Ávarp umhverfis- og auðlindaráðherra við vígslu ofanflóðavarna í Bolungarvík

Ágætu Bolvíkingar og aðrir gestir,

það er mér sönn ánægja að vera hér með ykkur á þessum tímamótum þegar lokið er frágangi ofanflóðavarna hér í Bolungarvík.

Ofanflóð og þá einkum snjóflóð hafa valdið meira manntjóni á Íslandi en nokkrar aðrar náttúruhamfarir aðrar en sjóslys.  Frá upphafi 20. aldar hafa 196 manns látist í snjóflóðum og skriðuföllum á Íslandi.  Í kjölfar snjóflóðanna í Súðavík og á Flateyri 1995 þar sem 34 létust ákváðu stjórnvöld að hefja markvissar aðgerðir til þess að slíkir atburðir mundu ekki endurtaka sig hér á landi. Var löggjöf breytt og sveitarfélögum sem bjuggu við snjóflóðahættu gert skylt að láta fara fram skipulegt áhættumat á byggðum hættusvæðum og hefja á þeim grunni uppbyggingu snjóflóðavarna. Markmiðið með byggingu varnarmannvirkja er að tryggja svo sem kostur er öryggi íbúa á hættusvæðum gagnvart snjóflóðum sem og öðrum ofanflóðum.  Til þessara aðgerða myndu sveitarfélögin njóta fjárhagsaðstoðar Ofanflóðasjóðs í samræmi við reglur sjóðsins og viðurkennt verklag. Var umhverfisráðuneytinu falið að annast umsjón með framkvæmdinni af hálfu ríkisvaldsins og tók það formlega við verkefninu í ársbyrjun árið 1996. 

Jafnframt var starf Veðurstofu Íslands að snjóflóðavörnum aukið umtalsvert, svo og vinna stofnunarinnar við hættumat og vöktun vegna snjóflóða og annarra ofanflóða.

Við Íslendingar þekkjum flestum betur hvernig er að búa við náttúruvá.  Hér verða reglulega stórir jarðskjálftar, eldsumbrot verða með nokkurra ára millibili og aftakaveður koma hér af og til.  Landsmenn hafa aðlagað sig þessum aðstæðum og umfangsmikið rannsóknar- og vöktunarstarf er unnið í því skyni að tryggja hér lífvænleg skilyrði til búsetu.  Strax á árinu 1996 ákvað ráðuneytið að efla verulega rannsóknir á eðli snjóflóða og komu á öflugu eftirliti með snjóflóðahættu og gerð rýmingaráætlana, sem styðjast skyldi við þar til lokið yrði gerð varnarvirkja.

Þá var unnin yfirgripsmikil úttekt á öllum helstu snjóflóðahættusvæðum í byggð og metnir líklegir varnarkostir á hverjum stað.  Í framhaldi af þeirri úttekt var ákveðið í samráði við viðkomandi sveitarfélög að ráðast í byggingu varanlegra snjóflóðavarna og tryggja þannig öryggi fólks í byggð.  Um er að ræða stórt verkefni sem mun enn taka nokkur ár að ljúka að fullu, þó nú hafi verulega miðað í mjög auknu öryggi á flestum þeim þéttbýlisstöðum sem talið var að byggju við snjóflóðahættu. Mörg varnarvirki hafa þegar sannað gildi sitt.  
 
Bolvíkingar hafa um langan aldur lifað í nábýli við snjóflóðahættu í tengslum við umferð undir Óshlíð. Hættulegir snjóflóðafarvegir voru einnig vel þekktir í dreifbýlinu og í næsta nágrenni í Skálavík þar sem snjóflóð í mars 1910 kostaði fjóra lífið en fimm björguðust naumlega.  Snjóflóðahætta úr Traðarhyrnu varð þó ekki áhyggjuefni fyrr en eftir snjóflóðaslysin í Súðavík og á Flateyri 1995.  Snjóflóð sem féllu á hús við Dísarland árið 1997 færði mönnum svo heim sanninn um að grípa þyrfti til varnaraðgerða til þess að tryggja öryggi íbúa í þéttbýlinu. 

Hættusvæði vegna ofanflóða ná til nokkuð stórs hluta byggðarinnar hér í Bolungarvík og alls 50 hús með varanlega búsetu voru á hættusvæði C.  Því miður þurftu nokkur þessara húsa að víkja fyrir vörnunum en önnur hafa verið varin.  Ítarlegar upplýsingar um ofanflóðasögu Bolungarvíkur, og þá bæði vegna snjóflóða og skriðufalla, voru lagðar til grundvallar hættumatinu þegar það var unnið.  

Í dag fögnum við verklokum við gerð og frágang ofanflóðavarna hér í Bolungarvík.  Varnargarðarnir, ný jarðgöng milli Bolungarvíkur og Hnífsdals og yfirstandandi flutningur varaaflstöðvar Orkubús Vestfjarða hafa gerbreytt öryggi samfélagsins og eru þetta því  ánægjuleg tímamót. Varnargarðarnir hafa þegar haft mikil áhrif á líf íbúa. Tíðar rýmingar voru á efstu húsum í Bolungarvík en með tilkomu byggingu garðanna hefur það breyst. Sem dæmi má nefna að um jólaleytið síðastliðna tvo vetur gengu snjóflóðahrinur yfir norðanverða Vestfirði. Mörg hús voru rýmd og ljóst er að efsti hluti byggðarinnar í Bolungarvík hefði verið þar á meðal ef ekki væri fyrir hinar nýju varnir. Í lok árs 2012 féll snjóflóð á keilurnar og niður á milli þeirra og stöðvaðist skammt ofan við garðinn. Líklega hefði það flóð náð niður á efstu hús eins og byggðin var áður. 

Varnargarðarnir eru eins og vel sést hluti af bæjarlandslaginu og því var strax í undirbúningi verksins lögð áhersla á útlit mannvirkjanna, uppgræðslu og gerð göngustíga þannig að framkvæmdirnar féllu sem best að umhverfinu og stuðluðu um leið að bættri aðstöðu til útivistar og eru þegar orðnir fastir viðkomustaðir ferðafólks.  Það er því von mín að íbúar Bolungarvíkur og aðrir sem sækja bæinn heim muni njóta vel útivistar á svæðinu.

Aðkoma ráðuneytisins að þessum framkvæmdum hér í Bolungarvík hefur fyrst og fremst verið í gegnum Ofanflóðasjóð sem styrkir sveitarfélög til framkvæmda á þessu sviði samkvæmt áætlun um uppbyggingu varnarvirkja.  Það er mitt mat að framkvæmd þessi hafi  tekist afar vel og er hún öllum þeim sem að henni koma til mikils sóma. Vil ég sérstaklega þakka ráðgjöfum, verktökum og eftirlitsaðilum þeirra störf.

Ágætu Bolvíkingar, við erum hér í dag saman komin til þess að fagna því að gerð þessara varnarvirkja sé lokið og mannvirkin tilbúin til þess að takast á við það hlutverk sitt að tryggja íbúum bæjarins aukið öryggi gagnvart ofanflóðum.  

Ég vil því að lokum óska ykkur öllum til hamingju með þessi mannvirki og vona að þau verði íbúum Bolungarvíkur til farsældar um ókomna tíð.