Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 208/2018

Miðvikudaginn 22. ágúst 2018

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eggert Óskarsson lögfræðingur og Jón Baldursson læknir.

Með kæru, móttekinni 13. júní 2018, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála synjun Tryggingastofnunar ríkisins frá 11. júní 2018 á umsókn um uppbót/styrk til bifreiðakaupa og uppbót vegna reksturs bifreiðar.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með umsókn, dags. 16. mars 2018, sótti kærandi um uppbót/styrk til kaupa á bifreið og uppbót vegna reksturs bifreiðar. Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 11. júní 2018, var umsókn kæranda synjað á þeirri forsendu að skilyrði um hreyfihömlun væru ekki uppfyllt.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 13. júní 2018. Með bréfi, dags. 14. júní 2018, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 2. júlí 2018, barst greinargerð stofnunarinnar og var hún kynnt lögmanni kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 3. júlí 2018. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi óskar eftir því að synjun Tryggingastofnunar ríkisins á umsókn um uppbót/styrk til bifreiðakaupa verði endurskoðuð.

Í kæru gerir kærandi ítarlega grein fyrir strætisvagnasamgöngum á B. Fram kemur meðal annars að ef hún missi af strætó þá þurfi hún að bíða í X mínútur eftir næsta vagni og stundum gangi ekki strætó á þeim slóðum sem hún þurfi að erindast. Á ákveðnum tímum á kvöldin og um helgar gangi einn strætó [...]. Í hléinu þurfi hún að bíða úti í öllum veðrum. Enginn strætó gangi á hátíðisdögum. Það sé um það bil 5 mínútna ganga á stoppistöðvarnar í kringum heimili hennar og hún þurfi að ganga þetta í ýmsum veðrum og standa svo úti og bíða eftir strætó. Hún verði að vera komin tímanlega á stoppistöðina vegna þess að strætó sé oft aðeins á undan áætlun og hann keyri fram hjá ef hún sé ekki komin tímanlega. Hún fyllist af streitu í þessum aðstæðum og það dragi úr henni allan mátt og colitis sjúkdómurinn versni. Því fylgi líka depurð, sorg og þunglyndi.

Að reyna að komast ferða sinna með strætó fylgi mikil þreyta og örmögnun. Kærandi sé með mjög slæma verki í baki, hnjám, mjöðmum/mjaðmaliðum og fótunum alveg eins og hún sé alvarlega veik af flensu. Þessum sjúkdómi fylgi blæðandi ristill og niðurgangur og hún þurfi að geta komist á klósett strax þegar hún þurfi þess Ef hún sé gangandi eða í strætó þá geti mjög óskemmtileg, niðurlægjandi illa lyktandi uppákoma gerst. Þá gerir kærandi grein fyrir lélegum snjómokstri í sveitarfélaginu fyrir gangandi fólk.

Einnig segir að kærandi geti ekki borið vörur heim úr búðinni nema mjög takmarkað þó að hún taki strætó. Hún þurfi alltaf að ganga til og frá biðstöðinni. Hún noti innkaupatösku á hjólum en geti ekki lyft henni upp í strætó nema það sé lítið eða létt í henni. Hún ráði ekki við að draga innkaupakerru á hjólum fulla af vörum yfir veturinn þegar það sé snjór og illa mokað fyrir gangandi vegfarendur.

Kærandi sé ein og hafi engan sem hún geti beðið um að keyra sig í búð eða snúast með sig það sem hún þurfi að erindast. Malarstígar fyrir gönguferðir séu utan strætóleiða og hún sé verri í skrokknum eftir að ganga á malbiki. Hún eigi mjög erfitt með að ganga upp brekkur. Það að fara aðeins út úr bænum geri kraftaverk fyrir sálina og líkamann almennt en hún geti þetta ekki ef hún sé bíllaus. Þess vegna sé hún orðin þunglynd og döpur.

Kærandi fái slæm sorgar- og kvíðaköst af tilhugsuninni um að vera alveg bíllaus og komast lítið að heiman. Hún gráti alla daga af niðurlægingu og vanlíðan þegar farið sé svona með hana eins og fólk sem eigi við alvarleg varanleg ólæknandi veikindi að stríða. Hún sé einangruð og líði eins og hún sé í fangelsi vegna sinna veikinda sem hún hafi fengið í vöggugjöf.

Bíllinn hennar sé X ára gamall og farinn að bila oft. Hann fái líklega ekki skoðun næst, það hafi verið mjög tæpt á því síðustu 2-3 ár þannig að hún þurfi að geta keypt annan bíl fljótlega ef hún eigi ekki að einangrast alveg heima hjá sér.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins segir að samkvæmt 1. mgr. 10. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð sé heimilt að greiða elli- og örorkulífeyrisþega, örorkustyrkþega og umönnunargreiðsluþega uppbót vegna kaupa á bifreið sem bótaþega sé nauðsyn að hafa vegna hreyfihömlunar, sé sýnt að bótaþegi geti ekki komist af án uppbótarinnar. Sama gildi um rekstur bifreiðar eigi í hlut elli- og örorkulífeyrisþegar eða örorkustyrkþegar, sbr. 2. mgr. sömu lagagreinar. Samkvæmt 3. mgr. 10. gr. laganna sé stofnuninni heimilt að veita styrk til að afla bifreiðar sem nauðsynleg sé vegna þess að líkamsstarfsemi sé hömluð eða líkamshluta vanti.

Í 1. gr. reglugerðar nr. 170/2009 sé skilgreint hvað felist í hugtakinu hreyfihömlun samkvæmt reglugerðinni. Þar segi að með líkamlegri hreyfihömlun sé átt við sjúkdóm eða fötlun sem skerði verulega færni til að komast ferða sinna þannig að göngugeta sé að jafnaði minni en 400 metrar á jafnsléttu. Þar sé fyrst og fremst um að ræða eftirfarandi samkvæmt 3. mgr.:

„1. lömun eða skertan hreyfanleika í ganglimum af völdum sjúkdóms eða fötlunar,

2. mæði vegna hjarta- eða lungasjúkdóma,

3. annað sambærilegt.“

Í 1.–3. mgr. 3. gr. reglugerðar nr. 170/2009 komi meðal annars fram að heimilt sé að greiða elli- og örorkulífeyrisþega og örorkustyrkþega uppbót vegna kaupa á bifreið sem bótaþega sé nauðsyn að hafa vegna hreyfihömlunar sé sýnt að bótaþegi geti ekki komist af án uppbótarinnar, en 2. og 3. mgr. 3. gr. reglugerðarinnar hljóði svo:

„Uppbót er eingöngu heimilt að veita þegar eftirfarandi skilyrði eru uppfyllt:

1. Hinn hreyfihamlaði hefur sjálfur ökuréttindi eða annar heimilismaður.
2. Nauðsyn á bifreið vegna hreyfihömlunar er ótvíræð og mat á hreyfihömlun liggi fyrir.

Við mat á umsóknum skal fyrst og fremst líta á bifreiðina sem hjálpartæki hreyfi­hamlaðra og hvort umsækjandi þurfi bifreið til að komast ferða sinna, s.s. til vinnu, í skóla, sækja reglubundna endurhæfingu eða læknismeðferð.“

Sambærilegar kröfur séu gerðar til þeirra sem fái uppbót vegna reksturs bifreiðar, sbr. 2. gr. reglugerðar nr. 170/2009.

Strangari kröfur séu gerðar til þeirra sem hljóti styrk samkvæmt 4. gr. reglugerðarinnar, sbr. 3. mgr. 10. gr. laga um félagslega aðstoð. Í þeim tilvikum sé skilyrði að umsækjandi sé verulega hreyfihamlaður, noti til dæmis tvær hækjur og/eða sé bundinn hjólastól að staðaldri. Markmiðið sé að koma til móts við þá sem séu verr settir en þeir sem fái uppbót og þurfi meira rými vegna fötlunar sinnar. Til þess að fá styrkinn þurfi að sýna fram á að vegna hreyfihömlunar sé aukin þörf fyrir stóra bifreið sem sé dýrari en almennt gerist. Skilyrði 2. mgr. 4. gr. reglugerðarinnar hljóði svo:

„Styrkur skal vera kr. 1.200.000 og skal eingöngu veittur þegar eftirfarandi skilyrði eru uppfyllt:

1. Hinn hreyfihamlaði hefur sjálfur ökuréttindi eða annar heimilismaður.
2. Nauðsyn á bifreið vegna hreyfihömlunar er ótvíræð og mat á hreyfihömlun liggur fyrir.
3. Einstaklingur er verulega hreyfihamlaður og er t.d. bundinn hjólastól og/eða notar tvær hækjur að staðaldri.
4. Mat á ökuhæfni liggur fyrir.
5. Hinn hreyfihamlaði er sjúkratryggður hér á landi, sbr. 10. gr. laga nr. 112/2008 um sjúkratryggingar.“

Í 4. mgr. 4. gr. komi einnig fram að skilyrði sé að mat liggi fyrir um þörf á bifreið með hliðsjón af notkun hjálpartækja.

Við mat á hreyfihömlun hafi legið fyrir læknisvottorð C, dags. 10. maí 2018, og læknisvottorð frá sama lækni, dags. 8. mars 2018. Fram komi að kærandi sé með sáraristilsjúkdóm sem hún hafi greinst með fyrir um X árum. Kærandi hafi einnig greinst með vefjagigt, kvíða og þunglyndisvanda. Kærandi hafi verið með mikla verki og talsverða þreytu og svefntruflanir. Kærandi sæki þjónustu víða og sé talsvert háð bifreið. Fram komi í vottorðinu að göngugeta kæranda sé meiri en 400 metrar á jafnsléttu. Ekki hafi komið fram upplýsingar um notkun hjálpartækja við gang. 

Þar sem göngugeta sé metin meira en 400 metrar á jafnsléttu, þá feli það í sér að ekki sé um hreyfihömlun að ræða hvað göngugetu varði.

Tryggingastofnun ríkisins hafi farið ítarlega yfir mál kæranda. Stofnunin hafi metið stöðu kæranda þannig að hún teljist ekki hreyfihömluð í skilningi 10. gr. laga um félagslega aðstoð og reglugerðar nr. 170/2009.

Sú hreyfihömlun, sem reglugerð nr. 170/2009 sé ætlað að mæta, sé skilgreind í 1. gr. reglugerðarinnar. Ljóst sé að með hreyfihömlun sé átt við sjúkdóm eða fötlun sem skerði verulega færni til að komast ferða sinna þannig að göngugeta sé að jafnaði minni en 400 metrar á jafnsléttu. Einnig sé ljóst að með því sé fyrst og fremst átt við lömun eða skertan hreyfanleika í ganglimum af völdum sjúkdóms eða fötlunar, mæði vegna hjarta- eða lungnasjúkdóma eða annað sambærilegt. Þessari skilgreiningu hafi verið bætt við reglugerðina á árinu 2009 en hún hafi áður meðal annars mótast í framkvæmd hjá úrskurðarnefnd.

Rétt sé að taka fram að þegar rætt sé um annað sambærilegt í c. lið 3. mgr. 1. gr. reglugerðarinnar sé átt við líkamlega hreyfihömlun sem hafi áhrif á göngugetu. Það sé sá hópur sem lög- og reglugerðargjafinn hafi ætlað að veita uppbætur og styrki til kaupa á bifreiðum en ekki öðrum einstaklingum sem segja megi að séu umferðarhamlaðir á annan hátt. Sú túlkun og framkvæmd sé í samræmi við það sem tíðkist í nágrannalöndum okkar. Meðal annars megi sjá þetta í skýrslu starfshóps velferðarráðuneytisins um stuðningskerfi til að auðvelda för hreyfihamlaðs fólks. Þar sé sérstaklega farið yfir þetta atriði á bls. 21 og 22. Skýrslan hafi verið birt á vef velferðarráðuneytisins 19. desember 2014.

Stofnunin telji að miðað við fyrirliggjandi gögn sé ljóst að afgreiðsla málsins hafi að fullu og öllu verið í samræmi við almannatryggingalög og reglugerð nr. 170/2009. Að lokum sé rétt að taka það fram að í kæru og læknisvottorði komi fram ákveðnar félagslegar forsendur fyrir því að kærandi þurfi á bifreið að halda. Tryggingastofnun sé ekki heimilt að taka tillit til þeirra heldur sé stofnunin bundin af þeim skilyrðum sem sett séu í lögum um félagslega aðstoð og reglugerð nr. 170/2009.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja kæranda um uppbót/styrk til bifreiðakaupa og uppbót vegna reksturs bifreiðar.

Lagaheimild fyrir veitingu uppbótar/styrkja til kaupa á bifreið og uppbótar vegna reksturs bifreiðar er að finna í 10. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð. Í nefndri 10. gr. segir meðal annars svo:

„Heimilt er að greiða til elli- og örorkulífeyrisþega, örorkustyrkþega og umönnunargreiðsluþega uppbót vegna kaupa á bifreið sem bótaþega er nauðsyn að hafa vegna hreyfihömlunar ef sýnt er að bótaþegi geti ekki komist af án uppbótarinnar. [...]

Sama gildir um rekstur bifreiðar eigi í hlut elli- eða örorkulífeyrisþegi og örorkustyrkþegar.

Heimilt er að greiða styrk til að afla bifreiðar sem nauðsynleg er vegna þess að líkamsstarfsemi er hömluð eða vantar líkamshluta. [...] Ráðherra setur reglugerð um greiðslur samkvæmt ákvæði þessu, m.a. um sex mánaða búsetuskilyrði.“

Með stoð í 3. málsl. 3. mgr. nefndrar 10. gr. hefur ráðherra sett reglugerð nr. 170/2009 um styrki og uppbætur til hreyfihamlaðra einstaklinga vegna bifreiða. 

Í 3. mgr. 1. gr. reglugerðar nr. 170/2009 segir að með líkamlegri hreyfihömlun sé átt við sjúkdóm eða fötlun sem skerðir verulega færni til að komast ferða sinna þannig að göngugeta sé að jafnaði minni en 400 metrar á jafnsléttu. Þar sé fyrst og fremst um að ræða:

„a. lömun eða skertan hreyfanleika í ganglimum af völdum sjúkdóms eða fötlunar,

b. mæði vegna hjarta- eða lungnasjúkdóma,

c. annað sambærilegt.“

Um uppbót vegna reksturs bifreiðar og uppbót/styrk vegna kaupa á bifreið er nánar fjallað í 2., 3. og 4. gr. reglugerðarinnar. Þar kemur fram að það sé skilyrði fyrir veitingu uppbótar og styrks til bifreiðakaupa og uppbótar vegna reksturs bifreiðar að bifreið sé nauðsynleg vegna hreyfihömlunar, sbr. 2. tölul. 2. mgr. 2. gr., 2. tölul. 2. mgr. 3. gr. og 2. tölul. 2. mgr. 4. gr. reglugerðarinnar.

Í læknisvottorði C, dags. 10. maí 2018, segir meðal annars svo um sjúkdómsástand kæranda:

„Hún er með sáraristilsjúkdóm sem hún greindist með fyrir X árum síðan. Versnaði illa í kringum árið 2007 og hefur verið á líftæknilyfjameðferð hjá okkur á 5-8 vikna fresti. Sjúkdómurinn hefur verið nokkuð stabill síðan þá. Hún hefur líka greinst með vefjagigt og fékk þá greiningu árið 2008 og þau veikindi hafa hamlað henni mikið ásamt kvíða og þunglyndisvanda. Hefur verið með mikla verki og talsverða þreytu og svefntruflanir. Mikil hætta á því að hún einangrist, mikilvægt að hún hafi möguleika á samgöngum. Hún sækir þjónustu víða og er talsvert háð bifreið.“

Í vottorðinu kemur fram að göngugeta kæranda sé að jafnaði ekki minni en 400 metrar á jafnsléttu og að göngugetan verði að öllum líkindum óbreytt næstu tvö árin. Í vottorðinu er ekki hakað við að kærandi noti hjólastól, tvær hækjur eða önnur hjálpartæki að staðaldri.

Í máli þessu snýst ágreiningur um hvort kærandi uppfylli skilyrði 10. gr. laga um félagslega aðstoð fyrir veitingu uppbótar/styrks til bifreiðakaupa og uppbótar vegna reksturs bifreiðar. Samkvæmt 1. mgr. ákvæðisins er það skilyrði fyrir veitingu uppbótar vegna kaupa á bifreið að bótaþega sé nauðsyn að hafa bifreið vegna hreyfihömlunar. Sama gildir um rekstur bifreiðar, sbr. 2. mgr. ákvæðisins. Samkvæmt 3. mgr. ákvæðisins er það skilyrði fyrir veitingu styrks til kaupa á bifreið að bifreið sé nauðsynleg vegna þess að líkamsstarfsemi er hömluð eða líkamshluta vanti.

Hugtakið hreyfihömlun er ekki skilgreint í lögum um félagslega aðstoð en löggjafinn hefur veitt ráðherra heimild til að útfæra umrætt lagaákvæði í reglugerð. Í 3. mgr. 1. gr. reglugerðar nr. 170/2009 er hreyfihömlun skilgreind þannig að um hreyfihömlun sé að ræða þegar hömlun skerðir verulega færni viðkomandi til að komast ferða sinna þannig að göngugeta sé að jafnaði minni en 400 metrar á jafnsléttu. Þá eru nefnd dæmi um hvað geti valdið slíkri færniskerðingu.

Af gögnum málsins verður ráðið að kærandi glímir við sáraristilsjúkdóm, vefjagigt, kvíða og þunglyndi. Göngugeta kæranda er aftur á móti ekki minni en 400 metrar á jafnsléttu samkvæmt fyrrgreindu læknisvottorði C. Að mati úrskurðarnefndar velferðarmála, sem meðal annars er skipuð lækni, verður því ekki ráðið af gögnum málsins að ástand kæranda falli undir skilgreiningu á líkamlegri hreyfihömlun í skilningi 3. mgr. 1. gr. reglugerðar nr. 170/2009. Kærandi uppfyllir því hvorki skilyrði fyrir veitingu uppbótar/styrks til bifreiðakaupa né uppbótar vegna reksturs bifreiðar.

Að því virtu, sem að framan hefur verið rakið, er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að staðfesta synjun Tryggingastofnunar ríkisins á umsókn kæranda um uppbót/styrk til bifreiðakaupa og uppbót vegna reksturs bifreiðar.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 11. júní 2018, um að synja A, um uppbót/styrk til bifreiðakaupa og uppbót til rekstur bifreiðar, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir