Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 163/2019

Miðvikudaginn 3. júlí 2019

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Jón Baldursson læknir.

Með rafrænni kæru, móttekinni 24. apríl 2019, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 24. apríl 2019 um að synja umsókn kæranda um uppbót/styrk til kaupa á bifreið og uppbót vegna reksturs bifreiðar.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um uppbót/styrk til kaupa á bifreið og uppbót vegna reksturs bifreiðar með umsókn, dags. 25. mars 2019. Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 24. apríl 2019, var umsókn kæranda synjað með þeim rökstuðningi að læknisfræðileg skilyrði um hreyfihömlun væru ekki uppfyllt þar sem göngugeta kæranda væri að jafnaði meiri en 400 metrar á jafnsléttu.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 24. apríl 2019. Með bréfi, dags. 26. apríl 2019, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 3. maí 2019, barst greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 6. maí 2019. Frekari athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Af kæru má ráða að kærandi geri kröfu um að afgreiðsla Tryggingastofnunar á umsókn hans um uppbót/styrk til kaupa á bifreið og uppbót vegna reksturs bifreiðar verði endurskoðuð. Í kæru kemur fram að kærandi hafi verið að sækja öðru sinni um styrk vegna kaupa og reksturs bifreiðar. Kærandi hafi fallist á synjun við fyrri umsókn hans fyrir nokkrum árum þrátt fyrir að honum fyndist forsendur synjunar þá, eins og nú, ósanngjarnar þegar litið væri til stöðu hans hvað hreyfihömlun varðaði vegna sjúkdómsins og þeirrar staðreyndar að hann gæti ekki auðveldlega verið á hvernig bifreið sem er. Bifreiðin verði að vera nægilega stór, og þar með dýrari en flestar fólksbifreiðar, til þess að innstig og útstig sé þannig að hann þurfi hvorki að bogra við að fara inn í bifreiðina né út úr henni.

Meginröksemdafærsla fyrir umsókn kæranda um styrkveitingu sé hreyfihömlun vegna [...] en hann hafi greinst með sjúkdóminn í X og hafi þá verið með sjúkdóminn í alla vega X ár þar á undan. Kærandi sé því búinn að búa við þennan leiðindakvilla í næstum X. Ástæða synjunar sé sögð sú að samkvæmt læknisvottorði sé „göngugeta að jafnaði ekki minni en 400 m á jafnsléttu“ og til þess að geta fengið styrk þurfi hún að vera það. Í tilfelli kæranda sé þetta ákaflega erfið forsenda því annað hvort sé göngugeta hans einhver og sem betur fer enn þokkaleg þegar [...], eða þá að hún sé engin.

Staða kæranda sé sú að hann eigi það til nokkrum sinnum á hverjum degi að falla í niðursveiflur [...]. Þá sé göngufærni hans engin og hann verði að bíða þar sem hann er niður kominn hverju sinni. Geti þetta ástand varað í X klukkustundir þegar verst láti. Þá sé göngufærni kæranda engin, hvorki á jafnsléttu né annars staðar. [...].

Kærandi hafi átt nokkuð margar erfiðar uppákomur af þessu tagi og til þess að nefna nokkur dæmi hafi hann [...]. Þetta séu honum ávallt erfiðar stundir og hann verði að viðurkenna að það fari illa í hann þegar hann verði nánast ósjálfbjarga, en það sé hann þegar þetta ástand vari.

Kærandi hefði getað farið þá leið að fá lækni sinn til að breyta vottorði þannig að þar segi að göngugeta hans sé að jafnaði minni en 400 metrar á jafnsléttu en þá væri ekki rétt sagt frá. Hjá kæranda sé göngugeta „að jafnaði“ betri en það og segi kærandi að það sé sem betur fer. Að sama skapi búi kærandi við þá erfiðu stöðu að göngugetan geti fallið skyndilega í það að vera ekki nein sem að hans viti sé hálfu verra en væri hún að jafnaði eitthvað minni en 400 metrar.

Kæranda sé lífsnauðsyn að eiga og nota bifreið. Eins og fjárhagsstaða hans sé og hafi verið undanfarin ár sé erfitt fyrir kæranda að þurfa að kaupa dýrari gerðir af bílum en venjulegar fólksbifreiðar til þess að útstig og innstig sé ásættanlegt og ekki fari illa um hann.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Tekið er fram að kærð sé afgreiðsla Tryggingastofnunar, dags. 24. apríl 2019, á umsókn um uppbót/styrk til bifreiðakaupa samkvæmt 2. 3. og 4. gr. reglugerðar nr. 170/2009 um styrki og uppbætur til hreyfihamlaðra einstaklinga vegna bifreiða.

Kærandi hafi sótt um uppbót/styrk, samkvæmt 2. 3. og 4. gr. reglugerðar nr. 170/2009 vegna kaupa og reksturs á bifreið með umsókn, dags. 25. mars 2019. Með bréfi, dags. 24. apríl 2019, hafi Tryggingastofnun ríkisins synjað umsókninni.

Samkvæmt 1. mgr. 10. gr. laga um félagslega aðstoð nr. 99/2007 sé heimilt að greiða til elli- og örorkulífeyrisþega, örorkustyrkþega og umönnunargreiðsluþega uppbót vegna kaupa á bifreið sem bótaþega sé nauðsyn að hafa vegna hreyfihömlunar ef sýnt sé að bótaþegi geti ekki komist af án uppbótarinnar. Sama gildi um rekstur bifreiðar eigi í hlut elli- og örorkulífeyrisþegar eða örorkustyrkþegar, sbr. 2. mgr. sömu lagagreinar.

Samkvæmt 3. mgr. 10. gr. laga um félagslega aðstoð sé Tryggingastofnun heimilt að veita styrk til að afla bifreiða sem nauðsynlegar séu vegna þess að líkamsstarfsemi sé hömluð eða líkamshluta vanti.

Skilgreint sé í 1. gr. reglugerðar nr. 170/2009 hvað felist í hugtakinu hreyfihömlun samkvæmt reglugerðinni. Þar segi að með líkamlegri hreyfihömlun sé átt við sjúkdóm eða fötlun sem skerði verulega færni til að komast ferða sinna þannig að göngugeta sé að jafnaði minni en 400 metrar á jafnsléttu. Þar sé fyrst og fremst um að ræða samkvæmt 3. mgr.:

„1. lömun eða skertan hreyfanleika í ganglimum af völdum sjúkdóms eða fötlunar,

2. mæði vegna hjarta- eða lungasjúkdóma,

3. annað sambærilegt.“

Í 1.–3. mgr. 3. gr. reglugerðar nr. 170/2009 komi meðal annars fram að heimilt sé að greiða elli- og örorkulífeyrisþega og örorkustyrkþega uppbót vegna kaupa á bifreið sem bótaþega sé nauðsyn að hafa vegna hreyfihömlunar ef sýnt sé að bótaþegi geti ekki komist af án uppbótarinnar, en 2. og 3. mgr. 3. gr. reglugerðarinnar hljóði svo:

„Uppbót er eingöngu heimilt að veita þegar eftirfarandi skilyrði eru uppfyllt:

1. Hinn hreyfihamlaði hefur sjálfur ökuréttindi eða annar heimilismaður. Þetta á þó ekki við þegar um er að ræða hreyfihamlaða einstaklinga í sjálfstæðri búsetu, sbr. 6. mgr. 1. gr., sem hafa persónulega aðstoðarmenn samkvæmt samningi við sveitarfélag viðkomandi, t.d. samning um notendastýrða persónulega aðstoð, beingreiðslusamning eða sambærilegan samning.
2. Nauðsyn á bifreið vegna hreyfihömlunar er ótvíræð og mat á hreyfihömlun liggi fyrir.

Við mat á umsóknum skuli fyrst og fremst líta á bifreiðina sem hjálpartæki hreyfi­hamlaðra og hvort umsækjandi þurfi bifreið til að komast ferða sinna, s.s. til vinnu, í skóla, sækja reglubundna endurhæfingu eða læknismeðferð.“

Sambærilegar kröfur séu gerðar til þeirra sem fái uppbót vegna reksturs bifreiðar, sbr. 2. gr. reglugerðar nr. 170/2009.

Strangari kröfur séu gerðar til þeirra sem hljóti styrk samkvæmi 4. gr. reglugerðarinnar, sbr. 3. mgr. 10. gr. laga um félagslega aðstoð. Í þeim tilvikum sé skilyrði að umsækjandi sé verulega hreyfihamlaður og til dæmis noti tvær hækjur og/eða sé bundinn hjólastól að staðaldri. Markmiðið sé að koma til móts við þá sem séu verr settir en þeir sem fái uppbót og þurfa meira rými vegna fötlunar sinnar. Til þess að fá þann styrk þurfi umsækjandi því meðal annars að sýna fram á að hreyfihömlun hans sé svo veruleg og að hjálpartækjaþörf hans sé slík að umsækjandi þurfi að miða bifreiðakaup sín við þessi hjálpartæki og þurfi því stærri bíl en einstaklingur sem uppfyllir skilyrði 3. gr., en skilyrði 2. mgr. 4. gr. reglugerðarinnar hljóði svo:

„Styrkur skal vera kr. 1.440.000 og skal eingöngu veittur þegar eftirfarandi skilyrði eru uppfyllt:

1. Hinn hreyfihamlaði hefur sjálfur ökuréttindi eða annar heimilismaður. Þetta á þó ekki við þegar um er að ræða hreyfihamlaða einstaklinga í sjálfstæðri búsetu, sbr. 6. mgr. 1. gr., sem hafa persónulega aðstoðarmenn samkvæmt samningi við sveitarfélag viðkomandi, t.d. samning um notendastýrða persónulega aðstoð, beingreiðslusamning eða sambærilegan samning.
2. Nauðsyn á bifreið vegna hreyfihömlunar er ótvíræð og mat á hreyfihömlun liggur fyrir.
3. Einstaklingur er verulega hreyfihamlaður og er t.d. bundinn hjólastól og/eða notar tvær hækjur að staðaldri.
4. Mat á ökuhæfni liggur fyrir.
5. Hinn hreyfihamlaði er sjúkratryggður hér á landi, sbr. 10. gr. laga nr. 112/2008 um sjúkratryggingar.“

Rétt sé að vekja sérstaka athygli á því að í 4. mgr. 4. gr. komi einnig fram að skilyrði sé að mat liggi fyrir um þörf á bifreið með hliðsjón af notkun hjálpartækja.

Við mat á hreyfihömlun vegna ákvörðunar, dags. 24. apríl 2019, hafi legið fyrir læknisvottorð, dags. X 2019.

Í læknisvottorðinu komi fram að kærandi sé [...]. Þá komi fram áhrif á hreyfimynstur kæranda. Lyfjameðferð hafi haft góð áhrif en kærandi fái enn skyndilegar niðursveiflur þar sem hreyfigeta verði lítil. Annars geti hreyfigeta verið mjög góð. Göngugeta hafi ekki verið talin minni en 400 metrar að jafnaði samkvæmt læknisvottorðinu.

Þar sem göngugeta sé metin meira en 400 metrar á jafnsléttu þá feli það í sér að ekki sé um hreyfihömlun að ræða hvað varði göngugetu. Skilyrði uppbótar/styrks vegna reksturs og kaupa á bifreið hafi því ekki verið uppfyllt og umsókninni því verið synjað.

Tryggingastofnun ríkisins hafi farið ítarlega yfir mál kæranda. Tryggingastofnun meti stöðu kæranda þannig að hann teljist ekki hreyfihamlaður í skilningi 10. gr. laga um félagslega aðstoð og reglugerðar nr. 170/2009.

Sú hreyfihömlun, sem reglugerð nr. 170/2009 sé ætlað að mæta, sé skilgreind í 1. gr. reglugerðarinnar eins og fram hafi komið. Ljóst sé að með hreyfihömlun sé átt við sjúkdóm eða fötlun sem skerði verulega færni til að komast ferða sinna þannig að göngugeta sé að jafnaði minni en 400 metrar á jafnsléttu. Einnig sé ljóst að með því sé fyrst og fremst átt við lömun eða skertan hreyfanleika í ganglimum af völdum sjúkdóms eða fötlunar, mæði vegna hjarta- eða lungnasjúkdóma eða annað sambærilegt. Þessari skilgreiningu hafi verið bætt við reglugerðina árið 2009 en hún hafi áður meðal annars mótast í framkvæmd hjá úrskurðarnefnd.

Rétt sé að taka fram að þegar rætt sé um annað sambærilegt í c. lið 3. mgr. 1. gr. reglugerðarinnar sé átt við líkamlega hreyfihömlun sem hafi áhrif á göngugetu. Það sé sá hópur sem lög- og reglugerðargjafinn hafi ætlað að veita uppbætur og styrki til kaupa á bifreiðum, en ekki öðrum einstaklingum sem segja megi að séu umferðarhamlaðir á annan hátt. Sú túlkun og framkvæmd sé í samræmi við það sem tíðkist í nágrannalöndum okkar. Megi meðal annars sjá þetta í skýrslu starfshóps velferðarráðuneytisins um stuðningskerfi til að auðvelda för hreyfihamlaðs fólks, en þar sé sérstaklega farið í þetta atriði á bls. 21 og 22. Skýrslan hafi verið birt á vef velferðarráðuneytisins þann 19. desember 2014 og megi finna þar.

Í tilfelli kæranda sé ekki efast um að sjúkdómur hans hafi veruleg áhrif á hann en að svo stöddu verði ekki fallist á að hann teljist hreyfihamlaður í skilningi reglugerðar nr. 170/2009.

Stofnunin telji að miðað við fyrirliggjandi gögn sé ljóst að afgreiðsla málsins hafi að fullu og öllu verið í samræmi við lög um almannatryggingar og reglugerð nr. 170/2009. Tryggingastofnun ríkisins telji því ekki ástæðu til að breyta fyrri ákvörðun sinni.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar synjun Tryggingastofnunar ríkisins á umsókn kæranda um uppbót/styrk til bifreiðakaupa og uppbót vegna reksturs bifreiðar.

Lagaheimild fyrir veitingu uppbótar/styrks til kaupa á bifreið er að finna í 10. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð. Í nefndri 10. gr. segir meðal annars svo:

„Heimilt er að greiða til elli- og örorkulífeyrisþega, örorkustyrkþega og umönnunargreiðsluþega uppbót vegna kaupa á bifreið sem bótaþega er nauðsyn að hafa vegna hreyfihömlunar ef sýnt er að bótaþegi geti ekki komist af án uppbótarinnar. Heimilt er að veita uppbót á fimm ára fresti vegna sama einstaklings.

[...]

Heimilt er að greiða styrk til að afla bifreiðar sem nauðsynleg er vegna þess að líkamsstarfsemi er hömluð eða vantar líkamshluta. Heimilt er að veita styrk á fimm ára fresti vegna sama einstaklings. Ráðherra setur reglugerð um greiðslur samkvæmt ákvæði þessu, m.a. um sex mánaða búsetuskilyrði.“

Með stoð í 3. málsl. 3. mgr. nefndrar 10. gr. hefur ráðherra sett reglugerð nr. 170/2009 um styrki og uppbætur til hreyfihamlaðra einstaklinga vegna bifreiða. Í 3. mgr. 1. gr. reglugerðarinnar segir að með líkamlegri hreyfihömlun sé átt við sjúkdóm eða fötlun sem skerði verulega færni til að komast ferða sinna þannig að göngugeta sé að jafnaði minni en 400 metrar á jafnsléttu. Þar sé fyrst og fremst um að ræða:

„a. lömun eða skertan hreyfanleika í ganglimum af völdum sjúkdóms eða fötlunar,

b. mæði vegna hjarta- eða lungasjúkdóma,

c. annað sambærilegt.“

Samkvæmt 2. tölul. 2. mgr. 2. gr. og 2. tölul. 2. mgr. 3. gr. reglugerðarinnar er það skilyrði fyrir veitingu uppbótar til bifreiðakaupa og uppbótar vegna reksturs bifreiðar að nauðsyn á bifreið vegna hreyfihömlunar sé ótvíræð og að mat á hreyfihömlun liggi fyrir. Þá er í 4. gr. reglugerðarinnar að finna skilyrði sem uppfylla þarf til að Tryggingastofnun ríkisins sé heimilt að greiða styrk til kaupa á bifreið. Í 2. mgr. þeirrar greinar koma eftirtalin skilyrði fram:

„1. Hinn hreyfihamlaði hefur sjálfur ökuréttindi eða annar heimilismaður.

2. Nauðsyn á bifreið vegna hreyfihömlunar er ótvíræð og mat á hreyfihömlun liggur fyrir.

3. Einstaklingur er verulega hreyfihamlaður og er til dæmis bundinn hjólastól og/eða notar tvær hækjur að staðaldri.

4. Mat á ökuhæfni liggur fyrir.

5. Hinn hreyfihamlaði er sjúkratryggður hér á landi, sbr. 10. gr. laga nr. 112/2008 um sjúkratryggingar.“

Með umsókn kæranda fylgdi læknisvottorð B, dags. X 2019. Þar kemur eftirfarandi fram:

„Sjúklingur með [...]. [...] Milli þess getur hreyfigeta verið mjög góð.“

Í vottorðinu er merkt við að göngugeta kæranda sé að jafnaði ekki minni en 400 metrar á jafnsléttu.

Í máli þessu snýst ágreiningur um hvort kærandi uppfylli skilyrði 10. gr. laga um félagslega aðstoð fyrir veitingu uppbótar/styrks til bifreiðakaupa og uppbótar vegna reksturs bifreiðar. Samkvæmt 1. mgr. og 2. mgr. ákvæðisins er það skilyrði fyrir veitingu uppbótar að bótaþega sé nauðsyn að hafa bifreið vegna hreyfihömlunar. Samkvæmt 3. mgr. ákvæðisins er það skilyrði fyrir veitingu styrks að bifreið sé nauðsynleg vegna þess að líkamsstarfsemi er hömluð eða líkamshluta vanti.

Hugtakið hreyfihömlun er ekki skilgreint í lögum um félagslega aðstoð en löggjafinn hefur veitt ráðherra heimild til að útfæra umrætt lagaákvæði í reglugerð. Í 3. mgr. 1. gr. reglugerðar nr. 170/2009 er hreyfihömlun skilgreind þannig að um hreyfihömlun sé að ræða þegar hömlun skerðir verulega færni viðkomandi til að komast ferða sinna þannig að göngugeta sé að jafnaði minni en 400 metrar á jafnsléttu. Þá eru nefnd dæmi um hvað geti valdið slíkri færniskerðingu. Af ákvæði 10. gr. laganna verður ráðið að tilgangur ákvæðisins sé að koma til móts við þá einstaklinga sem eiga erfitt með að hreyfa sig á milli staða vegna skertrar göngugetu. Úrskurðarnefnd velferðarmála gerir ekki athugasemd við að skilgreining á hreyfihömlun í 3. mgr. 1. gr. reglugerðar nr. 170/2009 taki mið af því hvernig göngugeta umsækjanda sé að jafnaði. Samkvæmt fyrirliggjandi læknisvottorði er kærandi ekki hreyfihamlaður í skilningi framangreinds reglugerðarákvæðis, enda er göngugeta hans að jafnaði meiri en 400 metrar á jafnsléttu. Kærandi uppfyllir því ekki skilyrði fyrir veitingu uppbótar/styrks til bifreiðakaupa og uppbótar til reksturs bifreiðar.

Að því virtu, sem að framan hefur verið rakið, er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að staðfesta synjun Tryggingastofnunar ríkisins á umsókn kæranda um uppbót/styrk til bifreiðakaupa og uppbótar til reksturs bifreiðar.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 24. apríl 2019 um að synja umsókn A, um uppbót/styrk til kaupa á bifreið og uppbót vegna reksturs bifreiðar, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir