Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 538/2019

Miðvikudaginn 10. júní 2020

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Anna Rut Kristjánsdóttir lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 17. desember 2019, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 18. september 2019 um að stöðva greiðslu heimilisuppbótar afturvirkt frá X 2019 og krefjast endurgreiðslu ofgreiddrar heimilisuppbótar með 15% álagi.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með bréfi, dags. 10. apríl 2017, samþykkti Tryggingastofnun ríkisins greiðslu heimilisuppbótar til kæranda frá 1. mars 2017 til 31. janúar 2020. Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 13. ágúst 2019, var kærandi upplýst um að í kjölfar fæðingar barns hennar X hafi vaknað grunsemdir um að hún væri í sambúð með barnsföður sínum. Stofnunin óskaði skýringa kæranda á því að B virtist hafa verið búsettur frá því í X 2018 í íbúð sem hún átti. Með tölvubréfi andmælti kærandi þeirri fullyrðingu stofnunarinnar að hún væri í sambúð með barnsföður sínum. Þá kom fram að B væri ekki búsettur í hennar íbúð í húsinu heldur hafi skráning verið röng en verði lagfærð. Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 18. september 2019, var kæranda annars vegar tilkynnt stöðvun greiðslu heimilisuppbótar frá X 2019 og hins vegar um endurgreiðslukröfu að fjárhæð 450.864 kr. með 15% álagi.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 17. desember 2019. Með bréfi, dags. 20. desember 2019, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Greinargerð stofnunarinnar barst með bréfi, dags. 31. janúar 2020, og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 10. febrúar 2020. Athugasemdir bárust ekki.

II. Sjónarmið kæranda

Kærandi gerir ekki formlegar kröfur í málinu en af gögnum málsins má ráða að hún krefjist þess að ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um niðurfellingu heimilisuppbótar og innheimtu ofgreiddra bóta verði endurskoðuð.

Í kæru kemur fram að kærandi hafi fengið bréf frá Tryggingastofnun þar sem henni hafi verið tilkynnt um niðurfellingu heimilisuppbótar og endurkröfu ofgreiddra bóta á þeim forsendum að hún og barnsfaðir hennar væru í sambúð. Kærandi og barnsfaðir hennar hafi alltaf haldið sitt heimilið hvort og séu hvorki né hafi verið í sambúð. Eftir fæðingu fyrsta barns þeirra hafi þau reynt að vera í sambandi en það hafi ekki gengið en þrátt fyrir það umgangist þau hvort annað mikið. Þrátt fyrir að hafa eignast annað barn séu þau hvorki saman né í sambúð en þau reyni að eyða miklum tíma saman svo að börnin upplifi sem eðlilegast fjölskyldulíf, auk þess sem sonur þeirra þurfi mjög mikla umönnun.

Kærandi hafi fengið framangreint bréf Tryggingastofnunar eftir að hún og barnsfaðir hennar [...] Eftir fæðingu seinna barns þeirra hafi kærandi þurft stærra húsnæði […] þar sem hún búi núna ásamt börnunum en hann hafi flutt í […] íbúð.

III. Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram að kærð sé stöðvun og endurkrafa á ofgreiddri á heimilisuppbót.

Heimilisuppbót samkvæmt 8. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð sé heimilt að greiða til einhleyps lífeyrisþega sem búi einn og sé einn um heimilisrekstur án þess að njóta fjárhagslegs hagræðis af sambýli eða samlögum við aðra um húsnæðisaðstöðu eða fæðiskostnað.

Málavextir séu þeir að kærandi hafi fengið greidda heimilisuppbót vegna búsetu að C, frá […]. Með bréfi, dags. 13. ágúst 2019, hafi kæranda verið tilkynnt að við eftirlit hjá Tryggingastofnun hafi vaknað grunsemdir um að hún hafi ekki veitt upplýsingar, sem séu nauðsynlegar vegna greiðslna hjá stofnuninni, er varði sambúð með barnsföður hennar. Nafn hennar hafi komið upp á lista vegna nýfædds barns og hafi vaknað grunur um sambúð þeirra. Með bréfi, dags. 18. september 2019, hafi henni verið tilkynnt um stöðvun greiðslna og innheimtu ofgreiðslu miðað við fæðingu yngra barns þeirra, þ.e. frá X 2019.

Grunur um sambúð kæranda og barnsföður hennar hafi byggst á upplýsingum um að þau eigi saman tvö börn, annars vegar barn fætt X og hins vegar fætt X. Einnig hafi legið fyrir upplýsingar um að […]. Loks hafi verið grunur um að B búi í íbúðinni að X, en hann hafi flutt lögheimili sitt þangað X 2018. 

Kærandi hafi svarað bréfi Tryggingastofnunar á þá leið að B sé búsettur í íbúðinni fyrir ofan en hann hafi skráð vitlaus heimilisfang en hún sé búin að tala við hann og hann muni leiðrétta það.

Varðandi ætlaða sambúð kæranda og barnsföður hennar kvað kærandi þau hvorki vera saman né í sambúð en þau eigi saman barn sem þurfi sérstaka umönnun og þess vegna haldi þau mjög nánu vina-/foreldrasambandi og svo hafi óvænt komið annað barn. Þess vegna hafi […] sem hann hafi flutt í en kærandi hafi flutt með börnin í D (sem sé X herbergja) og sé með það í vinnslu að kaupa þá íbúð.

Samkvæmt upplýsingum í Fasteignaskrá hafi kærandi keypt D, með afsali og kaupsamningi, dags. 16. september 2019. Flutningur á lögheimilum kæranda ásamt börnunum frá […] og barnsföður kæranda frá […] hafi verið framkvæmdur 10. október 2019 og hafi flutningur þeirra allra miðast við 27. september 2019.

Í húsinu að C séu þrjár íbúðir þannig að auk umræddrar íbúðar í þessu máli sé einnig um að ræða tvær íbúðir sem séu í eigu annarra aðila. Samkvæmt Fasteignaskrá hafi önnur þeirra verið leigð samkvæmt þinglýstum húsaleigusamningi frá 1. nóvember 2018 og hafi leigjandinn verið með skráð lögheimili þar á tímabilinu 1. nóvember 2018 til 1. nóvember 2019. Hin íbúðin hafi verið leigð samkvæmt þinglýstum húsaleigusamningi frá 1. desember 2018 og hafi leigjandinn verið með skráð lögheimili þar á tímabilinu 27. nóvember 2018 til 31. október 2019.

Fullyrðingar kæranda um að B hafi verið búsettur í annarri íbúð á C en um ræði í þessu máli séu því ekki í samræmi við upplýsingar um búsetu annarra einstaklinga í þeim íbúðum.

Með bréfi, dags. 12. september 2019, hafi Tryggingastofnun óskað eftir aðstoð frá Lögreglustjóranum á X við að kanna hvort lögheimili kæranda væri rétt skráð. Samkvæmt lögregluskýrslu, dags. 10. október 2019, komi fram upplýsingar um að kærandi sé búin að vera búsett í D í töluverðan tíma. Gögn málsins beri því með sér að kærandi hafi verið í sambúð með barnsföður sínum í töluverðan tíma og njóti fjárhagslegs hagræðis af sambýli eða samlögum við aðra um húsnæðisaðstöðu eða fæðiskostnað.

Tryggingastofnun telji að stöðvun heimilisuppbótar kæranda og endurkrafa ofgreiðslu vegna rangra greiðslna aftur í tímann hafi verið rétt miðað við fyrirliggjandi gögn í málinu.

IV. Niðurstaða

Mál þetta varðar ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að stöðva greiðslur heimilisuppbótar og endurkrefja kæranda um ofgreiðslu heimilisuppbótar frá X 2019 með 15% álagi.

Um heimilisuppbót er kveðið á um í 8. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð, með síðari breytingu, þar sem segir í 1. mgr.:

„Heimilt er að greiða heimilisuppbót til einhleyps lífeyrisþega sem býr einn og er einn um heimilisrekstur án þess að njóta fjárhagslegs hagræðis af sambýli eða samlögum við aðra um húsnæðisaðstöðu eða fæðiskostnað.“

Til þess að eiga rétt á heimilisuppbót þurfa öll skilyrði ákvæðisins að vera uppfyllt. Í reglugerð nr. 1200/2018 um heimilisuppbót og uppbætur á lífeyri, með síðari breytingu, eru skilyrði ákvæðisins nánar útfærð. Í 1. og 2. tölul. 1. mgr. 7. gr. reglugerðarinnar segir að einstaklingar sem séu skráðir með sama lögheimili og séu eldri en 18 ára teljist að jafnaði hafa fjárhagslegt hagræði af sambýli eða samlögum hver við annan. Heimilisuppbót verði ekki greidd til aðila sem svo er ástatt um:

„1. Ef umsækjandi nýtur fjárhagslegs hagræðis af því að hafa sameiginlega aðstöðu varðandi fæði eða húsnæði, t.d. sambýli á vegum félagasamtaka, ríkis og sveitarfélaga.

2. Ef umsækjandi nýtur fjárhagslegs hagræðis af sambýli við aðra aðila um húsnæðisaðstöðu eða fæðiskostnað.“

Samkvæmt 14. gr. laga um félagslega aðstoð gilda lög nr. 100/2007 um almannatryggingar um bætur félagslegrar aðstoðar eftir því sem við á. Þá segir í 2. málsl. 13. gr. laga um félagslega aðstoð að beita skuli V. og VI. kafla laga um almannatryggingar við framkvæmd laganna.

Samkvæmt 2. málsl. 1. mgr. 39. gr. laga um almannatryggingar, sem er í V. kafla laganna, er greiðsluþega skylt að tilkynna um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geta haft áhrif á bætur eða greiðslur. Um eftirlit og viðurlög er fjallað í 45. gr. laganna sem er jafnframt í V. kafla laganna. Samkvæmt 1. mgr. ákvæðisins skal Tryggingastofnun reglubundið sannreyna réttmæti bóta, greiðslna og upplýsinga sem ákvörðun um réttindi byggist á. Þá má leiða af ákvæðinu að stofnuninni sé heimilt í þágu eftirlits að óska eftir upplýsingum og gögnum, meðal annars frá Þjóðskrá Íslands og Ríkislögreglustjóra sem nauðsynleg eru til að sannreyna réttmæti ákvarðana og greiðslna. Einnig segir í 2. mgr. 45. gr. að grundvöll bótaréttar megi endurskoða hvenær sem er og samræma betur þeim breytingum sem orðið hafi á aðstæðum greiðsluþega. Þá segir í 2. málsl. 3. mgr. ákvæðisins að um ofgreiðslur og vangreiðslur fari samkvæmt 55. gr. Ákvæði 1. mgr. 55. gr. laganna hljóðar svo:

„Hafi Tryggingastofnun ríkisins eða umboð hennar ofgreitt bótaþega bætur samkvæmt lögum þessum skal stofnunin draga ofgreiddar bætur frá bótum sem bótaþegi síðar kann að öðlast rétt til, sbr. þó 2. mgr. Einnig á Tryggingastofnun endurkröfurétt á hendur bótaþega eða dánarbúi hans samkvæmt almennum reglum.“

Þá segir svo í 5. mgr. 45. gr. laganna:

„Komi í ljós að rangar, villandi eða ófullnægjandi upplýsingar hafi vísvitandi verið veittar eða einstaklingur hafi látið hjá líða að veita nauðsynlegar upplýsingar í því skyni að njóta tryggingar eða fá óréttmætar greiðslur skal greiðsluþegi endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd var að viðbættu 15% álagi.“

Með bréfi, dags. 13. september 2019, óskaði Tryggingastofnun eftir að Lögreglustjórinn á X myndi rannsaka hvort skráning lögheimilis kæranda væri rétt með vísan til 43. gr. laga nr. 100/2007 og 1. gr. lögreglulaga nr. 90/1996. Fyrir liggur lögregluskýrsla Lögreglustjórans á X, dags. 10. október 2019, vegna ætlaðs brots á lögum um lögheimili og aðsetur. Þar segir:

„Ég undirritaður er með bréf frá Tryggingastofnun ríkisins um að kanna með lögheimili [kæranda] […]

Þar sem ég […] þekki aðeins til hennar og [barnsföður hennar] […] þá get ég sagt ykkur það að [kærandi] er búin að vera búsett í D í töluverðan tíma.

Ég fór á báða staði, C og D og gerði vart við mig. Ég heimsótti C 05. okt síðast liðinn.

Þar reyndist enginn heima í C, neðri hæð, X helmingurinn, og allt var slökkt. Ég vissi að þar bjó X sem hefur verið að […]. X, B […] var hins vegar kominn á efri hæð C og ræddi ég aðeins við hann þar. Þess ber að geta að ég kynnti B ekki hvers vegna ég væri kominn. B sagðist vera búinn að vera í C, neðri hæð, íbúð [kæranda] síðan 2018 og hann væri mjög nýlega kominn upp á efri hæðina. Samtal okkar fór fram á íslensku og ensku.

Þess má geta að þegar ég kom að C kom [barnsfaðir kæranda] gangandi frá íbúð á neðri hæð, kom mjög sennilega frá íbúð […]. Ég ræddi aðeins við hann og sagðist hann vera búinn að kaupa fasteign í E […] (hún er staðsett skammt frá C) og hann væri núna að standsetja hana. Hann talaði um að endurnýja X í D og stefndu þau [kærandi] að flytja í E. ([Barnsfaðir kæranda] talaði ekkert um að þau væru að skilja eins og fram kemur á eftir í skýrslunni). [Barnsfaðir kæranda] talaði líka um það að hann ætlaði að standsetja neðri hæðin á C, íbúð […].

Ég fór síðan að D nú í morgun, fimmtudaginn 10. Okt, kl. 10:40. Til dyra kom [kærandi]. Ég kynnti henni að ég væri komin þarna að boði ykkar, til að athuga hvort hún byggi þarna ásamt [barnsföður hennar] […]. Aðspurð skildi hún það. Ég sagðist vita að hún væri búin að búa lengi hér í D ásamt [barnsföður hennar] og játaði hún því. Hún sagði að samband hennar og [barnsföður hennar] væri búið […]. Ég sá að bifreið [barnsföður kæranda] […] stóð fyrir utan og spurði ég [kæranda] hvort [barnsfaðir hennar] væri staddur hérna. Þá sagði hún að hann væri í búðinni en hefði komið til að skutla henni og öðru barna þeirra. Ég heyrði engan umgang og enga íbúa sjáanlegan í íbúðinni. Var það mitt mat að [barnsfaðir kæranda] væri sofandi þarna inni.

Ég sagði [kæranda] að ég myndi send TR skriflegt svar varðandi fyrirspurn þeirra um hana og hennar heimili. Hún gerði ekki athugasemdir við það.“

Fyrir liggur að Tryggingastofnun ríkisins hefur greitt kæranda heimilisuppbót frá 1. mars 2017. Kærandi og barnsfaðir hennar eignuðust sitt fyrsta barn X og annað barn sitt í X og samkvæmt upplýsingum sem fram koma í lögregluskýrslu munu þau hafa búið saman á D í nokkurn tíma. Þá liggur fyrir að […]. Í málinu liggja einnig fyrir gögn frá Þjóðskrá þess efnis að B hafi verið með skráð lögheimili á C frá X 2018. Þá er í framangreindri lögregluskýrslu greint frá því að hann hafi búið í íbúð […] um nokkurt skeið eða frá árinu 2018. Loks liggja fyrir húsaleigusamningar sem varpa ljósi á búsetu annarra einstaklinga í húsinu.

Úrskurðarnefnd velferðarmála telur að búi einstaklingur með öðrum fullorðnum einstaklingi teljist sá hinn sami að jafnaði hafa fjárhagslegt hagræði af sambýli eða samlögum hvor við annan, sbr. 8. gr. laga um félagslega aðstoð og 7. gr. reglugerðar nr. 1052/2009. Úrskurðarnefndin telur að þau gögn sem liggja fyrir í málinu séu nægjanleg til þess að sýna fram á að kærandi og barnsfaðir hennar hafa búið saman í töluverðan tíma og hún hafi því ekki uppfyllt skilyrði til greiðslna heimilisuppbótar þegar hin kærða ákvörðun var tekin 18. september 2019. Tryggingastofnun stöðvaði greiðslur heimilisuppbótar til kæranda frá X 2019. Stofnunin miðaði við að kærandi hafi ekki uppfyllt skilyrði fyrir greiðslum frá því að yngra barn kæranda fæddist X. Í ljósi þess að yngra barn kæranda fæddist í X og að leigusamningarnar um hinar íbúðirnar tvær að C tóku gildi, annars vegar 1. nóvember 2018 og hins vegar 1. desember 2018, gerir úrskurðarnefnd velferðarmála ekki athugasemdir við það mat Tryggingastofnunar að kærandi hafi ekki uppfyllt skilyrði greiðslna frá X 2019.

Fyrir liggur að Tryggingastofnun greiddi kæranda heimilisuppbót vegna tímabilsins X 2019 til X 2019, þrátt fyrir að kærandi uppfyllti ekki skilyrði fyrir greiðslum. Tryggingastofnun á því endurkröfurétt á hendur kæranda samkvæmt almennum reglum, sbr. 1. mgr. 55. gr. laga um almannatryggingar. Þá var kæranda skylt að upplýsa Tryggingastofnun um breytingu á heimilisaðstæðum, sbr. 2. málsl. 1. mgr. 39. gr. laganna. Úrskurðarnefndin telur að kærandi hafi verið meðvituð um þá skyldu sína, enda kemur fram í umsókn kæranda um örorkulífeyri, dags. 24. febrúar 2017, að upplýsa eigi Tryggingastofnun ef breytingar verði á tekjum eða aðstæðum. Í ljósi þess telur úrskurðarnefndin að kærandi hafi látið hjá líða að veita nauðsynlegar upplýsingar í því skyni að fá óréttmætar greiðslur. Því er fallist á að kæranda beri að endurgreiða ofgreiddar bætur vegna tímabilsins X 2019 til X 2019 með 15% álagi, sbr. 5. mgr. 45. gr. laga um almannatryggingar.

Með hliðsjón af framangreindu er ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að stöðva greiðslur heimilisuppbótar til kæranda og endurkrefja hana um ofgreiddar bætur frá X 2019 með 15% álagi staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að stöðva greiðslur heimilisuppbótar til A, og endurkrefja um ofgreiddar bætur frá X 2019 með 15% álagi, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir