Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 433/2023

Miðvikudaginn 18. október 2023

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með kæru, dags. 7. september 2023, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 28. ágúst 2023 um endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta vegna ársins 2022.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Niðurstaða endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra bóta ársins 2022 var sú að kæranda hefðu verið ofgreiddar bætur það ár að fjárhæð 276.491 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu. Kæranda var tilkynnt um framangreinda ofgreiðslu með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 28. ágúst 2023.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 8. september 2023. Með bréfi, dags. 12. september 2023, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 26. september 2023, barst greinargerð stofnunarinnar og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 27. september 2023. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru kemur fram að kærður sé endurreikningur tekjutengdra greiðslna ársins 2022. Samkvæmt útreikningi Tryggingastofnunar skuldi kærandi 276.491 kr. sem miðist við allt árið 2022.

Kærandi sé fædd […] og hafi byrjað 1. apríl 2022 á ellilífeyri hjá Tryggingastofnun. Ástæða þess hafi verið sú að hún hafi lokið störfum í mars 2022 þegar eiginmaður hennar lést en hún hafi í nokkur ár starfað við heimaþjónustu fyrir hann […]. Á tímabilinu janúar til mars 2022 hafi kærandi fengið 2.887.500 kr. í launatekjur vegna þess. Kærandi hafi fengið 2.316.832 kr. í lífeyrissjóðstekjur á árinu 2022 og hlutfallslega hafi þær verið 1.737.624 kr. vegna apríl til desember 2022.

Því sé mótmælt að Tryggingastofnun miði útreikning við allt árið 2022 og þar með sé tekið mið af tekjum sem kærandi hafi aflað áður en hún hafi byrjað á lífeyri hjá stofnuninni. Þess sé krafist að upphafspunktur útreiknings sé 1. apríl 2022, þ.e. við upphaf töku lífeyris og einu launatekjur eftir það á árinu hafi verið framangreindar lífeyrissjóðstekjur að fjárhæð 1.737.624 kr.

Verði niðurstaða úrskurðarnefndar óhagstæð kæranda sé óskað eftir skýrum rökstuðningi vegna þeirrar ákvörðunar.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram að kærð sé niðurstaða endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra bóta fyrir árið 2022.

Um útreikning ellilífeyris hafi verið fjallað í III. kafla þágildandi laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, sbr. IV. kafli núgildandi laga um almannatryggingar. Í 16. gr. þágildandi laga sé kveðið á um tekjutengingu lífeyristrygginga og hvernig Tryggingastofnun ríkisins skuli standa að útreikningi bóta. Lögunum hafi verið breytt með lögum nr. 18/2023, sem hafi tekið gildi 12. apríl 2023, en með þeim lögum hafi orðið tilfæringar á einstökum ákvæðum laganna þó reglum um endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta hafi ekki verið breytt efnislega.

Samkvæmt þágildandi 16. gr. laga um almannatryggingar hafi Tryggingastofnun borið að líta til tekna við útreikning ellilífeyris. Í 2. mgr. ákvæðisins hafi sagt að til tekna samkvæmt III. kafla laganna teldust tekjur samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt, að teknu tilliti til ákvæða 28. gr. sömu laga um hvað ekki teljist til tekna og frádráttarliða samkvæmt 1., 3., 4. og 5. tölul. A-liðar 1. mgr. 30. gr. og 31. gr. sömu laga eða undantekninga og takmarkana samkvæmt öðrum sérlögum, sbr. 30. gr. núgildandi laga um almannatryggingar.

Tryggingastofnun greiði lífeyri á grundvelli áætlunar um tekjur viðkomandi árs, sbr. 5. mgr. 16. gr. þágildandi laga um almannatryggingar. Bótaþegi beri ábyrgð á því að slík tekjuáætlun endurspegli árstekjur og beri að breyta áætluninni ef svo sé ekki, sbr. þágildandi 1. mgr. 39. gr. sömu laga og 3. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags. Þar komi fram að bótaþega sé skylt að veita Tryggingastofnun allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og endurskoðun þeirra. Að sama skapi sé bótaþega skylt að tilkynna Tryggingastofnun um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geti haft áhrif á greiðslur.

Í 7. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar komi fram að þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum, skuli Tryggingastofnun endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna. Einnig sé fjallað um endurreikning í reglugerð nr. 598/2009. Tryggingastofnun hafi ekki heimild til að líta fram hjá tekjuupplýsingum sem komi fram í skattframtölum.

Komi í ljós við endurreikning bóta að bætur hafi verið ofgreiddar fari um það samkvæmt 55. gr. laganna. Þar komi fram sú skylda Tryggingastofnunar að innheimta ofgreiddar bætur. Sú meginregla sé ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Í 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 sé að finna heimild til undanþágu frá endurkröfu en þar sé kveðið á um að þrátt fyrir að endurreikningur bóta leiði í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar sé heimilt að falla frá endurkröfu að fullu eða að hluta ef alveg sérstakar aðstæður séu fyrir hendi. Skuli þá einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna bótaþega og þess hvort hann hafi verið í góðri trú um greiðslurétt sinn.

Málavextir séu þeir að kærandi hafi 5. apríl 2022 sótt um [ellilífeyri] frá 1. apríl 2022. Í meðfylgjandi tekjuáætlun, dagsettri sama dag, hafi verið tilgreint að tekjur hennar frá 1. apríl 2022 yrðu 3.000.000 kr. frá lífeyrissjóði og 24.000 kr. skattskyldar tekjur (sem hafi verið skráðar sem vaxtatekjur í samræmi við fyrirliggjandi upplýsingar í tekjuáætlun maka kæranda og í samræmi við tekjutegundir kæranda við endurreikning og uppgjör ársins 2022).

Vakin sé athygli á því að við útreikning á tekjutengdum bótum sé miðað við heildartekjur, þ.e. brúttótekjur án tillits til staðgreiðslu skatta. Við útreikning á ofgreiðslum sé á hinn bóginn tekið tillit til staðgreiðslu skatta af tekjutengdum bótum, þ.e. ofgreiðsla sé lækkuð um staðgreiðslu sem greidd hafi verið af viðkomandi greiðslum frá Tryggingastofnun.

Þann 9. maí 2022 hafi maki kæranda látist og hafi hún gert nýja tekjuáætlun 24. júní 2022 þar sem uppgefnar tekjur hafi verið 24.000 kr. í vaxtatekjur og 1.395.000 kr. í lífeyrissjóðstekjur, þ.e. 155.000 kr. á mánuði.

Með bréfi, dags. 28. ágúst 2023, hafi kæranda verið tilkynnt niðurstaða endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra greiðslna ársins 2022. Niðurstaðan hafi verið skuld að upphæð 276.491 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu, þar sem heildargreiðslur til kæranda á árinu 2022 hafi numið hærri upphæð en hún hafi átt rétt á samkvæmt endanlegum upplýsingum skattyfirvalda um tekjur kæranda á árinu 2022 í skattframtali ársins 2023.

Við endurreikning tekjutengdra bóta kæranda fyrir árið 2022 hafi niðurstaðan verið sú að á grundvelli þess að lífeyrissjóðsgreiðslur til kæranda frá upphafi ellilífeyrisgreiðslna hennar í apríl til loka árs 2022 hefðu samtals verið 1.862.656 kr. í stað 1.395.000 kr. sem hafi verið í tekjuáætlun kæranda og að fjármagnstekjur á sama tímabili hafi verið 78.108 kr. (að teknu tilliti til hlutar maka í sameiginlegum fjármagnstekjum frá janúar til maí) í stað 24.000 kr. sem hafi verið í tekjuáætlun.

Lífeyrissjóðsgreiðslur kæranda hafi því reynst 467.656 kr. hærri en gert hafi verið ráð fyrir í tekjuáætlun og fjármagnstekjur 54.108 kr. hærri en í tekjuáætlun hennar. Þar hafi munað mestu um það að greiðslur frá Lífeyrissjóði Verzlunarmanna hafi hækkað verulega frá júní 2022, þ.e. eftir andlát maka kæranda í maí 2022.

Endurútreikningur á grundvelli breyttra forsendna hafi þannig haft í för með sér að við endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta ársins 2022 hafi myndast ofgreiðsla að fjárhæð 276.491 kr. að teknu tilliti til staðgreiðslu skatta.

Að öllu framangreindu virtu sé það niðurstaða Tryggingastofnunar, að ákvörðun um endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta kæranda á árinu 2022, hafi verið rétt ákvörðuð, enda hafi hún verið byggð á fyrirliggjandi gögnum, faglegum sjónarmiðum sem og í samræmi við þær kröfur sem gerðar séu samkvæmt gildandi lögum og reglum.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum kæranda vegna ársins 2022.

Kærandi fékk greiddan ellilífeyri frá Tryggingastofnun ríkisins frá 1. apríl til 31. desember 2022. Samkvæmt þágildandi 39. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, er umsækjanda eða greiðsluþega skylt að veita stofnuninni allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og annarra greiðslna samkvæmt lögunum og endurskoðun þeirra. Enn fremur er skylt að tilkynna stofnuninni um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geta haft áhrif á bætur eða greiðslur. Af framangreindu verður ráðið að sú skylda hvíli á greiðsluþegum að upplýsa Tryggingastofnun um tekjur á bótagreiðsluári sem kunna að hafa áhrif á bótarétt.

Í þágildandi 16. gr. laga um almannatryggingar er kveðið á um tekjutengingu lífeyristrygginga og hvernig Tryggingastofnun ríkisins skuli standa að útreikningi bóta. Í 2. mgr. ákvæðisins segir að til tekna samkvæmt III. kafla skuli telja tekjur samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt, með tilteknum undantekningum. Samkvæmt þágildandi 1. mgr. 23. gr. laga um almannatryggingar skal ellilífeyrir lækka um 45% af tekjum lífeyrisþegans, sbr. þágildandi 16. gr., uns lífeyririnn fellur niður. Þá segir að ellilífeyrisþegi skuli hafa 300.000 kr. almennt frítekjumark við útreikning ellilífeyris og 1.200.000 kr. sérstakt frítekjumark vegna atvinnutekna.

Í þágildandi 5. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar kemur fram að til grundvallar bótaútreikningi hvers mánaðar skuli leggja 1/12 af áætluðum tekjum bótagreiðsluársins og að bótagreiðsluár sé almanaksár, en sé um nýja umsókn að ræða skuli bótaréttur reiknaður út frá þeim tekjum umsækjanda sem aflað er frá þeim tíma sem bótaréttur stofnaðist. Samkvæmt 4. mgr. 4. gr. reglugerðar nr. 598/2009, um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags, er Tryggingastofnun ríkisins heimilt þegar einstaklingur leggur inn nýja umsókn um bætur að miða útreikning bóta eingöngu við þær tekjur sem áætlað er að aflað verði eftir að bótaréttur stofnast. Samkvæmt a-lið 1. mgr. 7. gr. sömu reglugerðar skal Tryggingastofnun við endurreikning bóta til þeirra, sem fengu greiðslur hluta úr bótagreiðsluári, byggja á upplýsingum úr staðgreiðsluskrá skattyfirvalda þegar um er að ræða tekjur sem eru staðgreiðsluskyldar samkvæmt lögum nr. 45/1987 um staðgreiðslu opinberra gjalda. Eingöngu ber að líta til tekna þeirra mánaða sem bótaréttur var fyrir hendi í. 

Á grundvelli 3. mgr. 33. gr. laganna ber Tryggingastofnun ríkisins að endurreikna bótafjárhæðir eftir að endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluárs liggja fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Leiði endurreikningur í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar ber Tryggingastofnun að innheimta þær samkvæmt 34. gr. laga um almannatryggingar. Sú meginregla er ítrekuð í 9. gr. áðurnefndrar reglugerðar nr. 598/2009.

Við úrlausn þessa máls hefur úrskurðarnefnd velferðarmála hliðsjón af þeim lagaákvæðum sem tilgreind hafa verið hér að framan.

Samkvæmt gögnum málsins sendi kærandi Tryggingastofnun 5. apríl 2022 tekjuáætlun vegna fyrirhugaðrar töku ellilífeyris. Í áætluninni var gert ráð fyrir 3.000.000 kr. í lífeyrissjóðstekjur og 24.000 kr. í skattskyldar aðrar tekjur. Sú tekjuáætlun var samþykkt með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 13. apríl 2023, með þeirri breytingu að í stað þess að 24.000 kr. voru flokkaðar sem aðrar tekjur voru þær flokkaðar sem fjármagnstekjur. Kærandi lagði fram nýja tekjuáætlun 24. júní 2022 þar sem gert var ráð fyrir 1.395.000 kr. í lífeyrissjóðstekjur og 24.000 kr. í vexti af innistæðum. Áætlunin var samþykkt með bréfi Tryggingastofnunar, dags. 30. júní 2022, og kæranda greidd inneign að fjárhæð 315.132 kr.

Kærandi naut greiðslna ellilífeyris frá 1. apríl 2021 til 31. desember 2022. Í samræmi við framangreint hafa tekjur kæranda í þeim mánuðum áhrif á réttindi kæranda. Samkvæmt upplýsingum skattyfirvalda vegna tekjuársins 2022 reyndust tekjur kæranda á framangreindu tímabili vera 1.862.656 kr. í lífeyrissjóðstekjur og 79.108 kr. í fjármagnstekjur. Niðurstaða endurreiknings Tryggingastofnunar á tekjutengdum bótagreiðslum vegna ársins 2022, var sú að sökum tekna hefði kærandi fengið ofgreiddar bætur samtals að fjárhæð 276.491 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu.

Samkvæmt framangreindu reyndust fjármagnstekjur og lífeyrissjóðstekjur kæranda vegna tímabilsins 1. apríl til 31. desember 2022 vera hærri en gert hafði verið ráð fyrir í tekjuáætlun og leiddu til ofgreiðslu. Fjármagnstekjur og lífeyrissjóðstekjur eru tekjustofnar sem hafa áhrif á bótarétt samkvæmt lögum um almannatryggingar, sbr. 2. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar og 1. tölul. A-liðar og C-lið 7. gr. laga um tekjuskatt. Tryggingastofnun greiðir tekjutengdar bætur á grundvelli upplýsinga úr tekjuáætlun viðkomandi greiðsluþega. Þá ber stofnuninni lögum samkvæmt að endurreikna bætur með hliðsjón af upplýsingum skattyfirvalda og innheimta ofgreiddar bætur.

Af kæru má ráða að kærandi telji að Tryggingastofnun hafi notast við launatekjur og lífeyrissjóðstekjur fyrir töku ellilífeyris kæranda við framangreindan endurreikning. Eins og áður hefur komið fram höfðu launatekjur ekki áhrif á greiðslur kæranda frá Tryggingastofnun á árinu 2022. Þá er ljóst af gögnum málsins að einungis var tekið mið af þeim lífeyrissjóðstekjum sem kærandi fékk greiddar frá og með apríl 2022 við endurreikning og uppgjör ársins.

Að öllu framangreindu virtu er niðurstaða endurreiknings og uppgjörs Tryggingastofnunar ríkisins á tekjutengdum bótum kæranda vegna ársins 2022 staðfest.

Úrskurðarnefnd velferðarmála telur rétt benda kæranda á að hún getur freistað þess að leggja fram beiðni um niðurfellingu ofgreiddra bóta til Tryggingastofnunar á grundvelli undanþáguákvæðis 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags. Þar kemur fram að heimilt sé að falla frá endurkröfu að fullu eða að hluta ef alveg sérstakar aðstæður séu fyrir hendi. Þá skuli einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna greiðsluþega og þess hvort hann hafi verið í góðri trú um greiðslurétt sinn.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um endurreikning og uppgjör á tekjutengdum bótum A, á árinu 2022, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir