Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 501/2021

Miðvikudaginn 17. nóvember 2021

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 24. september 2021, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 25. júní 2021 um að samþykkja umsókn barnsmóður hans um milligöngu um meðlagsgreiðslur frá 14. október 2020 með tveimur börnum þeirra.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með rafrænni umsókn, móttekinni 1. júní 2021, sótti barnsmóðir kæranda um milligöngu Tryggingastofnunar ríkisins um meðlagsgreiðslur með tveimur börnum þeirra frá 14. október 2020. Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 25. júní 2021, var kæranda tilkynnt um milligöngu stofnunarinnar um meðlagsgreiðslur til barnsmóður hans frá 14. október 2020. Kærandi fór fram á rökstuðning fyrir ákvörðun stofnunarinnar og var hann veittur með bréfi, dags. 13. júlí 2021.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 24. september 2021. Með bréfi, dags. 28. september 2021, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 12. október 2021, barst greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 13. október 2021. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi greinir frá því í kæru að kærð sé ákvörðun Tryggingastofnunar, dags. 25. júní 2021, um að verða við beiðni barnsmóður hans um afturvirkt meðlag með báðum börnunum. Þessu sé mótmælt og þess krafist að ákvörðunin verði dæmd ógild.

Kærandi og barnsmóðir hans hafi slitið sambúð 14. október 2020, forsjá með börnum þeirra sé sameiginleg og hafi umgengni verið jöfn frá sambúðarslitum. Við sambúðarslitin hafi þau gert með sér munnlegt samkomulag um að kærandi myndi greiða henni einfalt meðlag með báðum börnum þeirra. Við sambúðarslitin hafi þau átt fasteign að B þar sem eignarhluta þeirra hafi verið skipt til helminga. Íbúðarlánið hafi hvílt á þeim báðum og hafi verið tekin sú ákvörðun að kærandi myndi greiða einfalt meðlag með báðum börnum gegn því að sjá alfarið um að greiða af íbúðarláninu. Umsamið einfalt meðlag með báðum börnum hafi því verið í formi greiðslu af íbúðarláninu að fjárhæð 146.100 kr. á mánuði. Kærandi hafi staðið við sinn hluta af þeim samningi og hafi séð einn um að greiða af íbúðarláni þeirra frá október 2020 til júní 2021. Í júlí 2021 hafi kærandi selt barnsmóður sinni sinn hluta í íbúðinni. Með vísan í 1. mgr. 11. gr. stjórnsýlulaga nr. 37/1993 telji kærandi að Tryggingastofnun hafi ekki gætt jafnræðis við ákvörðun um afturvirkt meðlag með báðum börnunum og hafi stofnunin með því gerst brotleg við jafnræðisreglu stjórnsýslulaga.

Líkt og meðfylgjandi gögn sýni hafi kærandi greitt samviskusamlega og mánaðarlega einfalt meðlag með báðum börnunum til barnsmóður sinnar með því að greiða af íbúðarláni þeirra beggja, líkt og greint hafi verið frá hér að framan. Þar að auki hafi kærandi séð alfarið um greiðslur á fatakostnaði beggja barnanna á heimili sínu ásamt öðrum framfærslukostnaði þegar börnin dvelji hjá honum en umgengnin sé jöfn, líkt og fram hafi komið. Kærandi hafi því sinnt framfærsluskyldu sinni samkvæmt 1. mgr 53. gr. barnalaga nr. 76/2003.

Ekki liggi fyrir úrskurður sýslumanns um hærra meðlag en einfalt með báðum börnunum. Því fái kærandi ekki skilið hvernig það standist að hann eigi að greiða barnsmóður sinni afturvirkt meðlag með báðum börnunum frá sambúðarslitum.

Kærandi óski eftir því að ákvörðun Tryggingastofnunnar um greiðslu afturvirks meðlags frá október 2020 til júní 2021 verði dæmd ógild á grundvelli framangreinds.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins segir að kærð sé ákvörðun um að verða við beiðni barnsmóður kæranda um að hafa milligöngu um meðlag til hennar með börnum þeirra.

Tryggingastofnun hafi tilkynnt kæranda með bréfi, dags. 25. júní 2021, að stofnunin hefði samþykkt að hafa milligöngu um greiðslu meðlags til barnsmóður hans frá 14. október 2020 með tveimur börnum þeirra. Stofnuninni hafi borist umsókn barnsmóður kæranda þann 1. júní 2021 um greiðslur meðlags frá 14. október 2020, ásamt staðfestingu á samkomulagi um forsjá, lögheimili og meðlagsgreiðslur, dags. 14. október 2020, þar sem komi fram að kærandi skuli greiða meðlag með börnum sínum tveimur frá 14. október 2020 til 18 ára aldurs.

Tryggingastofnun hafi þann 2. júlí 2021 borist andmæli við ákvörðun stofnunarinnar ásamt beiðni um rökstuðning sem hafi verið svarað með bréfi, dags. 13. júlí 2021.

Kveðið sé á um það í 63. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar að hver sá sem fái úrskurð stjórnvalds um meðlag með barni sem hann hafi á framfæri sínu, eða um aðrar greiðslur samkvæmt IX. kafla barnalaga nr. 76/2003, geti snúið sér til Tryggingastofnunar ríkisins og fengið fyrirframgreiðslu meðlags eða annarra framfærsluframlaga samkvæmt úrskurðinum.  Sama skuli gilda þegar lagt sé fram staðfest samkomulag um meðlagsgreiðslur og aðrar greiðslur samkvæmt IX. kafla barnalaga.

Í 4. mgr. 63. gr. laga um almannatryggingar komi fram að Tryggingastofnun sé heimilt að greiða meðlag aftur í tímann, allt að 12 mánuði, talið frá byrjun þess mánaðar sem stjórnvaldsúrskurður, staðfestur samningur eða vottorð sýslumanns um að hann hafi veitt viðtöku ósk móður um öflun faðernisviðurkenningar berist stofnuninni, enda eigi þá 4. mgr. 20. gr. ekki við.

Samkvæmt 67. gr. barnalaga sé Tryggingastofnun skylt að greiða rétthafa greiðslna samkvæmt IV. og IX. kafla, sem búsettur sé hér á landi, samkvæmt dómi, dómsátt, úrskurði sýslumanns eða samningi staðfestum af honum, þó innan þeirra marka sem lög um almannatryggingar setji.

Hlutverk Tryggingastofnunar sé að hafa milligöngu um greiðslu meðlags þegar ákvörðun hafi verið tekin með lögmætum hætti. Ef foreldri leggi fram löggilda meðlagsákvörðun beri Tryggingastofnun samkvæmt 63. gr. laga um almannatryggingar og 67. gr. barnalaga að hafa milligöngu um greiðslu meðlags, allt að 12 mánuði aftur í tímann. Lög veiti Tryggingastofnun ekki heimild til að taka önnur gögn en talin séu upp í framangreindum ákvæðum til greina við milligöngu um greiðslu meðlags.

Hjá Tryggingastofnun liggi fyrir löggild meðlagsákvörðun, þ.e. staðfesting á samkomulagi um forsjá, lögheimili og meðlag, dags. 14. október 2020, sem kveði á um meðlagsgreiðslur frá kæranda til barnsmóður hans. Þá liggi fyrir umsókn barnsmóður kæranda um meðlag.

Með vísan til framangreinds beri Tryggingastofnun skylda til að hafa milligöngu um meðlag samkvæmt lögformlegri meðlagsákvörðun, sé þess farið á leit við stofnunina allt að 12 mánuði aftur í tímann. Tryggingastofnun hafi engar heimildir til að virða að vettugi lögbundna skyldu sína til að greiða meðlag samkvæmt hinni lögformlegu meðlagsákvörðun. Tryggingastofnun hafi því borið að hafa milligöngu um meðlag til barnsmóður kæranda frá 14. október 2020 eins og óskað hafi verið eftir og hafi ekki heimild til að taka til greina það sem kærandi taki fram í kæru sinni.

Úrskurðarnefnd velferðarmála hafi margsinnis í úrskurðum sínum staðfest þetta hlutverk Tryggingastofnunar og að ekki sé heimilt að horfa til annarra atriða við ákvörðun um milligöngu meðlagsgreiðslna. Í því samhengi skipti ekki máli hvort barn hafi jafna búsetu hjá báðum foreldrum sínum eða hvort greiðsla meðlags hafi farið fram fyrir það tímabil sem Tryggingastofnun hafi samþykkt milligöngu meðlags. Þá hafi nefndin sagt að ekki sé heimilt að setja viðbótarskilyrði í reglugerð sem takmarki lögbundinn rétt meðlagsmóttakanda til milligöngu meðlagsgreiðslna frá stofnuninni, eins og til dæmis að gefa greiðanda kost á að sýna fram á að meðlag hafi verið greitt fyrir sama tímabil. Meðal úrskurða nefndarinnar varðandi þessi atriði megi nefna úrskurði í málum nr. 312/2017, 333/2018, 17/2019, 215/2019,407/2019, 408/2019, 59/2020 og 76/2021.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 25. júní 2021 um að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur til barnsmóður kæranda frá 14. október 2020.

Kveðið er á um greiðsluskyldu Tryggingastofnunar ríkisins í 67. gr. barnalaga nr. 76/2003. Þar segir að Tryggingastofnun ríkisins sé skylt að greiða rétthafa greiðslna samkvæmt IV. og IX. kafla laganna, sem búsettur sé hér á landi, samkvæmt dómi, dómsátt, úrskurði sýslumanns eða samningi staðfestum af honum, þó innan þeirra marka sem lög um almannatryggingar setji.

Samkvæmt 1. mgr. 63. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar getur hver sá sem fær úrskurð um meðlag með barni, sem hann hefur á framfæri sínu, snúið sér til Tryggingastofnunar ríkisins og fengið fyrirframgreiðslu meðlags og annarra framfærsluframlaga samkvæmt úrskurðinum. Sama gildir þegar lagt er fram staðfest samkomulag um meðlagsgreiðslur og aðrar greiðslur samkvæmt IX. kafla barnalaga. Samkvæmt 4. mgr. 63. gr. laga um almannatryggingar er stofnuninni heimilt að greiða meðlag aftur í tímann allt að 12 mánuði, talið frá byrjun þess mánaðar sem stjórnvaldsúrskurður, staðfestur samningur eða vottorð sýslumanns um að hann hafi veitt viðtöku ósk móður um öflun faðernisviðurkenningar berst stofnuninni, enda eigi þá 4. mgr. 20. gr. laganna ekki við.

Í 6. mgr. 63. gr. er að finna heimild til að setja reglugerð um framkvæmd ákvæðisins og hefur reglugerð nr. 945/2009 um framkvæmd meðlagsgreiðslna og annarra framfærsluframlaga verið sett með stoð í því lagaákvæði, sbr. 70. gr. laganna. Fjallað er um heimild til að greiða meðlag aftur í tímann í 7. gr. reglugerðarinnar. Samkvæmt 1. mgr. 7. gr. er heimilt að greiða meðlag í allt að 12 mánuði aftur í tímann, talið frá byrjun þess mánaðar sem gögn samkvæmt 5. gr. berast Tryggingastofnun. Þá segir í 2. og 3. mgr. 7. gr. reglugerðarinnar:

„Þegar meðlagsákvörðun, þar með talin ákvörðun um meðlag til bráðabirgða skv. 9. gr., og ákvörðun um framlag til menntunar eða starfsþjálfunar skv. 10. gr. er eldri en tveggja mánaða skal einungis greiða frá byrjun þess mánaðar sem umsókn og fylgigögn skv. 5. gr. berast, nema sérstakar ástæður séu fyrir hendi sem geta réttlætt greiðslur lengra aftur í tímann, allt að 12 mánuði. Með sérstökum ástæðum er m.a. átt við ef meðlagsmóttakanda hefur af einhverjum ástæðum verið ómögulegt að setja fram kröfu um milligöngu meðlagsgreiðslna án tafar.

Þegar sótt er um greiðslu aftur í tímann á grundvelli meðlagsákvörðunar sem er eldri en tveggja mánaða skal ennfremur gefa meðlagsskyldum aðila kost á að sýna fram á að meðlag hafi þegar verið greitt fyrir sama tímabil og sótt er um.“

Samkvæmt framangreindu ber Tryggingastofnun ríkisins að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur, berist beiðni þar um frá meðlagsmóttakanda á grundvelli lögformlegrar meðlagsákvörðunar. Fyrir liggur að barnsmóðir kæranda, sem er meðlagsmóttakandi, sótti um milligöngu Tryggingastofnunar um meðlagsgreiðslur með tveimur börnum þeirra með rafrænni umsókn þann 1. júní 2021 frá 14. október 2020 til 18 ára aldurs. Stofnunin samþykkti umsóknina frá 14. október 2020 á grundvelli staðfests samkomulags frá Sýslumanninum á höfuðborgarsvæðinu, dags. 14. október 2020. Samkvæmt samkomulaginu ber kæranda að greiða barnsmóður sinni meðlag frá 14. október 2020 til 18 ára aldurs tveggja barna þeirra. Í kæru er greint frá því að samkomulag hafi verið á milli kæranda og barnsmóður hans um að hann myndi greiða af íbúðarlánum vegna fasteignar þeirra í stað þess að greiða meðlag. Einnig greinir kærandi frá því að hann hafi staðið við sína framfærslu með kaupum á fatnaði og öðrum framfærslukostnaði þegar börnin séu hjá honum.

Hlutverk Tryggingastofnunar í tengslum við meðlagsgreiðslur markast af ákvæðum viðeigandi laga. Samkvæmt 1. mgr. 63. gr. laga um almannatryggingar er stofnuninni falið að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur, sé þess farið á leit við stofnunina, í þeim tilvikum þar sem lögformleg meðlagsákvörðun liggur fyrir. Í ákvæðinu, sem er grundvöllur ákvörðunar stofnunarinnar, segir nánar tiltekið að hver sá sem fær lögformlega ákvörðun um meðlag með barni geti snúið sér til stofnunarinnar og fengið fyrirframgreiðslu meðlags samkvæmt ákvörðuninni.

Úrskurðarnefnd velferðarmála telur að ráðið verði af 1. mgr. 63. gr. laga um almannatryggingar að meginreglan sé sú að Tryggingastofnun beri að greiða meðlag í samræmi við meðlagsákvörðun. Þá telur úrskurðarnefndin að ákvæði 4. mgr. 63. gr. laganna feli í sér takmörkun á greiðslu meðlags aftur í tímann, þ.e. að ekki sé heimilt að greiða meðlag lengra en tólf mánuði aftur í tímann, talið frá byrjun þess mánaðar sem viðeigandi gögn bárust Tryggingastofnun. Í ljósi þess og með hliðsjón af þróun lagaákvæðisins og lögskýringargögnum telur úrskurðarnefnd velferðarmála að túlka verði heimild Tryggingastofnunar til greiðslu aftur í tímann samkvæmt 4. mgr. 63. gr. laga um almannatryggingar á þá leið að stofnuninni beri almennt að greiða aftur í tímann í samræmi við lagaákvæðið ef meðlagsákvörðun kveður á um það, sbr. úrskurð úrskurðarnefndar velferðarmála í máli nr. 312/2017. Að mati nefndarinnar hafa lög ekki að geyma heimild til að setja frekari skilyrði fyrir greiðslu aftur í tímann. Þá telur úrskurðarnefndin að reglugerðarheimildin í 70. gr., sbr. 6. mgr. 63. gr. laga um almannatryggingar, feli ekki í sér heimild til að setja viðbótarskilyrði í reglugerð sem takmarkar lögbundinn rétt meðlagsmóttakanda til milligöngu meðlagsgreiðslna frá Tryggingastofnun.

Eins og áður hefur komið fram liggur fyrir í máli þessu staðfest samkomulag Sýslumannsins á höfuðborgarsvæðinu, dags. 14. október 2020, sem kveður á um meðlagsskyldu kæranda með börnum hans frá 14. október 2020 til 18 ára aldurs. Í ljósi þess bar Tryggingastofnun að fallast á umsókn barnsmóður kæranda um milligöngu um meðlagsgreiðslur. Það er því mat úrskurðarnefndar að ekki sé heimilt að synja meðlagsmóttakanda um milligöngu meðlagsgreiðslna aftur í tímann með vísan til þess að kærandi hafi greitt af íbúðarlánum af sameiginlegri fasteign eða annan framfærslukostnað vegna barnanna.

Hvað varðar þá málsástæðu kæranda að Tryggingastofnun hafi ekki gætt að jafnræðisreglu stjórnsýslulaga þá segir í 1. mgr. 11. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 að við úrlausn mála skuli stjórnvöld gæta samræmis og jafnræðis í lagalegu tilliti. Úrskurðarnefndin telur að ekkert bendi til annars en að Tryggingastofnun hafi afgreitt sambærileg mál með sambærilegum hætti. Því er ekki fallist á að Tryggingastofnun ríkisins hafi brotið gegn jafnræðisreglu 11. gr. stjórnsýslulaga.

Að öllu framangreindu virtu er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að staðfesta ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 25. júní 2021 um að samþykkja umsókn barnsmóður kæranda um milligöngu um meðlagsgreiðslur frá 14. október 2020.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur til barnsmóður A, frá 14. október 2020, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir