Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 362/2024

Miðvikudaginn 27. nóvember 2024

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 8. ágúst 2024, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 28. maí 2024 um endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta vegna ársins 2023.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Niðurstaða endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra bóta ársins 2023 var sú að kæranda hefðu verið ofgreiddar bætur það ár að fjárhæð 135.618 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu. Kæranda var tilkynnt um framangreinda ofgreiðslu með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 28. maí 2024. Í kæru til úrskurðarnefndar velferðarmála fór kærandi fram á niðurfellingu ofgreiddra bóta sem Tryggingastofnun ríkisins synjaði með bréfi, dags. 21. október 2024.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 8. ágúst 2024. Með bréfi, dags. 20. ágúst 2024, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 2. september 2024, óskaði Tryggingastofnun eftir því að málinu yrði vísað frá. Úrskurðarnefndin óskaði eftir afstöðu kæranda til frávísunarkröfu með bréfi, dags. 3. september 2024. Með símtali 19. september 2024 óskaði kærandi eftir því að málinu yrði haldið opnu. Með bréfi, dags. 23. september 2024, óskaði úrskurðarnefndin á ný eftir greinargerð Tryggingastofnunar. Greinargerðin barst með bréfi, dags. 30. október 2024, og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 5. nóvember 2024. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru kemur fram að kærandi hafi fengið endurgreiðslukröfu frá Tryggingastofnun ríkisins vegna tekjutengdra gjalda og hann skilji ekki forsendur kröfunnar. Kærandi hafi engin tekjutengd gjöld eins og sjá megi af skattframtali hans 2024. Kærandi sé ellilífeyrisþegi og leigi íbúð í B. Húsnæðisbætur sem kærandi hafi fengið í nokkur ár hafi verið teknar af honum 25. maí 2022 og hann krafinn um háa endurgreiðslu á fyrri húsnæðisbótum vegna þess að HMS telji hann eiganda íbúðarinnar sem hann leigi. Kærandi hafi því miður ekki fengið þessi mál leiðrétt hjá HMS.

Kærandi hafi engar aðrar tekjur en þær sem hann fái frá lífeyrissjóði og Tryggingastofnun. Með hliðsjón af framangreindu fari kærandi fram á að endurgreiðslukrafan verði felld niður.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram að kærð sé niðurstaða endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra greiðslna ársins 2023 og synjun á niðurfellingu endurgreiðslukröfu.

Um útreikning ellilífeyris sé fjallað í IV. kafla laga nr. 100/2007 um almannatryggingar. Í 33. gr. laganna sé að finna ákvæði um útreikning og endurreikning. Varðandi ofgreiðslu og vangreiðslu séu síðan ákvæði í 34. gr. laganna.

Í 47. gr. laganna sé kveðið á um upplýsingaskyldu umsækjenda og greiðsluþega. Þar segi að umsækjanda eða greiðsluþega sé rétt og skylt að taka þátt í meðferð málsins, m.a. með því að koma til viðtals og veita Tryggingastofnun þær upplýsingar sem nauðsynlegar séu svo unnt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og annarra greiðslna samkvæmt lögunum og endurskoðun þeirra. Þá sé skylt að tilkynna um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geti haft áhrif á bætur eða greiðslur.

Í 11. gr. reglugerðarinnar er ákvæði um undanþágu frá endurkröfu:

„Þrátt fyrir að endurreikningur samkvæmt III. kafla leiði í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar er heimilt að falla frá endurkröfu að fullu eða að hluta ef alveg sérstakar aðstæður eru fyrir hendi. Skal þá einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna bótaþega og þess hvort hann var í góðri trú um greiðslurétt sinn. Sama gildir um dánarbú eftir því sem við á.“

Kærandi sé ellilífeyrisþegi. Þann 28. maí 2024 hafi Tryggingastofnun sent honum niðurstöður endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra greiðslna ársins 2023. Niðurstaðan hafi verið skuld kæranda við Tryggingastofnun að upphæð kr. 135.618, annars vegar vegna hærri lífeyrissjóðstekna á skattframtali en tekjuáætlun hafi gert ráð fyrir og hins vegar vegna hærri fjármagnstekna á skattframtali en tekjuáætlun hafi gert ráð fyrir. Kærandi hafi ekki andmælt uppgjörinu en hafi sótt þann 31. ágúst 2024 um niðurfellingu ofgreiðslukröfu, auk þess að kæra niðurstöðu uppgjörsins til úrskurðarnefndar velferðarmála.

Varðandi kæruna til úrskurðarnefndar velferðarmála hafi Tryggingastofnun farið fram á að málinu yrði vísað frá á eftirfarandi grunni:

„Kærður er endurreikningur og uppgjör tekjutengdra greiðslna ársins 2023. Í kæru er farið fram á niðurfellingu ofgreiddra bóta.

Í 34. gr. laga um almannatryggingar nr. 100/2007, með síðari breytingum, er kveðið á um að Tryggingastofnun skuli innheimta ofgreiddar bætur. Undantekningu á þeirri meginreglu er að finna í 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 varðandi þær kröfur sem myndast við uppgjör tekjutengdra bóta lífeyristrygginga. Engin stjórnvaldsákvörðun hefur verið tekin í málinu þar sem beiðni um niðurfellingu barst stofnuninni fyrst með þessari kæru. Þegar af þeirri ástæðu ber að vísa málinu frá, sbr. 2. mgr. 26. gr. stjórnsýslulaga nr. 379/1993.

Beiðni þessi verður tekin til afgreiðslu hjá Samráðsnefnd Tryggingastofnunar um meðferð ofgreiðslna eins fljótt og hægt er. Þegar sú stjórnvaldsákvörðun liggur fyrir mun hún vera kæranleg til nefndarinnar.“

Þann 21. október 2024 hafi umsókn kæranda um niðurfellingu ofgreiðslukröfu verið synjað á þeim grundvelli að krafan væri réttmæt og skilyrði 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um alveg sérstakar aðstæður væru ekki taldar vera fyrir hendi.

Tryggingastofnun hafi sent kæranda bréf 21. október 2024 þar sem tilkynnt hafi verið að endurgreiðslu hefði verið dreift á 36 mánuði þannig að mánaðargreiðsla hljóði upp á kr. 3.767 kr.

Þann 23. september 2023 hafi Tryggingastofnun sent kæranda bréf þar sem eftirfarandi hafi komið fram:

„Tryggingastofnun vill vekja athygli þína á mikilvægi þess að tekjuáætlun þín fyrir árið 2023 sé sem réttust.

Við samanburð á tekjuáætlun 2023 og skattframtali tekjuársins 2022 kemur fram að fjármagnstekjur þínar á árinu 2022 voru hærri heldur en þær fjármagnstekjur sem gert er ráð fyrir í gildandi tekjuáætlun þinni í dag.

Við viljum því hvetja þig til þess að skoða hvort að tilefni sé til þess að uppfæra fjármagnstekjurnar sem skráðar eru í tekjuáætlun þína fyrir árið 2023. Með því móti dregur þú úr líkum á að mismunur verði á milli rauntekna og áætlaðra tekna. Ef þú breytir tekjuáætlun verður greiðsluáætlun breytt til samræmis við nýja tekjuáætlun. Með því að hafa tekjuáætlun sem næst raunverulegum tekjum minnka líkur á of- eða vangreiðslum til þín.“

Kærandi hafi ekki andmælt að krafan væri í samræmi við framtal, heldur hafi kosið að sækja um niðurfellingu kröfunnar samkvæmt 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009, auk þess að kæra niðurstöðuna til úrskurðarnefndarinnar.

Eins og komið hafi fram hafi skattskyldar tekjur kæranda árið 2023 reynst vera hærri en gert hafi verið ráð fyrir í tekjuáætlun. Tryggingastofnun sé skylt lögum samkvæmt að framkvæma endurreikning ár hvert þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Tryggingastofnun sé ekki heimilt að horfa framhjá tekjum sem birtast á framtali bótaþega, eins og ítrekað hafi verið staðfest af úrskurðarnefnd og hafi einnig verið staðfest fyrir dómstólum.

Niðurstaða endurreiknings tekjutengds lífeyris fyrir 2023 hafi verið sú sem gerð sé grein fyrir í málavöxtum að framan. Samanburður greiðslna og réttinda hafi leitt í ljós ofgreiðslu til kæranda að fjárhæð 197.837 kr. Þegar búið hafi verið taka tillit til staðgreiðslu skatta að fjárhæð 62.219 kr., hafi krafa Tryggingastofnunar á hendur kæranda verið 135.618 kr.

Tryggingastofnun hafi yfirfarið kröfuna og telji hana rétta og telji auk þess 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 ekki eiga við. Samráðsnefnd Tryggingastofnunar hafi farið vandlega yfir umsóknina en synjað umsókn um niðurfellingu kröfunnar þar sem krafan væri réttmæt og að skilyrði 11. gr. um alveg sérstakar aðstæður væru ekki fyrir hendi.

Samráðsnefnd Tryggingastofnunar hafi litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna kæranda í samræmi við fyrirmæli 11. gr. reglugerðarinnar. Samráðsnefndin hafi metið fjárhagslegar og félagslegar aðstæður kæranda á grundvelli upplýsinga sem stofnunin hafi aðgang að, m.a. hafi verið horft til eignastöðu kæranda og tekna. Hafa verði í huga að 11. gr. eigi einungis við um „alveg sérstakar aðstæður“ og slíkar undantekningar frá almennri reglu verði að túlka þröngt og jafnræðisregla myndi orsaka víðtæka notkun á undanþágunni væri fallist á að beita henni í slíkum tilvikum.

Tryggingastofnun hafi komið til móts við kæranda með því að dreifa eftirstöðvum kröfunnar svo mánaðarleg greiðslubyrði kæranda af kröfunni væri sem minnst. Kröfunni hafi verið dreift á 36 mánuði þannig að mánaðargreiðsla hljóði upp á 3.767 kr.

Í ljósi alls framangreinds sé niðurstaða Tryggingastofnunar sú að afgreiðsla á umsókn kæranda sé í senn lögmæt og málefnaleg. Fyrir nefndinni fari Tryggingastofnun þannig fram á staðfestingu á ákvörðunum sínum frá 28. maí og 21. október 2024 um að krefja kæranda um 135.618 kr. annars vegar og synja umsókn hans um niðurfellingu skuldar hins vegar.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum kæranda vegna ársins 2023 og synjun Tryggingastofnunar ríkisins um niðurfellingu endurgreiðslukröfu.

A. Endurreikningur og uppgjör

Kærandi fékk greiddan ellilífeyri á árinu 2023. Samkvæmt 47. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar er umsækjanda eða greiðsluþega skylt að veita stofnuninni allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og annarra greiðslna samkvæmt lögunum og endurskoðun þeirra. Enn fremur er skylt að tilkynna stofnuninni um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geta haft áhrif á bætur eða greiðslur. Af framangreindu verður ráðið að sú skylda hvíli á greiðsluþegum að upplýsa Tryggingastofnun um tekjur á bótagreiðsluári sem kunna að hafa áhrif á bótarétt.

Í 22. og 33. gr. laga um almannatryggingar er kveðið á um tekjutengingu lífeyristrygginga og hvernig Tryggingastofnun ríkisins skuli standa að útreikningi bóta. Í 1. mgr. 22. gr. laga um almannatryggingar segir að til tekna samkvæmt III. kafla skuli telja tekjur samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt, með tilteknum undantekningum. Á grundvelli 3. mgr. 33. gr. laga um almannatryggingar ber Tryggingastofnun ríkisins að endurreikna bótafjárhæðir eftir að endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluárs liggja fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Ef í ljós kemur við endurreikning að bætur hafi verið ofgreiddar ber Tryggingastofnun að innheimta þær samkvæmt 34. gr. laga um almannatryggingar. Sú meginregla er ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags.

Samkvæmt gögnum málsins gerði tillaga Tryggingastofnunar að tekjuáætlun ársins, dags. 13. desember 2022, ráð fyrir kærandi væri með lífeyrisjóðstekjur að fjárhæð 4.029.309 kr. og fjármagnstekjur að fjárhæð 7.572 kr. á árinu 2023. Kærandi gerði ekki athugasemdir við áætlunina og voru greiðslur greiddar út frá framangreindum tekjuforsendum. Með bréfi, dags. 23. september 2023, vakti Tryggingastofnun athygli kæranda á því að við samanburð á tekjuáætlun ársins 2023 og skattframtali tekjuársins 2022 kæmi fram að fjármagnstekjur hans á árinu 2022 væru hærri en þær fjármagnstekjur sem gert væri ráð fyrir í gildandi tekjuáætlun. Kærandi var hvattur til að skoða hvort tilefni væri til að uppfæra fjármagnstekjurnar sem væru skráðar í tekjuáætlun hans fyrir árið 2023. Kærandi gerði engar breytingar á tekjuáætlun sinni.

Samkvæmt upplýsingum skattyfirvalda vegna tekjuársins 2023 reyndust tekjur kæranda vera 4.283.850 kr. í lífeyrissjóðstekjur og 155.158 kr. í fjármagnstekjur. Niðurstaða endurreiknings Tryggingastofnunar á tekjutengdum bótagreiðslum vegna ársins 2023 var sú að sökum tekna hefði kærandi fengið ofgreiddar bætur samtals að fjárhæð 135.618 kr. að teknu tilliti til staðgreiðslu skatta.

Samkvæmt framangreindu reyndust lífeyrissjóðstekjur og fjármagnstekjur kæranda á árinu 2023 vera hærri en gert hafði verið ráð fyrir í tekjuáætlun og leiddu til ofgreiðslu. Lífeyrissjóðstekjur og fjármagnstekjur eru tekjustofnar sem hafa áhrif við útreikning Tryggingastofnunar á bótafjárhæð, sbr. 22. gr. laga um almannatryggingar og 1. tölulið A-liðar og C-lið 7. gr. laga um tekjuskatt. Tryggingastofnun greiðir tekjutengdar bætur á grundvelli upplýsinga úr tekjuáætlun viðkomandi greiðsluþega. Þá ber stofnuninni lögum samkvæmt að endurreikna bætur með hliðsjón af upplýsingum skattyfirvalda og innheimta ofgreiddar bætur.

Að öllu framangreindu virtu er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að staðfesta ákvörðun um endurreikning og uppgjör Tryggingastofnunar ríkisins á tekjutengdum bótum kæranda á árinu 2023.

B. Krafa um niðurfellingu ofgreiddra bóta

Eins og áður hefur komið fram ber Tryggingastofnun lögum samkvæmt að endurreikna bótafjárhæðir bótagreiðsluárs eftir að álagning skattyfirvalda á opinberum gjöldum hefur farið fram, sbr. fyrrgreinda 3. mgr. 33. gr. laga um almannatryggingar. Þá er meginreglan sú að stofnuninni ber að innheimta ofgreiddar bætur, sbr. 34. gr. laganna. Í 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags er hins vegar að finna heimild til undanþágu frá endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta. Ákvæðið hljóðar svo:

„Þrátt fyrir að endurreikningur samkvæmt III. kafla leiði í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar er heimilt að falla frá endurkröfu að fullu eða að hluta ef alveg sérstakar aðstæður eru fyrir hendi. Skal þá einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna bótaþega og þess hvort hann var í góðri trú um greiðslurétt sinn. Sama gildir um dánarbú eftir því sem við á.“

Framangreind 11. gr. reglugerðarinnar heimilar undanþágu frá endurgreiðslukröfu að uppfylltum tilteknum skilyrðum. Aðstæður verða að vera sérstakar. Við mat á því hvort aðstæður séu sérstakar skal einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna bótaþega og þess hvort bótaþegi hafi verið í góðri trú þegar hann tók við hinum ofgreiddu bótum. Tryggingastofnun ríkisins hefur hafnað því að heimild tilvitnaðs reglugerðarákvæðis eigi við í tilviki kæranda.

Úrskurðarnefnd velferðarmála lítur til þess við úrlausn þessa máls að greiðslur ellilífeyris frá Tryggingastofnun ríkisins sæta tekjuskerðingu og eru bótaþegar upplýstir um tekjutenginguna við upphaf lífeyristöku. Þá er bótaþegum gert að upplýsa um tekjur sínar á bótagreiðsluári í tekjuáætlun hvers árs. Eins og áður greinir gerir 47. gr. laga um almannatryggingar ráð fyrir að það komi í hlut þess aðila, sem bætur þiggur frá Tryggingastofnun, að upplýsa réttilega um tekjur sem kunna að falla til á bótagreiðsluári. Þannig hvílir sú ábyrgð á bótaþega að tekjuáætlun sé rétt. Samkvæmt gögnum málsins má rekja ofgreiðslukröfu til vanáætlaðra lífeyrissjóðstekna og fjármagnstekna. Því er ekki fallist á að kærandi hafi verið í góðri trú í skilningi 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Kemur þá til skoðunar hvort fjárhagslegar og félagslegar aðstæður kæranda gefi tilefni til niðurfellingar. Meðaltekjur kæranda á árinu 2023 voru samkvæmt staðgreiðsluskrá 523.797 kr. á mánuði og fyrstu tíu mánuði ársins 2024 voru meðaltekjur kæranda samkvæmt staðgreiðsluskrá 555.123 kr. Þá verður ráðið af gögnum málsins að eignir kæranda hafi verið umfram skuldir á árinu 2023. Jafnframt lítur úrskurðarnefndin til þess að Tryggingastofnun hefur dreift eftirstöðvum krafna á 36 mánuði þannig að kærandi greiðir einungis 3.767 kr. á mánuði í stað þess að kærandi þurfi að endurgreiða ofgreiðslukröfuna á 12 mánuðum, eins og meginregla 3. mgr. 34. gr. laga um almannatryggingar kveður á um. Með hliðsjón af þessu telur úrskurðarnefndin að geta til endurgreiðslu sé fyrir hendi. Einnig lítur nefndin til þess að samkvæmt meginreglu 1. mgr. 34. gr. laga um almannatryggingar skal Tryggingastofnun innheimta ofgreiddar bætur og ber að túlka undantekningu frá þeirri meginreglu þröngt samkvæmt almennum lögskýringarsjónarmiðum.

Með hliðsjón af framangreindu er það niðurstaða úrskurðarnefndar velferðarmála að staðfesta ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja umsókn kæranda um niðurfellingu endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvarðanir Tryggingastofnunar ríkisins um endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum A, á árinu 2023 og synjun umsóknar um niðurfellingu ofgreiðslukröfu, eru staðfestar.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir