Skýrsla starfshóps forsætisráðherra um viðbrögð stjórnsýslunnar við skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis
Á ríkisstjórnarfundi í morgun kynnti forsætisráðherra skýrslu starfshóps um viðbrögð stjórnsýslunnar við skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis: Aðdragandi og orsakir falls íslensku bankanna 2008 og tengdir atburðir. Hópnum var falið að taka skýrslu rannsóknarnefndarinnar til ítarlegrar umfjöllunar og meta þau atriði sem beinast kynnu sérstaklega að stjórnsýslunni og starfsháttum Stjórnarráðsins.
Meginniðurstöður starfshópsins eru eftirfarandi:
- Að hinn faglegi grundvöllur stjórnsýslunnar sé veikur, ekki bara vegna ómarkvissra pólitískra inngripa í störf hennar heldur einnig vegna smæðar eininga hennar, persónutengsla og ónógrar áherslu á faglega starfshætti. Á sama tíma sé umgjörðin utan um vinnulag ríkisstjórna með þeim hætti að hún stuðli ekki nægilega að samhentri forystu og ábyrgð við forystu framkvæmdarvaldsins en þar komi reyndar rangar áherslur í starfi stjórnmálaflokkanna einnig við sögu. Jafnframt virðist hið pólitíska vald búa við ófullnægjandi aðhald innan úr stjórnsýslunni og utan frá, hjá þingi, fjölmiðlum og mennta- og vísindastofnunum.
- Að leitast verði við að efla hinn faglega grundvöll stjórnsýslunnar með því að tryggja faglegar ráðningar æðstu stjórnenda og þróa áherslur í starfsmannamálum þannig að hún veiti stjórnendum hæfilega umbun og aðhald. Stærri ráðuneyti og stofnanir eru undirstaða í að styrkja hinn faglega grundvöll stjórnsýslunnar en það kallar á átak í sameiningu ráðuneyta og stofnana.
- Að bæta þurfi vinnubrögð og starfsaðstöðu hinnar pólitísku forystu framkvæmdarvaldsins. Þannig þurfi að skerpa á forystuhlutverki forsætisráðherra í ríkisstjórn og skapa markvissari umgjörð í lögum og eftir atvikum í stjórnarskrá, og skapa þar markvissari umgjörð um ríkisstjórnarfundi og ráðherranefndir. Einnig þurfi að huga að styrkingu hinnar pólitísku skrifstofu ráðuneytanna.
- Að huga þurfi sérstaklega að því hvernig bæta megi samhæfingu og reglufestu í stjórnsýslu ríkisins. Í því sambandi er lagt til að gert verði átak til að bæta vinnubrögð stjórnvalda og skýra skyldur starfsmanna hins opinbera, m.a. um skráningu upplýsinga og almennt um skýrleika og aga í vinnubrögðum. Þá er á það bent að þetta verkefni megi auðvelda með því að einfalda ráðuneytaskiptinguna og stofnanagerðina en einnig þarf að huga að því hvernig megi auka samstarf þvert á ráðuneyti og stofnanir. Í því efni þurfi sérstaklega að huga að forsendunum fyrir því að Stjórnarráðið geti í meira mæli starfað sem ein skipulagsheild.
- Að marka þurfi hlutverk, valdsvið og úrræði þeirra opinberu eftirlitsaðila með fjármálamarkaði sem um ræðir með skýrum hætti í lögum auk þess að tryggja starfsskilyrði þeirra þannig að þeir geti sinnt lögbundnum störfum sínum með fullnægjandi hætti. Áður en hugað verður að breytingum á lögum um fjármálamarkað sé þó nauðsynlegt að taka skýra afstöðu til þróunar fjármálamarkaðarins hér á landi í nánustu framtíð, þ.m.t. hvort mæta skuli séríslenskum aðstæðum við setningu laga.
- Að sterkara og samhentara framkvæmdarvald þurfi að búa við öflugt ytra aðhald. Það sé hlutverk Alþingis, og þó einkum stjórnarandstöðunnar, að veita framkvæmdarvaldinu slíkt aðhald. Styrkja þurfi forsendur fyrir slíku en einnig að huga að mikilvægi hinnar almennu þjóðfélagsumræðu eins og hún birtist í fjölmiðlum og gagnrýnu hlutverki mennta- og vísindastofnana.
Eins og fram kemur í skýrslu starfshópsins er mikilvægt að unnið verði með skipulegum hætti að því koma tillögum rannsóknarnefndarinnar í framkvæmd. Sú skýrsla sem hér liggur fyrir felur í sér góða greiningu á þeim tillögum sem rannsóknarnefndin hefur sett fram og beinast að stjórnsýslunni og starfsháttum í Stjórnarráðinu. Greiningu sem mun auðvelda stjórnvöldum að skipuleggja viðbrögð og úrvinnslu á tillögum rannsóknarnefndarinnar. Mikilvægt er að fylgja því fast eftir með reglubundnum hætti hvernig þeirri vinnu miðar áfram. Mun forsætisráðherra og ráðuneyti hans beita sér sérstaklega í eftirfylgni hvað þetta varðar um leið og því er beint til allra ráðherra og starfsmanna ráðuneytanna að taka skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis sem og skýrslu starfshópsins til ítarlegrar skoðunar og athugunar á sínum vettvangi. Í þeirri vinnu sem framundan er verður lögð áhersla á að eiga gott samstarf við þingmannanefndina sem hefur með úrvinnslu rannsóknarskýrslunnar að gera af hálfu Alþingis.
Starfshópinn skipuðu: Gunnar Helgi Kristinsson, prófessor í stjórnmálafræði við Háskóla Íslands og formaður hópsins, Oddný Mjöll Arnardóttir, prófessor við lagadeild Háskólans í Reykjavík, Ómar H. Kristmundsson, dósent í opinberri stjórnsýslu við Háskóla Íslands, Kristín Benediktsdóttir, hdl., og Trausti Fannar Valsson, lektor við lagadeild Háskóla Íslands. Með þeim starfaði Ágúst Geir Ágústsson, skrifstofustjóri í forsætisráðuneytinu.
Starfshópurinn mun kynna skýrslu sína á sérstökum blaðamannafundi sem haldinn verður í Þjóðmenningarhúsinu kl. 13:30 í dag, föstudag.