Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 143/2018

Miðvikudaginn 4. júlí 2018

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eggert Óskarsson lögfræðingur og Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur.

Með kæru, móttekinni 12. apríl 2018, kærði B, fyrir hönd A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 6. febrúar 2018 um að synja umsókn kæranda um niðurfellingu endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 21. júní 2017, var kæranda tilkynnt um að endurreikningur og uppgjör tekjutengdra greiðslna fyrir árið 2016 hafi leitt í ljós ofgreiðslu bóta að fjárhæð X kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu. Með umsókn til stofnunarinnar, dags. 29. janúar 2018, sótti kærandi um niðurfellingu ofgreiðslukröfu. Með bréfi, dags. 6. febrúar 2018, synjaði Tryggingastofnun ríkisins beiðni kæranda um niðurfellingu ofgreiðslukröfu á þeim grundvelli að krafan væri réttmæt og skilyrði 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um alveg sérstakar aðstæður væru ekki talin vera fyrir hendi.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 12. apríl 2018. Með bréfi, dags. 26. apríl 2018, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Greinargerð stofnunarinnar barst með bréfi, dags. 25. maí 2018, og var hún send umboðsmanni kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 29. maí 2018. Athugasemdir bárust frá kæranda með bréfi, dags. 6. júní 2018, og voru sendar Tryggingastofnun ríkisins til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 8. júní 2018. Viðbótargreinargerð, dags. 14. júní 2018, barst frá Tryggingastofnun og var send kæranda til kynningar með bréfi, dags. 15. júní 2018. Frekari athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi krefst þess að endurgreiðslukrafa Tryggingastofnunar verði felld niður.

Í kæru segir að fjármunir þeir sem hafi valdið ofgreiðslukröfunni hafi gengið til sonar kæranda sem fyrir framgreiddur arfur. Bankinn hafi ekki gætt að því að upplýsa kæranda um afleiðingar þess líkt og honum hafi borið skylda til, en þá hefði hún látið færa eignarhald verðbréfanna til sonar síns í stað þess að innleysa þau sjálf og greiða honum andvirðið. Þegar afleiðingarnar hafi orðið ljósar hafi verið of seint að bakfæra gjörninginn og fara þá leið að færa eignarhaldið.

Í athugasemdum kæranda segir að tekjuáætlun kæranda hafi ekki verið röng þegar hún hafi verið send eða öllu heldur þegar ekki hafi verið brugðist við þeirri áætlun sem TR hafi sent henni til samþykkis eða breytinga. Hún hafi þá ekki haft neinar forsendur til að ætla að neitt myndi breytast varðandi tekjur hennar. Hún hafi þannig sannarlega verið í góðri trú þegar hún hafi tekið við hinum ofgreiddu bótum. Skyndilega hafi allar forsendur breyst með ákvörðun hennar um að greiða syni sínum arf fyrir fram til að bjarga honum úr [...]. Eins og framlögð gögn sýni hafi Arion banki ekki gert henni grein fyrir afleiðingum þess að hún hafi valið þá aðferð að innleysa verðbréf sem hún hafi átt í bankanum og láta síðan millifæra innlausnarfjárhæðina til sonar síns í stað þess að biðja bankann um að færa eignarhald bréfanna yfir á son sinn þannig að vaxtatekjurnar kæmu fram hjá honum. Þetta hafi bankanum borið að gera en hann hafi ekki gert það eins og berlega komi fram í bréfi regluvarðar bankans. Þegar afleiðingar þessa hafi komið í ljós hafi verið farið fram á að bankinn bakfærði viðskiptin og millifærði eignarhald bréfanna en viðbrögð bankans hafi verið þau að of langt væri frá því að viðskiptin hefðu átt sér stað og tæknilega ómögulegt að taka þau upp.

Tryggingastofnun sé ekki beðin um að bera ábyrgð á upplýsingunum frá Arion banka heldur einungis að bregðast við þeim með því að viðurkenna að kærandi hafi aldrei notið vaxtateknanna og að í ljósi mjög lágra tekna sé henni ókleift að þola tekjuskerðinguna. Kærandi telji að bæði skilyrði 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 séu uppfyllt þar sem tekjur séu svo lágar að kærandi muni ekki rísa undir kröfunni um endurgreiðslu og jafnframt sé enginn vafi á að hún hafi verið í góðri trú með greiðslurétt sinn.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram að kærandi hafi fengið ellilífeyri og tengdar greiðslur frá X og hafi því notið greiðslna allt árið 2016.

Í upphafi árs 2016 hafi kærandi fengið senda tillögu að tekjuáætlun ársins ásamt greiðsluáætlun. Þar hafi verið vakin athygli kæranda á ábyrgð hennar að upplýsa Tryggingastofnun um réttar tekjur. Kærandi hafi engar athugasemdir gert við áætlunina og þegið bætur allt árið á grundvelli fyrirliggjandi upplýsinga.

Niðurstaða endurreiknings greiðslna kæranda á árinu 2016 hafi verið ofgreiðsla til innheimtu að fjárhæð X kr. Ástæða ofgreiðslunnar hafi verið röng tekjuáætlun. Í tekjuáætlun ársins hafi eingöngu verið gert ráð fyrir X kr. í lífeyrissjóðtekjur og X kr. í vaxtatekjur. Samkvæmt skattframtali hafi tekjur kæranda á árinu 2016 hins vegar verið X kr. í lífeyrissjóðstekjur og X kr. í vaxtatekjur.

Kærandi hafi óskað eftir niðurfellingu á ofgreiðslukröfu með bréfi, dags. 29. janúar 2018. Samráðsnefnd Tryggingastofnunar hafi tekið málið til meðferðar og með bréfi, dags. 6. febrúar 2018, hafi umsókninni verið synjað.

Í 16. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, sé kveðið á um tilhögun útreiknings tekjutengdra bóta. Fjármagnstekjur hafi áhrif á útreikning stofnunarinnar, sbr. a-lið 2. mgr. 16. gr. laganna. Tryggingastofnun greiði lífeyri á grundvelli áætlunar um tekjur viðkomandi árs, sbr. 5. mgr. 16. gr. laganna. Bótaþegi beri ábyrgð á því að slík tekjuáætlun endurspegli árstekjur og beri að breyta áætluninni ef svo sé ekki, sbr. 1. mgr. 39. gr. laganna. Í 7. mgr. 16. gr. laganna komi fram að þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum, þá skuli Tryggingastofnun endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna.

Á skýran hátt sé tekið fram í lögum um almannatryggingar og reglugerð nr. 598/2009 að meginreglan sé sú að Tryggingastofnun skuli innheimta ofgreiddar bætur, sbr. meðal annars 55. gr. laga um almannatryggingar, sem sé svohljóðandi: „Hafi Tryggingastofnun ríkisins eða umboð hennar eða eftir atvikum sjúkratryggingastofnunin ofgreitt bótaþega bætur samkvæmt lögum þessum skal stofnunin draga ofgreiddar bætur frá bótum sem bótaþegi síðar kann að öðlast rétt til, sbr. þó 2. mgr. Einnig á Tryggingastofnun eða eftir atvikum sjúkratryggingastofnunin endurkröfurétt á hendur bótaþega eða dánarbúi hans samkvæmt almennum reglum.“

Undantekningu frá þessari meginreglu sé að finna í 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 varðandi þær kröfur sem myndist við uppgjör tekjutengdra bóta lífeyristrygginga. Þar segi: „Þrátt fyrir að endurreikningur samkvæmt III. kafla leiði í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar er heimilt að falla frá endurkröfu að fullu eða að hluta ef alveg sérstakar aðstæður eru fyrir hendi. Skal þá einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna bótaþega og þess hvort hann var í góðri trú um greiðslurétt sinn. Sama gildir um dánarbú eftir því sem við á.“

Við afgreiðslu á beiðni kæranda hafi ásamt fyrirliggjandi gögnum, verið skoðaðar ástæður ofgreiðslunnar, upplýsingar frá skattyfirvöldum um tekjur og eignir. Einnig hafi verið skoðaðar upplýsingar sem aflað hafi verið úr tölvukerfum stofnunarinnar.

Í 55. gr. laga um almannatryggingar sé fjallað um innheimtu ofgreiddra bóta. Ákvæðið sé ekki heimildarákvæði um innheimtu heldur sé lögð sú skylda á Tryggingastofnun að innheimta ofgreiddar bætur. Ákvæði 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 sé undanþáguheimild og sem slíkt skuli skýra það þröngt samkvæmt almennum lögskýringarreglum. Í þessu ákvæði felist að við ákvörðun um hvort fella eigi niður kröfu eigi að fara fram mat, annars vegar á fjárhagslegum og félagslegum aðstæðum umsækjanda, með tilliti til getu hans til að endurgreiða skuldina, og hins vegar á því hvort hann hafi verið í góðri trú um greiðslurétt sinn þegar hann hafi tekið við hinum ofgreiddu bótum. Aðstæður þurfi að vera sérstakar svo að undanþáguheimild 11. gr. reglugerðarinnar eigi við.

Umræddar kröfur hafi orðið til við endurreikninga ársins 2016. Eins og meðfylgjandi gögn beri með sér þá sé ljóst að ástæða ofgreiðslunnar sé röng tekjuáætlun kæranda. Kröfurnar séu réttmætar. Tryggingastofnun greiði lífeyri á grundvelli áætlunar um tekjur hvers árs. Skilyrði reglugerðarinnar um góða trú verði að skoða í ljósi ábyrgðar lífeyrisþega á því að gefa réttar tekjuupplýsingar hverju sinni. Bótaþegi beri skýra ábyrgð á því að slík tekjuáætlun endurspegli árstekjur hans og beri að breyta áætluninni ef svo sé ekki. Þessi skylda bótaþega eigi ekki bara við þegar tekjuáætlun sé gerð heldur alltaf þegar einstaklingur fái bætur frá Tryggingastofnun. Kærandi hafi verið upplýstur um þessa skyldu sína.

Samráðsnefnd líti til þess að tekjur hafi áhrif á lífeyri almannatrygginga til lækkunar og séu greiðsluþegar upplýstir um tekjutenginguna, meðal annars við upphaf lífeyristöku. Greiðsluþegum sé gert að upplýsa um réttar tekjur sínar og maka ef við á í tekjuáætlun og sérstaklega gert að breyta henni ef tilefni sé til, sbr. 39. gr. laga um almannatryggingar. Ábyrgðin á því að gefa upp réttar tekjuupplýsingar hvíli því á greiðsluþegum. Skilyrði reglugerðarinnar um góða trú verði að skoða í ljósi ábyrgðar lífeyrisþega á því að gefa réttar tekjuupplýsingar hverju sinni. Af fyrirliggjandi gögnum verði ekki séð að skilyrðið um góða trú sé uppfyllt í máli kæranda.

Samráðsnefnd hafi metið fjárhagslegar og félagslegar aðstæður kæranda á grundvelli upplýsinga sem stofnunin hafi aðgang að og á grundvelli innsendra gagna. Við skoðun þeirra hafi það verið mat nefndarinnar að þær aðstæður kæranda væru ekki nægilega sérstakar að tilefni væri til að fella niður kröfurnar. Þó að tekjur kæranda væru ekki háar þá hafi ekki verið hægt að horfa fram hjá því að eignastaða kæranda sé afar góð miðað við skuldastöðu, en skuldir séu mjög óverulegar. Að sama skapi sé ekki hægt að horfa fram hjá því að það hafi verið verulegar fjármagnstekjur sem hafi myndað kröfuna. Kröfu kæranda hafi því verið synjað.

Þar sem innheimtan hafi verið komin til innheimtumiðstöðvar Sýslumannsins á Norðurlandi vestra hafi kæranda verið bent á að hægt væri að semja um dreifingu á ofgreiðslukröfunni.

Að lokum skuli tekið fram að í erindi kæranda hafi komið fram athugasemdir við þær upplýsingar sem kærandi hafi fengið frá banka sínum. Rétt sé því að benda á að Tryggingastofnun geti ekki borið ábyrgð á upplýsingum sem kærandi hafi fengið frá öðrum aðilum. Tryggingastofnun sé óheimilt að horfa fram hjá upplýsingum á skattframtali en stofnunin hafi þrönga heimild til þess að fella niður kröfur í ákveðnum tilvikum. Ljóst sé að kærandi uppfylli ekki þau skilyrði.

Í viðbótargreinargerð Tryggingastofnunar ríkisins segir að stofnunin vilji ítreka að umrædd krafa sé réttmæt. Tryggingastofnun hafi ekki heimild til þess að líta fram hjá tekjum sem fram komi í skattframtölum bótaþega, þrátt fyrir að aðstæður séu eins og í máli þessu. Það hafi verið margstaðfest hjá úrskurðarnefnd almannatrygginga að fjármagnstekjur hvort sem þær nýtist bótaþega eða ekki beri að nota við endurreikning og sem dæmi megi nefna úrskurði í málum 14, 15, 16, 17, 18 og 19 frá árinu 2010 og 353 og 354 frá 2013. Rétt sé að geta þess sérstaklega að þetta sé einnig í samræmi við niðurstöðu hæstaréttardóms í máli nr. 395/2008 þar sem tekinn hafi verið af allur vafi að Tryggingastofnun beri að endurreikna bætur og miða við hvernig fjármagnstekjurnar séu færðar á hvert tekjuár en ekki það hvernig greiðslum samkvæmt samningi sé háttað. Tryggingastofnun greiði lífeyri á grundvelli áætlunar um tekjur viðkomandi árs. Skilyrði reglugerðarinnar um góða trú verði að skoða í ljósi ábyrgðar lífeyrisþega á því að gefa réttar tekjuupplýsingar hverju sinni. Bótaþegi beri skýra ábyrgð á því að slík tekjuáætlun endurspegli árstekjur hans og beri að breyta áætluninni ef svo sé ekki. Umboðsmaður kæranda vísi til þess kærandi hafi ekki notið fjármagnstekna sem hér um ræði heldur sonur hennar og að leiðbeiningar bankans hafi verið ófullnægjandi. Það breytir því ekki að fjármagnstekjurnar séu á skattframtali og Tryggingastofnun sé óheimilt að líta fram hjá þeim upplýsingum. Fjármagnstekjur geti í eðli sínu verið óljósar og löggjafinn hafi lagt ábyrgðina á bótaþegann að upplýsa Tryggingastofnun um þær.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar synjun Tryggingastofnunar ríkisins frá 6. febrúar 2018 á beiðni kæranda um niðurfellingu endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta ársins 2016.

Samkvæmt 39. gr. laga um almannatryggingar nr. 100/2007, með síðari breytingum, er greiðsluþega skylt að veita Tryggingastofnun þær upplýsingar sem nauðsynlegar eru svo að unnt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og endurskoðun þeirra. Þá er honum einnig skylt að tilkynna um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geti haft áhrif á bætur eða greiðslur. Tryggingastofnun er heimilt, að fengnu samþykki viðkomandi, að afla nauðsynlegra upplýsinga um tekjur umsækjanda og greiðsluþega hjá skattyfirvöldum og fleirum, sbr. 40. gr. laga um almannatryggingar.

Í 16. gr. laga um almannatryggingar er kveðið á um tekjutengingu lífeyristrygginga og hvernig Tryggingastofnun ríkisins skuli standa að útreikningi bóta. Í 7. mgr. 16. gr. laganna segir að eftir að endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluárs liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum skuli Tryggingastofnun endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna samkvæmt greininni.

Kærandi fékk greiddan ellilífeyri og tengdar greiðslur árið 2016. Tryggingastofnun tilkynnti kæranda um endurreikning og uppgjör á tekjutengdum greiðslum ársins 2016 með bréfi, dags. 21. júní 2017. Niðurstaða endurreikningsins var sú að bætur til hennar hefðu verið ofgreiddar, samtals að fjárhæð X kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu skatta. Af gögnum málsins verður ráðið að endurgreiðslukröfuna megi rekja til þess að fjármagnstekjur í skattframtali kæranda voru ekki í samræmi við áætlaðar fjármagnstekjur í tekjuáætlun hennar.

Tryggingastofnun ber lögum samkvæmt að endurreikna bótafjárhæðir bótagreiðsluárs eftir að álagning skattyfirvalda á opinberum gjöldum hefur farið fram, sbr. fyrrgreinda 7. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar. Þá er meginreglan sú að stofnuninni beri að innheimta ofgreiddar bætur, sbr. 55. gr. laganna. Í 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags er hins vegar að finna heimild til undanþágu frá endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta. Ákvæðið hljóðar svo:

„Þrátt fyrir að endurreikningur samkvæmt III. kafla leiði í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar er heimilt að falla frá endurkröfu að fullu eða að hluta ef alveg sérstakar aðstæður eru fyrir hendi. Skal þá einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna bótaþega og þess hvort hann var í góðri trú um greiðslurétt sinn. Sama gildir um dánarbú eftir því sem við á.“

Framangreind 11. gr. reglugerðarinnar heimilar undanþágu frá endurgreiðslukröfu að uppfylltum tilteknum skilyrðum. Aðstæður verða að vera sérstakar. Við mat á því hvort aðstæður séu sérstakar skal einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna bótaþega og þess hvort bótaþegi hafi verið í góðri trú þegar hann tók við hinum ofgreiddu bótum. Tryggingastofnun ríkisins hefur hafnað því að heimild tilvitnaðs reglugerðarákvæðis eigi við í tilviki kæranda.

Í máli þessu er ekki deilt um réttmæti endurkröfunnar eða fjárhæðir heldur lýtur ágreiningurinn að synjun Tryggingastofnunar ríkisins á beiðni kæranda um niðurfellingu á endurgreiðslukröfu sem hafði myndast vegna ofgreiddra bóta ársins 2016.

Úrskurðarnefnd velferðarmála lítur til þess við úrlausn þessa máls að ellilífeyrir og tengdar greiðslur frá Tryggingastofnun ríkisins sæta tekjuskerðingu og eru bótaþegar upplýstir um tekjutenginguna við upphaf lífeyristöku. Þá er bótaþegum gert að upplýsa um tekjur sínar á bótagreiðsluári í tekjuáætlun hvers árs. Eins og áður greinir gerir 39. gr. laga um almannatryggingar ráð fyrir að það komi í hlut þess aðila, sem bætur þiggur frá Tryggingastofnun, að upplýsa réttilega um tekjur sem kunna að falla til á bótagreiðsluári. Þannig hvílir sú ábyrgð á bótaþega að tekjuáætlun sé rétt. Samkvæmt gögnum málsins hefur kærandi verið upplýstur um þessa skyldu sína. Með hliðsjón af framangreindu telur úrskurðarnefnd velferðarmála að kæranda hefði mátt vera kunnugt um áhrif teknanna á bótagreiðslur. Því er ekki fallist á að kærandi hafi verið í góðri trú í skilningi 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Kemur þá til skoðunar hvort fjárhagslegar og félagslegar aðstæður kæranda gefi tilefni til niðurfellingar. Meðaltekjur kæranda síðustu sex mánuði áður en Tryggingastofnun tók niðurfellingarbeiðni kæranda til skoðunar voru samkvæmt staðgreiðsluskrá X kr. Þá verður ráðið af gögnum málsins að eignir kæranda séu umtalsverðar og skuldir óverulegar. Úrskurðarnefndin lítur til þess að samkvæmt meginreglu 55. gr. laga um almannatryggingar skal Tryggingastofnun innheimta ofgreiddar bætur og ber að túlka undantekningu frá þeirri meginreglu þröngt samkvæmt almennum lögskýringarreglum. Að framangreindu virtu er það mat úrskurðarnefndar velferðarmála að ekki sé tilefni til niðurfellingar endurgreiðslukröfunnar á grundvelli 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Kærandi vísar til þess að fjármunir þeir sem hafi valdið ofgreiðslukröfunni hafi gengið til sonar hennar sem fyrirframgreiddur arfur, en af gögnum málsins verður ráðið að kærandi hafi þann X 2016 óskað eftir því við Arion banka að selja verðbréf í sinni eigu. Bankinn hafi ekki gætt að því að upplýsa hana um afleiðingar þess að innleysa verðbréf í stað þess að færa eignarhald verðbréfanna til sonar hennar.

Líkt og fyrr greinir ber Tryggingastofnun ríkisins skylda samkvæmt lögum til að framkvæma endurreikning og uppgjör og innheimta ofgreiddar bætur, sbr. 7. mgr. 16. og 55. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar. Hvorki í lögunum né í reglugerðum settum með stoð í lögunum er að finna heimild fyrir Tryggingastofnun til að líta fram hjá þeim upplýsingum sem fram koma í skattframtölum bótaþega. Telur úrskurðarnefnd velferðarmála því að ákvörðun Tryggingastofnunar í málinu verði hvorki felld úr gildi á þeim grundvelli að þeir fjármunir sem hafi valdið endurgreiðslukröfunni hafi gengið til sonar kæranda sem fyrirframgreiddur arfur né á þeim grundvelli að Arion banki hafi ekki gætt að upplýsingaskyldu sinni þegar bankanum barst beiðni kæranda um að innleysa verðbréf í hennar eigu.

Að framangreindu virtu er ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 6. febrúar 2018 um að synja umsókn kæranda um niðurfellingu endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 6. febrúar 2018 um að synja umsókn A, um niðurfellingu endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir