Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 491/2019

Miðvikudaginn 22. apríl 2020

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Anna Rut Kristjánsdóttir lögfræðingur.

Með kæru, dags. 21. nóvember 2019, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 15. september 2017 um að stöðva milligöngu meðlagsgreiðslna til kæranda og ákvörðun stofnunarinnar frá 23. ágúst 2019 um upphafstíma milligöngu meðlagsgreiðslna til kæranda.

I. Málsatvik og málsmeðferð

Með rafrænni umsókn 30. ágúst 2017 sótti kærandi um milligöngu meðlagsgreiðslna frá 28. ágúst 2017 sem Tryggingastofnun ríkisins samþykkti með bréfi, dags. 13. september 2017. Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 15. september 2017, var kæranda tilkynnt að milliganga meðlagsgreiðslna yrði stöðvuð þar sem að við nánari skoðun hafi komið í ljós að meðlagssamningurinn hafi verið ódagsettur og teldist því ekki gildur. Var kæranda veittur frestur til 13. október 2017 til að leggja fram leiðréttan samning en leiðréttur samningur var ekki lagður fram. Með bréfi, dags. 16. október 2017, var kæranda tilkynnt um að greiðslur meðlags hefðu verið stöðvaðar og að krafa yrði mynduð vegna september 2017. Með rafrænni umsókn 20. ágúst 2019 sótti kærandi að nýju um milligöngu meðlagsgreiðslna frá 28. ágúst 2017. Meðfylgjandi umsókn kæranda var leiðréttur meðlagssamningur frá 20. ágúst 2019. Tryggingastofnun ríkisins samþykkti milligöngu meðlagsgreiðslna tólf mánuði aftur í tímann, eða frá 1. ágúst 2018.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 21. nóvember 2019. Með bréfi, dags. 26. nóvember 2019, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 9. desember 2019, barst greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 10. desember 2019. Með tölvubréfum 8. janúar 2020 bárust athugasemdir frá kæranda og voru þær sendar Tryggingastofnun ríkisins með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 14. janúar 2020. Efnislegar athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Af meðfylgjandi gögnum með kæru má ráða að kærðar séu tvær ákvarðanir Tryggingastofnunar ríkisins, annars vegar ákvörðun, dags. 15. september 2017, er varðar stöðvun meðlags, og hins vegar ákvörðun stofnunarinnar, dags. 23. ágúst 2019, er varðar upphafstíma milligöngu meðlags til kæranda.

Í athugasemdum kæranda frá 8. janúar 2020 kemur fram að umsókn kæranda til Tryggingastofnunar frá 30. ágúst 2017 sé enn í gildi. Það sé galið að segja að einungis megi greiða eitt ár aftur í tímann því að það eigi að greiða samkvæmt þeirri umsókn. Kærandi hafi reynt að ræða við starfsmann stofnunarinnar um að þetta væri ekki nýr samningur og það hafi verið starfsmaðurinn sem hafi þvingað hann til að sækja um aftur. Hann hafi ekki þurft að sækja um aftur, umsókn hans hafi verið móttekin 30. ágúst 2017, en það hafi vantað stimplaða dagsetningu á samninginn. Kærandi og barnsmóðir hans hafi skrifað undir þennan samning sem vottaður hafi verið af starfsmönnum sýslumanns. Kærandi hafi talið að hann væri að fá meðlag allan tímann þar sem greiðslur frá Tryggingastofnun hafi hækkað. Kærandi hafi aldrei efast um það þar sem ekki sé hægt að slíta sundur lögheimili og meðlag.

Kærandi greinir frá aðdraganda meðlagssamningsins og andlegum veikindum sínum. Þá segir að kærandi hafi ekki farið í póstkassann sinn og að hann hafi ekki lært á „Mínar síður“ fyrr en síðastliðið sumar. Stofnunin hefði auðveldlega getað hringt í kæranda á sínum tíma og þá hefði stofnunin einnig getað bjargað þessu án hans aðkomu. Það sé galið að segja að einungis megi greiða eitt ár aftur í tímann, það eigi að greiða eftir umsókninni frá 30. ágúst 2017. Kærandi spyrji af hverju honum hafi verið greiddur barnalífeyrir en ekki meðlag.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram að kærður sé upphafstími milligöngu meðlagsgreiðslna til kæranda.

Málavextir séu þeir að með bréfi Tryggingastofnunar, dags. 23. ágúst 2019, hafi stofnunin samþykkt að hafa milligöngu um meðlag til kæranda með syni hans frá 1. ágúst 2018 þar sem ekki væri heimilt að hafa milligöngu um meðlag lengra en 12 mánuði aftur í tímann. Kærandi hafði óskað eftir milligöngu meðlags frá 28. ágúst 2017, sbr. rafræna umsókn, dags. 20. ágúst 2019.

Forsaga málsins sé sú að kærandi hafi með rafrænni umsókn 30. ágúst 2017 sótt um milligöngu meðlagsgreiðslna og á sama tíma hafi verið skilað inn ódagsettri staðfestingu á samkomulagi um lögheimili og meðlag frá Sýslumanninum á höfuðborgarsvæðinu þar sem komi fram að barnsmóðir kæranda skuli greiða honum meðlag með syni þeirra frá 1. september 2017 til 18 ára aldurs. Tryggingastofnun hafi samþykkt að hafa milligöngu um meðlagið frá þeim tíma, sbr. bréf stofnunarinnar, dags. 13. september 2017.

Með bréfi, dags. 15. september 2017, hafi kæranda verið tilkynnt að þar sem meðlagsákvörðunin hafi verið ódagsett væri hún ekki gild og því yrði milliganga meðlagsins stöðvuð frá 1. október 2017 nema leiðréttur samningur bærist. Þar sem leiðréttur samningur hafi ekki borist stofnuninni hafi kæranda verið sent bréf, dags. 16. október 2017, þar sem komið hafi fram að milliganga meðlagsins hefði verið stöðvuð frá 1. september 2017, eða frá þeim tíma sem það hafi verið sett í gang og að fyrir lægi ofgreiðsla að fjárhæð 31.679 kr.

Kærufrestur vegna ákvarðana Tryggingastofnunar frá því í september og október 2017 sé löngu liðinn, sbr. 13. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar.

Í 67. gr. barnalaga nr. 76/2003 sé kveðið á um greiðsluskyldu Tryggingastofnunar. Þar segi að Tryggingastofnun sé skylt að greiða rétthafa greiðslna, samkvæmt IV. og IX. kafla, sem búsettur sé hér á landi, samkvæmt dómi, dómsátt, úrskurði sýslumanns eða samningi staðfestum af honum, þó innan þeirra marka sem lög um almannatryggingar setji.

Í 63. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar sé kveðið á um það að hver sá sem fái úrskurð stjórnvalds um meðlag með barni sem hann hafi á framfæri sínu, eða um aðrar greiðslur samkvæmt IX. kafla barnalaga nr. 76/2003, geti snúið sér til Tryggingastofnunar ríkisins og fengið fyrirframgreiðslu meðlags eða annarra framfærsluframlaga samkvæmt úrskurðinum. Í 4. mgr. sömu greinar segi síðan að Tryggingastofnun sé einungis heimilt að greiða meðlag aftur í tímann í allt að 12 mánuði, talið frá byrjun þess mánaðar sem stjórnvaldsúrskurður, staðfestur samningur eða vottorð sýslumanns um að hann hafi veitt viðtöku ósk móður um öflun faðernisviðurkenningar berist stofnuninni.

Í 6. mgr. 63. gr. laga um almannatryggingar segi að heimilt sé að setja reglugerð um framkvæmd greinarinnar. Það hafi verið gert með reglugerð nr. 945/2009 um framkvæmd meðlagsgreiðslna og annarra framfærsluframlaga. 

Í 7. gr. reglugerðarinnar í III. kafla segi að heimilt sé að greiða meðlag í allt að 12 mánuði aftur í tímann, talið frá byrjun þess mánaðar sem gögn samkvæmt 5. gr. berist Tryggingastofnun, þ.e. umsókn og meðlagsákvörðun.

Í 13. gr. laga um almannatryggingar segi að rísi ágreiningur um grundvöll, skilyrði eða fjárhæð bóta eða greiðslna samkvæmt lögum þessum kveði úrskurðarnefnd velferðarmála, sbr. lög nr. 85/2015 um úrskurðarnefnd velferðarmála, upp úrskurð í málinu. Sama gildi um ágreining um endurkröfurétt, ofgreiðslur og innheimtu þeirra, sbr. 55. gr. laganna. Kæra til úrskurðarnefndar velferðarmála skuli vera skrifleg og skuli hún borin fram innan þriggja mánaða frá því að aðila máls hafi verið tilkynnt um ákvörðun.

Þar sem kærufrestur vegna ákvarðana Tryggingastofnunar frá því í september og október 2017 sé löngu liðinn sé litið svo á að málið varði upphafstíma á milligöngu meðlags til kæranda með syni hans, sbr. bréf dags. 23. ágúst 2019.

Kærandi hafi sótt um milligöngu Tryggingastofnunar um meðlag með syni sínum með rafrænni umsókn þann 20. ágúst 2019. Kærandi hafi óskað eftir greiðslum frá 28. ágúst 2017 og skilað inn leiðréttri staðfestingu á samkomulagi um lögheimili og meðlag frá Sýslumanninum á höfuðborgarsvæðinu þar sem fram komi dagsetning á staðfestingunni sem sé 28. ágúst 2017. Í staðfestingunni komi fram að barnsmóðir kæranda skuli greiða honum meðlag með syni þeirra frá 1. september 2017 til 18 ára aldurs. 

Samkvæmt ofangreindum laga- og reglugerðarákvæðum sé Tryggingastofnun einungis heimilt að hafa milligöngu um meðlag 12 mánuði aftur í tímann, talið frá byrjun þess mánaðar sem nauðsynleg gögn, þ.e. umsókn og löggild meðlagsákvörðun, berist Tryggingastofnun. Þar sem umsókn kæranda og rétt löggild meðlagsákvörðun hafi borist Tryggingastofnun í ágúst 2019 hafði stofnunin ekki heimild til að hafa milligöngu um greiðslu meðlagsins nema frá 1. ágúst 2018. Vegna þessara skýlausu ákvæða hafi Tryggingastofnun ekki heimild til að breyta ákvörðun sinni um upphafstíma milligöngu meðlagsgreiðslna frá 1. ágúst 2018.

Að gefnu tilefni beri að taka það fram að ákvörðun Tryggingastofnunar hafi engin áhrif á skyldu barnsmóður kæranda samkvæmt meðlagsákvörðuninni til að greiða honum meðlag frá 1. september 2017 og fram að þeim tíma sem Tryggingastofnun hafi hafið milligöngu meðlagsins. Kærandi geti því sótt þær greiðslur samkvæmt almennum reglum úr hendi barnsmóður sinnar.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 15. september 2017 um að stöðva milligöngu meðlagsgreiðslna til kæranda og ákvörðun stofnunarinnar frá 23. ágúst 2019 upphafstíma milligöngu meðlagsgreiðslna til kæranda.

A. Kærufrestur

Samkvæmt 2. mgr. 13. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, sbr. 5. gr. laga nr. 85/2015 um úrskurðarnefnd velferðarmála, skal kæra til úrskurðarnefndar vera skrifleg og skal hún borin fram innan þriggja mánaða frá því að aðila var tilkynnt um ákvörðun.

Samkvæmt gögnum málsins liðu rúm tvö ár frá því að kæranda var tilkynnt um stöðvun milligöngu meðlagsgreiðslna til kæranda, sbr. bréf Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 15. september 2017, þar til kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 21. nóvember 2019. Kærufrestur samkvæmt 2. mgr. 13. gr. laga um almannatryggingar var því liðinn þegar kæran barst nefndinni.

Í 5. mgr. 7. gr. laga um úrskurðarnefnd velferðarmála er vísað til þess að um málsmeðferð, sem ekki er kveðið á um í lögunum, fari samkvæmt ákvæðum stjórnsýslulaga og ákvæðum laga sem málskotsréttur til nefndarinnar byggist á hverju sinni. Í 28. gr. stjórnsýslulaga segir:

„Hafi kæra borist að liðnum kærufresti skal vísa henni frá nema:

1. afsakanlegt verði talið að kæran hafi ekki borist fyrr, eða

2. veigamiklar ástæður mæla með því að kæran verði tekin til meðferðar.

Kæru skal þó ekki sinnt ef meira en ár er liðið frá því að ákvörðun var tilkynnt aðila.“

Samkvæmt gögnum málsins liðu meira en tvö ár frá því að kæranda var tilkynnt um ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins þann 15. september 2017 þar til kæra barst úrskurðarnefndinni þann 21. nóvember 2019. Þegar af þeirri ástæðu er úrskurðarnefnd velferðarmála ekki heimilt að sinna þessum hluta kærunnar, sbr. 2. mgr. 28. gr. stjórnsýslulaga. Þeim hluta kærunnar er því vísað frá úrskurðarnefnd velferðarmála.

Kæranda er þó bent á að hann geti óskað eftir endurupptöku á ákvörðun Tryggingastofnunar frá 15. september 2017 með því að beina beiðni um endurupptöku til stofnunarinnar. Ef Tryggingastofnun synjar beiðni kæranda um endurupptöku getur kærandi kært þá ákvörðun til úrskurðarnefndarinnar innan þriggja mánaða kærufrests.

B. Upphafstími milligöngu meðlagsgreiðslna

Samkvæmt 1. mgr. 63. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar getur hver sá sem fær úrskurð um meðlag með barni, sem hann hefur á framfæri sínu, snúið sér til Tryggingastofnunar ríkisins og fengið fyrirframgreiðslu meðlags eða annarra framfærsluframlaga samkvæmt úrskurðinum. Sama gildir þegar lagt er fram staðfest samkomulag um meðlagsgreiðslur og aðrar greiðslur samkvæmt IX. kafla barnalaga nr. 76/2003. Samkvæmt 4. mgr. 63. gr. laganna er Tryggingastofnun heimilt að greiða meðlag aftur í tímann allt að 12 mánuði, talið frá byrjun þess mánaðar sem stjórnvaldsúrskurður, staðfestur samningur eða vottorð sýslumanns um að hann hafi veitt viðtöku ósk móður um öflun faðernisviðurkenningar berst stofnuninni, enda eigi þá 4. mgr. 20. gr. laganna ekki við. Reglugerð nr. 945/2009 um framkvæmd meðlagsgreiðslna og annarra framfærsluframlaga hefur verið sett með stoð í 6. mgr. 63. gr. laga um almannatryggingar.

Samkvæmt 5. gr. reglugerðar nr. 945/2009 skulu umsóknir berast Tryggingastofnun á eyðublöðum stofnunarinnar eða með rafrænum hætti á þar til gerðum eyðublöðum sem hægt er að nálgast á heimasíðu stofnunarinnar. Með umsókn skal fylgja frumrit af meðlagsákvörðun eða staðfest afrit sýslumanns og önnur gögn sem nauðsynleg eru til að hægt sé að taka ákvörðun um greiðslu. Þá segir í 1. mgr. 7. gr. reglugerðarinnar að heimilt sé að greiða meðlag í allt að 12 mánuði aftur í tímann, talið frá byrjun þess mánaðar sem gögn samkvæmt 5. gr. reglugerðarinnar berist Tryggingastofnun.

Af ákvæði 63. gr. laga um almannatryggingar leiðir að Tryggingastofnun ber að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur þegar umsókn berst frá meðlagsmóttakanda á grundvelli lögformlegrar meðlagsákvörðunar. Heimild Tryggingastofnunar til að greiða meðlag samkvæmt 4. mgr. 63. gr. laganna er takmörkuð við 12 mánuði aftur í tímann, talið frá byrjun þess mánaðar sem umsókn og meðlagsákvörðun berst stofnuninni, sbr. 1. mgr. 7. gr. reglugerðar nr. 945/2009 .

Samkvæmt gögnum málsins sótti kærandi um milligöngu Tryggingastofnunar ríkisins um milligöngu meðlagsgreiðslna með syni sínum með umsókn 30. ágúst 2017. Umsóknin var samþykkt með bréfi, dags. 13. september 2017, en með bréfi, dags. 15. september 2017, var kæranda tilkynnt um stöðvun milligöngu meðlags með þeim rökum að meðlagssamningurinn teldist ekki verið gildur. Kæranda var gefinn frestur til 13. október 2017 til að leggja fram leiðréttan samning, en gerði það ekki fyrr en með nýrri umsókn þann 20. ágúst 2019. Kærandi gerir þær kröfur að taka eigi mið af umsókn hans frá 30. ágúst 2017 við afgreiðslu á upphafstíma milligöngu meðlagsgreiðslna.

Eins og áður hefur komið fram er eingöngu heimilit að greiða meðlag í allt að 12 mánuði aftur í tímann, talið frá byrjun þess mánaðar sem meðlagsákvörðun og umsókn berst stofnuninni. Samkvæmt staðfestu samkomulagi um lögheimili og meðlag, leiðréttu þann 20. ágúst 2019, sem barst stofnuninni sama dag með umsókn, á kærandi rétt á meðlagsgreiðslum með syni sínum frá 1. september 2017 til 18 ára aldurs. Milliganga Tryggingastofnunar um meðlagsgreiðslur hefur verið ákveðin frá 1. ágúst 2018 en kærandi óskar eftir greiðslum frá 1. september 2017. Tímabilið, sem kærandi fer fram á vegna milligöngu meðlagsgreiðslna, er umtalsvert umfram þá 12 mánuði aftur í tímann sem heimilt er að greiða samkvæmt 4. mgr. 63. gr. laga um almannatryggingar og 1. mgr. 7. gr. reglugerðar nr. 945/2009. Það er mat úrskurðarnefndar velferðarmála að ekki sé heimilt að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur til kæranda á því tímabili sem kærandi óskar eftir á grundvelli þeirra gagna sem kærandi lagði fram 20. ágúst 2019. Úrskurðarnefnd velferðarmála hefur ekki heimild til að taka mið af umsókn kæranda frá 30. ágúst 2017, enda er kærufrestur liðinn vegna þeirra ákvarðana sem Tryggingastofnun tók á grundvelli þeirrar umsóknar eins og áður hefur komið fram. Líkt og áður hefur komið fram getur kærandi óskað eftir endurupptöku á ákvörðunum Tryggingastofnunar vegna þeirrar umsóknar. Að framangreindu virtu er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að staðfesta ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 23. ágúst 2019 um upphafstíma milligöngu meðlagsgreiðslna til kæranda.

Úrskurðarnefndin telur rétt að benda kæranda á að hann geti sótt greiðslu meðlags úr hendi barnsmóður sinnar samkvæmt almennum reglum kröfuréttar. Samkvæmt 66. gr. barnalaga má gera fjárnám fyrir meðlagi á grundvelli dóms, dómsáttar eða úrskurðar. Kæranda er því bent á að hann geti leitað aðfarar sýslumanns til tryggingar kröfu sinni á hendur hinum meðlagsskylda í samræmi við lög nr. 90/1989 um aðför.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 23. ágúst 2019 um upphafstíma milligöngu meðlagsgreiðslna til A, er staðfest. Þeim hluta kærunnar er varðar ákvörðun stofnunarinnar frá 15. september 2017 um að stöðva milligöngu meðlagsgreiðslna til kæranda er vísað frá úrskurðarnefnd velferðarmála.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

                                                                                                                                                                                             Rakel Þorsteinsdóttir