Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 404/2023

Miðvikudaginn 18. október 2023

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 22. ágúst 2023, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 23. maí 2023 um endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta vegna ársins 2022.

I. Málsatvik og málsmeðferð

Niðurstaða endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra bóta ársins 2022 var sú að kæranda hefðu verið ofgreiddar bætur það ár að fjárhæð 119.120 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu. Kæranda var tilkynnt um framangreinda ofgreiðslu og innheimtu með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 23. maí 2023.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 22. ágúst 2023. Með bréfi, dags. 23. ágúst 2023, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 11. september 2023, barst greinargerð stofnunarinnar og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 14. september 2023. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru kemur fram að ákvörðun Tryggingastofnunar sé mótmælt. Góður hluti af bankainnistæðu kæranda sé greiðsla frá vátryggingafélagi vegna slyss í máli sem sé enn ekki fulllokið. Þegar bótakröfurnar hafi verið reiknaðar hafi verið tekið tillit til þess að kærandi ætti rétt á framtíðargreiðslum frá Tryggingastofnun og á móti hafi krafan á vátryggingafélagið lækkað. Tryggingastofnun álykti svo, eftir að hafa farið yfir framtalið, að kærandi hafi haft of háar tekjur, þar á meðal vegna slysabótanna, og vilji lækka sínar greiðslur. Staða kæranda sé því sú að bæði vátryggingafélagið og Tryggingastofnun lækki greiðslur vegna hvors annars en á meðan tapi kærandi, tjónþolinn.

Með vísun til framangreinds þá hafi kærandi geymt þessa fjármuni inn á bankabók og hafi ætlað að gera það þar til að málinu væri lokið en það sé töluverð óvissa um hver endanleg niðurstaða verði. Ef kærandi skilji reglurnar rétt þá hefði hann ekki fengið neinar athugasemdir ef hann hefði fjárfest í fasteign sem hefði ávaxtast talsvert betur en þessi bankainnistæða. Þessi ávöxtun sé fyrst og fremst vegna hækkunar á innvöxtum sökum verðbólgu sem hafi skilað fæstum betri lífsgæðum.

Kærandi hafi fengið bætur frá tryggingafélagi og sé í þeirri stöðu að þurfa að hugsa sig mjög vandlega um hvað hann geti nýtt þá fjármuni í því þeir eigi að endast honum út ævina.

Þetta sé að mati kæranda kolröng ákvörðun á þeim tíma þegar lífskjör séu að versna. Þetta sé mismunun á því hvernig bætur/fjármunir ávaxtist (innistæða á móti fasteign) og þetta stríði algjörlega gegn því að bæta fólki skaða eftir slys.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram kærð sé niðurstaða endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra greiðslna ársins 2022.

Breytingar á lögum nr. 100/2007 hafi tekið gildi þann 12. apríl 2023 en þar sem um sé að ræða greiðslur til kæranda á árinu 2022, fyrir umræddar breytingar, þá verði málið skoðað út frá eldri lögum að hluta.

Í 16. gr. þágildandi laga nr. 100/2007 um almannatryggingar hafi verið kveðið á um tilhögun útreiknings tekjutengdra bóta. Í 2. mgr. ákvæðisins sé vísað til laga nr. 90/2003 um tekjuskatt, varðandi hvað skuli teljast til tekna. Til tekna samkvæmt III. kafla laga um almannatryggingar teljist tekjur samkvæmt II. kafla laga  um tekjuskatt, að teknu tilliti til ákvæða 28. gr. sömu laga um hvað teljist ekki til tekna og frádráttarliða samkvæmt 1., 3., 4. og 5. tl. A-liðar 1. mgr. 30. gr. og 31. gr. sömu laga eða undantekninga og takmarkana samkvæmt öðrum sérlögum, sbr. 30. gr. núgildandi laga um almannatryggingar.

Í 5. mgr. 16. gr. þágildandi laga um almannatryggingar hafi sagt að til grundvallar bótaútreikningi hvers mánaðar skyldi leggja áætlaðar tekjur greiðsluþegans á bótagreiðsluárinu. Þá hafi sagt að áætlun um tekjuupplýsingar skyldi byggjast meðal annars á nýjustu upplýsingum frá greiðsluþega, sbr. 39. gr. laganna þar sem hafi sagt að greiðsluþega væri skylt að tilkynna um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem gætu haft áhrif á bætur eða greiðslur.

Í 3. mgr. 33. gr. núgildandi laga um almannatryggingar komi fram að þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum, skuli Tryggingastofnun endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna. Einnig sé fjallað um endurreikning í reglugerð nr. 598/2009. Tryggingastofnun hafi ekki heimild til að líta fram hjá tekjuupplýsingum sem fram komi í skattframtölum.

Komi í ljós við endurreikning bóta að bætur hafi verið ofgreiddar fari um það samkvæmt 34. gr. núgildandi laga um almannatryggingar. Þar komi fram sú skylda Tryggingastofnunar að innheimta ofgreiddar bætur. Sú meginregla sé ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Málavextir séu þeir að allt árið 2022 hafi kærandi verið með grunnlífeyri örorkulífeyris, tekjutryggingu og aldurstengda örorkuuppbót. Kæranda hafi verið tilkynnt um endurreikning og uppgjör tekjutengdra greiðslna ársins 2022 með bréfi, dags. 23. maí 2023. Uppgjörið hafi leitt til 119.120 kr. ofgreiðslu að teknu tilliti til greiddrar staðgreiðslu.

Ástæða þess að endurkrafa hafi myndaðist sé sú að við samkeyrslu við tekjuupplýsingar af skattframtali 2023 vegna tekjuársins 2022, hafi komið í ljós að tekjur kæranda hafi reynst hærri en tekjuáætlun hafði gert ráð fyrir. Endurreikningur byggist á upplýsingum úr skattframtölum bótaþega.

Kærandi hafi fengið senda tillögu að tekjuáætlun þann 28. janúar 2022 og samkvæmt henni hafi verið gert ráð fyrir að á árinu 2022 væri kærandi með lífeyrissjóðstekjur að fjárhæð 1.631.567 kr. og 260.088 kr. í vexti og verðbætur. Engar athugasemdir hafi borist frá kæranda vegna þessarar tekjuáætlunar og hafi honum verið greitt eftir henni allt árið 2022.

Við bótauppgjör ársins 2022 hafi komið í ljós að kærandi hefði verið með lífeyrissjóðstekjur að fjárhæð 1.549.788 kr. og 842.199 kr. í vexti og verðbætur. Niðurstaða endurreiknings tekjutengdra bóta ársins 2022 hafi verið sú að kærandi hafi fengið ofgreitt í bótaflokkunum tekjutryggingu og orlofs- og desemberuppbætur.

Í III. kafla laga um almannatryggingar segi að til tekna teljist tekjur samkvæmt. II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt. Í 7. gr. laga um tekjuskatt segi í 3. tl. C-liðar 1. mgr. ákvæðisins að til tekna teljist vextir, verðbætur, afföll og gengishagnaður. Vextir og verðbætur hafi því áhrif sem tekjur á greiðslu ellilífeyris frá Tryggingastofnun og hafi þær verið vanáætlaðar í tekjuáætlun sem stuðst hafi verið við vegna greiðslna árið 2022. Meginreglan sé sú að ef tekjur þær sem lagðar séu til grundvallar endurreikningi reynist hærri en tekjuáætlun hafi gert ráð fyrir og ofgreiðsla stafi af því að bótaþegi hafi ekki tilkynnt Tryggingastofnun um tekjuaukninguna eða aðrar breyttar aðstæður þá skuli sú ofgreiðsla endurkrafin. Skipti þá ekki máli hvort greiðsluþegi hafi getað séð fyrir þessa tekjuaukningu eða breyttu aðstæður.

Tryggingastofnun sé skylt lögum samkvæmt að framkvæma endurreikning ár hvert þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Tryggingastofnun sé ekki heimilt að horfa fram hjá tekjum sem birtist á framtali bótaþega eða hvernig þær séu skráðar á skattframtalið, eins og ítrekað hafi verið staðfest af úrskurðarnefnd og hafi einnig verið staðfest fyrir dómstólum.

Niðurstaða endurreiknings tekjutengdra bóta ársins 2022 hafi verið sú að kærandi hafi fengið greitt á árinu 2.490.731 kr. en hefði átt að fá 2.316.960 kr. Þessi mismunur hafi leitt til ofgreiðslu að fjárhæð 119.120 kr. að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu.

Með vísun til framanritaðs telji Tryggingastofnun ekki forsendur til að breyta ákvörðun um endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta ársins 2022. Stofnunin telji að miðað við fyrirliggjandi gögn sé ljóst að afgreiðsla málsins hafi að fullu og öllu verið í samræmi við lög, reglur og góða stjórnsýsluhætti.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum kæranda vegna ársins 2022.

Kærandi fékk greiddan örorkulífeyri frá Tryggingastofnun á árinu 2022. Samkvæmt þágildandi 39. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, er umsækjanda eða greiðsluþega skylt að veita stofnuninni allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og annarra greiðslna samkvæmt lögunum og endurskoðun þeirra. Enn fremur er skylt að tilkynna stofnuninni um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geta haft áhrif á bætur eða greiðslur. Af framangreindu verður ráðið að sú skylda hvíli á greiðsluþegum að upplýsa Tryggingastofnun um tekjur á bótagreiðsluári sem kunna að hafa áhrif á bótarétt.

Í þágildandi 16. gr. laga um almannatryggingar er kveðið á um tekjutengingu lífeyristrygginga og hvernig Tryggingastofnun ríkisins skuli standa að útreikningi bóta. Í 2. mgr. greinarinnar segir að til tekna samkvæmt III. kafla skuli telja tekjur samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt með tilteknum undantekningum. Fjármagnstekjur eru tekjustofn sem hefur áhrif við útreikning Tryggingastofnunar á bótafjárhæð, sbr. þágildandi 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar og einnig C-lið 7. gr. laga nr. 90/2003 um tekjuskatt. Á grundvelli 3. mgr. 33. gr. laga um almannatryggingar ber Tryggingastofnun ríkisins að endurreikna bótafjárhæðir eftir að endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluárs liggja fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Leiði endurreikningur í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar ber Tryggingastofnun að innheimta þær samkvæmt 34. gr. laga um almannatryggingar. Sú meginregla er ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags.

Við úrlausn þessa máls hefur úrskurðarnefnd velferðarmála hliðsjón af þeim lagaákvæðum sem tilgreind hafa verið hér að framan.

Samkvæmt gögnum málsins gerði tillaga Tryggingastofnunar að tekjuáætlun, dags. 28. janúar 2022, ráð fyrir kærandi fengi að árinu 1.631.567 kr. í lífeyrissjóðstekjur og 260.088 kr. í fjármagnstekjur. Kærandi gerði ekki athugasemdir við þá áætlun og voru bótaréttindi því reiknuð og bætur greiddar út frá þessum tekjuforsendum. Samkvæmt upplýsingum skattyfirvalda vegna tekjuársins 2022 reyndust tekjur kæranda vera 1.549.788 kr. lífeyrissjóðstekjur og 842.199 kr. í fjármagnstekjur. Endurreikningur Tryggingastofnunar á tekjutengdum bótagreiðslum vegna ársins leiddi í ljós 119.120 kr. ofgreiðslu á árinu 2022 að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu.

Samkvæmt framangreindu reyndust fjármagnstekjur kæranda vera hærri á árinu 2022 en gert hafði verið ráð fyrir. Kærandi gerir athugasemdir við að Tryggingastofnun hafi notað fjármagnstekjur sem mynduðust vegna vaxta af skaðabótum til skerðingar á lífeyri. Bendir hann á að ef hann hefði keypt fasteign fyrir bæturnar hefðu bætur hans ekki verið skertar þrátt fyrir að það hefði verið betri fjárfesting. Eins og áður hefur komið fram eru fjármagnstekjur tekjustofn sem hefur áhrif á bótarétt samkvæmt lögum um almannatryggingar, sbr. þágildandi 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar og einnig C-lið 7. gr. laga um tekjuskatt. Ástæða þess að endurkrafa myndaðist á hendur kæranda er að umræddur tekjustofn var vanáætlaður í tekjuáætlun. Tryggingastofnun greiðir tekjutengdar bætur á grundvelli upplýsinga úr tekjuáætlun viðkomandi greiðsluþega. Þá ber stofnuninni lögum samkvæmt að endurreikna bætur með hliðsjón af upplýsingum skattyfirvalda eins og greint er frá hér að framan, sbr. 3. mgr. 33. gr. laganna. Því er Tryggingastofnun ekki heimilt samkvæmt lögum um almannatryggingar að líta fram hjá fjármagnstekjum á þeim grundvelli að um sé að ræða vexti vegna skaðabóta.

Að mati úrskurðarnefndar er meðhöndlun Tryggingastofnunar ríkisins á fjármagnstekjum kæranda í samræmi við lög um almannatryggingar. Úrskurðarnefndin telur því ekki tilefni til að gera athugasemdir við endurreikning stofnunarinnar á tekjutengdum greiðslum ársins 2022.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum A, á árinu 2022, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir