Helstu nýmæli í nýjum heildarlögum um loftferðir

Ný heildarlög um loftferðir tóku gildi í dag en þau voru samþykkt á Alþingi 16. júní sl. Þau koma í stað eldri loftferðalaga sem að grunni til voru frá árinu 1998.

Markmið laganna er að stuðla að og tryggja öruggar, greiðar og skilvirkar flugsamgöngur í samræmi við stefnu stjórnvalda að teknu tilliti til neytendaverndar, umhverfissjónarmiða og þjóðréttarlegra skuldbindinga Íslands. Er það afar mikilvægt til að tryggja frekari vöxt og framgang samkeppnishæfrar flugstarfsemi hér á landi með umhverfisvænum hætti.

Skipta má helstu breytingum sem lögin fela í sér í tvo flokka:

Annars vegar eru breytingar er varða stjórn flugmála og eftirlit. Helgast þær fyrst og fremst af breytingum sem orðið hafa á síðastliðnum árum í tengslum við aðild Íslands að Flugöryggisstofnun Evrópusambandsins, EASA. Nú er með skýrari hætti kveðið á um verkaskiptingu Samgöngustofu og EASA í lögunum. Þessi verkaskipting á rót sína að rekja til nýrrar grunngerðar Evrópusambandsins á sviði flugs, reglugerðar (ESB) nr. 2018/1139 um almenningsflug og stofnun Flugöryggisstofnunar Evrópusambandsins o. fl., sem tekin verður upp í EES-samninginn á haustmánuðum. Umfang þessarar gerðar er mikið en hún tekur til nær allra þátta í flugstarfsemi, bæði einstaklinga og lögaðila í almenningsflugi, sem og verkefna og eftirlits yfirvalda.

Hins vegar breytingar á efnisákvæðum loftferðalaga til samræmis við þjóðréttarlegar skuldbindingar Íslands, bæði alþjóðlega samninga á sviði flugmála og EES-gerðir sem þegar hafa verið teknar upp í EES-samninginn eða bíða upptöku. Í lögunum eru heimildir til setningar reglugerða á þessu sviði styrktar. Tekið er tillit til samnings um sameiginlega Evrópska flugsvæðið sem Ísland gerðist aðili að 2006 og tók gildi hvað afmarkaða þætti varðar í desember 2017. Samningurinn kveður á um frjálsan markaðsaðgang, staðfesturétt, jöfn skilyrði til samkeppni og sameiginlegt regluverk. Jafnframt er tekið tillit til nýs viðauka um öryggisstjórnunarkerfi við Chicago-samninginn um alþjóðaflugmál. Loks er Montreal-samningurinn frá 1999, alþjóðasamningur um skaðabótaábyrgð flugrekenda, lögfestur.

Að auki fela lögin í sér ýmsar breytingar á öðrum lögum. Meginþorri þeirra varða leiðréttingu hugtaka og tilvísana, en einnig eru fáeinar efnisbreytingar. Veigamestu breytingar á lögum um rannsókn samgönguslysa varða skyldur nefndarinnar til að rannsaka flugslys og alvarleg flugatvik. Þá eru afmarkaðar breytingar gerðar á tekjuskattslögum og lögum um friðhelgi og forréttindi alþjóðastofnana, m.a. í því skyni að bregðast við athugasemdum Eftirlitsstofnunar EFTA.

Nánar um helstu breytingar

• Gildissvið útvíkkað. Gildissvið loftferðalaga er útvíkkað í samræmi við víðtækt gildissvið reglna Evrópusambandsins á sviði flugssamgangna, svo sem með tilliti til eftirlitshlutverks Flugöryggisstofnunar Evrópusambandsins með loftförum, aðilum og starfsemi í þriðju ríkjum og veitendum samevrópskrar þjónustu á sviði flugleiðsögu. Einnig taka lögin til annarra tækja og hluta sem ferðast geta um loftið en eru ekki loftför og sem ógnað geta öryggi loftferða.
• Ómönnuð loftför. Fjallað er um ómönnuð loftför og starfrækslu þeirra. Kveðið er á um skyldu til skráningar ómannaðra loftfara, að tilteknum skilyrðum uppfylltum og skráningarskyldu flugrekenda og umráðenda ómannaðra loftfara.
• Íslenskt yfirráðasvæði. Uppfærð hafa verið ákvæði er varða aðgang að íslensku yfirráðasvæði, m.a. með tilliti til ómannaðra loftfara, ríkisloftfara og flugréttinda, þ.e. réttar til flugs í ábataskyni um íslenskt yfirráðasvæði. Einnig er kveðið á um skyldu flugrekenda frá þriðju ríkjum til að afla sér flugöryggisvottunar Flugöryggisstofnunar Evrópusambandsins sem forsendu til flugs til, frá og innan Íslands.
• Verkaskipting um eftirlit. Í lögunum eru skýrð nánar og afmörkuð verkefni og eftirlit annars vegar Flugöryggisstofnunar Evrópusambandsins og hins vegar Samgöngustofu, samstarf þessara tveggja stofnana og möguleika á tilfærslu eftirlits. Jafnframt eru settar fram almennar kröfur til stjórnsýslu Samgöngustofu með vísan til fyrirliggjandi krafna sem þegar hafa verið innleiddar.
• Nýjar skrár. Samgöngustofu er falið að halda tvær nýjar skrár, auk fyrirliggjandi skrár um íslensk loftför. Annars vegar skrá um þá einstaklinga og fyrirtæki hér á landi sem starfrækja ómönnuð loftför og hins vegar skrá um tæki og hluti sem geta ferðast um loftið en eru ekki loftför.
• Lofthæfi. Á sviði lofthæfis eru nokkur nýmæli varðandi starfsemi sem háð er vottun á sviði hönnunar og framleiðslu framleiðsluvara á þessu sviði. Allt eru þetta efnisatriði sem þegar er fjallað um í fjölda EES-gerða sem þegar eru hluti EES-samningsins og hafa verið innleiddar í landsrétt.
• Neytendavernd. Á sviði neytendaverndar eru gerðar breytingar á afgreiðslu kvartana neytenda og kæruréttur til ráðherra er felldur niður. Þess í stað eru úrskurðir Samgöngustofu bindandi með aðfararheimild, nema sá flugrekandi eða rekstraraðili flugvallar sem kvörtun beinist gegn tilkynni innan 30 daga að hann hyggist ekki vera bundinn við úrskurð stofnunarinnar.
• Bótaábyrgð flugrekenda (Montreal-samningur). Með lögfestingu Montreal-samningsins frá 1999 um bótaábyrgð flugrekenda er jafnframt leitast við að skapa samningsákvæðum hans traustari grundvöll.
• Vinnuvernd flugverja. Ákvæði um vinnuvernd flugverja í áhöfn hafa verið styrkt einkum hvað varðar vinnu- og hvíldartíma og almenna umgjörð eftirlits.
• Flugvellir. Í kafla um flugvelli eru nokkur nýmæli. Kveðið er á um vottun öryggistengds flugvallarbúnaðar og þeirra sem veita flugafgreiðslu- og hlaðstjórnunarþjónustu.
• Samráð um skipulag flugvalla. Ný ákvæði eru um samráðsskyldu sveitarfélaga og rekstaraaðila flugvallar um vöktun flugvallarumhverfis. Þá eru ákvæði um skipulagsreglur yfirfarin og uppfærð, og kveðið er á um tilkynningarskyldu vegna hindrana og merkingar hindrana.
• Flugleiðsaga. Á sviði flugleiðsögu er nánar kveðið á um vottun starfsemi sem veitir flugumferð þjónustu. Gætir þar ýmsa nýmæla svo sem svonefnda u-rýmisþjónustu og samræmda upplýsingaþjónustu sem veitt er ómönnuðum loftförum. Einnig er nánar kveðið á um vottun kerfa og kerfishluta sem miðla upplýsingum til loftfara og frá þeim og bætt er við efnisákvæðum er varða þá þjónustuþætti sem falla þar undir.
• Skipulag loftrýmis. Ný ákvæði eru um skipulag og hönnun loftrýmisins, m.a. til að tryggja víðtækt samráð um þau atriði er varða nýtingu loftrýmisins sem ætlað er að gilda ótímabundið og tryggja miðlun upplýsinga um loftrýmismál.
• Bann við geðvirkum efnum. Kveðið er á um víðtækt bann við neyslu geðvirkra efna og Samgöngustofu veittar heimildir til eftirlits með því.
• Opinbert markaðseftirlit. Samgöngustofu er falið opinbert markaðseftirlit með vörum sem undir lögin falla, þ.m.t. ómönnuðum loftförum.
• Eftirlits- og valdheimildir. Í lögunum eru almennar eftirlits- og valdheimildir styrktar og Samgöngustofu fengið vald til að leggja á stjórnvaldssektir.

• Skoða ný heildarlög um loftferðir í Stjórnartíðindum - https://www.stjornartidindi.is/Advert.aspx?RecordID=34e344de-a58e-47cd-b3d2-be91380a4a3f