmt 3. mgr. 59. gr. rússnesku stjórnarskrárinnar hafi herskyldir borgarar rétt á að gegna samfélagsþjónustu í stað herþjónustu ef viðkomandi sé mótfallinn herþjónustu af trúarlegum ástæðum eða vegna lífsskoðana sinna.
Í ákvörðun í máli kæranda kemur fram að hann hafi greint frá því í viðtali hjá stofnuninni að hann óttaðist að verða kallaður í herinn vegna stríðsins í Úkraínu. Þá hafi kærandi einnig greint frá því að hafa verið kallaður til herþjónustu áður en þá hafi hann fengið undanþágu þar sem hann hafi verið námsmaður á þeim tíma. Útlendingastofnun vísaði til þess að 21. september 2022 hefðu rússnesk stjórnvöld tilkynnt um takmarkaða herkvaðningu sem næði til þeirra sem væru í varaliðum hersins og til þeirra sem hefðu hlotið herþjálfun. Kæmi til þess að stjórnvöld í Rússlandi boðuðu til almennrar herkvaðningar vegna stríðsins í Úkraínu gæti varaliðið verið kallað til herþjónustu. Þá vísaði Útlendingastofnun til þess að þeir sem væru í varaliði hersins væru meðal annars atvinnuhermenn sem hefðu lokið samningi sínum, einstaklingar sem hefðu áður verið kvaddir í herinn og lokið herþjónustu sinni, þeir sem hefðu áður gegnt samfélagsþjónustu í stað herskyldu og karlmenn eldri en 27 ára sem hefðu áður fengið undanþágu frá því að gegna herþjónustu, svo sem á grundvelli náms eða af heilsufarsástæðum.
Útlendingastofnun vísaði til þess að 22. febrúar 2023 hefði stofnunin óskað eftir upplýsingum frá kæranda um það hvort honum hefði borist kvaðning um að mæta til herþjónustu. Í svörum frá kæranda kom fram að hann vissi ekki hvort kvaðning í herinn hefði borist en það væri þó sennilegt þar sem margir af vinum þeirra hjóna hefðu fengið kvaðningu um að mæta til herþjónustu. Þá hafi kærandi greint frá því að allir þeir sem hann og eiginkona hans þekktu sem væru á herskyldualdri hefðu fengið boð um að mæta til herþjónustu. Útlendingastofnun tók fram að ekki væri ósanngjarnt að gera kröfu um að kærandi legði fram einhver gögn sem renndi stoðum undir málsástæðu hans um herkvaðningu. Þrátt fyrir það, í ljósi tilvísaðra heimilda um hina takmörkuðu herkvaðningu, taldi stofnunin ekki ástæðu til að draga í efa að kærandi hefði verið kvaddur til herþjónustu. Hins vegar lægi fyrir að kærandi og fjölskylda hans hefðu yfirgefið heimaríki í mars 2022 eða um það bil hálfu ári áður en boðað hafi verið til hinnar takmörkuðu herkvaðningar. Með vísan til framangreinds yrði því ekki lagt til grundvallar að kærandi ætti á hættu ofsóknir af hálfu stjórnvalda í Rússlandi vegna andstöðu sinnar gegn því að gegna herþjónustu. Þá var það mat Útlendingastofnunar að sömu sjónarmið yrðu lögð til grundvallar varðandi mögulega herþjónustu sonar kærenda.
Í niðurstöðukafla í ákvörðun Útlendingastofnunar um alþjóðlega vernd á grundvelli 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga vísaði stofnunin til þess að samkvæmt leiðbeiningum Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna nr. 10 (e. Guidelines on international protection no. 10: Claims to Refugee Status related to Military Service) væri ríkjum heimilt að skylda ríkisborgara sína til að gegna herþjónustu og þá væri þeim heimilt að refsa þeim sem kæmu sér undan því að gegna herþjónustu án gildra samviskuástæðna að því gefnu að slíkar refsingar fylgdu alþjóðlegum stöðlum. Þá segði í leiðbeiningunum að í þeim tilvikum þegar ríki byðu ekki upp á undanþágu frá herþjónustu á grundvelli samviskuástæðna yrði að kanna hvaða afleiðingar hlytust af því að þegar einstaklingur neitaði að gegna herþjónustu. Væri sú staða uppi að einstaklingur ætti á hættu óhóflega eða handahófskennda refsingu fyrir að neita að gegna herþjónustu gæti komið til skoðunar að veita viðkomandi alþjóðlega vernd. Í þeim tilvikum þar sem einstaklingur neitaði að gegna herþjónustu vegna þess að hann væri mótfallinn framgöngu stríðsaðila væri nauðsynlegt að leggja mat á það hvort líklegt væri að viðkomandi yrði gert að taka þátt í háttsemi sem bryti í bága við alþjóðalög. Þá reifaði Útlendingastofnun umfjöllun í handbók Flóttamannastofnunar um réttarstöðu flóttamanna þegar til skoðunar væru tilvik einstaklinga sem kæmu sér undan herþjónustu eða gerðust liðhlaupar.
Niðurstaða Útlendingastofnunar var sú, að virtum framburði kæranda, að hann hefði ekki lýst fastmótuðum eða einlægum skoðunum þess efnis að hann væri mótfallinn hvers kyns stríðsrekstri eða því að bera vopn. Því yrði ekki talið að kærandi vildi ekki gegna herskyldu í heimaríki á grundvelli samviskuástæðna, sbr. 9. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Þá var það niðurstaða Útlendingastofnunar að með vísan í þær landaupplýsingar sem stofnunin hefði kynnt sér um stöðu mála í Rússlandi gæti sú refsing sem kærandi ætti yfir höfði sér, fyrir að hafa komið sér undan herskyldu, hvorki talist til „harðra viðurlaga“ í skilningi handbókar Flóttamannastofnunar né gæti refsingin talist „óhófleg eða að hún myndi mismuna honum á ómálefnalegum grundvelli“, sbr. c-lið 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga. Þá var það mat Útlendingastofnunar að ákvæði rússneskra laga nr. 53/1998 um herskyldu og herþjónustu sem kvæðu á um viðurlög við að verða ekki við boði um að mæta til herþjónustu, væru ekki ósamrýmanleg viðurkenndum mannréttindareglum.
Leiðbeiningar Flóttamannastofnunar nr. 10
Í leiðbeiningunum kemur fram að ríki hafi rétt til sjálfsvarnar bæði samkvæmt sáttmála Sameinuðu þjóðanna og þjóðaréttarvenjum. Þá sé ríkjum heimilt að krefjast þess að borgarar gegni herþjónustu í hernaðarlegum tilgangi; og að það brjóti í sjálfu sér ekki rétt einstaklings. Jafnframt geti ríki beitt viðurlögum gegn einstaklingum sem gerast liðhlaupar eða forðist herþjónustu að því tilskildu að slík viðurlög séu í samræmi við alþjóðlega staðla. Þá er í leiðbeiningunum fjallað um hvað jafngildi rökstuddum ótta við að vera ofsóttur. Fari það eftir sérstökum aðstæðum málsins, þar á meðal bakgrunni umsækjanda og reynslu sem skoðuð sé í ljósi uppfærðra landaupplýsinga. Mikilvægt sé að taka tillit til persónulegrar upplifunar umsækjanda, sem og reynslu annarra í svipaðri stöðu. Fyrst þurfi að skoða hverjar afleiðingar yrðu fyrir umsækjanda yrði hann endursendur til heimaríkis. Þá þurfi að skoða hvort líklegar afleiðingar næðu því alvarleikastigi að teljast ofsóknir. Þá segir í leiðbeiningunum að við mat á hættu á ofsóknum sé mikilvægt að taka ekki aðeins tillit til beinna afleiðinga þess að einstaklingur neiti að gegna herþjónustu (til dæmis saksókn og refsingu), heldur einnig allra neikvæðra óbeinna afleiðinga. Slíkar óbeinar afleiðingar geti stafað frá aðilum utan hersins og utan ríkis, til dæmis með líkamlegu ofbeldi, alvarlegri mismunun og/eða áreitni af hálfu samfélagsins. Aðrar gerðir refsingar geti einnig komið fram við aðrar aðstæður, svo sem banni við að eiga land eða fasteignir, banni við innritun í skóla eða háskóla eða aðgangi að félagslegri þjónustu. Slíkar refsingar geti jafnast á við ofsóknir ef þær eru nægilega alvarlegar í sjálfu sér eða ef þær myndu samansafnað hafa í för með sér alvarlegar takmarkanir á að viðkomandi einstaklingur njóti grundvallarmannréttinda.
Líkt og að framan er rakið vísaði Útlendingastofnun til þess að samkvæmt heimildum væru viðurlög við því að koma sér undan herskyldu í Rússlandi, s.s. sektir, vinnuskylda eða fangelsi allt að tvö ár. Það var mat Útlendingastofnunar að þar sem umrædd herkvaðning hefði ekki verið afhent kæranda persónulega yrði ekki lagt til grundvallar að hann ætti á hættu ofsóknir af hálfu rússneskra yfirvalda vegna andstöðu sinnar við að gegna herþjónustu. Þá var það niðurstaða Útlendingastofnunar að sú refsing sem kærandi gæti átt yfir höfði sér fyrir að hafa komið sér undan herskyldu gæti hvorki talist til harðra viðurlaga eða teldist óhófleg eða myndi mismuna honum á ómálefnalegum grundvelli. Þá var það mat Útlendingastofnunar að upplýsingar í heimildum bentu ekki til þess að réttarkerfi landsins eða ástand fangelsa væri þannig að það teldist til ofsókna í skilningi 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Jafnframt væri kæranda tryggður réttur í stjórnarskrá til að komast hjá herþjónustu með því að gegna samfélagsþjónustu.
Niðurstaða Útlendingastofnunar og skoðun á aðstæðum í Rússlandi fyrir einstaklinga sem koma sér undan því að gegna herþjónustu byggir að verulegu leyti á heimildum um aðstæður í ríkinu í hefðbundnu árferði, þ.e. áður en Rússland réðst inn í Úkraínu. Frá því að Rússar réðust inn í Úkraínu er þó ljóst að ýmislegt hefur breyst í tengslum við hverkvaðningu og herskyldu í landinu. Til að mynda voru sett lög um takmarkaða herkvaðningu í september 2022 sem enn eru í gildi. Heimildir um stöðuna í Rússlandi, m.a. heimildir sem Útlendingastofnun byggir á í ákvörðun sinni, gefa til kynna að rússnesk stjórnvöld hafi eflt aðgerðir til þess að fá unga menn til að sinna herskyldu, til að mynda með takmörkunum á undanþágum frá því að sinna herþjónustu eða sinna annars konar samfélagsþjónustu. Jafnframt gefa heimildir um stöðu mála í Rússlandi til kynna að aðgerðir rússneskra stjórnvalda hafi verið hertar gagnvart liðhlaupum og þeim sem sinni ekki herkvaðningu og komi sér hjá herþjónustu. Sem dæmi um frekari aðgerðir rússneskra stjórnvalda til að fjölga í herliði landsins, undanfarna mánuði, eru lög sem samþykkt voru af rússneska þinginu í apríl og júlí 2023. Lögin sem samþykkt voru í apríl heimila stjórnvöldum að kveða ríkisborgara landsins rafrænt til herþjónustu. Með lögunum sem samþykkt voru í júlí samþykkti rússneska þingið að hækka hámarksaldur almennrar herskyldu rússneska karlmanna úr 27 ára í 30 ára og taki það gildi 1. janúar 2024. Þá banni lögin þeim sem herskyldir eru að yfirgefa landið eftir að þeir hafa fengið herkvaðningu.
Líkt og að framan er rakið dró Útlendingastofnun ekki í efa að kærandi hefði verið kvaddur til herþjónustu. Ekki verður annað ráðið af ákvörðun í máli kæranda en að lagt hafi verið til grundvallar að hann tilheyri svonefndu varaliði rússneska hersins. Það var niðurstaða Útlendingastofnunar að þar sem kærandi hefði yfirgefið landið hálfu ári áður en tilkynnt var um herkvaðninguna í september 2022 yrði ekki lagt til grundvallar að hann ætti á hættu ofsóknir af hálfu stjórnvalda í Rússlandi vegna andstöðu sinnar á því að gegna herþjónustu.
Í ákvörðun sinni vísar Útlendingastofnun til þess að samkvæmt heimildum í skýrslu dönsku útlendingastofnunarinnar frá desember 2022 hafi það ekki lagalegar afleiðingar fyrir rússneskan ríkisborgara hafi hann yfirgefið Rússland án þess að hafa fengið herkvaðningu afhenta. Að sama skapi kemur einnig fram í ákvörðuninni að samkvæmt rússneskum hegningarlögum sé refsivert að mæta ekki til herþjónustu á grundvelli herkvaðningar og séu viðurlög við því sektir allt að 200 þúsund rúblum, að laun þeirra verði gerð upptæk í 18 mánuði, þeim verði gert að fullnusta refsingu með samfélagsþjónustu í tvö ár eða fangelsisrefsingu í allt að tvö ár. Að mati kærunefndar gáfu atvik málsins, svo sem möguleg staða kæranda í varaliði hersins og möguleg herkvaðning, tilefni til að skoða stöðu hans í Rússlandi betur hvað varðar skyldu hans til þess að ganga í herinn og mögulegar undanþágur þar frá. Að framangreindu virtu er það mat kærunefndar að aðstæður M snúi hann aftur til heimaríkis hafi ekki verið rannsakaðar með fullnægjandi hætti af Útlendingastofnun og að skorti á frekari rökstuðning í ákvörðun í máli hans.
Eins og áður greinir kom fram í ákvörðuninni að refsiramminn við því að koma sér undan herskyldu sé meðal annars fangelsisvist í allt að tvö ár. Það er mat kærunefndar að í ljósi þess að viðurlög við að neita eða koma sér undan herþjónustu eru meðal annars fangelsisrefsing þá hafi verið tilefni til að fjalla frekar um aðstæður í rússneskum fangelsum og meta hvort þær aðstæður væru með þeim hætti að þær gætu talist til ofsókna í skilningi 1. mgr. 37. gr., sbr.c-lið 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga.
Meginmarkmið stjórnsýslukæru er að tryggja réttaröryggi borgara með því að gera þeim kleift að fá umfjöllun um mál sín á tveimur stjórnsýslustigum. Með vísan til framangreindrar umfjöllunar er ljóst að málsmeðferð Útlendingastofnunar og rökstuðningur ákvörðunarinnar í máli kæranda var ekki í samræmi við reglur stjórnsýsluréttar, einkum 10. og 22. gr. stjórnsýslulaga. Kærunefnd telur framangreinda annmarka Útlendingastofnunar verulega og að þeir kunni að hafa haft áhrif á niðurstöðu máls kæranda. Þá er það niðurstaða kærunefndar að ekki sé unnt að bæta úr þeim á kærustigi og því er rétt að mál kæranda hljóti nýja meðferð hjá Útlendingastofnun.
Samantekt
Með vísan til alls þess sem að framan er rakið er það niðurstaða kærunefndar að fella beri hina kærðu ákvörðun úr gildi. Lagt er fyrir Útlendingastofnun að taka umsókn kæranda um alþjóðlega vernd til nýrrar meðferðar.
Úrskurðarorð:
Ákvörðun Útlendingastofnunar er felld úr gildi. Lagt er fyrir Útlendingastofnun að taka málið til nýrrar meðferðar.
The decision of the Directorate of Immigration is vacated. The Directorate is instructed to re-examine the appellant’s case.
Þorsteinn Gunnarsson
Sindri M. Stephensen Þorbjörg I. Jónsdóttir