12. nóvember 2021 Dómsmálaráðuneytið

Nr. 532/2021 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Hinn 12. nóvember 2021 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 532/2021

í stjórnsýslumáli nr. KNU21030080

Kæra [...]

og barna hennar

á ákvörðunum

Útlendingastofnunar

I. Málsatvik, kröfur og kæruheimild

Eiginmaður kæranda, er kveðst heita [...], vera fæddur [...] og vera ríkisborgari Íraks, sótti um alþjóðlega vernd hér á landi hinn 12. september 2020. Hinn 20. september 2020 sótti kærandi, er kveðst heita [...] og vera fædd [...], og börn þeirra, [...], fd. [...], [...], f.d. [...], og [...], f.d. [...], öll ríkisborgarar Íraks, einnig um alþjóðlega vernd hér á landi. Kærandi og eiginmaður hennar komu í viðtal hjá Útlendingastofnun, m.a. dagana 1.-3 desember 2020. Með ákvörðunum, dags. 4. mars 2021, synjaði Útlendingastofnun kæranda, eiginmanni hennar og börnum þeirra um alþjóðlega vernd ásamt því að synja þeim um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða. Voru ofangreindar ákvarðanir kærðar til kærunefndar útlendingamála hinn 24. mars 2021. Kærunefnd barst greinargerð frá kæranda og eiginmanni hennar hinn 8. apríl 2021 ásamt fylgigögnum. Þá bárust kærunefnd upplýsingar og gögn frá þeim hinn 6. og 18. maí 2021.

Hinn 3. júní 2021 staðfesti kærunefnd útlendingamála fyrrnefndar ákvarðanir Útlendingastofnunar um að synja kæranda, eiginmanni hennar og börnum þeirra um alþjóðlega vernd á Íslandi ásamt því að synja þeim um dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016. Hinn [...] lögðu kærandi og eiginkona hans fram stefnu í Héraðsdómi Reykjavíkur á hendur íslenska ríkinu til ógildingar á úrskurði kærunefndar útlendingamála frá 3. júní 2021. Með úrskurði, dags. 15. september 2021, afturkallaði kærunefnd úrskurð nefndarinnar frá 3. júní 2021 vegna annmarka og tilkynnti kærendum um að nýr úrskurður yrði kveðinn upp í máli þeirra.

Í ljósi framkomins viðbótargagns, dags. 20. september 2021, um breyttar aðstæður kæranda og eiginmanns hennar, voru mál þeirra aðskilin hjá kærunefnd. Kærunefnd bárust frekari upplýsingar frá kæranda hinn 2. nóvember 2021.

Í greinargerð kæranda til kærunefndar, dags. 13. október 2021, kemur fram að kærandi krefjist þess aðallega að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og að henni og börnum hennar verði veitt staða flóttafólks með vísan til 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til vara krefst kærandi þess að þeim verði veitt viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Til þrautavara krefst kærandi þess að þeim verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða með vísan til 74. gr. laga um útlendinga.

Ákvörðun Útlendingastofnunar í máli kæranda var kærð á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II. Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 4. mars 2021, kemur fram að kærandi byggi umsókn sína um alþjóðlega vernd á því að hún sé í hættu í heimaríki vegna trúarbragða sinna, Al-Murshidyah, sem Mahdi vígasveitin hafi að skotmarki.

Niðurstaða Útlendingastofnunar var sú að kærandi væri ekki flóttamaður og henni skyldi synjað um alþjóðlega vernd á Íslandi samkvæmt ákvæðum 37. og 40. gr. laga um útlendinga. Kæranda var jafnframt synjað um dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 74. gr. laga um útlendinga. Þá taldi stofnunin að ákvæði 42. gr. laga um útlendinga stæði endursendingu til heimaríkis ekki í vegi.

Í ákvörðunum Útlendingastofnunar í málum barna kæranda kom fram að tekin hefðu verið viðtöl við A og B. Barnið C hafi verið svo ungt að árum að ekki hafi verið talið tilefni til að taka viðtal við það. Fram kom að umsóknir barna kæranda væru grundvallaðar á framburði foreldra þeirra og þeim hefði verið synjað um alþjóðlega vernd og dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga. Í ákvörðunum foreldra hefði jafnframt verið tekin afstaða til aðstæðna barnanna og hvernig þær aðstæður horfi við einstökum þáttum ákvörðunarinnar. Var það niðurstaða Útlendingastofnunar, með vísan til niðurstöðu í máli foreldra þeirra, að gættum ákvæðum samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, laga um útlendinga og barnaverndarlaga, að börnum kæranda væri ekki stefnt í hættu með því að fylgja foreldrum sínum til heimaríkis.

Kæranda og börnum hennar var vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga. Útlendingastofnun tilkynnti kæranda jafnframt að kæra frestaði réttaráhrifum ákvörðunarinnar, sbr. 1. mgr. 35. gr. laga um útlendinga.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Kærandi vísar til bréfs frá frá Reykjavíkurborg, dags. 20. september 2021, hvað varðar málavexti eftir að úrskurður kærunefndar frá 3. júní 2021 var kveðinn upp. Kemur þar m.a. fram að farið hafi að bera á alvarlegri vanlíðan og þunglyndi hjá kæranda í mars 2021. Kæranda hafi verið útveguð sálfræðimeðferð og sálfræðiaðstoð á Göngudeild sóttvarna og verið í samtalsmeðferð hjá sálfræðingi er þar starfar. Kærandi hafi greint frá því að hún hafi verið 16 ára að aldri þegar henni hafi verið gert að giftast eiginmanni hennar. Hún hafi orðið fyrir líkamlegu og andlegu ofbeldi í æsku af hálfu foreldra sinna. Þá hafi hún orðið fyrir kynferðislegu, líkamlegu og andlegu ofbeldi af hálfu eiginmanns hennar eftir að þau hafi gengið í hjónaband. Hinn 14. júní 2021 hafi kærandi greint frá því að hún vildi ekki búa áfram í sama húsnæðisúrræði og eiginmaður hennar og hafi hann fallist á það. Í kjölfarið hafi eiginmaður kæranda verið fluttur í annað úrræði og hafi hún óskað eftir því að þurfa ekki að hitta hann aftur. Kærandi hafi hins vegar óskað eftir því að samkomulagi yrði náð um sameiginlega umgengni barna sinna við föður sinn. Fram kemur í greinargerð að breyttar fjölskylduaðstæður leiði til þess að kærandi sé nú einstæð móðir.

Í greinargerð er fjallað almennt um aðstæður í Írak og stöðu mannréttindamála þar í landi, þá sérstaklega um erfiða stöðu kvenna- og barna. Með vísan til fyrirliggjandi landaupplýsinga telur kærandi ótækt að endursenda einstæða konu með börn sín aftur til Íraks.

Kærandi krefst þess að henni verði veitt alþjóðleg vernd hér á landi þar sem hún hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í heimaríki vegna aðildar hennar að tilteknum þjóðfélagshópi, sbr. d- lið 3. mgr. 38. gr. laga um útlendinga. Samkvæmt nýframlögðu gagni og framburði kæranda hafi hún verið gefin eiginmanni sínum í nauðungarhjónaband á barnsaldri. Hafi hún allt frá upphafi og þar til hann fór útaf heimili þeirra í ágúst síðastliðnum sætt andlegu, líkamlegu og kynferðislegu ofbeldi af hans hálfu. Þá hafi hann yfirgefið hana og börn þeirra í lengri tíma á meðan þau dvöldu við afar erfiðar aðstæður í Grikklandi. Á þessum grundvelli telur kærandi það fulljóst að þær ofsóknir sem hún óttist séu kynbundnar og feli í sér alvarlegar hótanir um brot gegn ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum.

Til vara krefst kærandi þess að henni og börnum hennar verði veitt viðbótarvernd með vísan til 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kæmi til endursendingar þeirra til heimaríkis væru þau í mikilli hættu. Annars vegar vegna ofsókna gegn konum í landinu og hins vegar vegna almenns ástands sem hafi það í för með sér að almennir borgarar eigi á hættu að verða fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki sé greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka.

Í greinargerð vísar kærandi til grundvallarreglu barnaréttar um að það sem sé barni fyrir bestu skuli ávallt hafa forgang þegar ákvarðanir séu teknar um málefni þess.

Til þrautavara krefst kærandi þess að henni og börnum hennar verði veitt dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Kærandi telur að heildstætt mat á aðstæðum hennar og barna hennar leiði til þess að þau uppfylli skilyrði þess að hljóta dvalarleyfi af mannúðarástæðum. Annars vegar vegna erfiðra almennra aðstæðna í Írak og hins vegar vegna erfiðra félagslegra aðstæðna þeirra. Í því sambandi vísar kærandi m.a. til heimilda um aðstæður mannréttindamála í Írak og erfiða stöðu kvenna og barna þar í landi.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Lagagrundvöllur

Í máli þessu gilda einkum ákvæði laga um útlendinga nr. 80/2016, reglugerð nr. 540/2017 um útlendinga, ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993, stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og mannréttindasáttmáli Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994. Jafnframt ber að líta til ákvæða alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna frá 1951, ásamt viðauka við samninginn frá 1967, og annarra alþjóðlegra skuldbindinga Íslands á sviði mannréttinda eftir því sem tilefni er til.

Auðkenni

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kærandi hafi ekki lagt fram nein gögn sem væru til þess fallin að sanna á henni deili og leysti stofnunin því úr auðkenni hennar á grundvelli trúverðugleikamats. Að mati Útlendingastofnunar þótti, m.a. að teknu tilliti til niðurstaðna tungumála- og staðháttarprófa, ekki ástæða til að vefengja að kærandi og börn hennar væru frá Bagdad í Írak. Kærunefnd hefur ekki forsendur til að draga í efa það mat Útlendingastofnunar og er því lagt til grundvallar að kærandi og börn hennar séu ríkisborgarar Íraks. Að öðru leyti sé auðkenni kæranda óljóst.

Réttarstaða barna kæranda

Staða barna á flótta ræðst af viðeigandi reglum í þjóðarétti og landsrétti. Í 22. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2013, segir í fyrsta lagi að aðildarríki skuli gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja að barn sem leiti eftir réttarstöðu sem flóttamaður, eða sem talið sé flóttamaður samkvæmt viðeigandi reglum eða starfsháttum þjóðaréttar eða landslaga, fái, hvort sem það sé í fylgd foreldra eða annarra eða ekki, viðeigandi vernd og mannúðlega aðstoð við að nýta sér þau réttindi sem við eigi og kveðið sé á um í samningnum.

Í 2. mgr. 10. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016 segir að ákvarðanir sem varði barn skuli teknar með það sem því sé fyrir bestu að leiðarljósi, því tryggður réttur til að tjá skoðanir sínar í málum sem það varði og tekið tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Í 3. mgr. 25. gr. laga um útlendinga kemur fram að við ákvörðun sem sé háð mati stjórnvalds skuli huga að öryggi barns, velferð þess og félagslegum þroska og möguleika þess til að sameinast fjölskyldu sinni.

Sérstaklega er fjallað um mat stjórnvalda á umsóknum barna um alþjóðlega vernd í 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Þar segir að við mat á því hvort barn teljist flóttamaður samkvæmt lögunum skuli það sem barninu sé fyrir bestu haft að leiðarljósi. Við mat á því hvað barni sé fyrir bestu skuli stjórnvöld líta til möguleika barns á fjölskyldusameiningu, öryggis þess, velferðar og félagslegs þroska auk þess sem taka skuli tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Við ákvörðun í máli er varðar hagsmuni barns skuli stjórnvöld taka skriflega afstöðu til þessara atriða.

Almennt er viðurkennt að eðlilegur þroski barns sé best tryggður með því að vernda fjölskylduna. Sé ólögráða barn í fylgd annars eða beggja foreldra sinna eða annars úr fjölskyldunni sem hefur það á framfæri sínu og sá fer fram á réttarstöðu flóttamanns, ber að fara með málin í samræmi við meginregluna um einingu fjölskyldunnar. Ljóst er að börn þau sem hér um ræðir eru í fylgd með móður sinni og haldast úrskurðir fjölskyldunnar því í hendur.

Landaupplýsingar

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Írak, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum:

2020 Country Reports on Human Rights Practices: Iraq (U.S. Department of State, 30. mars 2021);
2020 Report on International Religious Freedom - Iraq (U.S. Department of State, 12. maí 2021);
Annual Report of the U.S. Commission on International Religious Freedom. 2021 (U.S. Commission on International Religious Freedom, USCIRF, apríl 2021);
Country Fact Sheet. Iraq. (IOM, UN Migration, 2019);
Country Guidance: Iraq; Common analysis and guidance note (European Asylum Support Office, janúar 2021);
Country of Origin Information Report - Iraq - Actors of Protection (European Asylum Support Office, nóvember 2018);
Country of Origin Information Report - Iraq: Internal Mobility (European Asylum Support Office, febrúar 2019);
Country of Origin Information Report - Iraq: Key socio-economic indicators for Baghdad, Basra and Erbil (European Asylum Support Office, september 2020);
Country of Origin Information Report - Iraq - Security situation (EASO, 1. mars 2019);
Country of Origin Information Report - Iraq: The Protest Movement and Treatment of Protesters and Activists (European Asylum Support Office, október 2020);
Country of Origin Information Report - Iraq - Security Situation (EASO, Október 2020);
Country Policy and Information Note – Iraq: Actors of protection (UK Home Office, desember 2020);
Country Policy and Information Note - Iraq: Internal relocation, civil documentation and returns (UK Home Office, 19. febrúar 2019);
Country Policy and Information Note - Iraq: Security and humanitarian situation (UK Home Office, maí 2020);
Country Policy and Information Note - Iraq: Religious minorities (UK Home Office, október 2019);
Country Policy and Information Note - Iraq: Medical and healthcare provision (UK Home Office, janúar 2021);
Country Policy and Information Note – Iraq: Sunni Arabs (UK Home Office, janúar 2021);
DFAT Country Information Report Iraq (Australian Government, Department of Foreign Affairs and Trade, 17. ágúst 2020);
Education in Iraq. Impact of Covid-19, protests, and pre-existing crises on needs (Acaps, nóvember 2020);
Factsheet on the EU Integrated Rule of Law Mission for Iraq (EUJUST LEX-Iraq) (European Union External Action Service, EEAS, janúar 2014);
Freedom in the World 2021 - Iraq (Freedom House, 3. mars 2021);
Human Rights Violations and Abuses in the Context of Demonstrations in Iraq, October 2019 to April 2020 (UNAMI og OHCHR, ágúst 2020);
International Protection Considerations with Regard to People Fleeing the Republic of Iraq (UNCHR, maí 2019);
Iraq: Apostasi og ateisme (Landinfo, 29. ágúst 2018);
Irak: Basisinfo (Landinfo, 28. september 2018);
Iraq: Relevant COI for Assessments on the Availability of an Internal Flight or Relocation Alternative (IFA/IRA) (UNHCR, 12. apríl 2017);
Iraq - Targeting of Individuals (EASO, 7. mars 2019);
Mahdi Army (Stanford, Center for International Security and Cooperation, síðast uppfært maí 2019);
Murshidis (Murshidiyya), including their treatment, particularly in the city of Latakia (Immigration and Refugee Board of Canada, 22. apríl 2016);
Overview of the status of women living without a safety net in Iraq (Finnish Immigration Service, 22. maí 2018);
Respons – Irak: Målretteda angrep på deminstranter, journalister og andre kritikere (Landinfo, 27. ágúst 2021);
Rättsligt ställningstagande angående situationen i Irak (Migrationsverket, 19. janúar 2018);
Temanotat-Irak- Ekteskap og skilsmisse (inkludert KRI) (Landinfo, 25. mars 2021);
Thematic report: The Security Situation in Iraq July 2016-November 2017 (version 4.0) (Migrationsverket, 18. desember 2017);
The Murshidis of Syria: A Short Overview of their History and Beliefs (The Muslim World, janúar 2013);
The World Factbook – Iraq (Central Intelligence Agency, síðast uppfært 2. nóvember 2021);
World Report 2021 – Iraq (Human Rights Watch, 13. janúar 2021);
Vefsíða Stanford háskólans – Mapping Militant Organizations. Mahdi Army (http://web.stanford.edu/group/mappingmilitants/cgi-bin/groups/view/57, sótt 20. maí 2021) og
UNHCR position on returns to Iraq (UNHCR, 14. nóvember 2016);
Upplýsingasíða Johns Hopkins háskólans (https://coronavirus.jhu.edu/map.html, sótt 12. nóvember 2021)

Írak er lýðræðisríki með tæplega 40 milljónir íbúa. Árið 1945 gerðist Írak aðili að Sameinuðu þjóðunum og fullgilti ríkið bæði alþjóðasamning um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi og alþjóðasamning um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi árið 1971. Ríkið fullgilti samning um afnám allrar mismununar gagnvart konum árið 1986, alþjóðasamning um vernd allra gegn mannshvörfum árið 2010 og samning Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu árið 2011.

Í skýrslu norsku landaupplýsingastofnunarinnar Landinfo frá janúar 2018 kemur fram að frá árinu 1968 til 2003 hafi Írak verið alræðisríki sem hafi lotið stjórn Ba‘ath-flokksins. Stjórn flokksins hafi verið steypt af stóli í kjölfar innrásar bandaríska hersins og bandamanna þeirra í Írak árið 2003. Frá innrásinni hafi ástandið á mörgum svæðum í Írak verið óstöðugt. Í skýrslu EASO frá nóvember 2018 kemur fram að samtök sem kenna sig við íslamskt ríki (Daesh) hafi hafið uppreisn árið 2014 og náð undir sig stórum landsvæðum. Frá þeim tíma hafi íröksk stjórnvöld, með aðstoð alþjóðasamfélagsins, náð miklum árangri í að ná aftur fullri stjórn yfir ríkinu þótt enn séu lítil svæði í vesturhluta landsins sem uppreisnarmenn hafi á valdi sínu. Þá kemur fram í skýrslu UNHCR frá 2019 að dæmi séu um að hersveitir á vegum yfirvalda hafi framið mannréttindabrot gegn almennum borgurum, þ. á m. ólögmætar aftökur og pyndingar í varðhaldi. Alvarleg mannréttindabrot hafi haft mikil áhrif á almenna borgara á þeim svæðum í Írak sem átökin hafi náð til. Af þeim sökum hafi Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna lagst gegn endursendingum Íraka frá þeim svæðum þar sem átök geisi og þar sem ástandið sé óöruggt eftir að hafa verið undir stjórn Daesh. Þá sé það mat stofnunarinnar að vegna almenns ástands í Írak, þ.m.t. vegna fjölda þeirra sem hafi þurft að flýja innanlands, sé í miklum meirihluta mála ekki grundvöllur til að líta svo á að Írakar frá þessum svæðum geti notið verndar í öðrum hlutum landsins.

Í skýrslu EASO frá 2019 er fjallað um aukin yfirráð yfirvalda í Írak í kjölfar þess að sigur hafi verið unninn á Daesh. Fram kemur að íröksk yfirvöld geti, að teknu tilliti til einstaklingsbundinna aðstæðna einstaklinga, almennt veitt fullnægjandi vernd í Bagdad og í suðurhluta landsins. Þá kemur fram í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá 2020 að öryggi í Bagdad og nærliggjandi svæðum sé tryggt af írakska hernum, lögreglunni, hersveitum PMF (e. Popular Mobilization Forces) og ýmsum sjía hersveitum.

Í skýrslum EASO frá október 2020 og Landinfo frá 2021 kemur fram að fjölmenn mótmæli hafi brotist út í Bagdad og fáeinum öðrum héröðum Írak hinn 1. október 2019. Mótmælendur hafi m.a. kallað eftir kerfisbundnum breytingum, efnahagsumbótum, samfélagslegu réttlæti, fleiri störfum fyrir ungt fólk og aðgerðum gegn spillingu. Þáverandi forsætisráðherra Íraks, Adel Abdel Mahdi, hafi sagt stöðu sinni lausri hinn 29. nóvember 2019 vegna mótmælanna og hafi tekið um fimm mánuði að mynda nýja ríkisstjórn. Þrátt fyrir að mótmælin hafi, að mestu leyti, farið friðsamlega fram hafi yfirvöld brugðist við með harkalegum og jafnvel banvænum aðgerðum, s.s. notkun táragass og skotvopna gegn mótmælendum. Samkvæmt skýrslu UNAMI og OHCR frá 2020 hafi 487 mótmælendur látið lífið og 7715 hlotið áverka vegna þátttöku þeirra í mótmælunum. Þá hafi fjöldi mótmælenda verið handteknir og hafi hluti þeirra greint frá því að hafa orðið fyrir illri meðferð í haldi. Yfirvöld hafi gripið til aðgerða til að hafa uppi á aðilum sem hafi horfið í kjölfar mótmælanna en hafi ekki dregið aðila sem hafi gerst sekir um óhóflega og ólöglega notkun valds gegn mótmælendum til ábyrgðar.

Af skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytis frá árinu 2021 má ráða að spilling sé mikið vandamál í Írak, þar á meðal í stjórnmálum, löggæslu- og réttarkerfinu. Á undanförnum árum hafi talsvert verið unnið að því að uppræta spillingu af hálfu embættismanna í landinu og eitthvað hafi miðað áfram í þeim málum. Í upplýsingaskýrslu EEAS frá árinu 2014 kemur fram að á tímabilinu 2005 til 2013 hafi íröksk stjórnvöld unnið í samstarfi við Evrópusambandið að umbótum á stofnunum ríkisins, svo sem lögreglu, dómstólum og fangelsum landsins. Áætlunin nefnist The European Union Integrated Rule of Law Mission for Iraq (EUJUST-LEX-Iraq) og hafi m.a. 7000 opinberir starfsmenn undirgengist þjálfun í því skyni að koma á skilvirkri laga- og mannréttindavernd.

Í skýrslu bandarísku utanríkisráðuneytisins frá 2021 um trúfrelsi kemur fram að íslam sé hin opinbera trú í Írak. Um 97% íbúa Íraks séu múslímar og flestir þeirra séu sjía-múslímar eða um 55-60% íbúa landsins. Þá séu um 40% íbúa landsins súnní-múslímar en um 15% íbúa séu súnní-múslímskir Kúrdar og 24% súnní-múslimískir arabar. Sjía-múslimar séu ráðandi í suður- og austurhlutum landsins auk þess sem flestir íbúar höfuðborgarinnar Bagdad séu sjía-múslimar. Íbúar norður- og vesturhluta landsins séu flestir súnní-múslimar sem og íbúar miðsvæðisins, þó að undanskilinni Bagdad. Íslam, kristni, sabaean-mandean, jasídi og íslam séu einu trúarbrögðin sem geti verið tilgreind á írökskum skilríkjum, en skilríki útgefin árið 2016 og síðar beri ekki með sér hverrar trúar handhafi sé. Í skýrslu Landinfo frá 2018 kemur fram að í íröksku samfélagi séu einstaklingar skilgreindir út frá þeim trúarhópum sem þeir fæðist inn í og að litið sé með vanþóknun á trúleysi. Þá kemur fram í skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá 2019 að það hafi verið einstök tilvik í Írak þar sem meðlimir trúarlegra minnihlutahópa hafi verið beittir ofbeldi eða drepnir, þ. á m. í Bagdad, en þau tilvik megi ekki alltaf rekja til trúarbragða viðkomandi. Þá hafi meðlimir trúarlegra minnihlutahópa einnig sætt mismunun, m.a. vegna þess að þeir hafi ekki fylgt samfélagslega viðurkenndum hefðum um hegðun á almannafæri eða klæðaburð.

Í framangreindum gögnum, þ. á m skýrslu kanadíska innflytjenda- og flóttamannaráðsins frá 2016, kemur fram að Murshidis (Murshidiyaa) trúarbrögðin séu sýrlenskur klofningshópur úr alavíta trúarbrögðunum. Einstaklingar sem aðhyllist Murshidis trúarbrögðin líti á sig sem undirhóp innan íslamstrúar en túlkun þeirra á inntaki trúarinnar sé önnur. Þeir séu fylgjendur Salman (Sulayman) al-Marshid, fyrrum alavíta, sem kveðst hafa fengið skilaboð frá guði á þriðja áratugi 20. aldar. Talið sé að allt að 300 þúsund einstaklingar aðhyllist trúarbrögðin og búi þeir flestallir í Sýrlandi, n.t.t. í vesturhluta landsins. Þá kemur fram í skýrslu The Muslim World frá 2013 að frjálslyndi og umburðarlyndi í garð annarra trúarbragða sé í hávegum haft meðal Murshidis trúarhópsins. Meðal annars sé staða Murshidi kvenna almennt góð og geti þær til að mynda gifst karlmönnum sem aðhyllist önnur trúarbrögð.

Í framangreindri skýrslu Center for International Security and Cooperation (CISAC) og vefsíðu Stanford háskólans kemur fram að Mahdi herinn, einnig þekktur sem Jaysh al-Mahdi (JAM), sé sjíta vígahópur undir forystu Mugtada al-Sadr. Yfirlýst markmið hersins, sem hafi verið stofnaður árið 2003, hafi verið að hrekja herafla bandaríska hersins frá Írak og koma á fót sjíta ríkisstjórn í landinu. Á árunum sem fylgdu hafi herstyrkur Mahdi hersins aukist gríðarlega og hafi hann verið álitinn einn hættulegasti vígahópurinn í Írak allt til ársins 2008. Meðlimir Mahdi hersveita hafi verið sakaðir um að beita súnní múslima ofbeldi en al-Sadr hafi staðfastlega neitað því. al-Sadr hafi skipað Mahdi hersveitum að afvopnast árið 2007 og 2008 og hafi ýmsir meðlimir þeirra þá gengið til liðs við aðrar sjía hersveitir, s.s. Asa‘ib Ahl al-Haq. Þá hafi hann breytt áherslum hersveitanna og nafni þeirra í PDB (e. Promised Day Brigades). Eftir að Mosul borg hafi fallið í hendur Daesh í júni 2014 hafi al-Sadr kallað saman það sem eftir var af fyrrum Mahdi hersveitinni og breytt nafni hennar í Friðarsveitina (e. Peace Brigades) eða Saray-al-Salam. Markmið hersveitarinnar hafi í fyrsta lagi verið að hafa sigur á Daesh og í öðru lagi að koma þáverandi forsætisráðherra frá völdum. Eftir að forsætisráðherra hafi látið af störfum hafi hersveitin, í samstarfi við írakska herinn, barist gegn Daesh. Þá hafi stjórnmálaarmur PBS verið virkur í stjórnmálum í landinu og hafi kosningabandalag undir forystu al-Sadr unnið flest sæti á íröksku þingi í kosningunum árið 2018.

Í framangreindri skýrslu breska innanríkisráðuneytisins frá 2021 kemur fram að stjórnarskrá Íraks tryggi ríkisborgurum aðgang að heilbrigðiskerfi landsins. Heilbrigðiskerfið í Írak hafi hafi sætt gagnrýni, m.a. fyrir skort á starfsfólki, lyfjum og almennu aðgengi. Þá sé aðgangur að heilbrigðisþjónustu takmarkaður og mismunandi eftir landsvæðum. Meiri hluti heilsugæslustöðva og almennra sjúkrahúsa séu staðsett í þéttbýli og geti ríkisborgarar þar sótt sér heilbrigðisþjónustu, m.a. geðheilbrigðisþjónustu, gegn vægu gjaldi. Þá sé einkarekin heilbrigðisþjónusta í miklum vexti í landinu auk þess sem ýmis frjáls félagasamtök vinni með stjórnvöldum, einkum í Bagdad og Erbil, að því að tryggja aðgengi fyrir fólk á innri flótta sem og fólk sem snýr til baka til Íraks eftir að hafa flúið heimaríki sitt.

Í framangreindum skýrslum, þ. á m. skýrslu finnsku útlendingastofnunar frá árinu 2018 og skýrslu EASO frá 2019, er fjallað um erfiða stöðu kvenna í Írak. Fram kemur að efnahagsþvinganir og langvarandi átök hafi leitt til þess að lífsgæði þeirra hafi farið versnandi. Karllæg gildi séu ríkjandi í Írak og skortur sé á umræðu um réttindi kvenna og getu þeirra til að taka frekar þátt í samfélaginu. Konur séu jaðarsettar á mörgum sviðum samfélagsins og hafi mætt marvígslegum hindrunum, þ. á m. hvað varðar aðgengi að vinnumarkaði og heilbrigðiskerfi. Þá hafi margvísleg mannréttindabrot beinst að konum, þ. á m. kynferðis- og heimilisofbeldi, kynfæralimlestingar, heiðursmorð og þvinguð hjónabönd. Konur hafi veigrað sér við að leita aðstoðar lögregluyfirvalda vegna þessa, m.a. vegna viðmóts yfirvalda í garð kvenna, og séu málin því oft leyst innan viðkomandi fjölskyldu eða ættbálks. Fram kemur að yfirvöld í Írak hafi gerst aðili að alþjóðlegum samningum um réttindi kvenna, s.s. samningi Sameinuðu þjóðanna frá 1986 um brottnám allrar mismunar gegn konum (e. UN ‘s Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women, CEDAW), en hafi gert fyrirvara við nokkur af helstu ákvæðum samningsins. Þá hafi yfirvöld komið á fót aðgerðaráætlun um stöðu kvenna í Írak (e. National Action Plan concerning women for 2014-2015, NAP), sem byggð er á ályktun Öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna frá 2014. Fyrrnefnd aðgerðaráætlun eigi að ná fram því markmiði að auka þátttöku kvenna í stjórnmálum og bæta réttindi þeirra, en skort hafi á útfærslu og framkvæmd áætlunarinnar.

Í fyrrnefndri skýrslu EASO frá 2019 og skýrslu Landinfo frá 2021 er fjallað um þvinguð hjónabönd ungra stúlkna í Írak. Lögum samkvæmt sé lágmarksaldur hjónaefna í Írak 15 ára með samþykki foreldra en 18 ára án samþykkis foreldra. Yfirvöld í Írak hafi reynt að framfylgja lögunum en hafi ekki tekist að koma í veg fyrir aukningu á þvinguðum hjónaböndum ungra stúlkna. Slík hjónabönd séu samfélagslega viðurkennd í Írak og sé áætlað að allt að 10 % kvenna í Írak sem giftist séu 15 ára eða yngri. Þá sé áætlað að um það bil helmingur kvenna í Írak sem hafi náð 18 ára aldri séu giftar. Fram kemur að eina leið kvenna til þess að losna úr þvinguðu hjónabandi sé að fá samþykkta beiðni um skilnað. Það geti hins vegar haft í för með sér hefndaraðgerðir af hálfu fjölskyldu þeirra og tengdafjölskyldu. Þá sé konum í slíkri stöðu sem leggi fram kvörtun eða ákæru til lögreglu ekki tryggð vernd samkvæmt írökskum lögum. Í ljósi framangreinds sé skilnaðarúrræði ekki úrræði sem margar írakskar konur kjósi.

Í fyrrnefndum skýrslu finnsku útlendingastofnunar og skýrslu Landinfo frá 2021 kemur fram að réttindi til skilnaðar í Írak séu ekki eins fyrir konur og karlmenn. Konum sé heimilt að sækja um leyfi til skilnaðar en sérstakar ástæður þurfi að vera fyrir hendi svo að fallist sé á umsóknir þeirra, s.s. framhjáhald eiginmanns, ofbeldi af hálfu eignmanns eða að eiginmaður sjái ekki fyrir eiginkonu með fullnægjandi hætti. Karlmenn þurfi hinsvegar einungis að lýsa því yfir þrívegis að þeir vilji skilja svo að skilnaðir taki gildi. Fráskildar konur hafi orðið fyrir samfélagslegri mismunun og áreiti vegna hjúskaparstöðu sinnar. Þá séu dæmi um að þeim hafi verið gert að afsala sér réttindum til meðlagsgreiðslna og umgengni við börn sín af hálfu fyrrum eiginmanna sinna. Auk þess hafi fráskildum konum reynst erfitt að giftast að nýju.

Í skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins frá árinu 2021 og skýrslu Mannréttindavaktarinnar (e. Human rights watch) frá sama ári kemur fram að þrátt fyrir að stjórnarskrá Íraks banni allt ofbeldi og misnotkun innan fjölskyldunnar þá tilgreini refsilög landsins heimilisofbeldi ekki sérstaklega og lögin heimili eiginmönnum að aga eiginkonur sínar og börn innan ákveðinna marka sem séu nánar tilgreind í lögum og venjum. Innanríkisráðuneyti Íraks haldi úti 16 fjölskylduverndareiningum innan lögreglunnar, sem séu staðsettar í sérhúsnæði við lögreglustöðvar víðsvegar um landið. Þessum einingum sé ætlað að leysa úr deilum innan heimilisins og vera öruggur staður fyrir þolendur kynferðis- og kynbundins ofbeldis. Einingarnar hafi þó verið gagnrýndar fyrir að leggja áherslu á að slík mál séu leyst með sátt innan fjölskyldunnar. Þá hafi frjáls félagasamtök fullyrt að þolendur veigri sér við að leita aðstoðar innan þessara eininga af ótta við að lögreglan greini fjölskyldum þeirra frá. Enn fremur hafi sumir ættbálkar bannað sínum meðlimum að leita til þessara eininga eftir aðstoð þar sem að heimilisofbeldi sé einkamál fjölskyldunnar. Í skýrslu EASO um Írak frá árinu 2021 kemur fram að fá neyðarskýli séu í landinu sem konur geti leitað til neyðist þær til að yfirgefa heimili sitt vegna ofbeldis. Stjórnvöld hafi m.a. gripið til þess úrræðis að hýsa konur í fangelsum vegna skorts á skýlum. Flest neyðarskýli sé að finna í stærri borgum og séu rekin af sjálfboðaliðum. Konur sem dvelji þar geti verið í viðkvæmri stöðu þar sem að þær hafi ekki stuðning karlkyns ættingja. Þá lendi konur í erfiðleikum við að leita réttar síns vegna neikvæðra viðhorfa lögreglu- og opinberra starfsmanna gagnvart konum og skorti á þekkingu um réttindi kvenna.

Í skýrslu Alþjóða fólksflutningsstofnunarinnar (IOM) frá árinu 2019 kemur fram að yfirvöld tryggi að öll börn eigi rétt á endurgjaldslausri menntun frá sex ára aldri. Börn sem hafi stundað nám erlendis þurfi að framvísa skólaskírteinum frá þarlendum skólum og fá þau vottuð af menntamálaráðuneyti Íraks til að fá námið metið. Fjölskyldur sem snúi aftur til Íraks eftir að hafa sótt um alþjóðlega vernd í öðrum löndum geti sótt um aðstoð hjá stofnuninni við enduraðlögun. Í skýrslu EASO frá árinu 2020 kemur fram að það séu ýmsar hindranir að aðgengi að menntun fyrir börn á innri flótta og börn sem séu búsett á svæðum sem hafi verið undir stjórn Daesh. Þá hafi lokun skóla vegna Covid-19 faraldursins haft áhrif á aðgengi barna að menntun í Írak.

Ákvæði 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 37. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga, sem byggir á A-lið 1. gr. flóttamannasamningsins, segir:

Flóttamaður samkvæmt lögum þessum telst vera útlendingur sem er utan heimalands síns af ástæðuríkum ótta við að vera ofsóttur vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis, aðildar að tilteknum þjóðfélagshópi eða vegna stjórnmálaskoðana og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta færa sér í nyt vernd þess lands; eða sá sem er ríkisfangslaus og er utan þess lands þar sem hann áður hafði reglulegt aðsetur vegna slíkra atburða og getur ekki eða vill ekki vegna slíks ótta hverfa aftur þangað, sbr. A-lið 1. gr. alþjóðasamnings um réttarstöðu flóttamanna frá 28. júlí 1951 og bókun við samninginn frá 31. janúar 1967, sbr. einnig 38. gr. laga þessara.

Í 38. gr. laga um útlendinga eru sett fram viðmið um það hvað felist í hugtakinu ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr., á hvaða grundvelli ofsóknir geta byggst og hvaða aðilar geta verið valdir að þeim. Í 1. mgr. ákvæðisins segir:

Ofsóknir samkvæmt 1. mgr. 37. gr. eru þær athafnir sem í eðli sínu eða vegna þess að þær eru endurteknar fela í sér alvarleg brot á grundvallarmannréttindum, einkum ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum á borð við réttinn til lífs og bann við pyndingum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, bann við þrældómi og þrælkun og bann við refsingum án laga. Sama á við um samsafn athafna, þ.m.t. ólögmæta mismunun, sem hafa eða geta haft sömu eða sambærileg áhrif á einstakling.

Í 2. mgr. 38. gr. laga um útlendinga er fjallað um í hverju ofsóknir geta falist. Þá eru þær ástæður sem ofsóknir þurfa að tengjast skilgreindar nánar í 3. mgr. 38. gr. laganna.

Í 4. mgr. 38. gr. laga um útlendinga kemur fram að þeir aðilar sem geta verið valdir að ofsóknum eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð séu:

a. ríkið,

b. hópar eða samtök sem stjórna ríkinu eða verulegum hluta landsvæðis þess,

c. aðrir aðilar, sem ekki fara með ríkisvald, ef sýnt er fram á að ríkið eða hópar eða samtök samkvæmt b-lið, þ.m.t. alþjóðastofnanir, geti ekki eða vilji ekki veita vernd gegn ofsóknum eða meðferð sem fellur undir 2. mgr. 37. gr., m.a. með því að ákæra og refsa fyrir athafnir sem fela í sér ofsóknir.

Orðsambandið „ástæðuríkur ótti við að vera ofsóttur“ í 1. mgr. 37. gr. laga um útlendinga inniheldur huglæga og hlutlæga þætti og þarf að taka tillit til hvors tveggja þegar mat er lagt á umsókn um alþjóðlega vernd. Mat á því hvort ótti umsækjanda sé ástæðuríkur getur verið byggt á persónulegri reynslu umsækjanda sem og á upplýsingum um ofsóknir sem aðrir í umhverfi hans eða þeir sem tilheyra sama hópi hafa orðið fyrir. Umsækjandi sem hefur sýnt fram á að hann hafi þegar orðið fyrir ofsóknum í heimaríki, sbr. 1. mgr. 38. gr. laga um útlendinga, eða beinum og marktækum hótunum um slíkar ofsóknir, yrði almennt talinn hafa sýnt fram á ástæðuríkan ótta við slíkar ofsóknir snúi hann aftur til heimaríkis nema talið verði að miklar líkur séu á því að slíkar ofsóknir yrðu ekki endurteknar, t.d. þar sem aðstæður í heimaríki hans hafi breyst. Þótt umsækjandi um alþjóðlega vernd skuli njóta vafa upp að ákveðnu marki, verður umsækjandinn með rökstuddum hætti að leiða líkur að því að hans bíði ofsóknir í heimaríki. Frásögn umsækjanda og önnur gögn um einstaklingsbundnar aðstæður hans verða því almennt að fá stuðning í hlutlægum og áreiðanlegum upplýsingum um heimaríki umsækjanda, stjórnvöld, stjórnarfar og löggjöf þess. Þá er litið til sambærilegra upplýsinga um ástand, aðstöðu og verndarþörf þess hóps sem umsækjandi tilheyrir eða er talinn tilheyra.

Kærunefnd hefur við mat sitt á umsókn kæranda haft til hliðsjónar handbók Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna um málsmeðferð og viðmið við mat á umsókn um alþjóðlega vernd (Handbook and Guidelines on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, Genf 2019). Þá hefur aðferðarfræði trúverðugleikamats kærunefndar tekið mið af skýrslu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og Flóttamannasjóðs Evrópusambandsins um trúverðugleikamat, eftir því sem við á (Beyond Proof: Credibility Assessment in EU Asylum Systems, Brussel 2013).

Krafa kæranda um að henni og börnum hennar verði veitt alþjóðleg vernd er í fyrsta lagi byggð á því að þau hafi ástæðuríkan ótta við ofsóknir í heimaríki þar sem kærandi tilheyri sérstökum þjóðfélagshópi á grundvelli kyns. Samkvæmt framlagðri greinargerð ráðgjafa Reykjavíkurborgar, dags. 20. september 2021, og framburði kæranda hafi hún verið gefin eiginmanni sínum í nauðungarhjónaband á barnsaldri. Hafi hún allt frá upphafi og þar til hann hafi farið útaf heimili þeirra í ágúst síðastliðnum sætt andlegu, líkamlegu og kynferðislegu ofbeldi af hans hálfu. Þá hafi hann yfirgefið hana og börn þeirra í lengri tíma á meðan þau hafi dvalið við afar erfiðar aðstæður í Grikklandi. Á þessum grundvelli telur kærandi það fulljóst að þær ofsóknir sem hún óttist séu kynbundnar og feli í sér alvarlegar hótanir um brot gegn ófrávíkjanlegum grundvallarmannréttindum.

Þau gögn sem kærunefnd hefur kynnt sér gefa til kynna, líkt og að framan er rakið, að staða kvenna í Írak sé erfið. Konur eigi á hættu að verða fyrir áreiti, mismunun og ofbeldi vegna kyns síns, þ. á m. af hendi sambúðarmaka eða eiginmanna. Há tíðni heimilisofbeldis og heiðursglæpa sé áhyggjuefni og þolendur veigri sér við að leita aðstoðar yfirvalda, m.a. vegna viðmóts þeirra í garð kvenna. Þá standi konur í Írak frammi fyrir ýmsum hindrunum og áskorunum sem geti haft neikvæð áhrif á getu þeirra og möguleika til að taka fullan og jafnan þátt á við karlmenn í stjórnmálalegum-, félagslegum- og fjárhagslegum sviðum samfélagsins. Að mati kærunefndar benda gögnin hins vegar ekki til þess að konur í Írak eigi á hættu mismunun eða áreiti vegna kyns sem nái því alvarleikastigi að fela í sér ofsóknir eða ómannúðlega eða vanvirðandi meðferð í skilningi 1. mgr. 37. gr., sbr. 1. og 3. mgr. 38. gr. laga um útlendinga. Þá kemur í gögnunum fram að íbúum Bagdad standi almennt raunhæf vernd yfirvalda til boða, þurfi þeir á slíkri aðstoð að halda. Auk þess er kæranda heimilt að sækja um skilnað frá eiginmanni sínum í heimaríki, þrátt fyrir að takmarkanir séu á leyfisveitingu slíkra umsókna. Með vísan til framangreinds er það mat kærunefndar að kærandi og börn hennar eigi þess kost að leita aðstoðar og verndar yfirvalda, telji þau sig þurfa þess.

Krafa kæranda er auk þess byggð á því að hún og börn hennar tilheyri sérstökum þjóðfélagshópi á grundvelli trúarbragða. Þau aðhyllist minnihlutahóp Murshidis múslima í Írak sem hafi verið áreittur og þurft að þola mismunun af hálfu annarra á heimasvæði þeirra. Kærunefnd hefur, þrátt fyrir ítarlega leit, ekki fundið neinar heimildir sem styðja við frásögn kæranda um tilvist Murshidis trúarbragðanna í Írak eða mismunun í garð einstaklinga þar í landi sem aðhyllast trúarbrögðin. Þau gögn sem kærunefnd hefur kynnt sér bera með sér, líkt og að framan er rakið, að meðlimir Murshidis trúarhópsins búi flestir í vesturhluta Sýrlands. Þrátt fyrir það telur kærunefnd ekki ástæðu til að draga í efa að kærandi og börn hennar aðhyllist umrædd trúarbrögð og verður það því lagt til grundvallar við úrlausn málsins. Hins vegar verður, að teknu tilliti til framangreindra upplýsinga um trúarbrögðin, ekki lagt til grundvallar að þau eigi á hættu ofsóknir í heimaríki af þeim sökum.

Samkvæmt 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga skal, við mat samkvæmt 1. og 2. mgr. 37. gr. í málum sem varða börn, fylgdarlaus sem önnur, hafa það sem er barninu fyrir bestu að leiðarljósi. Í ákvæðinu kemur fram að við það mat beri að líta til möguleika barns á fjölskyldusameiningu, öryggis barnsins, velferðar og félagslegs þroska auk þess sem taka skuli tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. Líkt og að framan greinir komu A og B í viðtal hjá Útlendingastofnun en C var talið það ungt að árum að óþarft væri að taka viðtal við það. Leggur kærunefnd mat á hagsmuni þeirra samkvæmt 5. mgr. 37. gr. laga um útlendinga með hliðsjón af upplýsingum úr fyrirliggjandi gögnum málsins og framangreindum aðstæðum í heimaríki þess. Að mati kærunefndar var sjónarmiðum barnanna nægilega komið á framfæri með framburði A og B, kæranda, eiginmanns hennar og hagsmunagæslu talsmanns. Kærunefnd telur, að teknu tilliti til ákvæða í barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og barnaverndarlögum nr. 80/2002, að engin rök standi í vegi fyrir því að börn kæranda fylgi móðir sinni aftur til heimaríkis þeirra. Kærunefnd horfir m.a. til þess að börnin eru í fylgd móður sinnar sem er að mestu heilsuhraust og vinnufær og njóta stuðnings hennar. Þá bendi gögn ekki til annars en að þau geti búið saman í heimaríki þeirra og að börnum kæranda standi til boða grunnskólamenntun og aðgengi að heilbrigðisþjónustu. Með vísan til framangreinds er það mat kærunefndar, að teknu tilliti til sjónarmiða um öryggi, velferð og félagslegan þroska barnanna, að það sé þeim fyrir bestu að fylgja móður sinni til heimaríkis.

Telur kærunefndin því ljóst að kærandi og börn hennar uppfylli ekki skilyrði 1. mgr. 37. gr. útlendingalaga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamenn hér á landi.

Ákvæði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga er útlendingur einnig flóttamaður ef, verði hann sendur aftur til heimaríkis síns, raunhæf ástæða er til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka. Sama gildir um ríkisfangslausan einstakling.

Við mat á hvort aðstæður kæranda séu slíkar að þær eigi undir 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga ber að líta til 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Mannréttindadómstóll Evrópu hefur fjallað um það mat sem þarf að fara fram þegar metið er hvort kærandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir meðferð sem falli undir 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem bannar pyndingar og ómannlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Hefur dómstóllinn sagt að 3. gr. sáttmálans geti átt við þegar hættan stafar frá einstaklingum eða hópi fólks sem ekki séu fulltrúar stjórnvalda. Kærandi verður þó að geta sýnt fram á að gildar ástæður séu til að ætla að um raunverulega hættu sé að ræða og að stjórnvöld í ríkinu séu ekki í stakk búin til að veita viðeigandi vernd. Ekki er nóg að aðeins sé um að ræða möguleika á illri meðferð og verður frásögn kæranda að fá stuðning í öðrum gögnum (sjá t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008 og H.L.R. gegn Frakklandi (mál nr. 24573/94) frá 29. apríl 1997).

Eins og rakið er að framan hefur Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna lagst gegn endursendingum einstaklinga til Íraks sem koma frá þeim svæðum þar sem átök geisa; þar sem ástandið er brothætt eða óöruggt eftir að hafa verið undir stjórn Daesh samtakanna, eða þeim svæðum þar sem Daesh er enn við völd. Þá telur Flóttamannstofnun óráðlegt að senda einstaklinga frá slíkum svæðum til annarra svæða innan Íraks. Samkvæmt þeim gögnum og skýrslum sem kærunefnd hefur tekið til skoðunar er ljóst að heimaborg kæranda og barna hennar, Bagdad, er á öruggu svæði í Írak, og er ekki og hefur ekki verið undir stjórn Daesh samtakanna. Verður því ekki talið að viðvörun Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna eigi við um einstaklinga sem séu í sambærilegri stöðu og kærandi og börn hennar.

Kærunefnd hefur þegar komist að þeirri niðurstöðu að leggja ekki til grundvallar að kærandi og börn hennar eigi á hættu ofsóknir af hálfu meintra ofsóknaraðila eða annarra vígahópa í Írak vegna trúarbragða þeirra. Þá er ekkert í gögnum málsins sem bendir til þess að þau hafi ástæðu til að óttast ofsóknir í heimaríki sínu af öðrum ástæðum. Eins og að framan greinir benda skýrslur og gögn sem kærunefnd hefur farið yfir til þess að íröksk yfirvöld geti almennt veitt fullnægjandi vernd í Bagdad. Öryggi í Bagdad og nærliggjandi svæðum sé tryggt, m.a. af írakska hernum, lögreglunni og hersveitum PMF. Að teknu tilliti til gagna málsins og heimilda bendir ekkert til þess að kærandi og börn hennar séu í raunverulegri hættu á að sæta dauðarefsingu eða ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða verða fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki er greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka í heimaríki þeirra. Jafnframt er það mat kærunefndar, með vísan til skýrslna um aðstæður í heimaríki þeirra, að þeim standi til boða vernd og aðstoð lögreglu í Bagdad, telji þau sig þurfa á slíkri aðstoð að halda. Kærunefnd telur að ekki sé ástæða til að ætla að sá órói sem einkennt hefur Bagdad frá því að fjölmenn mótmæli gegn yfirvöldum hófust þar í borg árið 2019 sé af þeim toga að hann raski framangreindu mati.

Í ljósi þess sem að framan er rakið og þeirra gagna sem liggja fyrir um heimaríki kæranda telur kærunefndin að aðstæður kæranda og barna hennar þar séu ekki þannig að þær falli undir ákvæði 2. mgr. 37. gr. laganna. Telur kærunefndin því ljóst að kærandi og börn hennar uppfylli heldur ekki skilyrði 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga fyrir viðurkenningu á stöðu sem flóttamenn hér á landi.

Alþjóðleg vernd á grundvelli 40. gr. laga um útlendinga

Þar sem kærunefnd hefur komist að þeirri niðurstöðu að kærandi og börn hennar uppfylli ekki skilyrði 1. eða 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga eiga þau ekki rétt á alþjóðlegri vernd hér á landi, sbr. 40. gr. laga um útlendinga.

Dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga má líta til mannúðarsjónarmiða ef útlendingur getur sýnt fram á ríka þörf fyrir vernd, t.d. af heilbrigðisástæðum eða vegna erfiðra félagslegra aðstæðna viðkomandi eða erfiðra almennra aðstæðna í heimaríki eða í landi sem honum yrði vísað til. Kærunefnd telur, með vísan til orðalags ákvæðisins um „ríka þörf fyrir vernd“ auk lögskýringargagna sem fylgdu greininni, að dvalarleyfi á grundvelli 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga verði ekki veitt nema aðstæður, bæði almennar og sérstakar m.t.t. heilsufars og félagslegra þátta, auk atvika sem þar er vísað til, nái ákveðnu alvarleikastigi þegar málið er virt í heild.

Í athugasemdum við 74. gr. frumvarps til laga um útlendinga kemur fram að með ríkri þörf á vernd af heilbrigðisástæðum sé m.a. miðað við að um skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm sé að ræða og meðferð við honum væri aðgengileg hér á landi en ekki í heimaríki viðkomandi. Í þessu sambandi kemur jafnframt fram að meðferð teljist ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur er hér átt við þau tilvik þar sem meðferð sé til í heimaríkinu en viðkomandi eigi ekki rétt á henni. Þá kunni að falla undir 1. mgr. 74. gr. mjög alvarlegir sjúkdómar sem ekki teljast lífshættulegir, svo sem ef sýnt þykir að þeir muni valda alvarlegu óbætanlegu heilsutjóni eða óbærilegum þjáningum. Ef um langvarandi sjúkdóm sé að ræða væri ríkari verndarsjónarmið fyrir hendi ef sjúkdómur væri á lokastigi. Jafnframt væri rétt að líta til þess hvort meðferð hafi hafist hér á landi og ekki væri læknisfræðilega forsvaranlegt að rjúfa meðferð, sem og til atriða sem varði félagslegar aðstæður útlendings og horfur hans.

Í umræddum athugasemdum kemur einnig fram að í samræmi við ákvæði alþjóðlegra skuldbindinga og almennra laga sé lagt til að tekið sé sérstakt tillit til barna, hvort sem um er að ræða fylgdarlaus börn eða önnur börn. Í því ljósi og með hliðsjón af meginreglunni um að það sem barni er fyrir bestu skuli hafa forgang þegar teknar eru ákvarðanir um málefni þess, sbr. jafnframt 2. mgr. 10. gr. og 3. mgr. 25. gr. laga nr. 80/2016, telur kærunefnd að við mat á því hvort skilyrði 1. mgr. 74. gr. laganna séu fyrir hendi skuli taka sérstakt tillit til þess ef um barn er að ræða og skuli það sem er barni fyrir bestu haft að leiðarljósi við ákvörðun.

Krafa kæranda er byggð því að hún og börn hennar uppfylli skilyrði 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Annars vegar vegna erfiðra almennra aðstæðna í Írak og hins vegar vegna erfiðra félagslegra aðstæðna þeirra. Í því sambandi vísar kærandi m.a. til þess sem að framan hefur verið rakið um aðstæður í Írak og stöðu kvenna og barna þar í landi. Í athugasemdum með frumvarpi til laga um útlendinga er fjallað um erfiðar félagslegar aðstæður. Þar kemur fram að átt sé við að útlendingur hafi þörf á vernd vegna félagslegra aðstæðna í heimaríki og eru þar nefnd sem dæmi aðstæður kvenna sem hafa sætt kynferðislegu ofbeldi, sem leitt getur til erfiðrar stöðu þeirra í heimaríki, eða aðstæður kvenna sem ekki fella sig við kynhlutverk sem er hefðbundið í heimaríki þeirra og eiga á hættu útskúfun eða ofbeldi við endurkomu. Verndarþörf þjóðfélagshópa að öðru leyti myndi fara eftir aðstæðum í hverju máli.

Meðal gagna málsins er göngudeildarnóta frá bráðaþjónustu geðsviðs, dags. 9. mars 2021. Kemur þar fram að kærandi hafi leitað á heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins vegna andlegrar þreytu, svefnleysis, lítillar matarlystar og sjálfsvígshugsana. Kærandi hafi haft áhyggjur af framtíð barna sinna. Þá hafi fjölskyldan fengið synjun á umsókn þeirra um alþjóðlega vernd fyrr um daginn. Að mati viðkomandi sálfræðings hafi kærandi verið í aðstæðubundinni geðlægð sem hafi stjórnast af félagslegri stöðu hennar og fjölskyldunnar í tengslum við umsókn þeirra. Kæranda hafi verið ávísað lyfjum til að taka fyrir svefn og verið ráðlagt að fá aðstoð frá málastjóra til að leita á heilsugæsluna ef nauðsyn bæri til. Þá eru í málinu komunótur frá Göngudeild sóttvarna, dags. 13. október 2020 til 19. apríl 2021. Kemur þar fram að kærandi sé með áfallastreituröskun og hafi ekki farið út úr húsi vegna orkuleysis. Kærandi hafi greint sálfræðingi frá því að eiginmaður hennar hafi beitt hana andlegu ofbeldi og sé hún hrædd við hann. Hann verði æstur og reiður en hafi ekki beitt hana líkamlegu ofbeldi og sé góður við börnin þeirra. Sálfræðingur hennar hafi leiðbeint henni að leita til Kvennaathvarfsins og félagsþjónustunnar eftir aðstoð. Þá kemur fram í tölvubréfi, dags. 7. maí 2021, að kærandi hafi greint málastjóra fjölskyldunnar hjá Reykjavíkurborg frá því að hún hafi orðið fyrir alvarlegu líkamlegu ofbeldi í heimaríki. Kærandi hafi fengið sérstaka stuðningsþjónustu af hálfu Reykjavíkurborgar sem muni halda áfram.

Í ljósi framangreinds óskaði kærunefnd eftir því við talsmenn kærenda hinn 14. maí sl. að hann myndi ræða við kæranda um stöðu hennar og hvort hún myndi vilja koma á framfæri við nefndina frekari upplýsingum um það ofbeldi sem hún hafði greint frá. Til að mynda varðandi hver hafi beitt hana ofbeldi í heimaríki, hvenær það hafi gerst og hvort hún hefði í huga að leita eftir frekari aðstoð varðandi það ofbeldi sem hún hafi lýst að hafa orðið fyrir af hálfu eiginmanns síns hér á landi. Í svari talsmanns, dags. 18. maí 2021, kemur m.a. fram að kærandi hafi greint talsmanni og málastjóra sínum frá því að ofbeldið sem hún hafi orðið fyrir í heimaríki hafi átt sér stað þegar hún hafi verið 16 ára, áður en hún hafi kynnst eiginmanni sínum. Hún treysti sér ekki til að ræða þetta nánar en gæti rætt við sálfræðing um þetta. Í framhaldi af þessu var talsmanni kærenda leiðbeint um að framvísa frekari gögnum í málinu, þ. á m. varðandi M, og veittur frestur til 1. júní sl. til þess. Frekari gögn bárust ekki áður en kærunefnd úrskurðaði í máli kæranda, eiginmanns hennar og barna þeirra hinn 3. júní 2021.

Líkt og að framan er rakið afturkallaði kærunefnd umræddan úrskurð hinn 20. september 2021 vegna annmarka og tilkynnti kæranda að nýr úrskurður yrði kveðinn upp. Hinn 22. september 2021 barst kærunefnd greinargerð frá ráðgjafa Reykjavíkurborgar, dags. 20. september 2021, vegna kæranda. Kemur þar fram að að farið hafi að bera á alvarlegri vanlíðan og þunglyndi hjá kæranda í mars 2021. Hún hafi farið til heimilislæknis og fengið þar viðeigandi lyf og eftirfylgni, auk þess sem starfsmaður stuðningsþjónustu á vegum Reykjavíkurborgar hafi hitt hana tvisvar til þrisvar í viku. Þá hafi kæranda verið útveguð sálfræðiaðstoð á Göngudeild sóttvarna og verið í samtalsmeðferð hjá sálfræðingi er þar starfar. Kærandi hafi greint frá því að hún hafi verið 16 ára að aldri þegar henni hafi verið gert að giftast eiginmanni hennar. Hún hafi orðið fyrir líkamlegu og andlegu ofbeldi í æsku af hálfu foreldra sinna. Þá hafi hún sætt kynferðislegu, líkamlegu og andlegu ofbeldi af hálfu eiginmanns hennar eftir að þau gengu í hjónaband. Síðar hafi hann orðið viðskila við fjölskylduna og hafi hann dvalið í Þýskalandi og Hollandi í nokkur ár. Hinn 14. júní 2021 hafi kærandi greint frá því að hún vildi ekki búa áfram í sama húsnæði og eiginmaður hennar og hafi hann fallist á það. Þau hafi sofið í sitthvoru herberginu frá því að þau hafi komið til landsins og samskipti þeirra á milli hafi að lokum verið engin. Eiginmaður hennar hafi ekki tekið þátt í heimilislífi og ekki rætt við börn þeirra. Hann hafi verið fluttur í annað úrræði og hafi kærandi óskað eftir því að þurfa ekki að hitta hann aftur. Kærandi hafi hins vegar óskað eftir því að samkomulagi yrði náð um sameiginlega umgengni barna sinna við föður sinn.

Að teknu tilliti til framlagðra heilsufarsgagna er það mat kærunefndar að kærandi sé ekki í meðferð hér á landi sem óforsvaranlegt væri að rjúfa. Þá telur kærunefnd, að teknu tilliti til þeirra gagna sem nefndin hefur kynnt sér að kæranda og börnum hennar standi til boða aðgangur að heilbrigðisþjónustu í heimaríki, m.a. geðheilbrigðisþjónustu.

Fjallað hefur verið um erfiða stöðu kvenna í Írak og þær hindranir sem geti staðið í vegi fyrir konum er vilji losna úr þvinguðum hjónaböndum. Konum sé, lögum samkvæmt, heimilt að sækja um skilnað þegar sérstakar ástæður séu fyrir hendi. Í skilnaðarferli geti konur verið undir þrýstingi um að taka aftur saman við eiginmenn sína eða jafnvel gefa upp forræði barna sinna til feðra þeirra. Þá geti konur, sem sæki um skilnað í óþökk fjölskyldu- og/eða tengdafjölskyldu sinnar, átt á hættu að verða fyrir hefndaraðgerðum. Konur sem leggi fram kvörtun eða kæru til lögreglu vegna slíkra atburða sé ekki tryggð vernd samkvæmt írökskum lögum. Vegna framangreinds sé mikilvægt að konur sem hyggist sækja um skilnað í Írak geti treyst á stuðning fjölskyldu sinnar eða ættbálks.

Hinn 21. október 2021 óskaði kærunefnd eftir upplýsingum um fjölskylduaðstæður kæranda í heimaríki. Til að mynda hvaða ættingja hún eigi í heimaríki, hvort hún sé í einhverjum samskiptum við þá í dag og hvort hún geti treyst á stuðning þeirra. Í svari kæranda, dags. 2. nóvember 2021, kemur fram að kærandi eigi einungis systur að í heimaríki. Þær séu allar giftar og sé því litið svo á að þær tilheyri fjölskyldum eiginmanna sinna. Kærandi telur því að hún geti ekki reitt sig á stuðning þeirra, aðstoð eða vernd, yrði henni gert að snúa aftur til Íraks eins síns liðs með börnin sín.

Eins og að framan greinir hefur kærandi borið því við að hafa sætt ofbeldi af hálfu fjölskyldu hennar í heimaríki sem hafi m.a. þvingað hana til þess að giftast eiginmanni sínum þegar hún hafi verið 16 ára að aldri. Kærunefnd telur, í ljósi framangreinds, að ekki sé hægt að ganga að því vísu að kærandi muni njóta stuðnings fjölskyldu í heimaríki, þ. á m. við uppeldi barna hennar og við að losna úr hjúskap sem hafi verið litaður af líkamlegu- og andlegu ofbeldi. Í ljósi framlagðra gagna megi auk þess ætla að stuðningur eiginmanns kæranda við börn þeirra verði takmarkaður. Án slíks stuðnings telur kærunefnd óvíst að kærandi geti fengið þá aðstoð sem hún muni þurfa á að halda við endurkomu til heimaríkis, s.s. félagslega aðstoð og húsnæði fyrir fjölskylduna, svo að hún geti tryggt sér og börnum sínum fullnægjandi framfærslu og aðbúnað. Í ljósi þess, og að teknu tilliti til persónubundinna aðstæðna fjölskyldunnar, telur kærunefnd að félagslegar aðstæður kærenda og barna þeirra við endurkomu til heimaríkis séu slíkar að þær teljist erfiðar í skilningi 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga. Niðurstaða kærunefndar er byggð á heildstæðu mati á þeim aðstæðum sem bíði kæranda og barna hennar í heimaríki.

Að öllu framangreindu virtu er það niðurstaða kærunefndarinnar að veita beri kæranda og börnum hennar dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða, sbr. 74. gr. laga um útlendinga.

Samantekt

Með vísan til þess sem að framan er rakið þykir rétt að staðfesta ákvörðun Útlendingastofnunar hvað varðar umsóknir kæranda og barna hennar um alþjóðlega vernd hér á landi. Lagt er fyrir Útlendingastofnun að veita þeim dvalarleyfi skv. 1. mgr. 74. gr. laga um útlendinga.

Úrskurðarorð:

Lagt er fyrir Útlendingastofnun að veita kæranda og börnum hennar dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga. Ákvarðanir stofnunarinnar í málum þeirra varðandi umsóknir þeirra um alþjóðlega vernd eru staðfestar.

The Directorate is instructed to issue residence permits for the appellant and her children based on Article 74 of the Act on Foreigners. The decisions of the Directorate of Immigration in their cases related to their applications for international protection are affirmed.

Tómas Hrafn Sveinsson

Þorbjörg I. Jónsdóttir Sindri M. Stephensen

Efnisorð

Kærunefnd útlendingamála