Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 244/2024

Miðvikudaginn 28. ágúst 2024

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með kæru, dags. 28. maí 2024, kærði B lögmaður, f.h. A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 29. febrúar 2024 um að samþykkja umsókn barnsmóður hans um milligöngu um meðlagsgreiðslur frá 27. febrúar 2023.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með rafrænni umsókn, móttekinni 27. febrúar 2024, sótti barnsmóðir kæranda um milligöngu Tryggingastofnunar ríkisins um meðlagsgreiðslur með tveimur börnum þeirra. Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 29. febrúar 2024, var kæranda tilkynnt um milligöngu stofnunarinnar á meðlagsgreiðslum til barnsmóður hans frá 27. febrúar 2023.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 28. maí 2024. Með bréfi, dags. 4. júní 2024, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Frekari rökstuðningur barst frá umboðsmanni kæranda 14. júní 2024 og var hann sendur stofnuninni til kynningar 19. júní 2024. Með bréfi, dags. 20. júní 2024, barst greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins og var hún kynnt umboðsmanni kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 24. júní 2024. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru kemur fram að kærð sé ákvörðun Tryggingastofnunar frá 29. janúar 2024 þar sem fallist hafi verið á umsókn barnsmóður kæranda um meðlag með tveimur börnum þeirra frá 1. júlí 2023.

Þess sé krafist að ákvörðuninni í heild sinni verði hnekkt, en til vara að hún nái ekki aftur í tímann.

Hjá Sýslumanninum á höfuðborgarsvæðinu 8. mars 2019 hafi verið staðfest samkomulag kæranda og barnsmóður hans um forsjá, lögheimili og meðlag. Sambúð þeirra hafi verið slitið í ágúst 2018 og forsjá barnanna hafi verið sameiginleg á grundvelli óvígðrar sambúðar. Þrátt fyrir að fram komi í samkomulaginu að faðir greiði einfalt meðlag með hvoru barni til móður frá 8. mars 2019 til 18 ára aldurs, hafi foreldrarnir gert með sér munnlegan samning um að meðlagsgreiðslur myndu falla niður vegna jafnrar umgengni. Börnin dvelji að helmingi hjá móður og að helmingi hjá föður.

Í raun megi segja að samningur aðila árið 2019 hafi verið samhljóða nýju lagaákvæði sem hafi verið lögfest, sbr. 1. mgr. 55. gr. barnalaga nr. 76/2003, sem kveði á um skiptingu kostnaðar en þar segir: „Foreldrar sem búa ekki saman geta samið um hvernig skipta skuli kostnaði vegna framfærslu barns. Samningar skulu ávallt taka mið af því sem best hentar hag og þörfum barnsins.“

Þegar samningurinn hafi verið undirritaður hafi verið skylt lögum samkvæmt að annar aðilinn tæki á sig meðlagsskyldu og hafi það komið í hlut föður á þessum tíma. Minnt sé á vilja beggja foreldra að meðlagsgreiðslur yrðu ekki greiddar og sé vísað í munnlegan samning þeirra við sambúðarslit sem telja verði að hafi fengið lögformlegt gildi við lagabreytinguna.

Strax í upphafi hafi foreldrarnir tekið þá ákvörðun að móðir myndi nota barnabætur í allt sem tengdist framfærslu barnanna. Einnig hafi verið samkomulag um að ef útgjöld yrðu meiri en sem næmi greiðslu barnabóta þá myndi barsmóðir kæranda láta hann vita og myndi hann þá taka þátt í þeim kostnaði. Kærandi hafi verið grunlaus um að útgjöld hefðu aukist því barnsmóðir hans hafi ekki verið búin að nefna greiðslur nú í nokkuð langan tíma. Kærandi hafi ályktað að útgjöld og barnabætur héldust í hendur. Barnsmóðir kæranda fái alla reikninga vegna barnanna þar sem að þau séu með lögheimili hjá henni. Kærandi hafni því að hann hafi ekki sinnt greiðsluskyldu sinni og leggi fram greiðsluyfirlit máli sínu til stuðnings, þar sem sjá megi greiðslur beint inn á reikning móður og einnig ýmsan útlagðan kostnað. Kærandi sé því að standa við sína ábyrgð, sbr. 2. mgr. 28. gr. barnalaga, sem sé svohljóðandi:

„Foreldrum ber að annast barn sitt og sýna því umhyggju og virðingu og gegna forsjár- og uppeldisskyldum sínum svo sem best hentar hag barns og þörfum.“

Við sambúðarslit hafi foreldrar ákveðið að bera bæði fulla ábyrgð á börnunum og greiða sem nemi kostnaði við uppihald þegar þau dvelji hjá hvoru foreldri um sig. Samkomulag hafi verið um að lögheimili yrði hjá móður því ekki sé heimilt samkvæmt lögum að börn hafi tvö lögheimili, þó umræða hin síðari ár hafi gengið í þá átt.

Kærandi telji að með greiðslu kostnaðar, sem sýnt sé fram á í fylgigögnum, hafi hann uppfyllt skyldu sína til framfærslu barnanna. Fyrst skuli upptaldar greiðslur beint inn á reikning móður að upphæð 598.073 kr. á tímabilinu 15. ágúst 2019 til 1. apríl 2022. Kærandi telji þó ljóst að ganga verði almennt út frá því að greiðslur sem inntar séu mánaðarlega af hendi milli foreldra sem slitið hafi sambúð tengist börnum þeirra og hafi það svo sannarlega verið raunin í þessu tilfelli. Kærandi hafi greitt ýmsan fatnað og afþreyingu sem nemi um 750.000 kr. frá sambúðarslitum til dagsins í dag. Einnig hafi kærandi greitt að minnsta kosti einn sálfræðitíma hjá B. Samanlögð útgjöld kæranda á þessi tímabili séu því um 1,4 milljónir. Séu þá ekki talin hin sjálfsögðu útgjöld sem kærandi beri þegar börnin séu hjá honum. Þessi útgjöld séu umfram útgjöld barnsmóður hans, sem fái greitt „allt meðlag“ samkvæmt samkomulagi og eigi að renna til barnanna í einhverju formi. Samkomulag hafi verið um að hún myndi láta kæranda vita ef barnabætur dygðu ekki fyrir útgjöldum.

Ekki sé hægt að líta fram hjá því að ákvörðun barnsmóður um að leita til Tryggingastofnunar og brjóta þannig samkomulag þeirra frá 2019 hafi komið kæranda í opna skjöldu. Kærandi hafi talið sig vera í góðri trú því barnsmóðir hans hafi ekki verið búin að óska eftir greiðslum eins og um hafi verið talað, dygðu barnabætur ekki fyrir útgjöldum. Þessa ákvörðun megi ef til vill rekja til þess að kærandi hafi nýlega stofnað til sambúðar sem hafi valdið ergelsi hjá barnsmóður hans. Á hinn bóginn hafi barnsmóðir kæranda kynnt X kærasta fyrir börnunum án athugasemda kæranda. Ekki verði farið út í erfiða samskiptasögu kæranda og barnsmóður hans í kæru, en hún hafi verið erfið um nokkra hríð. Stofnað hafi verið til sáttameðferðar sem barnsmóðir hans hafi slitið í byrjun mars.

Kærandi telji að öðru leyti að hann hafi fyllilega axlað ábyrgð á framfærsluskyldum sínum þegar börnin hafa dvalið hjá honum, enda hafi hann veitt börnunum fatnað, húsaskjól, mat og greitt hvað eina sem að þeim lúti og það í meira mæli en barnsmóðir hans hafi gert. Þess sé krafist að ákvörðuninni í heild sinni verði hnekkt, en til vara að hún nái ekki aftur í tímann.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram að kærð sé ákvörðun stofnunarinnar um að verða við beiðni barnsmóður kæranda um að hafa milligöngu um meðlag til hennar með tveimur börnum þeirra frá 27. febrúar 2023.

Í 42. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar sé kveðið á um að hver sá sem fái úrskurð stjórnvalds um meðlag með barni sem hann hafi á framfæri sínu, eða um aðrar greiðslur samkvæmt IX. kafla barnalaga nr. 76/2003, geti snúið sér til Tryggingastofnunar og fengið fyrirframgreiðslu meðlags eða annarra framfærsluframlaga samkvæmt úrskurðinum. Sama skuli gilda þegar lagt sé fram staðfest samkomulag um meðlagsgreiðslur og aðrar greiðslur samkvæmt IX. kafla barnalaga.

Í 4. mgr. 42. gr. laga um almannatryggingar komi fram að Tryggingastofnun sé heimilt að greiða meðlag aftur í tímann allt að 12 mánuði, talið frá byrjun þess mánaðar sem stjórnvaldsúrskurður, staðfestur samningur eða vottorð sýslumanns um að hann hafi veitt viðtöku ósk um öflun faðernisviðurkenningar berist stofnuninni, enda eigi þá 4. mgr. 40. gr. ekki við.

Samkvæmt 67. gr. barnalaga sé Tryggingastofnun skylt að greiða rétthafa greiðslna samkvæmt IV. og IX. kafla, sem búsettur sé hér á landi, samkvæmt dómi, dómsátt, úrskurði sýslumanns um meðlag eða samningi foreldra um meðlag staðfestum af sýslumanni, þó aldrei hærri fjárhæð en sem nemi einföldu meðlagi.

Tryggingastofnun hafi tilkynnt kæranda með bréfi, dags. 29. febrúar 2024, að stofnunin hefði samþykkt að hafa milligöngu um greiðslu meðlags til barnsmóður kæranda frá 27. febrúar 2023 með tveimur börnum þeirra. Tryggingastofnun hafi borist umsókn barnsmóður kæranda um meðlag, dags. 27. febrúar 2024, ásamt úrskurði um meðlagsskyldu kæranda, dags. 8. mars 2019, þar sem fram komi að kærandi skuli greiða meðlag með börnum sínum frá 8. mars 2019 til 18 ára aldurs.

Hlutverk Tryggingastofnunar sé að hafa milligöngu um greiðslu meðlags þegar ákvörðun hafi verið tekin með lögmætum hætti. Ef foreldri leggi fram löggilda meðlagsákvörðun beri Tryggingastofnun samkvæmt 42. gr. laga um almannatryggingar og 67. gr. barnalaga að hafa milligöngu um greiðslu meðlags, allt að 12 mánuði aftur í tímann. Lög veiti Tryggingastofnun ekki heimild til að taka önnur gögn en talin séu upp í framangreindum ákvæðum til greina við milligöngu um greiðslu meðlags.

Hjá Tryggingastofnun liggi fyrir löggild meðlagsákvörðun, þ.e. úrskurður sýslumanns um meðlag, dags. 8. mars 2019, sem kveði á um meðlagsgreiðslur kæranda til barnsmóður hans. Þá liggi fyrir umsókn barnsmóður kæranda um meðlag.

Með vísan til framangreinds beri Tryggingastofnun skylda til að hafa milligöngu um meðlag samkvæmt lögformlegri meðlagsákvörðun sé þess farið á leit við stofnunina allt að 12 mánuði aftur í tímann. Tryggingastofnun hafi engar heimildir til að virða að vettugi lögbundna skyldu sína til að greiða meðlag samkvæmt hinni lögformlegu meðlagsákvörðun. Tryggingastofnun hafi því borið að hafa milligöngu á meðlagi til barnsmóður kæranda frá 27. febrúar 2023, eins og óskað hafi verið eftir, og hafi ekki heimild til að taka það til greina sem kærandi hafi tekið fram í kæru.

Úrskurðarnefnd velferðarmála hafi margsinnis í úrskurðum sínum staðfest þetta hlutverk Tryggingastofnunar og að ekki sé heimilt að horfa til annarra atriða við ákvörðun um milligöngu meðlagsgreiðslna. Í því samhengi skipti ekki máli hvort barn hafi jafna búsetu hjá báðum foreldrum sínum eða hvort greiðsla meðlags hafi farið fram fyrir það tímabil sem Tryggingastofnun hafi samþykkt milligöngu meðlags. Þá hafi nefndin sagt að ekki sé heimilt að setja viðbótarskilyrði í reglugerð sem takmarki lögbundinn rétt meðlagsmóttakanda til milligöngu meðlagsgreiðslna frá stofnuninni, eins og til dæmis að gefa greiðanda kost á að sýna fram á að meðlag hafi verið greitt fyrir sama tímabil. Meðal úrskurða nefndarinnar varðandi þessi atriði megi nefna úrskurði í málum nr. 312/2017, 333/2018, 17/2019, 215/2019, 407/2019, 408/2019, 059/2020 og 76/2021.

Stofnunin telji að miðað við fyrirliggjandi gögn þá sé ljóst að afgreiðsla málsins hafi að fullu og öllu verið í samræmi við lög, reglur og úrskurði úrskurðarnefndar.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 29. febrúar 2024 um að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur til barnsmóður kæranda frá 27. febrúar 2023.

Kveðið er á um greiðsluskyldu Tryggingastofnunar ríkisins í 67. gr. barnalaga nr. 76/2003. Þar segir að Tryggingastofnun ríkisins sé skylt að greiða rétthafa greiðslna samkvæmt IV. og IX. kafla laganna, sem búsettur sé hér á landi, samkvæmt dómi, dómsátt, úrskurði sýslumanns eða samningi staðfestum af honum, þó innan þeirra marka sem lög um almannatryggingar setji.

Samkvæmt 42. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar getur hver sá sem fær úrskurð um meðlag með barni, sem hann hefur á framfæri sínu, snúið sér til Tryggingastofnunar ríkisins og fengið fyrirframgreiðslu meðlags og annarra framfærsluframlaga samkvæmt úrskurðinum. Sama gildir þegar lagt er fram staðfest samkomulag um meðlagsgreiðslur og aðrar greiðslur samkvæmt IX. kafla barnalaga. Samkvæmt 4. mgr. 42. gr. laga um almannatryggingar er stofnuninni heimilt að greiða meðlag aftur í tímann allt að 12 mánuði, talið frá byrjun þess mánaðar sem stjórnvaldsúrskurður, staðfestur samningur eða vottorð sýslumanns um að hann hafi veitt viðtöku ósk móður um öflun faðernisviðurkenningar berst stofnuninni, enda eigi 4. mgr. 40. gr. laganna ekki við.

Í 44. laga um almannatryggingar er að finna heimild til að setja reglugerð um framkvæmd ákvæðisins og var reglugerð nr. 945/2009 um framkvæmd meðlagsgreiðslna og annarra framfærsluframlaga sett með stoð í sambærilegu lagaákvæði eldri laga, sbr. einnig 63. gr. laganna. Fjallað er um heimild til að greiða meðlag aftur í tímann í 7. gr. reglugerðarinnar. Samkvæmt 1. mgr. 7. gr. er heimilt að greiða meðlag í allt að 12 mánuði aftur í tímann, talið frá byrjun þess mánaðar sem gögn samkvæmt 5. gr. berast Tryggingastofnun. Þá segir í 2. og 3. mgr. 7. gr. reglugerðarinnar:

„Þegar meðlagsákvörðun, þar með talin ákvörðun um meðlag til bráðabirgða skv. 9. gr., og ákvörðun um framlag til menntunar eða starfsþjálfunar skv. 10. gr. er eldri en tveggja mánaða skal einungis greiða frá byrjun þess mánaðar sem umsókn og fylgigögn skv. 5. gr. berast, nema sérstakar ástæður séu fyrir hendi sem geta réttlætt greiðslur lengra aftur í tímann, allt að 12 mánuði. Með sérstökum ástæðum er m.a. átt við ef meðlagsmóttakanda hefur af einhverjum ástæðum verið ómögulegt að setja fram kröfu um milligöngu meðlagsgreiðslna án tafar.

Þegar sótt er um greiðslu aftur í tímann á grundvelli meðlagsákvörðunar sem er eldri en tveggja mánaða skal ennfremur gefa meðlagsskyldum aðila kost á að sýna fram á að meðlag hafi þegar verið greitt fyrir sama tímabil og sótt er um.“

Samkvæmt framangreindu ber Tryggingastofnun ríkisins að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur, berist beiðni þar um frá meðlagsmóttakanda á grundvelli lögformlegrar meðlagsákvörðunar. Fyrir liggur að barnsmóðir kæranda, sem er meðlagsmóttakandi, sótti um milligöngu Tryggingastofnunar um meðlagsgreiðslur með börnum þeirra frá 27. febrúar 2023 með rafrænni umsókn þann 27. febrúar 2024. Stofnunin samþykkti umsóknina frá 27. febrúar 2023 á grundvelli staðfestingar Sýslumannsins á höfuðborgarsvæðinu, dags. 8. mars 2019, á samkomulagi um forsjá, lögheimili og meðlag. Samkvæmt því ber kæranda að greiða barnsmóður sinni einfalt meðlag með tveimur börnum þeirra frá 8. mars 2019 til 18 ára aldurs þeirra.

Í kæru er greint frá því að kærandi telji þessa ákvörðun ekki rétta þar sem á árinu 2019 hafi hann og barnsmóðir hans ákveðið að kærandi ætti ekki að greiða meðlag vegna þess að um jafna umgengin væri að ræða. Auk þess greinir kærandi frá því að í upphafi hafi foreldrarnir ákveðið að barnsmóðir hans myndi nota barnabætur til framfærslu barnanna og ef útgjöld yrðu meiri myndi hún láta kæranda vita sem myndi þá taka þátt í þeim kostnaði.

Hlutverk Tryggingastofnunar í tengslum við meðlagsgreiðslur markast af ákvæðum viðeigandi laga. Samkvæmt 1. mgr. 42. gr. laga um almannatryggingar er stofnuninni falið að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur, sé þess farið á leit við stofnunina, í þeim tilvikum þar sem lögformleg meðlagsákvörðun liggur fyrir. Í ákvæðinu, sem er grundvöllur ákvörðunar stofnunarinnar, segir nánar tiltekið að hver sá sem fær lögformlega ákvörðun um meðlag með barni geti snúið sér til stofnunarinnar og fengið fyrirframgreiðslu meðlags samkvæmt ákvörðuninni.

Úrskurðarnefnd velferðarmála telur að ráðið verði af 42. gr. laga um almannatryggingar að meginreglan sé sú að Tryggingastofnun beri að greiða meðlag í samræmi við meðlagsákvörðun. Þá telur úrskurðarnefndin að ákvæði 4. mgr. 42. gr. laganna feli í sér takmörkun á greiðslu meðlags aftur í tímann, þ.e. að ekki sé heimilt að greiða meðlag lengra en tólf mánuði aftur í tímann, talið frá byrjun þess mánaðar sem viðeigandi gögn bárust Tryggingastofnun. Í ljósi þess og með hliðsjón af þróun lagaákvæðisins og lögskýringargögnum telur úrskurðarnefnd velferðarmála að túlka verði heimild Tryggingastofnunar til greiðslu aftur í tímann samkvæmt 4. mgr. 42. gr. laga um almannatryggingar á þá leið að stofnuninni beri almennt að greiða aftur í tímann í samræmi við lagaákvæðið ef meðlagsákvörðun kveður á um það, sbr. úrskurð úrskurðarnefndar velferðarmála í máli nr. 312/2017. Að mati nefndarinnar hafa lög ekki að geyma heimild til að setja frekari skilyrði fyrir greiðslu aftur í tímann. Þá telur úrskurðarnefndin að reglugerðarheimildin í 44. gr. laga um almannatryggingar feli ekki í sér heimild til að setja viðbótarskilyrði í reglugerð sem takmarkar lögbundinn rétt meðlagsmóttakanda til milligöngu meðlagsgreiðslna frá Tryggingastofnun.

Eins og áður hefur komið fram liggur fyrir í máli þessu staðfesting á samkomulagi um forsjá og meðlag, dags. 8. mars 2019, sem kveður á um meðlagsskyldu kæranda með tveimur börnum þeirra frá 8. mars 2019 til 18 ára aldurs þeirra. Í ljósi þess bar Tryggingastofnun að fallast á umsókn barnsmóður kæranda um milligöngu um meðlagsgreiðslur. Það er því mat úrskurðarnefndar að ekki sé heimilt að synja meðlagsmóttakanda um milligöngu meðlagsgreiðslna aftur í tímann með vísan til málsástæðna kæranda.

Að öllu framangreindu virtu er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að staðfesta ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 29. febrúar 2024 um að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur til barnsmóður kæranda frá 27. febrúar 2023.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að hafa milligöngu um meðlagsgreiðslur til barnsmóður A, frá 27. febrúar 2023, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir