Skýrsla starfshóps um stefnumótun í málefnum geðsjúkra

Starfshópur heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra um stefnumótun í málefnum geðsjúkra skilaði skýrslu sinni til ráðherra þann 10. október 1998. Boðið er upp á aðgang að hverjum kafla skýrslunnar hér að neðan.

1 Inngangur
2 Geðsjúkdómar
3 Geðlækningar á sjúkrahúsum
4 Aðrar stofnanir sem sinna geðsjúkum
5 Sérstakir hópar með geðsjúkdóma

6 Þjónusta við fullorðna með langvinna sjúkdóma
7 Lög er varða þjónustu við geðsjúka. Réttargeðlækningar
8 Sérhæfður mannafli sem sinnir geðsjúkum
9 Frjáls félagasamtök
10 Aðstandendur
11 Kennsla og rannsóknir

Hér að neðan er efnisyfirlit skýrslunnar, þar sem hægt er að sjá undirkafla hennar.

Efnisyfirlit

1 Inngangur
1.1 Skipun starfshópsins og störf
1.2 Helstu áhersluatriði
1.3 Aðrir kaflar skýrslunnar

2 Geðsjúkdómar
2.1 Tíðni geðraskana
2.1.1 Algengi geðraskana
2.1.2 Nýgengi
2.1.3 Sjúkdómslíkur
2.1.4 Niðurstöður
2.1.5 Heimildir

2.2 Forvarnir gegn geðsjúkdómum
2.2.1 Hvað hindrar helst forvarnaráætlanir gegn geðsjúkdómum?
2.2.2 Áhættuþættir og verndandi þættir er varða geðsjúkdóma
2.2.3 Forvarnaraðgerðir og rannsóknir erlendis
2.2.4 Forvarnir gegn geðsjúkdómum á Íslandi
2.2.5 Umræða
2.2.6 Tillögur
2.2.7 Heimildir

2.3 Byrði og kostnaður vegna geðsjúkdóma
2.3.1 Inngangur
2.3.1.1 Heimildir
2.3.2 Örorka samfara geðsjúkdómum
2.3.2.1 Samanburður við önnur Norðurlönd
2.3.2.2 Sjúkdómsgreiningar örorkuþega
2.3.3 Geðlyf - breytingar á notkun, kostnaður
2.3.3.1 Samantekt um geðlyf
2.3.3.2 Tillögur um geðlyf
2.3.4 Kostnaður af rekstri sjúkrastofnana
2.3.5 Kostnaður af félagslegri þjónustu
2.3.6 Samantekt
2.3.7 Heimildir

2.4 Áhrif sjúklingsins á þjónustuna
2.4.1 Aukin völd notenda
2.4.2 Um aukin áhrif í þessari skýrslu
2.4.3 Tillögur

3 Geðlækningar á sjúkrahúsum
3.1 Geðdeildir sérgreinasjúkrahúsa
3.1.2 Geðdeild Landspítala
3.1.3 Geðsvið Sjúkrahúss Reykjavíkur
3.1.4 Geðdeild Fjórðungssjúkrahússins á Akureyri
3.1.5 Fjöldi sjúkrarúma fyrir geðsjúka á Íslandi á 1000 íbúa miðað við önnur Norðurlönd
3.1.6 Niðurstaða
3.1.7 Tillögur

3.2 Aðrar stofnanir
3.2.1 Reykjalundur
3.2.2 Sogn

4 Aðrar stofnanir sem sinna geðsjúkum
4.1 Inngangur

4.2 Héraðs- og fjórðungssjúkrahús
4.2.1 Könnun á vistunarupplýsingum 16 landsbyggðarsjúkrahúsa
4.2.2 Umræða
4.2.3 Niðurstaða

4.3 Þjónusta utan sjúkrahúsa
4.3.1 Heilsugæsla
4.3.1.1 Þjónusta við geðsjúka á heilsugæslustöðvum
4.3.1.2 Íslensk könnun á þörf fyrir sálfræðiþjónustu í heilsugæslu
4.3.1.3 Forvarnir gegn geðsjúkdómum í heilsugæslunni
4.3.2 Málefni geðsjúkra í héruðum landsins
4.3.2.1 Frá héraðslækni Suðurlands
4.3.2.2 Frá héraðslækni Austurlands
4.3.2.3 Frá héraðslækni Norðurlands vestra
4.3.2.4 Frá héraðslækni Reykjaneshéraðs
4.3.3 Sérfræðiþjónusta utan sjúkrahúsa 1993

4.4 Fjölskylduráðgjöf
4.4.1 Samvist
4.4.2 Aðrir aðilar sem veita fjölskylduráðgjöf

4.5 Umræða

4.6 Tillögur til úrbóta á geðheilbrigðisþjónustu á vegum
heilsugæslunnar

4.7 Heimildir

5 Sérstakir hópar með geðsjúkdóma
5.1 Börn og unglingar
5.1.1 Mikilvægi geðheilbrigðis hjá börnum og unglingum
5.1.2 Algengi geðheilbrigðisvandamála hjá börnum og unglingum
5.1.2.1 Algengi helstu geðraskana og tengdra þroskaraskana enskra barna og unglinga (2)
5.1.2.2 Íslenskar rannsóknir á algengi geðheilsuvanda hjá börnum og unglingum
5.1.3 Stefnumótun nokkurra nágrannalanda í geðheilbrigðismálum barna og unglinga
5.1.3.1 Svíþjóð
5.1.3.2 Bandaríkin
5.1.3.3 Bretland
5.1.4 Geðheilbrigðisþjónusta fyrir börn, unglinga og fjölskyldur þeirra á Íslandi
5.1.4.1 Grunnþjónusta
5.1.4.1.1 Mæðravernd/fjölskylduvernd
5.1.4.1.1.1 Nýja barnið
5.1.4.1.2 Ungbarnaeftirlit
5.1.4.1.3 Skólaheilsugæsla
5.1.4.2 Sérhæfð þjónusta fagaðila
5.1.4.2.1 Sálfræði og sérkennsludeild (SOS deild) dagvistar barna í Reykjavík
5.1.4.2.2 Sérfræðiþjónusta skóla
5.1.4.2.3 Heilsugæslan
5.1.4.2.4 Einyrkjar á einkareknum stofum
5.1.4.2.5 Fjölskyldumiðstöð vegna "barna í vanda"
5.1.4.2.6 Samvist - Fjölskylduþjónusta Mosfellsbæjar og Reykjavíkurborgar
5.1.4.2.7 Hlutverk sveitarfélaga
5.1.4.2.8 Rauða kross húsið
5.1.4.3 Stofnanaþjónusta
5.1.4.3.1 Barna- og unglingageðdeild Landspítalans, BUGL
5.1.4.3.2 Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins, GRR
5.1.4.3.3 Barnaverndarstofa
5.1.4.3.4 Samtök áhugamanna um áfengis- og vímuefnavandamálið, SÁÁ
5.1.5 Umræður og tillögur starfshópsins um stefnumótun í geðheilbrigðismálum barna og unglinga
5.1.5.1 Umræða
5.1.5.2 Tillögur til úrbóta
5.1.5.3 Sérstakar tillögur starfshópsins varðandi úrbætur í málefnum barna- og unglingageðdeildar Landspítalans, BUGL
5.1.6 Heimildir

5.2 Öldrunargeðheilbrigðisþjónusta

5.2.1 Inngangur
5.2.2 Skipulag öldrunargeðheilbrigðisþjónustu í öðrum löndum
5.2.3 Skipulag á Íslandi
5.2.4 Lausleg áætlun um þörf á þjónustu við aldraðra með geðsjúkdóma næstu áratugi
5.2.5 Valkostir í skipulagi þjónustunnar
5.2.6 Umræða
5.2.7 Tillögur um aðgerðir
5.2.8 Heimildaskrá
5.2.9 Viðauki I
5.2.10 Viðauki II

5.3 Áfengi og önnur vímuefni - Staðan nú og tillögur að stefnumótun
5.3.1 Stærð vandans og forsendur meðferðar
5.3.1.1 Skilgreining á hugtökum
5.3.1.2 Eitt stærsta heilbrigðisvandamálið
5.3.1.3 Tíðni áfengis-, tóbaks- og vímuefnafíknar
5.3.1.4 Áfengisneysla Íslendinga
5.3.1.5 Heilsutjón, dauðsföll og félagsleg vandamál tengd áfengisneyslu
5.3.1.6 Útgjöld tengd áfengisneyslu
5.3.1.7 8,7% af tekjum ríkisins vegna áfengissölu fara til áfengismeðferðar
5.3.2 Stefnuyfirlýsing Evrópudeildar WHO um áfengi
5.3.3 Lög, tillögur að lagabreytingum og skýrslur um stefnumótun
5.3.3.1 Núgildandi stofnlög sem fjalla um áfengi, tóbak og ólögleg fíkniefni
5.3.3.2 Nýlegar tillögur að lagabreytingum í þessum málaflokki
5.3.3.3 Helstu opinberar skýrslur varðandi stefnumótun
5.3.3.4 Áskorun starfshópsins til ráðherra, alþingismanna og landlæknis vegna hugmynda um lækkun áfengiskaupaaldurs
5.3.4 Forvarnir. Fyrsta stigs forvarnir
5.3.4.1 Markhópar
5.3.4.2 Verkefnaáætlun ríkisstjórnarinnar vegna stefnu um fíkniefnavarnir
5.3.4.3 Framtíðarsýn ÁTVR í mótsögn við stefnu ríkisstjórnarinnar
5.3.4.4 Framkvæmdaáætlanir einstakra ráðuneyta
5.3.4.5 Aðrir opinberir framkvæmdaaðilar
5.3.4.6 Starfsemi félagasamtaka
5.3.4.7 Helstu forvarnarverkefni
5.3.4.8 Kostnaður vegna fyrsta stigs forvarna
5.3.4.9 Umræða um forvarnir
5.3.4.10 Tillögur að stefnumótun varðandi forvarnir
5.3.5 Meðferð og endurhæfing. Annars og þriðja stigs forvarnir
5.3.5.1 Unglingar með áfengis- og annan vímuefnavanda
5.3.5.2 Tillögur að stefnumótun varðandi áfengis- og annars vímuefnavanda barna og unglinga
5.3.5.3 Inngrip við almenna heilsugæslu
5.3.5.4 Fangelsin
5.3.5.5 Áfengisfíkn og langvinnir alvarlegir geðsjúkdómar
5.3.5.6 Kostnaður við meðferð og endurhæfingu
5.3.6 Tillögur að stefnumótun varðandi áfengis- og aðra vímuefnameðferð fullorðinna
5.3.6.1 Markmið, eftirlit og endurskoðun
5.3.6.2 Fjölbreytt meðferðarúrræði
5.3.6.3 Samvinna um sérhæfingu, samskráningu og greiningarmiðstöð
5.3.6.4 Markvissar vinnureglur
5.3.6.5 Árangursrannsóknir
5.3.6.6 Menntun og laun starfsfólks
5.3.6.7 Kostnaður
5.3.6.8 Ódýrasta meðferðin gerð aðgengilegri
5.3.6.9 Áfengis- og tóbaksmeðferð
5.3.7 Samstarf við aðrar þjóðir
5.3.8 Samantekt á helstu atriðum og tillögum að stefnumörkun vegna áfengis- og annarra vímuefnaraskana
5.3.8.1 Umfang vandans
5.3.8.2 Forvarnir
5.3.8.3 Meðferð og endurhæfing
5.3.9 Heimildir

5.4 Sjálfsvíg
5.4.1 Formáli
5.4.2 Samantekt á nokkrum niðurstöðum nefndar um sjálfsvíg
5.4.3 Helstu tillögur nefndar um sjálfsvíg um leiðir til úrbóta:
5.4.4 Tíðni sjálfsvíga miðað við 100 þús. íbúa í nokkrum löndum, skipt eftir kyni og aldri
5.4.5 Tillögur stefnumótunarhópsins varðandi sjálfsvíg

5.5 Ofbeldi og afleiðingar þess
5.5.1 Tegundir ofbeldis
5.5.2 Afleiðingar ofbeldis
5.5.3 Langtímaeinkenni
5.5.4 Móttaka fyrir fórnarlömb kynferðisofbeldis
5.5.5 Sjálfshjálparþjónusta
5.5.6 Tillögur að skipulagi á þjónustu
5.5.7 Heimildaskrá

5.6 Geðrænar afleiðingar áfalla
5.6.1 Inngangur
5.6.2 Forsaga áfallahjálpar á Íslandi
5.6.3 Tillögur fram komnar um áfallahjálp
5.6.4 Núverandi fyrirkomulag
5.6.5 Tillögur starfshópsins um áfallahjálp og bráðamóttökur geðdeilda
5.6.6 Heimildaskrá

6 Þjónusta við fullorðna með langvinna sjúkdóma
6.1 Skilgreiningar
6.2 Saga
6.3 Tíðni
6.4 Forvarnir
6.5 Forgangsröðun

6.6 Álitsgerðir
6.6.1 Álit Geðlæknafélags Íslands
6.6.2 Álit Geðhjálpar

6.7 Núverandi þjónusta við geðfatlaða
6.7.1 Stuðningsþjónusta Geðhjálpar
6.7.2 Öryrkjabandalag Íslands
6.7.3 Langlegudeildir sjúkrahúsa

6.8 Löggjöf
6.8.1 Breyting á lögum um málefni fatlaðra
6.8.2 Lög um félagslega þjónustu sveitarfélaga
6.8.3 Úr Lögum um almannatryggingar nr. 117/1993
6.8.4 Úr Lögum um félagslega aðstoð nr. 118/1993
6.8.5 Úr handbók Tryggingastofnunar ríkisins (jan. 1998)

6.9 Félagsleg aðstoð við geðfatlaða samkvæmt lögum um málefni fatlaðra
6.9.1 Réttindi geðfatlaðra
6.9.2 Búsetuúrræði
6.9.3 Tengsl heilbrigðis- og félagsmálaráðuneyta í málefnum fatlaðra
6.9.3.1 Lög um aðstoð við þroskahefta
6.9.3.2 Lög um málefni fatlaðra
6.9.3.3 Þrjú ráðuneyti
6.9.3.4 Núverandi lög um málefni fatlaðra
6.9.3.5 Endurskoðun á lögum um málefni fatlaðra
6.9.3.6 Hlutverk svæðisskrifstofa
6.9.3.7 Flutningur á þjónustu frá ríki til sveitarfélaga
6.9.3.8 Tengsli milli ráðuneyta ekki lengur fyrir hendi
6.9.3.9 Átak í fræðslumálum

6.10 Þjónusta svæðisskrifstofa málefna fatlaðra við geðsjúka
6.10.1 Svæðisskrifstofa Reykjavíkur
6.10.1.1 Bréf frá Svæðisskrifstofu málefna fatlaðra í Reykjavík
6.10.2 Svæðisskrifstofa um málefni fatlaðra á Reykjanesi
6.10.3 Svæðisskrifstofa Vesturlands
6.10.4 Svæðisskrifstofa Vestfjarða
6.10.5 Svæðisskrifstofa Norðurlands vestra
6.10.6 Félags- og heilsugæslusvið Akureyrarbæjar
6.10.7 Svæðisskrifstofa Austurlands
6.10.8 Svæðisskrifstofa Suðurlands

6.11 Áfengisfíkn og langvinnir alvarlegir geðsjúkdómar
6.11.1 Skilgreining á vandanum
6.11.2 Tíðnitölur
6.11.3 Ófullnægjandi þjónusta
6.11.4 Tillögur til úrbóta
6.11.5 Heimildir

6.12 Niðurstaða
6.12.1 Umræða
6.12.2 Stefnumótun
6.12.3 Tillögur

7 Lög er varða þjónustu við geðsjúka. Réttargeðlækningar
7.1 Úr Lögum um réttindi sjúklinga nr. 74, 28. maí, 1997

7.2 Lögræðislög
7.2.1 Úr umsögn starfshópsins um frumvarpið
7.2.1.1 Athugasemdir við I. kafla
7.2.1.2 Athugasemdir við II. kafla
7.2.1.3 III. kafli
7.2.1.4 IV. kafli
7.2.1.5 Um fylgiskjal frá fjárlagaskrifstofu
7.2.2 Tíðni nauðungarinnlagna
7.2.3 Nauðungarinnlagnir á öðrum Norðurlöndum
7.2.4 Umræða

7.3 Réttargeðlækningar
7.3.1 Ósakhæfir afbrotamenn
7.3.1.1 Inngangur
7.3.1.2 Aðdragandi og lagaleg rök fyrir stofnun réttargeðdeildarinnar að Sogni
7.3.1.3 Réttargeðþjónusta
7.3.1.4 Löggjöf
7.3.1.5 Undirbúningur
7.3.1.6 Meðferð
7.3.1.6.1 Meðferðarteymi
7.3.1.6.2 Umhverfismeðferð
7.3.1.6.3 Fjölskylduvinna
7.3.1.6.4 Skóli
7.3.1.6.5 Starfsþjálfun
7.3.1.6.6 Staða starfsþjálfa lögð niður
7.3.1.7 Umfang og árangur meðferðarstarfs
7.3.1.7.1 Ósakhæfir sjúklingar á Sogni
7.3.1.7.2 Sakhæfir sjúklingar á Sogni
7.3.1.7.3 Fjöldi sjúklinga sem fengið hafa meðferð á Sogni
7.3.1.8 Aflétting/rýmkun öryggisgæsludóma - útskriftir
7.3.1.8.1 Hlutverk tilsjónarmanna
7.3.1.8.2 Útskriftarferlið
7.3.1.8.3 Niðurstöður dóma
7.3.1.9 Sambýli - Búseta
7.3.1.9.1 Sjúklingar sem útskrifast hafa frá Sogni
7.3.1.9.2 Skortur á búsetuúrræðum
7.3.1.10 Göngudeild- eftirmeðferð
7.3.1.10.1 Eftirmeðferð frá Sogni
7.3.1.10.2 Kostnaður vegna eftirmeðferðar
7.3.1.11 Geðheilbrigðisþjónusta við fanga
7.3.1.12 Brýnustu þarfir
7.3.1.12.1 Endurskoðun löggjafar
7.3.1.12.2 Sérhæft sambýli
7.3.1.12.3 Göngudeild í Reykjavík
7.3.1.12.4 Fjölgun fagfólks
7.3.1.12.5 Fjármagn til fræðslu
7.3.1.13 Lokaorð
7.3.1.14 Heimildir og ítarefni
7.3.1.15 Rekstrartekjur og gjöld réttargeðdeildarinnar að Sogni árin 1992-1997
7.3.2 Umræða um greinargerð um starfsemina að Sogni
7.3.3 Geðheilbrigðisrannsóknir fyrir dómstóla
7.3.3.1 Ákvæði er varða geðheilbrigðisrannsóknir í lögum um meðferð opinberra mála
7.3.3.2 Fjöldi rannsókna
7.3.3.3 Heimildir

7.4 Heilbrigðisþjónusta við fanga
7.4.1 Fangavarðafélag Íslands
7.4.2 Nefnd Evrópuráðsins
7.4.3 Reglur Ráðherranefndar 1998
7.4.4 Nefnd heilbrigðisráðherra um málefni fanga 1995
7.4.5 Vistun sakhæfra geðsjúkra fanga á geðdeildum sjúkrahúsa

7.5 Stefnumótun og tillögur

8 Sérhæfður mannafli sem sinnir geðsjúkum
8.1 Skrá yfir íslenska lækna
8.1.1 Geðlæknar
8.1.2 Geðlæknar á einkastofum
8.1.3 Menntun geðlækna
8.1.4 Barna- og unglingageðlæknar

8.2 Iðjuþjálfun
8.2.1 Inngangur
8.2.2 Þjónusta iðjuþjálfa og starfsvettvangur
8.2.3 Þróun og framtíðarsýn
8.2.4 Niðurstaða

8.3 Sálfræðiþjónusta
8.3.1 Um sálfræðinga
8.3.2 Störf sálfræðinga á sjúkrahúsum
8.3.3 Um sérfræðinga í klínískri sálfræði
8.3.3.1 Álit FSKS
8.3.3.2 Tillögur til úrbóta
8.3.4 Sálfræðingar á einkastofum

8.4 Félagsráðgjöf í geðheilbrigðisþjónustu
8.4.1 Inngangur
8.4.2 Inntak
8.4.3 Félagsráðgjafaþjónusta á einkareknum stofum
8.4.4 Lokaorð

8.5 Geðhjúkrun
8.5.1 Geðhjúkrunarfræðingar á Íslandi
8.5.2 Hlutverk geðhjúkrunarfræðinga
8.5.3 Menntun geðhjúkrunarfræðinga
8.5.4 Tillögur
8.5.5 Lokaorð
8.5.6 Heimildir

8.6 Greiðslur almannatrygginga til sálfræðinga og félagsráðgjafa
8.6.1 Umsögn starfshópsins

9 Frjáls félagasamtök
9.1 Öryrkjabandalag Íslands, Hátúni 10, Reykjavík

9.2 Geðhjálp
9.2.1 Starfsemi félagsins
9.2.2 Stuðningsþjónusta Geðhjálpar
9.2.3 Framtíðaráform
9.2.4 Stefnumótun Geðhjálpar í geðheilbrigðismálum
9.2.5 Löggjöf um geðsjúka

9.3 Geðverndarfélag Íslands
9.4 Geðverndarfélag Akureyrar
9.5 Rauði kross Íslands

10 Aðstandendur
10.1 Aðstandendur geðsjúkra
10.2 Mikilvægi þjónustu við aðstandendur geðsjúkra
10.3 Fjölskyldumiðuð þjónusta
10.4 Tillögur og niðurstöður
10.5 Heimildir

11 Kennsla og rannsóknir
11.1 Almennt um kennslu
11.2 Geðlækningar
11.3 Félagsráðgjöf
11.4 Geðhjúkrun
11.5 Sálfræði
11.6 Rannsóknir í geðsjúkdómafræðum
11.7 Tillögur um kennslu og rannsóknir