Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 405/2023

Miðvikudaginn 18. október 2023

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 23. ágúst 2023, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 23. maí 2023 um endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta vegna ársins 2022.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi fékk greiddar tekjutengdar bætur frá Tryggingastofnun ríkisins á árinu 2022. Niðurstaða endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra greiðslna fyrir árið 2022 leiddi í ljós ofgreiðslu bóta að fjárhæð 834.577 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu. Kæranda var tilkynnt um framangreinda ofgreiðslu með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 23. maí 2023.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 23. ágúst 2023. Með bréfi, dags. 24. ágúst 2023, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins vegna kærunnar ásamt gögnum málsins. Greinargerð stofnunarinnar barst með bréfi, dags. 7. september 2023, og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 11. september 2023. Athugasemdir bárust ekki.

II. Sjónarmið kæranda

Í kæru kemur fram að kærandi geti ekki sætt sig við kröfu Tryggingastofnunar þar sem að hún sé byggð á verðbótum af bundnum verðtryggðum reikningi, verðbætur hafi verið teknar sem tekjur. Kærandi hafi ávallt álitið að verðbætur væru til þess að innistæður á verðtryggðum reikningum rýrnuðu ekki vegna verðbólgu.

Kærandi líti svo á að um eignaupptöku sé að ræða ef krafan verði innheimt með skerðingu bóta.

Kærandi hafi ekki verið með neinar aðrar tekjur á árinu 2022 aðrar en frá lífeyrissjóði, ellilífeyri frá Tryggingastofnun og 263.961 kr. í vexti af innstæðum á bankareikningum. Auk vaxta hafi bankinn gefið upp 1.694.853 kr. í verðbætur af bundnum verðtryggðum reikningi sem vaxtatekjur, sem sé einkennilegt þar sem verðbætur séu til að viðhalda verðgildi þeirrar upphæðar sem lögð hafi verið upphaflega inn á reikninginn.

Kærandi hafi ekki getað gert ráð fyrir því að Tryggingastofnun myndi taka verðbæturnar sem tekjur á árinu 2022, enda ómögulegt fyrir hann að áætla hver verðbólgan yrði á árinu. Vaxtatekjurnar séu auðvitað tekjur en sé langt innan þeirra marka sem Tryggingastofnun setji sem frítekjumark á því ári.

Kærandi fari fram á að þessi endurgreiðslukrafa verði felld niður þar sem svo virðist sem þetta sé krafa um eignaupptöku.

III. Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar kemur fram að kæra varði endurreikning og uppgjör tekjutengdra greiðslna ársins 2022.

Breytingar á lögum nr. 100/2007 hafi tekið gildi þann 12. apríl 2023 en þar sem um sé að ræða greiðslur til kæranda á árinu 2022, fyrir umræddar breytingar, þá verði málið skoðað út frá eldri lögum að hluta.

Í 16. gr. þágildandi laga nr. 100/2007 um almannatryggingar sé kveðið á um tilhögun útreiknings tekjutengdra bóta. Í 2. mgr. ákvæðisins sé vísað til laga nr. 90/2003 um tekjuskatt, varðandi hvað skuli teljast til tekna. Til tekna samkvæmt III. kafla laga um almannatryggingar teljist tekjur samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt, að teknu tilliti til ákvæða 28. gr. sömu laga um hvað teljist ekki til tekna og frádráttarliða samkvæmt 1., 3., 4. og 5. tölul. A-liðar 1. mgr. 30. gr. og 31. gr. sömu laga eða undantekninga og takmarkana samkvæmt öðrum sérlögum, sbr. 30. gr. núgildandi laga um almannatryggingar.

Í 5. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar hafi sagt að til grundvallar bótaútreikningi hvers mánaðar skyldi leggja áætlaðar tekjur greiðsluþegans á bótagreiðsluárinu. Þá hafi sagt að áætlun um tekjuupplýsingar skyldi byggjast meðal annars á nýjustu upplýsingum frá greiðsluþega, sbr. 39. gr. laganna þar sem hafi sagt að greiðsluþega væri skylt að tilkynna um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem gætu haft áhrif á bætur eða greiðslur.

Í 3. mgr. 33. gr. núgildandi laga um almannatryggingar komi fram að þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum, þá skuli Tryggingastofnun endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna. Einnig sé fjallað um endurreikning í reglugerð nr. 598/2009. Tryggingastofnun hafi ekki heimild til að líta fram hjá tekjuupplýsingum sem komi fram í skattframtölum.

Komi í ljós við endurreikning bóta að bætur hafi verið ofgreiddar fari um það samkvæmt 34. gr. núgildandi laga um almannatryggingar. Þar komi fram sú skylda Tryggingastofnunar að innheimta ofgreiddar bætur. Sú meginregla sé ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Málavextir séu þeir að á árinu 2022 hafi kærandi verið með ellilífeyrisgreiðslur allt árið. Kæranda hafi verið tilkynnt um endurreikning og uppgjör tekjutengdra greiðslna ársins 2022 með bréfi, dags. 23. maí 2023. Uppgjörið hafi leitt til 834.577 kr. ofgreiðslu að teknu tilliti til greiddrar staðgreiðslu.

Kærandi hafi ekki andmælt framangreindri niðurstöðu, eins og hægt hefði verið að gera samkvæmt leiðbeiningum í uppgjörsbréfi, heldur hafi kært niðurstöðuna til úrskurðarnefndar velferðarmála. Kærandi hafi óskað eftir niðurfellingu á endurgreiðslukröfu 2. ágúst 2023 og hafi samráðsnefnd Tryggingastofnunar um meðferð ofgreiðslna fengið hana til afgreiðslu.

Ástæða þess að endurkrafa hafi myndast við uppgjörið sé sú að við samkeyrslu við tekjuupplýsingar af skattframtali 2023 vegna tekjuársins 2022, hafi komið í ljós að tekjur kæranda hafi reynst hærri en tekjuáætlun hafði gert ráð fyrir. Endurreikningur byggist á upplýsingum úr skattframtölum bótaþega.

Kærandi hafi fengið senda tillögu að tekjuáætlun 28. janúar 2022, þar sem gert hafi verið ráð fyrir 9.480 kr. í vexti og verðbætur í tekjur á árinu 2022. Engar athugasemdir hafi borist frá kæranda vegna þessarar tekjuáætlunar og hafi honum verið greitt eftir henni allt árið 2022.

Við bótauppgjör ársins 2022 hafi komið í ljós að kærandi hafi verið með 2.750.012 kr. í lífeyrissjóðstekjur, en ekki 2.672.981 kr. líkt og tekjuáætlun hafi gert ráð fyrir. Þá hafi kærandi verið með 1.958.935 kr. í vexti og verðbætur en ekki 9.480 kr. líkt og tekjuáætlun hafi gert ráð fyrir. Niðurstaða endurreikningsins hafi verið sú að kærandi hafi fengið ofgreitt í bótaflokkunum ellilífeyri, heimilisuppbót og orlofs- og desemberuppbót.

Í kæru segi að kærandi hafi ekki getað gert ráð fyrir því að Tryggingastofnun myndi líta á verðbætur sem tekjur á árinu 2022 þar sem ómögulegt væri fyrir hann að áætla hver verðbólgan yrði á árinu. Í III. kafla laga um almannatryggingar segi að til tekna teljist tekjur samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt. Í 7. gr. laga um tekjuskatt segi í 3. tölul. C-liðar 1. mgr. ákvæðisins að til tekna teljist vextir, verðbætur, afföll og gengishagnaður. Vextir og verðbætur hafi því áhrif sem tekjur á greiðslu ellilífeyris frá Tryggingastofnun og hafi þær verið vanáætlaðar í tekjuáætlun sem stuðst hafi verið við vegna greiðslna árið 2022. Meginreglan sé sú að ef tekjur sem lagðar hafi verið til grundvallar endurreikningi reynist hærri en tekjuáætlun hafi gert ráð fyrir og ofgreiðsla stafi af því að bótaþegi hafi ekki tilkynnt Tryggingastofnun um tekjuaukninguna eða aðrar breyttar aðstæður þá skuli sú ofgreiðsla endurkrafin. Skipti þá ekki máli hvort greiðsluþegi hafi getað séð fyrir þessa tekjuaukningu eða breyttu aðstæður.

Tryggingastofnun sé skylt lögum samkvæmt að framkvæma endurreikning ár hvert þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðslu ársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum.

Tryggingastofnun sé ekki heimilt að horfa fram hjá tekjum sem birtist á framtali bótaþega eða hvernig þær séu skráðar á skattframtalið, eins og ítrekað hafi verið staðfest af úrskurðarnefnd og hafi einnig verið staðfest fyrir dómstólum.

Niðurstaða endurreiknings bóta ársins 2022 hafi verið sú að kærandi hafi fengið 3.018.950 kr. greitt á árinu en hafi átt að fá 1.801.479 kr. Þessi mismunur hafi leitt til ofgreiðslu að fjárhæð 834.577 kr. að teknu tilliti til endurgreiddar staðgreiðslu.

Með vísun til framanritaðs telji Tryggingastofnun ekki forsendur til að breyta fyrri ákvörðun um endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta ársins 2022. Stofnunin telji að miðað við fyrirliggjandi gögn þá sé ljóst að afgreiðsla málsins hafi að fullu og öllu verið í samræmi við lög, reglur og góða stjórnsýsluhætti. Bent sé á að kærandi hafi sent inn beiðni um niðurfellingu á ofgreiðslukröfu. Samráðsnefnd Tryggingastofnunar um meðferð ofgreiðslna hafi fengið hana til afgreiðslu og muni ákvörðun samráðnefndar vera kæranleg.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum kæranda vegna ársins 2022.

Kærandi fékk greiddan ellilífeyri og tengdar greiðslur frá Tryggingastofnun á árinu 2022. Samkvæmt þágildandi 39. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, er umsækjanda eða greiðsluþega skylt að veita stofnuninni allar nauðsynlegar upplýsingar til þess að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og annarra greiðslna samkvæmt lögunum og endurskoðun þeirra. Enn fremur er skylt að tilkynna stofnuninni um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geta haft áhrif á bætur eða greiðslur. Af framangreindu verður ráðið að sú skylda hvíli á greiðsluþegum að upplýsa Tryggingastofnun um tekjur á bótagreiðsluári sem kunna að hafa áhrif á bótarétt.

Í þágildandi 16. gr. laga um almannatryggingar er kveðið á um tekjutengingu lífeyristrygginga og hvernig Tryggingastofnun ríkisins skuli standa að útreikningi bóta. Í 2. mgr. ákvæðisins segir að til tekna samkvæmt III. kafla skuli telja tekjur samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt, með tilteknum undantekningum. Samkvæmt þágildandi 1. mgr. 23. gr. laga um almannatryggingar skal ellilífeyrir lækka um 45% af tekjum lífeyrisþegans, sbr. þágildandi 16. gr., uns lífeyririnn fellur niður. Þá segir að ellilífeyrisþegi skuli hafa 300.000 kr. almennt frítekjumark við útreikning ellilífeyris og 1.200.000 kr. sérstakt frítekjumark vegna atvinnutekna. Lífeyrissjóðstekjur og fjármagnstekjur eru tekjustofnar sem hafa áhrif við útreikning Tryggingastofnunar á bótafjárhæð, sbr. þágildandi 2. mgr. 16. gr.  laga um almannatryggingar og 1. tölul. A-liðar og C- lið 7. gr. laga um tekjuskatt.

Á grundvelli 3. mgr. 33. laga um almannatryggingar ber Tryggingastofnun ríkisins að endurreikna bótafjárhæðir eftir að endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluárs liggja fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Leiði endurreikningur í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar ber Tryggingastofnun að innheimta þær samkvæmt 34. gr. laga um almannatryggingar. Sú meginregla er ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags.

Við úrlausn þessa máls hefur úrskurðarnefnd velferðarmála hliðsjón af þeim lagaákvæðum og reglugerðarákvæðum sem tilgreind hafa verið hér að framan.

Samkvæmt gögnum málsins sendi Tryggingastofnun kæranda tekjuáætlun með bréfi, dags. 28. janúar 2022, þar sem gert var ráð fyrir að á árinu 2022 fengi kærandi 2.672.981 kr. í lífeyrissjóðstekjur og 9.480 kr. í fjármagnstekjur. Kærandi gerði ekki athugasemdir við þá tekjuáætlun og voru bótaréttindi því reiknuð og bætur greiddar út miðað við þær tekjuforsendur út árið 2022.

Samkvæmt upplýsingum skattyfirvalda vegna tekjuársins 2022 reyndust tekjur kæranda á árinu vera 2.750.012 kr. í lífeyrissjóðstekjur og 1.958.935 kr. í fjármagnstekjur. Niðurstaða endurreiknings Tryggingastofnunar á tekjutengdum bótagreiðslum vegna ársins var sú að kærandi hafi fengið ofgreiddan ellilífeyri, heimilisuppbót og orlofs- og desemberuppbætur og að ofgreiðsla ársins hafi verið samtals að fjárhæð 834.577 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu. Kærandi hefur verið krafinn um endurgreiðslu þeirrar fjárhæðar.

Samkvæmt framangreindu reyndust fjármagnstekjur og lífeyrissjóðstekjur kæranda vera hærri á árinu 2022 en gert hafði verið ráð fyrir í tekjuáætlun og leiddu til kærðrar ofgreiðslu. Eins og áður hefur komið fram eru lífeyrissjóðstekjur og fjármagnstekjur tekjustofnar sem hafa áhrif á bótarétt samkvæmt lögum um almannatryggingar, sbr. þágildandi 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar og 1. tölul. A-liðar og C-lið 7. gr. laga um tekjuskatt, en undir fjármagnstekjur falla meðal annars verðbætur, sbr. 3. tölu. C-liðar 7. gr. laga um tekjuskatt. Tryggingastofnun greiðir tekjutengdar bætur á grundvelli upplýsinga úr tekjuáætlun viðkomandi greiðsluþega. Þá ber stofnuninni lögum samkvæmt að endurreikna bætur með hliðsjón af upplýsingum skattyfirvalda og innheimta ofgreiddar bætur.

Að öllu framangreindu virtu er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að staðfesta ákvörðun um endurreikning og uppgjör Tryggingastofnunar ríkisins á tekjutengdum bótum kæranda á árinu 2022.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum A, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir