Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 432/2022

Miðvikudaginn 23. nóvember 2022

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 30. ágúst 2022, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 25. ágúst 2022 um endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta vegna ársins 2021.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Niðurstaða endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra bóta ársins 2021 var sú að kæranda hefðu verið ofgreiddar bætur það ár að fjárhæð 101.525 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu. Kæranda var tilkynnt um framangreinda ofgreiðslu og innheimtu með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 25. ágúst 2022.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 30. ágúst 2022. Með bréfi, dags. 2. september 2022, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 26. október 2022, barst greinargerð stofnunarinnar og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 27. október 2022. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru kemur fram að kærður sé endurreikningur ársins 2021 sem sé byggður á röngu skattframtali sem hafi verið leiðrétt.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram að kærður sé endurreikningur tekjutengdra bóta ársins 2021.

Í 16. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, sé kveðið á um tilhögun útreiknings tekjutengdra greiðslna. Í 2. mgr. ákvæðisins sé vísað til laga nr. 90/2003 um tekjuskatt varðandi hvað skuli teljast til tekna. Til tekna samkvæmt III. kafla laga um almannatryggingar teljast tekjur samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt, að teknu tilliti til ákvæða 28. gr. sömu laga um hvað ekki teljist til tekna og frádráttarliða samkvæmt 1., 3., 4. og 5. tölul. A-liðar 1. mgr. 30. gr. og 31. gr. sömu laga eða undantekninga og takmarkana samkvæmt öðrum sérlögum.

Tryggingastofnun greiði lífeyri á grundvelli áætlunar um tekjur viðkomandi árs, sbr. 5. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar. Greiðsluþegi beri ábyrgð á því að slík tekjuáætlun endurspegli árstekjur og beri að breyta áætluninni ef svo sé ekki, sbr. 1. mgr. 39. gr. sömu laga og 3. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags, en þar komi fram að greiðsluþega sé skylt að veita Tryggingastofnun allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og endurskoðun þeirra. Að sama skapi sé greiðsluþega skylt að tilkynna Tryggingastofnun um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geti haft áhrif á greiðslur.

Í 7. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar komi fram að þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum, skuli Tryggingastofnun endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna samkvæmt skattframtali. Einnig sé fjallað um endurreikning í reglugerð nr. 598/2009. Tryggingastofnun hafi ekki heimild til að líta fram hjá tekjuupplýsingum sem fram komi í skattframtölum.

Samkvæmt 4. mgr. 4. gr. reglugerðar nr. 598/2009 sé Tryggingastofnun ríkisins heimilt þegar einstaklingur leggi inn nýja umsókn um bætur frá stofnuninni að miða útreikning bóta eingöngu við þær tekjur sem áætlað sé að aflað verði eftir að bótaréttur stofnist. Unnt sé að beita heimild þessari bæði um nýja umsókn um örorkubætur/endurhæfingarlífeyri og um nýja umsókn um ellilífeyri hjá sama einstaklingi, enda sé ekki um samfellt bótatímabil að ræða. Heimildinni verði þó eingöngu beitt einu sinni um útreikning ellilífeyris.

Samkvæmt b-lið 1. mgr. 7. gr. reglugerðar nr. 598/2009 skuli aðrar tekjur en þær sem greinir í a-lið, tekjur sem fram komi í staðgreiðsluskrá Skattsins, hafa áhrif á endurreikning bótafjárhæða í hlutfalli við fjölda þeirra mánaða sem réttur til bóta hafi verið fyrir hendi í.

Komi í ljós við endurreikning bóta að bætur hafi verið ofgreiddar fari um það samkvæmt 55. gr. laganna. Þar komi fram sú skylda Tryggingastofnunar að innheimta ofgreiddar bætur. Sú meginregla sé ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Málavextir séu þeir að Tryggingastofnun hafi borist umsókn kæranda um ellilífeyri þann 4. maí 2021. Rétt þyki að benda á að kærandi hafi sótt um greiðslur frá og með 1. júlí 2021 en þar sem hún hafi ekki orðið 67 ára fyrr en 7. júlí það ár hafi umsóknin verið afgreidd frá og með 1. ágúst 2021.

Í samræmi við ákvæði 4. mgr. 4. gr. reglugerðar nr. 598/2009 hafi allar tekjur kæranda á tímabilinu 1. ágúst 2021 til 31. desember 2021 áhrif á réttindi kæranda.

Kærandi hafi 4. maí 2021 sent inn tekjuáætlun samhliða umsókn þar sem gert hafi verið ráð fyrir 564.359 kr. í lífeyrissjóðstekjur og 118.000 kr. í vexti af innistæðum á árinu. Með bréfi Tryggingastofnunar, dags. 11. maí 2021, hafi kæranda verið tilkynnt um afgreiðslu umsóknar um ellilífeyri frá 1. ágúst 2021. Í bréfinu hafi komið fram að miðað yrði við 2.015.116 kr. í lífeyrissjóðstekjur á árinu 2021, þar af 1.170.116 kr. fyrir upphaf greiðslna ellilífeyris sem hafi ekki reiknast sem tekjur og 845.000 kr. eftir upphaf ellilífeyrisgreiðslna, þ.e. 169.000 kr. á mánuði, og 118.000 kr. í fjármagnstekjur á árinu, þar af 68.831 kr. fyrir upphaf greiðslna sem hafi ekki reiknast sem tekjur og 49.169 kr. eftir að greiðslur hæfust, þ.e. 9.833 kr. á mánuði. Ástæða fyrir mismun á milli skráðra lífeyrissjóðstekna og upplýsinga frá lífeyrisþega hafi verið sú að við afgreiðslu umsóknarinnar hafi komið í ljós að lífeyrissjóðstekjur kæranda hafi, þrátt fyrir upplýsingar hennar í tekjuáætlun, verið rúmlega 166.000 kr. á mánuði í maímánuði 2021 samkvæmt staðgreiðsluskrá Skattsins. Lífeyrissjóðstekjur hækki lítillega mánaðarlega á grundvelli vísitöluútreiknings og því hafi verið gert ráð fyrir 168.000 kr. mánaðarlega í stað 166.000 kr. Kæranda hafi verið greitt samkvæmt þessari tekjuáætlun til október 2021.

Með bréfi Tryggingastofnunar, dags. 14. október 2021, hafi kæranda verið tilkynnt um breyttar greiðslur vegna misræmis á milli tekjuáætlunar og staðgreiðsluskrár Skattsins. Í bréfinu hafi komið fram að við þessa breyttu tekjuáætlun hafi myndast ofgreiðsla að fjárhæð 16.041 kr. sem yrði ekki innheimt fyrr en að loknu uppgjöri greiðslna ársins og samkvæmt meðfylgjandi tekjuáætlun yrði miðað við 2.088.166 kr. lífeyrissjóðstekjur á árinu 2021, þar af 1.186.751 kr. fyrir upphaf greiðslu ellilífeyris sem hafi ekki reiknast sem tekjur og 845.000 kr. eftir upphaf ellilífeyrisgreiðslna, þ.e. 169.000 kr. á mánuði. Greitt hafi verið samkvæmt þeirri tekjuáætlun í nóvember og desember 2021.

Við uppgjör ársins 2021 hafi komið í ljós að frá 1. ágúst 2021 til og með 31. desember 2021 hafi kærandi verið með 1.110.386 kr. í lífeyrissjóðstekjur eftir upphaf greiðslna, verktakagreiðslur fyrir allt árið hafi verið 904.843 kr. sem hafi skipst jafnt yfir árið þannig að 527.828 kr. hafi talist til tekna fyrir upphaf greiðslu ellilífeyris sem hafi ekki reiknast sem tekjur og 377.015 kr. eftir upphaf ellilífeyrisgreiðslna, þ.e. 75.403 kr. á mánuði, sbr. b-lið 1. mgr. 7. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Verktakagreiðslur að fjárhæð 377.015 kr. fyrir tímabilið 1. ágúst til 31. desember 2021 teljist til atvinnutekna og hafi verið undir frítekjumörkum atvinnutekna það ár, sbr. þágildandi 1. mgr. 23. gr. laga um almannatryggingar en frítekjumörkin hafi þá verið 1.200.000 kr. á ári, eða 100.000 kr. á mánuði. Þær tekjur hafi því ekki haft áhrif á ellilífeyri kæranda frá Tryggingastofnun á árinu 2021.

Niðurstaða endurreiknings tekjutengdra greiðslna ársins 2021 hafi verið sú að kærandi hafði á árinu fengið greiddar 1.010.124 kr. en hafi átt að fá greiddar 893.054 kr. Þessi mismunur hafi leitt til ofgreiðslu að fjárhæð 101.525 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu og áður myndaðrar kröfu. Ástæðu ofgreiðslu megi rekja til vanáætlaðra lífeyrissjóðstekna og fjármagnstekna í tekjuáætlun.

Kærandi hafi upplýst um það í kæru að verktakagreiðslur að fjárhæð 904.843 kr. hafi ekki átt að vera á skattframtali hennar þar sem um sé að ræða leigugreiðslur sem B hafi greitt vegna […] í landi C í D. Þessar tekjur tilheyri í raun dánarbúi föður hennar sem hafi látist fyrir nokkrum árum en ekki sé enn búið að gera dánarbúið upp.

Með kærunni hafi fylgt tölvupóstsamskipti við B, dags. 30. maí 2022, þar sem fram komi að launamiði vegna verktakagreiðslu hafi verið felldur niður og leiðréttur hjá Skattinum en ekki sé hægt að laga það að reikningur fáist frá dánarbúinu fyrir síðasta ár, þ.e. að hægt sé að breyta því að um verktakagreiðslur sé að ræða og ekki hafi verið hægt að breyta því hver væri skráður sem viðtakandi leiguteknanna.

Einnig hafi fylgt með kæru tilkynning frá Skattinum, dags. 19. maí 2022, um að verktakagreiðslum hafi verið bætt við skattframtal kæranda, staðfesting frá Skattinum, dags. 16. júní 2022, um móttöku beiðni um leiðréttingu á skattframtali og tilkynning frá Skattinum, dags. 21. júní 2022, um að fallist hafi verið á að ekki hafi verið um verktakagreiðslur að ræða og því hafi álagt tryggingagjald verið fellt niður.

Framlögð gögn beri ekki með sér að skattyfirvöld hafi samþykkt breytingu á skattframtali kæranda sem feli í sér að verktakagreiðslur eigi ekki að teljast henni til tekna á árinu 2021 heldur einungis að álagt tryggingagjald hafi verið fellt niður. Tryggingastofnun hafi óskað eftir upplýsingum frá Skattinum um það hvort Skatturinn hafi haft til meðferðar beiðni kæranda um skattbreytingu. Samkvæmt upplýsingum frá Skattinum hafi kærandi óskað eftir breytingu á skattframtali sínu og sé sú beiðni þar til meðferðar. Vonir hafi staðið til þess að beiðni kæranda yrði afgreidd af Skattinum áður en greinargerð þessari væri skilað til úrskurðarnefndar en því miður hafi það ekki gengið eftir. Ekki hafi þótt forsvaranlegt af hálfu Tryggingastofnunar að bíða lengur með skil á greinargerð í málinu.

Í ljósi gagna frá kæranda þyki nauðsynlegt að benda á að það skipti ekki máli fyrir útreikning á ellilífeyri á árinu 2021 þó að umræddar tekjur kæranda teljist henni ekki til tekna á því ári þar sem tekjurnar teljist til atvinnutekna og hafi verið undir frítekjumörkum atvinnutekna. Þær hafi því ekki haft áhrif á ellilífeyri til lækkunar. Það geti hins vegar skipt máli ef möguleg breyting muni leiða til þess að tekjurnar verði taldar til fjármagnstekna kæranda. Slík breyting myndi að öllum líkindum hafa þau áhrif að réttur til ellilífeyris vegna ársins 2021 yrði lægri en niðurstaða endurreiknings hafi leitt í ljós, bæði hjá kæranda og maka. Ítrekað sé að niðurstaða Skattsins liggi ekki fyrir.

Tryggingastofnun sé skylt lögum samkvæmt að framkvæma endurreikning ár hvert þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Tryggingastofnun sé ekki heimilt að horfa fram hjá tekjum sem komi fram á skattframtali greiðsluþega eins og ítrekað hafi verið staðfest af úrskurðarnefnd og hafi einnig verið staðfest fyrir dómstólum.

Með vísun til framanritaðs telji Tryggingastofnun ekki forsendur til að breyta fyrri ákvörðun sinni um endurreikning og uppgjör tekjutengdra greiðslna ársins 2021, að svo stöddu. Verði gerð breyting á skattframtali kæranda sem hafi áhrif á lífeyrisréttindi hennar á árinu 2021, muni stofnunin endurreikna þau réttindi að nýju.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum kæranda vegna ársins 2021.

Kærandi fékk greiddan ellilífeyri frá Tryggingastofnun frá 1. ágúst 2021 til 31. desember 2021. Samkvæmt 39. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, er umsækjanda eða greiðsluþega skylt að veita stofnuninni allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og annarra greiðslna samkvæmt lögunum og endurskoðun þeirra. Enn fremur er skylt að tilkynna stofnuninni um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geta haft áhrif á bætur eða greiðslur. Af framangreindu verður ráðið að sú skylda hvíli á greiðsluþegum að upplýsa Tryggingastofnun um tekjur á bótagreiðsluári sem kunna að hafa áhrif á bótarétt.

Í 16. gr. laga um almannatryggingar er kveðið á um tekjutengingu lífeyristrygginga og hvernig Tryggingastofnun ríkisins skuli standa að útreikningi bóta. Í 2. mgr. ákvæðisins segir að til tekna samkvæmt III. kafla skuli telja tekjur samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt, með tilteknum undantekningum. Samkvæmt 1. mgr. 23. gr. laga um almannatryggingar skal ellilífeyrir lækka um 45% af tekjum lífeyrisþegans, sbr. 16. gr., uns lífeyririnn fellur niður. Þá sagði í þágildandi ákvæði 23. gr. laganna að ellilífeyrisþegi skuli hafa 300.000 kr. almennt frítekjumark við útreikning ellilífeyris og 1.200.000 kr. sérstakt frítekjumark vegna atvinnutekna. Lífeyrissjóðstekjur eru tekjustofn sem hefur áhrif við útreikning Tryggingastofnunar á bótafjárhæð, sbr. 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar og 1. tölul. A-liðar 7. gr. laga um tekjuskatt.

Á grundvelli 7. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar ber Tryggingastofnun ríkisins að endurreikna bótafjárhæðir eftir að endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluárs liggja fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Leiði endurreikningur í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar ber Tryggingastofnun að innheimta þær samkvæmt 55. gr. laga um almannatryggingar. Sú meginregla er ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags.

Í 6. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar kemur fram að Tryggingastofnun skuli hafa eftirlit með því að áætlaðar tekjur séu í samræmi við upplýsingar sem stofnunin afli úr staðgreiðsluskrá skattyfirvalda eða frá öðrum þeim aðilum sem getið sé um í 40. gr. laganna. Í 1. málsl. 1. mgr. 45. gr. laga um almannatryggingar kemur fram að Tryggingastofnun skuli reglubundið sannreyna réttmæti bóta, greiðslna og upplýsinga sem ákvörðun um réttindi byggist á. Samkvæmt 2. mgr. sömu greinar er Tryggingastofnun heimilt að endurskoða grundvöll bótaréttar hvenær sem er og samræma bætur þeim breytingum sem hafi orðið á aðstæðum greiðsluþega.

Í 5. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar kemur fram að til grundvallar bótaútreikningi hvers mánaðar skuli leggja 1/12 af áætluðum tekjum bótagreiðsluársins og að bótagreiðsluár sé almanaksár, en sé um nýja umsókn að ræða skuli bótaréttur reiknaður út frá þeim tekjum umsækjanda sem aflað er frá þeim tíma sem bótaréttur stofnaðist. Samkvæmt 4. mgr. 4. gr. reglugerðar um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags, er Tryggingastofnun ríkisins heimilt þegar einstaklingur leggur inn nýja umsókn um bætur að miða útreikning bóta eingöngu við þær tekjur sem áætlað er að aflað verði eftir að bótaréttur stofnast. Samkvæmt a-lið 1. mgr. 7. gr. sömu reglugerðar skal Tryggingastofnun við endurreikning bóta til þeirra, sem fengu greiðslur hluta úr bótagreiðsluári, byggja á upplýsingum úr staðgreiðsluskrá skattyfirvalda þegar um er að ræða tekjur sem eru staðgreiðsluskyldar samkvæmt lögum nr. 45/1987 um staðgreiðslu opinberra gjalda. Eingöngu ber að líta til tekna þeirra mánaða sem bótaréttur var fyrir hendi í. 

Við úrlausn þessa máls hefur úrskurðarnefnd velferðarmála hliðsjón af þeim lagaákvæðum og reglugerðarákvæðum sem tilgreind hafa verið hér að framan.

Samkvæmt gögnum málsins sendi kærandi Tryggingastofnun 4. maí 2021 tekjuáætlun vegna fyrirhugaðrar töku ellilífeyris. Í áætluninni gerði kærandi ráð fyrir 564.359 kr. lífeyrissjóðstekjum á árinu og 118.000 kr. í fjármagnstekjur, sameiginlegum með maka. Tryggingastofnun samþykkti innsenda tekjuáætlun með þeirri breytingu að gert var ráð fyrir að á árinu væri kærandi með 2.015.116 kr. í lífeyrissjóðstekjur, eða 845.000 kr. eftir 1. ágúst 2021 samkvæmt upplýsingum í greinargerð Tryggingastofnunar. Í kjölfar samtímaeftirlits Tryggingastofnunar við staðgreiðsluskrá í október kom í ljós að lífeyrissjóðstekjur kæranda reyndust hærri en gert hafði verið ráð fyrir í tekjuáætlun. Var í kjölfarið útbúin ný tekjuáætlun 14. október 2021 þar sem gert var ráð fyrir 2.088.166 kr. í lífeyrissjóðstekjur og óbreyttum fjármagnstekjum. Jafnframt var kærandi upplýst um áætlaða kröfu vegna tímabilsins ágúst til og með október að fjárhæð 16.041 kr. Kærandi gerði ekki athugasemdir við þá áætlun og voru bótaréttindi því reiknuð.

Kærandi naut greiðslna ellilífeyris frá 1. ágúst 2021 til 31. desember 2021. Í samræmi við framangreint hafa tekjur kæranda í þeim mánuðum áhrif á réttindi kæranda. Samkvæmt upplýsingum skattyfirvalda vegna tekjuársins 2021 reyndust tekjur kæranda á framangreindu tímabili vera 377.015 kr. í verktakagreiðslur, 1.110.386 kr. í lífeyrissjóðstekjur og 67.135 kr. í vexti og verðbætur. Niðurstaða endurreiknings Tryggingastofnunar á tekjutengdum bótagreiðslum vegna ársins, dags. 25. ágúst 2022, var sú að sökum tekna hefði kærandi fengið ofgreiddar bætur samtals að fjárhæð 101.525 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu.

Samkvæmt framangreindu reyndust lífeyrissjóðstekjur kæranda vegna tímabilsins 1. ágúst til 31. desember 2021 vera hærri en gert hafði verið ráð fyrir í tekjuáætlun og leiddu til ofgreiðslu. Eins og áður hefur komið fram eru lífeyrissjóðstekjur tekjustofn sem hefur áhrif á bótarétt samkvæmt lögum um almannatryggingar, sbr. 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar og 1. tölul. A-liðar 7. gr. laga um tekjuskatt. Tryggingastofnun greiðir tekjutengdar bætur á grundvelli upplýsinga úr tekjuáætlun viðkomandi greiðsluþega. Þá ber stofnuninni lögum samkvæmt að endurreikna bætur með hliðsjón af upplýsingum skattyfirvalda og innheimta ofgreiddar bætur. Launatekjur kæranda á árinu 2021 höfðu ekki áhrif á greiðslur kæranda á árinu þar sem þær voru undir framangreindu 1.200.000 kr. frítekjumarki.

Af gögnum þeim sem fylgdu kæru má ráða að ágreiningur málsins varði þá ákvörðun að verktakagreiðslur hafi verið notaðar við framangreindan endurreikning. Eins og áður hefur komið fram höfðu þær ekki áhrif á greiðslur kæranda frá Tryggingastofnun á árinu 2021. Í greinargerð Tryggingastofnunar er greint frá því að samkvæmt upplýsingum frá Skattinum sé til meðferðar beiðni kærandi um breytingu á skattframtali. Bent er á að verði skattframtalinu breytt geti það leitt til nýrrar ákvörðunar Tryggingastofnunar um endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum ársins 2021 sem hægt verður að kæra til úrskurðarnefndar velferðarmála.

Að öllu framangreindu virtu er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að staðfesta ákvörðun um endurreikning og uppgjör Tryggingastofnunar ríkisins á tekjutengdum bótum kæranda vegna ársins 2021.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum A, á árinu 2021, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir