Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 255/2021

Miðvikudaginn 25. ágúst 2021

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Anna Rut Kristjánsdóttir lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 24. maí 2021, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 18. febrúar 2021 um að samþykkja umsókn barnsmóður hans um milligöngu um meðlagsgreiðslur frá 1. febrúar 2020 með syni þeirra.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með rafrænni umsókn, móttekinni 10. febrúar 2021, sótti barnsmóðir kæranda um milligöngu Tryggingastofnunar ríkisins um meðlagsgreiðslur með syni þeirra frá 11. febrúar 2019. Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 18. febrúar 2020, var kæranda tilkynnt um milligöngu stofnunarinnar á meðlagsgreiðslum til barnsmóður hans frá 1. febrúar 2020. Kærandi fór fram á rökstuðning fyrir ákvörðuninni með tölvubréfi 2. mars 2021 og var hann veittur með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 4. mars 2021.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 24. maí 2021. Með bréfi, dags. 26. maí 2021, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 11. júní 2021, barst greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 14. júní 2021. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi greinir frá því í kæru að 24. febrúar 2021 hafi kæranda borist bréf frá Innheimtustofnun sveitarfélaga þar sem fram hafi komið að barnsmóðir hans hafi farið fram á meðlag að upphæð 464.905 kr. vegna sonar þeirra. Kærandi og barnsmóðir hans hafi slitið samvistir X og hafi samskipti þeirra allar götur síðan verið mjög erfið. Kærandi hafi alltaf greitt umsamið meðlag. Barnsmóðir kæranda og sonur hafi búið í B frá X-X og á þeim tíma hafi hann greitt meðlag og ferjað drenginn aðra hvora helgi fram og til baka [...] frá B. Að gamni hafi kærandi tekið saman að útlagður kostnaður þessu tímabili hafi verið 86.000 kr. á mánuði [...].

Reikningurinn frá Innheimtustofnun sveitarfélaga sé fyrir neðan allar hellur. Um miðjan [...] 2019 hafi sonur kæranda flutt alfarið til hans og eiginkonu hans þar sem skólaganga í C hafi verið mjög erfið. Kærandi og barnsmóðir hans hafi búið í sama hverfi á þeim tíma, hún hafi unnið mikið og oft á kvöldin og hafi því oft ekki verið til staðar fyrir son þeirra. Sonur kæranda sé með ADHD og hafi oft ekki tekið lyfin, hafi ekki lært heima og þá hafi hann mætt illa í skóla. Kæranda hafi ekki litist á blikuna og hafi farið fram á við barnsmóður sína þann 15. febrúar að sonur þeirra flytti til hans sem hún hafi tekið vel í. Um svipað leyti hafi barnsmóðir hans verið að missa leiguíbúðina sína og hafi þá flutt hinum megin í D. Þetta hafi allt virst ætla að ganga vel, hún hafi flutt og sonur þeirra hafi ekki þurft að skipta um skóla þar sem hann hafi flutt til kæranda sem búi rétt hjá C. Í mars hafi kærandi óskað eftir að forsjá drengsins yrði sameiginleg og lögheimili sonar þeirra flyttist til hans. Í fyrstu hafi barnsmóðir kæranda tekið vel í það en hún hafi alltaf teygt lopann og ekkert hafi verið gert. Kærandi hafi gefist upp á þessu og hafi sótt um breytingu á forsjá og breytt lögheimili hjá sýslumanni. Á þessum tíma hafi barnsmóðir kæranda flutt lögheimili sonar þeirra til sín en þar hafi hann aldrei búið. Kærandi hafi beðið barnsmóður sína um að stöðva meðlagsgreiðslur þar sem hann væri nú fluttur til hans, en þær hafi ekki verið stöðvaðar fyrr en 1. apríl 2019. Á meðan hafi hún þegið allar barnabætur og annað sem hún hafi ekki átt rétt á og hafi hún hvorki greitt kæranda meðlag, sem hafi þó alls ekki verið aðalatriðið, né skipt barnabótum á milli þeirra sem hún hafi sagst ætla að gera.

Eftir nokkurra mánaða tilraunir, í ágúst/september 2019, hafi kærandi loksins fyllt út hjá sýslumanni tilkynningu um breytingu á forsjá, þ.e. að hún verði sameiginleg, og að lögheimili drengsins yrði flutt til hans. Ekkert hafi gerst hjá sýslumanni sökum hægagangs og þegar Covid hafi skollið á hafi allt hjá sýslumanni stöðvast. Það hafi ekki verið fyrr en 9. júní 2020 að kærandi hafi fengið boð á fund hjá sýslumanni. Í kjölfarið hafi barnsmóðir kæranda bókstaflega misst stjórn á sér, hún hafi komið með bróður sínum á heimili kæranda þegar hann hafi verið fjarverandi. Eiginkona kæranda hafi reynt að róa barnsmóður hans og hafi komið í veg fyrir að hún kæmist inn í húsið. Yngri börn kæranda hafa orðið vitni að þessu. Eiginkona kæranda hafi í kjölfarið beðið son kæranda um að pakka því helsta og fara með móður sinni. Á þessu augnabliki hafi réttur þeirra enginn verið því að barnsmóðir kæranda hafi verið með fulla forsjá og lögheimili ennþá skráð hjá henni. Hringt hafi verið á lögregluna sem hafi komið og hafi barnsmóðir kæranda sagst ætla að kæra eiginkonu hans fyrir mannrán. Lögreglan hafi hrist hausinn yfir þessari tilraun til að kæra eiginkonu kæranda fyrir mannrán. Sonur kæranda hafi farið með móður sinni þar sem hún sé ein með forsjá og lögheimili skráð hjá henni.

Tveim dögum seinna hafi þessi fundur farið fram hjá sýslumanni sem hafi endað þannig að barnsmóðir kæranda hafi ekki viljað breyta neinu og sagt að sonur þeirra væri nú endanlega fluttur til hennar. Fyrir utan sýslumannsembættið hafi þau sæst munnlega á að kærandi myndi ekki greiða meðlag í gegnum „kerfið“ þar sem hún hafi ekkert greitt honum þá 17 mánuði sem sonur þeirra hafi búið hjá honum. Kærandi myndi hins vegar styrkja drenginn fjárhagslega beint til hans með millifærslum þegar hann færi í framhaldsskóla, hjálpa honum með skólann og skólagjöld og borga fyrir hann bílprófið sem hann hafi samviskusamlega gert. Frá 9. júní 2020 hafi drengurinn verið búsettur hjá móður sinni, lögheimilisflutningur og breytt forsjá hafi því aldrei gengið í gegn. Það sé hvergi til „í kerfinu” að hann hafi búið hjá kæranda, allt vegna seinagangs í kerfinu og þrjósku og eigingirni barnsmóður hans.

Kærandi hafi samviskusamlega millifært beint inn á son sinn „meðlag/stuðning” frá því að hann hafi farið frá honum 9. júní 2020. Barnsmóðir kæranda hafi ekki greitt krónu í meðlag á þeim tíma sem hann hafi búið hjá kæranda í 17 mánuði, þ.e. frá febrúar 2019 þar til í júní 2020, og auk þess hafi barnabætur á þeim tíma farið beint í vasa barnsmóður hans.

Í kæru greinir kærandi frá fylgigögnum með kæru, meðal annars frá samskiptum við skóla sonar hans, samskiptum kæranda við barnsmóður, bréfi frá sýslumanni og kvittunum vegna millifærslna til sonar kæranda frá júlí 2020 fram í mars. Kærandi hafi samtals greitt að minnsta kosti 495.000 kr. síðan í júlí 2020 og nú í apríl hafi hann greitt 464.000 kr.

Sonur kæranda hafi verið búsettur hjá móður sinni frá 9. júní 2020, lögheimilisflutningur og breytt forsjá hafi því aldrei gengið í gegn og hvergi sé til „í kerfinu” að hann hafi búið hjá kæranda. Þess vegna hafi barnsmóðir kæranda séð sér leik á borði þegar hann hafi greitt bílprófið að senda stóran meðlagsreikning á kæranda ár aftur í tímann og til þess tíma sem hann hafi verið búsettur hjá honum. Kæranda finnist sjálfsagt að greiða það meðlag sem honum beri að greiða, en að fá það fullt ár aftur í tímann, að ekki sé minnst á til þess tíma sem hann hafi búið hjá honum finnist honum vera fyrir neðan allar hellur.

Ósk kæranda sé sú að hann fái þessar 464.000 kr. endurgreiddar þar sem hann hafi verið búinn að leggja fram þennan kostnað og að hann greiði áfram einfalt meðlag, sbr. úrskurð sýslumanns frá 2006. Athygli sé vakin á því að barnsmóðir kæranda hafi ekki lagt krónu fram fyrir drenginn þá 17 mánuði sem hann hafi búið hjá kæranda.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins segir að kærð sé ákvörðun stofnunarinnar um að verða við beiðni barnsmóður kæranda um að hafa milligöngu um meðlag til hennar með syni þeirra frá 1. febrúar 2020.

Tryggingastofnun hafi tilkynnt kæranda með bréfi, dags. 18. febrúar 2021, að stofnunin hefði samþykkt að hafa milligöngu um greiðslu meðlags til barnsmóður hans frá 1. febrúar 2020 með syni þeirra. Tryggingastofnun hafi borist umsókn barnsmóður kæranda þann 10. febrúar 2021 um meðlagsgreiðslur frá 11. febrúar 2019, ásamt staðfestingu á samkomulagi um meðlagsgreiðslur, dags. 24. febrúar 2006, þar sem komi fram að kærandi skuli greiða meðlag með syni sínum frá 1. mars 2006 til 18 ára aldurs. Tryggingastofnun hafi borist andmæli kæranda við þessari ákvörðun ásamt gögnum sem hafi verið svarað með bréfi, dags. 4. mars 2021.

Kveðið sé á um það í 63. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar að hver sá sem fái úrskurð stjórnvalds um meðlag með barni sem hann hafi á framfæri sínu, eða um aðrar greiðslur samkvæmt IX. kafla barnalaga nr. 76/2003, geti snúið sér til Tryggingastofnunar ríkisins og fengið fyrirframgreiðslu meðlags eða annarra framfærsluframlaga samkvæmt úrskurðinum. Sama skuli gilda þegar lagt sé fram staðfest samkomulag um meðlagsgreiðslur og aðrar greiðslur samkvæmt IX. kafla barnalaga.

Í 4. mgr. 63. gr. laga um almannatryggingar komi fram að Tryggingastofnun sé heimilt að greiða meðlag aftur í tímann allt að 12 mánuði, talið frá byrjun þess mánaðar sem stjórnvaldsúrskurður, staðfestur samningur eða vottorð sýslumanns um að hann hafi veitt viðtöku ósk móður um öflun faðernisviðurkenningar berst stofnuninni, enda eigi þá 4. mgr. 20. gr. ekki við.

Samkvæmt 67. gr. barnalaga nr. 76/2003 sé Tryggingastofnun skylt að greiða rétthafa greiðslna samkvæmt IV. og IX. kafla, sem búsettur sé hér á landi, samkvæmt dómi, dómsátt, úrskurði sýslumanns eða samningi staðfestum af honum, þó innan þeirra marka sem lög um almannatryggingar setji.

Hlutverk Tryggingastofnunar sé að hafa milligöngu um greiðslu meðlags þegar ákvörðun hafi verið tekin með lögmætum hætti. Ef foreldri leggi fram löggilda meðlagsákvörðun beri Tryggingastofnun samkvæmt 63. gr. laga um almannatryggingar og 67. gr. barnalaga að hafa milligöngu um greiðslu meðlags, allt að 12 mánuði aftur í tímann. Lög veiti Tryggingastofnun ekki heimild til að taka önnur gögn en talin séu upp í framangreindum ákvæðum til greina við milligöngu um greiðslu meðlags.

Hjá Tryggingastofnun liggi fyrir löggild meðlagsákvörðun, þ.e. staðfesting á samkomulagi um meðlag, dags. 24. febrúar 2006, sem kveði á um meðlagsgreiðslur frá kæranda til barnsmóður hans. Þá liggi fyrir umsókn barnsmóður kæranda um meðlag.

Með vísan til framangreinds beri Tryggingastofnun skylda til að hafa milligöngu um meðlag samkvæmt lögformlegri meðlagsákvörðun sé þess farið á leit við stofnunina, allt að 12 mánuði aftur í tímann. Tryggingastofnun hafi engar heimildir til að virða að vettugi lögbundna skyldu sína til að greiða meðlag samkvæmt hinni lögformlegu meðlagsákvörðun. Tryggingastofnun hafi því borið að hafa milligöngu á meðlagi til barnsmóður kæranda frá 1. febrúar 2020, eða 12 mánuði aftur í tímann frá því að umsókn hennar hafi borist eins og heimilt sé. Gögn sem hafi borist Tryggingastofnun og gögn sem hafi borist með kæru staðfesta ekki með óyggjandi hætti að sonur kæranda hafi verið búsettur hjá honum fram til júní 2020. Tryggingastofnun hafi því engar heimildir til að fella niður meðlagið til barnsmóður kæranda.

Úrskurðarnefnd velferðarmála hafi margsinnis í úrskurðum sínum staðfest þetta hlutverk Tryggingastofnunar og að ekki sé heimilt að horfa til annarra atriða við ákvörðun um milligöngu meðlagsgreiðslna. Í því samhengi skipti ekki máli hvort barn hafi jafna búsetu hjá báðum foreldrum sínum eða hvort greiðsla meðlags hafi farið fram fyrir það tímabil sem Tryggingastofnun hafi samþykkt milligöngu meðlags. Þá hafi nefndin sagt að ekki sé heimilt að setja viðbótarskilyrði í reglugerð sem takmarki lögbundinn rétt meðlagsmóttakanda til milligöngu meðlagsgreiðslna frá stofnuninni, eins og til dæmis að gefa greiðanda kost á að sýna fram á að meðlag hafi verið greitt fyrir sama tímabil. Meðal úrskurða nefndarinnar varðandi þessi atriði má nefna úrskurði í málum nr. 312/2017, 333/2018, 17/2019, 215/2019, 407/2019, 408/2019 og 59/2020.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 18. febrúar 2021 um að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur til barnsmóður kæranda frá 1. febrúar 2020.

Kveðið er á um greiðsluskyldu Tryggingastofnunar ríkisins í 67. gr. barnalaga nr. 76/2003. Þar segir að Tryggingastofnun ríkisins sé skylt að greiða rétthafa greiðslna samkvæmt IV. og IX. kafla, sem búsettur sé hér á landi, samkvæmt dómi, dómsátt, úrskurði sýslumanns eða samningi staðfestum af honum, þó innan þeirra marka sem lög um almannatryggingar setji.

Samkvæmt 1. mgr. 63. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar getur hver sá sem fær úrskurð um meðlag með barni, sem hann hefur á framfæri sínu, snúið sér til Tryggingastofnunar ríkisins og fengið fyrirframgreiðslu meðlags og annarra framfærsluframlaga samkvæmt úrskurðinum. Sama gildir þegar lagt er fram staðfest samkomulag um meðlagsgreiðslur og aðrar greiðslur samkvæmt IX. kafla barnalaga. Samkvæmt 4. mgr. 63. gr. laga um almannatryggingar er stofnuninni heimilt að greiða meðlag aftur í tímann allt að 12 mánuði, talið frá byrjun þess mánaðar sem stjórnvaldsúrskurður, staðfestur samningur eða vottorð sýslumanns um að hann hafi veitt viðtöku ósk móður um öflun faðernisviðurkenningar berst stofnuninni, enda eigi þá 4. mgr. 20. gr. laganna ekki við.

Í 6. mgr. 63. gr. er að finna heimild til að setja reglugerð um framkvæmd ákvæðisins og hefur reglugerð nr. 945/2009 um framkvæmd meðlagsgreiðslna og annarra framfærsluframlaga verið sett með stoð í því lagaákvæði, sbr. 70. gr. laganna. Fjallað er um heimild til að greiða meðlag aftur í tímann í 7. gr. reglugerðarinnar. Samkvæmt 1. mgr. 7. gr. er heimilt að greiða meðlag í allt að 12 mánuði aftur í tímann, talið frá byrjun þess mánaðar sem gögn samkvæmt 5. gr. berast Tryggingastofnun. Þá segir í 2. og 3. mgr. 7. gr. reglugerðarinnar:

„Þegar meðlagsákvörðun, þar með talin ákvörðun um meðlag til bráðabirgða skv. 9. gr., og ákvörðun um framlag til menntunar eða starfsþjálfunar skv. 10. gr. er eldri en tveggja mánaða skal einungis greiða frá byrjun þess mánaðar sem umsókn og fylgigögn skv. 5. gr. berast, nema sérstakar ástæður séu fyrir hendi sem geta réttlætt greiðslur lengra aftur í tímann, allt að 12 mánuði. Með sérstökum ástæðum er m.a. átt við ef meðlagsmóttakanda hefur af einhverjum ástæðum verið ómögulegt að setja fram kröfu um milligöngu meðlagsgreiðslna án tafar.

Þegar sótt er um greiðslu aftur í tímann á grundvelli meðlagsákvörðunar sem er eldri en tveggja mánaða skal ennfremur gefa meðlagsskyldum aðila kost á að sýna fram á að meðlag hafi þegar verið greitt fyrir sama tímabil og sótt er um.“

Samkvæmt framangreindu ber Tryggingastofnun ríkisins að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur, berist beiðni þar um frá meðlagsmóttakanda á grundvelli lögformlegrar meðlagsákvörðunar. Fyrir liggur að barnsmóðir kæranda, sem er meðlagsmóttakandi, sótti um milligöngu Tryggingastofnunar um meðlagsgreiðslur með syni þeirra með rafrænni umsókn þann 10. febrúar 2021 frá 11. febrúar 2019 til 18 ára aldurs. Stofnunin samþykkti umsóknina frá 1. febrúar 2020 á grundvelli samkomulags í kjölfar sambúðarslita frá Sýslumanninum í Reykjavík, dags. 24. febrúar 2006. Samkvæmt samkomulaginu ber kæranda að greiða barnsmóður sinni meðlag frá 1. mars 2006 til 18 ára aldurs sonar þeirra.

Í kæru er greint frá því að sonur kæranda hafi verið búsettur hjá honum í sautján mánuði, þ.e. frá febrúar 2019 til 9. júní 2020. Einnig greinir kærandi frá því að hann hafi staðið við sína framfærslu með syni sínum með greiðslum til hans beint og auk þess hafi hann til dæmis greitt fyrir ökupróf drengsins.

Hlutverk Tryggingastofnunar í tengslum við meðlagsgreiðslur markast af ákvæðum viðeigandi laga. Samkvæmt 1. mgr. 63. gr. laga um almannatryggingar er stofnuninni falið að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur, sé þess farið á leit við stofnunina, í þeim tilvikum þar sem lögformleg meðlagsákvörðun liggur fyrir. Í ákvæðinu, sem er grundvöllur ákvörðunar stofnunarinnar, segir nánar tiltekið að hver sá sem fær lögformlega ákvörðun um meðlag með barni geti snúið sér til stofnunarinnar og fengið fyrirframgreiðslu meðlags samkvæmt ákvörðuninni.

Úrskurðarnefnd velferðarmála telur að ráðið verði af 1. mgr. 63. gr. laga um almannatryggingar að meginreglan sé sú að Tryggingastofnun beri að greiða meðlag í samræmi við meðlagsákvörðun. Þá telur úrskurðarnefndin að ákvæði 4. mgr. 63. gr. laganna feli í sér takmörkun á greiðslu meðlags aftur í tímann, þ.e. að ekki sé heimilt að greiða meðlag lengra en tólf mánuði aftur í tímann, talið frá byrjun þess mánaðar sem viðeigandi gögn bárust Tryggingastofnun. Í ljósi þess og með hliðsjón af þróun lagaákvæðisins og lögskýringargögnum telur úrskurðarnefnd velferðarmála að túlka verði heimild Tryggingastofnunar til greiðslu aftur í tímann samkvæmt 4. mgr. 63. gr. laga um almannatryggingar á þá leið að stofnuninni beri almennt að greiða aftur í tímann í samræmi við lagaákvæðið ef meðlagsákvörðun kveður á um það, sbr. úrskurð úrskurðarnefndar velferðarmála í máli nr. 312/2017. Að mati nefndarinnar hafa lög ekki að geyma heimild til að setja frekari skilyrði fyrir greiðslu aftur í tímann. Þá telur úrskurðarnefndin að reglugerðarheimildin í 70. gr., sbr. 6. mgr. 63. gr. laga um almannatryggingar, feli ekki í sér heimild til að setja viðbótarskilyrði í reglugerð sem takmarkar lögbundinn rétt meðlagsmóttakanda til milligöngu meðlagsgreiðslna frá Tryggingastofnun.

Eins og áður hefur komið fram liggur fyrir í máli þessu staðfest samkomulag sýslumannsins í Reykjavík, dags. 24. febrúar 2006, sem kveður á um meðlagsskyldu kæranda með syni hans frá 1. mars 2016 til 18 ára aldurs. Í ljósi þess bar Tryggingastofnun að fallast á umsókn barnsmóður kæranda um milligöngu um meðlagsgreiðslur. Það er því mat úrskurðarnefndar að hvorki sé heimilt að synja meðlagsmóttakanda um milligöngu meðlagsgreiðslna aftur í tímann með vísan til greiðslna kæranda til sonar hans eða búsetu um tíma á heimili hans.

Að öllu framangreindu virtu er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að staðfesta ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 18. febrúar 2021 um að samþykkja umsókn barnsmóður hans um milligöngu um meðlagsgreiðslur frá 1. febrúar 2020.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur til barnsmóður A, frá 1. febrúar 2020, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir