Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 391/2024

Miðvikudaginn 6. nóvember 2024

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 24. ágúst 2024, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 28. maí 2024, um endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta vegna ársins 2023 og innheimtu ofgreiddra bóta.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Niðurstaða endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra bóta ársins 2023 var sú að kæranda hefðu verið ofgreiddar bætur það ár að fjárhæð 199.668 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu. Kæranda var tilkynnt um framangreinda ofgreiðslu og innheimtu kröfunnar með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 28. maí 2024.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 24. ágúst 2024. Með bréfi, dags. 3. september 2024, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 20. september 2024, barst greinargerð stofnunarinnar og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 25. september 2024. Athugasemdir bárust frá kæranda 2. október 2024 og voru þær sendar Tryggingastofnun ríkisins til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 7. október 2024. Efnislegar athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru kemur fram að samkvæmt uppgjöri Tryggingastofnunar skuldi kærandi stofnuninni 199.668 kr. Kærandi hafi verið á vinnusamningi í gegnum VIRK endurhæfingu frá febrúar til apríl 2023, hún hafi verið í sambandi við starfsmann Tryggingastofnunar varðandi launaseðla sem hún hafi sent stofnuninni vegna þess. Starfsmaðurinn hafi talið að kærandi yrði ekki í skuld þar sem frítekjumarkið væri 1.370.000 kr. og hafi starfsmaðurinn sagt að hún þyrfti ekki að gera meira. Þegar kærandi hafi fengið uppgjörið 28. maí 2024 hafi hún haft samband við Tryggingastofnun og hafi talað við sama starfsmann og áður sem hafi sagt henni að senda þetta áfram.

Kærandi hafi hætt á greiðslum frá Tryggingastofnun í maí 2023 og hafi síðan unnið 63% vinnu sem hún sé stolt af miðað við allt sem hún hafi gengið í gegnum í mörg ár og hafi tekið stóran toll af hennar lífi. Kærandi sé eina fyrirvinnan og þurfi að komast af á 63% launum. Kærandi fari fram á að þessi skuld verði endurskoðuð.

Í athugasemdum kæranda frá 2. október 2024 kemur fram að kærandi hafi séð svar Tryggingastofnunar varðandi skuld hennar. Síðasta sumar hafi kærandi sent stofnuninni tölvupóst með launaseðlum fyrir febrúar til apríl vegna vinnuúræðis sem hún hafi verið í hjá VIRK. Kærandi hafi spurt í póstinn hvort það væri eitthvað annað sem hún þyrfti að senda eða gera. Póstinum hafi ekki verið svarað og hafi hún því ítrekað hann. Um haustið hafi kærandi hringt í Tryggingastofnun og spurt hvort hún hafi þurft að gera eitthvað meira og hafi fengið það svar að hún þyrfti þess ekki þar sem hún myndi ekkert skulda en ef einhver mismunur yrði þá væri hann það lítill að það þyrfti ekki að fylla út tekjuáætlun. Þar sem þetta hafi verið starfsmaður stofnunarinnar hafi hún treyst því sem henni hafi verið sagt og hafi ekki gert meira.

Kærandi hafi dottið út af vinnumarkaði í þrjú ár vegna ýmissa aðstæðna, hún hafi verið í prógrammi hjá VIRK, verið hjá geðteymi heilsugæslunnar og hafi svo farið aftur til VIRK í vinnuúræði. Kærandi sé þakklát Tryggingastofnun fyrir fjárhagslegan stuðning þennan tíma..

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram að kærður sé endurreikningur tekjutengdra bóta ársins 2023.

Í 30. gr. laga um nr. 100/2007 almannatryggingar sé vísað til laga nr. 90/2003 um tekjuskatt, varðandi hvað skuli teljast til tekna við útreikning örorkulífeyris. Til tekna teljist tekjur samkvæmt II. kafla laga um tekjuskatt, að teknu tilliti til ákvæða sömu laga um hvað ekki teljist til tekna og frádráttarliða samkvæmt 1., 3., 4. og 5. tölul. A-liðar 1. mgr. 30. gr. og 31. gr. sömu laga eða undantekninga og takmarkana samkvæmt öðrum sérlögum.

Tryggingastofnun greiði lífeyri á grundvelli áætlunar um tekjur viðkomandi árs, sbr. 1. mgr. 33. gr. laga um almannatryggingar. Bótaþegi beri ábyrgð á því að slík tekjuáætlun endurspegli árstekjur og beri að breyta áætluninni ef svo sé ekki, sbr. 1. mgr. 47. gr. sömu laga og 3. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags, en þar komi fram að bótaþega sé skylt að veita Tryggingastofnun allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og endurskoðun þeirra. Að sama skapi sé bótaþega skylt að tilkynna Tryggingastofnun um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geti haft áhrif á greiðslur.

Í 3. mgr. 33. gr. laga um almannatryggingar komi fram að þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum, skuli Tryggingastofnun endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna. Einnig sé fjallað um endurreikning í reglugerð nr. 598/2009. Tryggingastofnun hafi ekki heimild til að líta fram hjá tekjuupplýsingum sem komi fram í skattframtölum.

Komi í ljós við endurreikning bóta að bætur hafi verið ofgreiddar fari um það samkvæmt 34. gr. laga um almannatryggingar. Þar komi fram sú skylda Tryggingastofnunar til að innheimta ofgreiddar bætur. Sú meginregla sé ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Samkvæmt 2. mgr. 9. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð sé heimilt að greiða einstaklingi sem fái örorkulífeyri samkvæmt lögum um almannatryggingar sérstaka uppbót á lífeyri vegna framfærslu ef sýnt þyki að hann geti ekki framfleytt sér án þess. Við mat á því hvort lífeyrisþegi geti framfleytt sér án sérstakrar uppbótar skuli miða við að heildartekjur hans séu undir tiltekinni fjárhæð á mánuði. Í 3. mgr. ákvæðisins sé farið yfir þau tekjuviðmið sem miðað sé við svo einstaklingur geti átt rétt á sérstakri uppbót. Í 4. mgr. segi að til tekna samkvæmt ákvæðinu teljist allar skattskyldar tekjur, þar á meðal bætur almannatrygginga og bætur samkvæmt lögum um félagslega aðstoð, sem og erlendar tekjur sem ekki séu taldar fram hér á landi.

Á árinu 2023 hafi kærandi verið með endurhæfingarlífeyri, aldurstengda örorkuuppbót, tekjutryggingu og sérstaka uppbót til framfærslu í janúar og út apríl, eða í fjóra mánuði. Kæranda hafi verið tilkynnt um endurreikning og uppgjör tekjutengdra greiðslna ársins 2023 með bréfi, dags. 28. maí 2024. Uppgjör tekjutengdra bóta ársins hafi leitt til 199.668 kr. ofgreiðslu að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu.

Ástæða þess að endurkrafa hafi myndast sé sú að endanlegar tekjur kæranda á árinu 2023 hafi reynst hærri en tekjuáætlun kæranda á árinu hafi gert ráð fyrir. Endurreikningur byggist á upplýsingum úr skattframtölum bótaþega.

Kærandi hafi 13. desember 2022 fengið senda tillögu að tekjuáætlun fyrir árið 2023 ásamt bréfi þar sem fram hafi komið að tillagan sýndi væntanlegar tekjur hennar árið 2023 og að hún þyrfti að fara yfir tillöguna og leiðrétta ef hún teldi hana ekki endurspegla væntanlegar tekjur ársins 2023 þar sem tekjuáætlunin væri á ábyrgð kæranda. Samkvæmt tillögunni hafi verið gert ráð fyrir að kærandi væri tekjulaus á árinu.

Við bótauppgjör ársins 2023 hafi komið í ljós að frá janúar og út apríl 2023 hefði kærandi haft 843.900 kr. í launatekjur og 40.184 kr. í vexti og verðbætur. Niðurstaða endurreiknings tekjutengdra bóta ársins 2023 hafi verið sú að kærandi hafi fengið ofgreitt í bótaflokknum sérstakri uppbót til framfærslu.

Tryggingastofnun sé skylt lögum samkvæmt að framkvæma endurreikning ár hvert þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Tryggingastofnun sé ekki heimilt að horfa fram hjá tekjum sem birtist á framtali bótaþega, eins og ítrekað hafi verið staðfest af úrskurðarnefnd og hafi einnig verið staðfest fyrir dómstólum.

Niðurstaða endurreiknings tekjutengdra bóta ársins 2023 hafi verið sú að kærandi hafi fengið 1.332.735 kr. greitt á árinu en hefði átt að fá greitt 1.041.462 kr. Þetta hafi leitt til 199.668 kr. ofgreiðslu að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu.

Með vísun til framanritaðs telji Tryggingastofnun ekki forsendur til að breyta ákvörðun um endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta ársins 2023. Stofnunin telji að miðað við fyrirliggjandi gögn sé ljóst að afgreiðsla málsins hafi að fullu og öllu verið í samræmi við lög, reglur og góða stjórnsýsluhætti.  

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum kæranda vegna ársins 2023.

Kærandi fékk greiddan endurhæfingarlífeyri frá Tryggingastofnun ríkisins á tímabilinu 1. janúar til 30. apríl 2023. Í 3. mgr. 7. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð segir að fjárhæð endurhæfingarlífeyris skuli lækka um 9% af eigin tekjum lífeyrisþega, sbr. 30. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, uns greiðslur falli niður. Samkvæmt 47. gr. laga um almannatryggingar er umsækjanda eða greiðsluþega skylt að veita stofnuninni allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og annarra greiðslna samkvæmt lögunum og endurskoðun þeirra. Enn fremur er skylt að tilkynna stofnuninni um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geta haft áhrif á bætur eða greiðslur. Af framangreindu verður ráðið að sú skylda hvíli á greiðsluþegum að upplýsa Tryggingastofnun um tekjur á bótagreiðsluári sem kunna að hafa áhrif á bótarétt.

Í 30. gr. og 33. gr. laga um almannatryggingar er kveðið á um tekjutengingu lífeyristrygginga og hvernig Tryggingastofnun ríkisins skuli standa að útreikningi bóta. Í 1. mgr. 30. gr. segir að til tekna samkvæmt IV. kafla skuli telja tekjur samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt með tilteknum undantekningum. Á grundvelli 3. mgr. 33. gr. laga um almannatryggingar ber Tryggingastofnun ríkisins að endurreikna bótafjárhæðir eftir að endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluárs liggja fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Leiði endurreikningur í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar ber Tryggingastofnun að innheimta þær samkvæmt 34. gr. laga um almannatryggingar. Sú meginregla er ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags.

Í 1. mgr. 33. gr. laga um almannatryggingar kemur fram að til grundvallar bótaútreikningi hvers mánaðar skuli leggja 1/12 af áætluðum tekjum bótagreiðsluársins og að bótagreiðsluár sé almanaksár, en sé um nýja umsókn að ræða skuli bótaréttur reiknaður út frá þeim tekjum umsækjanda sem aflað er frá þeim tíma sem bótaréttur stofnaðist. Samkvæmt a-lið 1. mgr. 7. gr. reglugerðar nr. 598/2009 skal Tryggingastofnun við endurreikning bóta til þeirra sem fengu greiðslur hluta úr bótagreiðsluári, byggja á upplýsingum úr staðgreiðsluskrá skattyfirvalda þegar um er að ræða tekjur sem eru staðgreiðsluskyldar samkvæmt lögum nr. 45/1987 um staðgreiðslu opinberra gjalda. Eingöngu ber að líta til tekna þeirra mánaða sem bótaréttur var fyrir hendi í. Þá kemur fram í 5. mgr. 33. gr. laga um almannatryggingar að þrátt fyrir ákvæði 1. mgr. sé við útreikning á greiðslum heimilt að telja atvinnutekjur til tekna greiðsluþega einungis í þeim mánuði þegar þeirra er aflað.

Samkvæmt gögnum málsins gerði tillaga Tryggingastofnunar að tekjuáætlun ársins, dags. 13. desember 2022, ráð fyrir kærandi væri tekjulaus á árinu 2023. Kærandi gerði ekki athugasemdir við áætlunina og voru greiðslur greiddar út frá framangreindum tekjuforsendum.

Í samræmi við framangreint ákvæði a-liðar 1. mgr. 7. gr. reglugerðar nr. 598/2009 hafa allar tekjur kæranda í þeim mánuðum sem hún var með gilt mat áhrif á réttindi hennar. Samkvæmt upplýsingum skattyfirvalda vegna tekjuársins 2023 reyndust tekjur kæranda hafa verið 843.900 kr. í launatekjur og 40.184 kr. í fjármagnstekjur á tímabilinu 1. janúar til 31. apríl 2023. Endurreikningur Tryggingastofnunar á tekjutengdum bótagreiðslum vegna ársins leiddi í ljós 199.668 kr. ofgreiðslu á árinu 2023 að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu, nánar tiltekið var um ofgreiðslu að ræða í bótaflokknum sérstakri uppbót til framfærslu sökum tekna. Kærandi hefur verið krafinn um endurgreiðslu þeirrar fjárhæðar.

Samkvæmt framangreindu reyndust tekjur kæranda vera hærri á árinu 2023 en gert hafði verið ráð fyrir. Um var að ræða launa- og fjármagnstekjur sem eru tekjustofnar sem hafa áhrif á útreikning Tryggingastofnunar á bótafjárhæð, sbr. 30. gr. laga um almannatryggingar og 1. tölul. A-liðar og C-lið 7. gr. laga um tekjuskatt. Tryggingastofnun greiðir tekjutengdar bætur á grundvelli upplýsinga úr tekjuáætlun viðkomandi greiðsluþega. Þá ber stofnuninni lögum samkvæmt að endurreikna bætur með hliðsjón af upplýsingum skattyfirvalda og innheimta ofgreiddar bætur.

Að öllu framangreindu virtu er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að staðfesta ákvörðun um endurreikning og uppgjör Tryggingastofnunar ríkisins á tekjutengdum bótum kæranda á árinu 2023.

Í ljósi þess að kærandi byggir á því að hún hafi fengið rangar upplýsingar frá Tryggingastofnun telur úrskurðarnefnd velferðarmála rétt að vekja athygli kæranda á því að hún geti freistað þess að leggja fram beiðni um niðurfellingu ofgreiddra bóta til Tryggingastofnunar á grundvelli undanþáguákvæðis 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags. Þar kemur fram að heimilt sé að falla frá endurkröfu að fullu eða að hluta ef alveg sérstakar aðstæður séu fyrir hendi. Þá skuli einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna greiðsluþega og þess hvort hann hafi verið í góðri trú um greiðslurétt sinn.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Niðurstaða endurreiknings og uppgjörs Tryggingastofnunar ríkisins á tekjutengdum bótum A, á árinu 2023, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir