Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 60/2023

Miðvikudaginn 10. maí 2023

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 29. janúar 2023, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um útreikning búsetuhlutfalls ellilífeyris.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með umsókn 13. nóvember 2022 sótti kærandi um ellilífeyri. Með bréfi, dags. 8. desember 2022, samþykkti Tryggingastofnun greiðslur frá 1. desember 2022. Í bréfinu kemur fram að réttur til bóta miðist við búsetu á Íslandi samkvæmt skráningu í Þjóðskrá. Búsetuhlutfall hans sé 86,99% og greiðsluréttur 96,52%, að teknu tilliti til hlutfallslegrar hækkunar vegna þess að greiðslur hófust eftir 67 ára aldur. Í bréfi Tryggingastofnunar, dags. 1. mars 2023, er búsetuútreikningur í máli kæranda nánar útskýrður.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 29. janúar 2023. Með bréfi, dags. 3. febrúar 2023, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 1. mars 2023, barst greinargerð stofnunarinnar og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 8. mars 2023. Athugasemdir bárust frá kæranda 11. mars 2023 og voru þær sendar Tryggingastofnun ríkisins til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 15. mars 2023. Efnislegar athugasemdir bárust ekki.

Með bréfi til Þjóðskrár, dags. 21. apríl 2023, óskaði úrskurðarnefnd velferðarmála eftir nánari upplýsingum um lögheimilisskráningu kæranda vegna misræmis í gögnum málsins. Svar barst frá Þjóðskrá með bréfi, dags. 26. apríl 2023, og var það sent Tryggingastofnun og kæranda til kynningar með bréfi, dagsettu sama dag. Viðbótargögn bárust frá kæranda 26. og 27. apríl 2023 og voru þau sent Tryggingastofnun til kynningar með bréfi, dags. 3. maí 2023. 

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru greinir kærandi fráþví að ágreiningur málsins varði búsetu á tímabilinu 1981 til 1985 þegar hann hafi verið í námi í sjúkraþjálfun í Kanada. Kærandi hafi fengið lán hjá LÍN, verið með lögheimili á Íslandi og unnið í B sumrin 1982 og 1983 en í Kanada sumarið 1984 við verknám. Frá september 1985 til júní 1997 hafi kærandi unnið í Kanada og verið með lögheimili þar en hafi komið til Íslands og unnið í þrjá mánuði á C árið 1995. Hann hafi svo flust alfarið til Íslands í maí 1997.

Í athugasemdum kæranda kemur fram að það sé ósamræmi í tölvupósti frá Þjóðskrá og skjali frá Tryggingastofnun ríkisins um tryggingasögu. Kæranda finnist þetta benda til þess að skrár Þjóðskrár/Hagstofu séu ekki nákvæmar.

Kærandi geri athugasemd við tryggingasögu Þjóðskrár fyrir tímabilið 2. desember 1979 til 31. júlí 1981. Þann 3. desember 1979 hafi kærandi verið að keppa […] en hafi farið til Bandaríkjanna 20. desember 1979 í æfingabúðir með […]. Kærandi hafi komið til baka 16. júní 1980 og farið að vinna við að leggja stétt í kringum D. Seinna um sumarið hafi kærandi farið til E að kenna krökkum […]. Hann hafi svo byrjað að vinna haustið 1980 í B og unnið þar til 1. febrúar 1981. Þá hafi hann farið í keppnisferðalag til Bretlands og komið til baka 20. júní 1981 og farið að vinna aftur í B til 18. ágúst 1981. Síðan hafi kærandi farið til Bretlands þar sem hann hafi gift sig 21. ágúst 1981 og þaðan farið til náms í Kanada. Kærandi telji sig því hafa verið búsettan á Íslandi 2. desember 1979 til 18. ágúst 1981.

Kærandi geri líka athugasemd við tryggingasögu Þjóðskrár þar sem ekki sé tekið fram að fyrstu fjögur árin hafi hann verið námsmaður. Það sé skráð hjá LÍN og hefði kærandi ekki haft lögheimili á Íslandi hefði hann ekki fengið námslán. Tryggingastofnun vísi í lög nr. 80/2018 um lögheimili og aðsetur  til stuðnings því að þau tímabil sem kærandi hafi unnið á sumrin teljist ekki með. Í 9. gr. sömu laga segir að einstaklingur sem stundi nám erlendis sé heimilt að hafa lögheimili á Íslandi á meðan á námi standi.

Kærandi hafi ekki verið með lögheimili í Kanada fyrr en í janúar 1986 og hafi flutt heim tímabundið 1995 til þess að vinna og kanna aðstæður. Á meðan hafi kona kæranda og þrjú börn gist hjá foreldum hans.

Það sé einkennilegt ef Tryggingastofnun feli sig á bak við Þjóðskrá þó svo að þær upplýsingar séu rangar. Niðurstaða þessa máls skipti kæranda miklu þar sem hann hafi misst konu sína í blóma lífsins úr […] og verði að treysta á greiðslur frá Tryggingastofnun að mestu næstu árin.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar kemur fram að kærð sé ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 8. desember 2022, þar sem afgreiðsla á umsókn um ellilífeyri hafi verið tilkynnt kæranda. Búsetuhlutfall kæranda hafi verið reiknað 86,99% og skerðist greiðslur samkvæmt því.

Samkvæmt 17. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar ávinnist full réttindi til ellilífeyris með búsetu hér á landi í að minnsta kosti 40 almanaksár á aldursbilinu 16-67 ára aldurs. Sé um skemmri tíma að ræða reiknist réttur til ellilífeyris í hlutfalli við búsetutímann.

Samkvæmt 5. tölul 1. mgr. 2. gr. laga um almannatryggingar sé búseta skilgreind sem lögheimili í skilningi laga um lögheimili og aðsetur nema sérstakar ástæður leiði til annars.

Í lögum um lögheimili og aðsetur nr. 80/2018 komi fram í 2. gr. laganna að lögheimili sé sá staður þar sem einstaklingur hafi fasta búsetu og ekki sé heimilit að eiga lögheimili á Íslandi á fleiri en einum stað í senn. Óheimilt sé einnig að eiga lögheimili á Íslandi eigi viðkomandi lögheimili erlendis.

Kærandi hafi sótt um greiðslur ellilífeyris með umsókn 13. nóvember 2022. Á umsókn um ellilífeyri komi fram að umsækjandi hafi búið og/eða starfað í Kanada á tímabilinu 1. september 1985 til 1. júní 1997.

Með bréfi frá Tryggingastofnun, dags. 8. desember 2022, sé kæranda tilkynnt um að greiðslur ellilífeyris hafi verið samþykktar frá 1. desember 2022. Fram komi í bréfi stofnunarinnar að réttur til bóta miðist við búsetu á Íslandi samkvæmt skráningu í Þjóðskrá. Búsetuhlutfall kæranda hafi verið ákvarðað 86,99% og skerðist greiðslur samkvæmt því. Einnig segi að ellilífeyrir og tengdar greiðslur hækki hlutfallslega til frambúðar sem byggist á tryggingafræðilegum forsendum ef greiðslur hefjist eftir 67 ár aldur. Full réttindi miðist við 110,95% en þar sem búsetuhlutfall kæranda sé skert miðist greiðsluréttur við 96,52% réttindi.

Ellilífeyrisréttindi ávinnist með búsetu hér á landi og miðað sé við skráð lögheimili. Samkvæmt  17. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, ávinnist full réttindi með búsetu hér á landi í að minnsta kosti 40 almanaksár frá 16 til 67 ára aldurs. Sé um skemmri tíma að ræða reiknist réttur til ellilífeyris í hlutfalli við búsetutímann.

Samkvæmt almannatryggingalögum greiðist ellilífeyrir í hlutfalli við búsetutíma hér á landi og  miðað sé við skráð lögheimili hér á landi. Full réttindi miðist við 40 ára lögheimili hér á landi á aldursbilinu 16-67 ára. Búsetuhlutfall kæranda nái 86,99% og frestun á töku lífeyris geri greiðsluhlutfall hjá kæranda 96,52% réttindi. 

Kærandi byggi á því að hann hafi unnið á Íslandi á tímabilinu ágúst 1981 til maí 1985 þegar hann hafi verið í námi í sjúkraþjálfun í Kanada. Miðað við gögn frá Þjóðskrá hafi kærandi flutt úr landi 1. ágúst 1981 og flutt til landsins 30. maí 1995.

Tryggingastofnun sé bundin af því að fara eftir skráningu á lögheimili varðandi útreikning á ellilífeyri, sbr. ákvæði í 17. gr. laga um almannatryggingar.

Í úrskurði úrskurðarnefndar velferðarmála nr. 239/2021 komi fram að samkvæmt 1. mgr. 17. gr. laga um almannatryggingar ávinnist réttur til ellilífeyris með búsetu á Íslandi. Einnig  komi fram að Tryggingastofnun hafi ekki heimild til að taka tillit til starfstímabila á Íslandi við mat á því hvort einstaklingur hafi áunnið sér rétt til ellilífeyris. Þau vinnutímabil sem kærandi telji að hann hafi unnið hér á landi reiknist þar af leiðandi ekki til grunnlífeyristímabila ef það fari ekki saman við skráð lögheimili á landinu. Hins vegar reiknast lífeyrir frá starfstengdum lífeyrissjóðum fyrir þau vinnutímabil sem kærandi hafi greitt í lífeyrissjóð hér á landi.

Ágreiningur í máli þessu snúi að því hvort búsetuhlutfall kæranda sé rétt út reiknað miðað við þau gögn sem liggi fyrir í málinu. Tryggingastofnun miði sinn útreikning á ellilífeyri við skráð tímabil eins og þau birtist hjá Þjóðskrá Íslands. Tryggingastofnun beri að fara eftir þeirri skráningu og teljist hún vera rétt opinber skráning sem stofnunin sé skuldbundin til að fara eftir. Ef kærandi telji þessi búsetutímabil hins vegar ekki vera rétt skráð beri honum að snúa sér til Þjóðskrár um leiðréttingu á skráningu ef hann telji tímabilin ekki vera rétt skráð.  Tryggingastofnun geti ekki breytt búsetuskráningu þar sem það heyri ekki undir stofnunina að breyta búsetutímabilum eins og þau komi fram í Þjóðskrá. Með vísan til þess, sem hér að ofan greinir, telji Tryggingastofnun útreikning á ellilífeyri kæranda vera réttan og í samræmi við lög um almannatryggingar.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar útreikning Tryggingastofnunar ríkisins á búsetuhlutfalli kæranda á Íslandi. Af kæru og athugasemdum verður ráðið að kærandi telji að hann hafi verið með lögheimili á Íslandi á tímabilinu desember 1979 til maí 1985 og taka skuli tillit til þess við útreikning á búsetuhlutfalli hans á Íslandi.

Ákvæði um ellilífeyri var í 17. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar þegar kærandi sótti um greiðslur. Ákvæði þágildandi 1. mgr. 17. gr. laganna hljóðar svo:

„Rétt til ellilífeyris öðlast þeir sem náð hafa 67 ára aldri og hafa verið búsettir hér á landi, sbr. I. kafla, a.m.k. þrjú almanaksár frá 16 til 67 ára aldurs. Full réttindi ávinnast með búsetu hér á landi í a.m.k. 40 almanaksár frá 16 til 67 ára aldurs. Sé um skemmri tíma að ræða reiknast réttur til ellilífeyris í hlutfalli við búsetutímann. Heimilt er þó að miða lífeyri hjóna, sem bæði fá ellilífeyri, við búsetutíma þess sem á lengri réttindatíma.“

Í 5. tölul. 1. mgr. 2. gr. laganna er búseta skilgreind sem lögheimili í skilningi laga um lögheimili og aðsetur, nema sérstakar ástæður leiði til annars.

Samkvæmt 1. mgr. 1. gr. laga nr. 80/2018 um lögheimili og aðsetur er lögheimili manns sá staður þar sem hann hefur fasta búsetu. Ákvæði 1. mgr. 2. gr. laganna hljóðar svo:

„Lögheimili er sá staður þar sem einstaklingur hefur fasta búsetu. Ekki er heimilt að eiga lögheimili á Íslandi á fleiri en einum stað í senn. Óheimilt er að eiga lögheimili á Íslandi eigi viðkomandi lögheimili erlendis.“

Þá segir í 2. mgr. 2. gr. sömu laga:

„Með fastri búsetu er átt við þann stað þar sem einstaklingur hefur bækistöð sína, dvelst að jafnaði í tómstundum sínum, hefur heimilismuni sína og er svefnstaður hans þegar hann er ekki fjarverandi um stundarsakir vegna náms, orlofs, vinnuferða, veikinda eða annarra hliðstæðra atvika.“

Af framangreindu má ráða að réttur til ellilífeyris ávinnst með fastri búsetu á Íslandi á tímabilinu frá 16 ára til 67 ára aldurs. Full réttindi ávinnast með 40 ára búsetu en sé um skemmri tíma að ræða reiknast réttur til ellilífeyris í hlutfalli við búsetutímann. Fyrir liggja upplýsingar frá Þjóðskrá um að kærandi hafi verið með skráð lögheimili hér á landi eftir 16 ára aldur frá 21. febrúar 1970 til 1. desember 1979, frá 30. maí 1995 til 30. september 1996 og frá 19. júní 1997 til 21. febrúar 2021, eða samtals 34,79 ár. Útreikningur Tryggingastofnunar leiðir til þess að búsetuhlutfall kæranda hér á landi sé 86,99% og taka ellilífeyrisgreiðslur og tengdar bætur til hans mið af því. Þá kemur fram í hinni kærðu ákvörðun að greiðsluhlutfallið sé 96,52% vegna frestunar á töku ellilífeyris.

Kærandi byggir á því að hann hafi einnig átt lögheimili á Íslandi frá desember 1979 til maí 1985. Hann lagði fram gögn frá Menntasjóði námsmanna þar sem fram kemur að hann hafi fengið námslán frá LÍN á árunum 1981-1985 vegna náms í sjúkraþjálfun í Kanada. Einnig lagði kærandi fram gögn frá Lífeyrissjóði bankamanna þar sem fram kemur að hann hafi starfað hjá B í nokkra mánuði á ári á árunum 1979-1983.

Af greinargerð Tryggingastofnunar verður ráðið að stofnunin hafi ekki lagt neitt mat á framangreind gögn frá kæranda. Þar kemur meðal annars fram að stofnunin sé skuldbundin til þess að fara eftir því hvernig lögheimili kæranda sé skráð hjá Þjóðskrá Íslands.

Við mat á búsetu samkvæmt þágildandi 17. gr. laga um almannatryggingar lítur úrskurðarnefnd velferðarmála til laga nr. 80/2018 um lögheimili og aðsetur og eldri laga um sama efni. Samkvæmt fyrrgreindri 2. gr. laga um lögheimili telst lögheimili manns vera sá staður þar sem maður hefur fasta búsetu. Maður telst hafa fasta búsetu á þeim stað þar sem hann hefur bækistöð sína, dvelst að jafnaði í tómstundum sínum, hefur heimilismuni sína og er svefnstaður hans þegar hann er ekki fjarverandi um stundarsakir vegna náms, orlofs, vinnuferða, veikinda eða annarra hliðstæðra atvika. Úrskurðarnefndin telur að við mat á búsetu beri að líta til þessarar skilgreiningar en ekki einungis hvernig opinber skráning í Þjóðskrá er, sbr. 5. tölul. 2. gr. laga um almannatryggingar. Ef vafi er uppi um hvort opinber skráning sé rétt ber stjórnvaldi að gæta að rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og kanna hvort lögheimili sé rétt skráð.

Þegar af þeirri ástæðu að Tryggingastofnun rannsakaði ekki þau gögn sem kærandi lagði fram til stuðnings því að lögheimili hans væri rangt skráð hjá Þjóðskrá telur úrskurðarnefndin rétt að vísa málinu aftur til stofnunarinnar til nýrrar meðferðar. Úrskurðarnefndin telur þó rétt að taka fram að nefndin hefur ekki tekið efnislega afstöðu til þeirra gagna sem kærandi hefur lagt fram.

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um útreikning á búsetuhlutfalli kæranda vegna umsóknar hans um ellilífeyri er felld úr gildi og málinu vísað aftur til stofnunarinnar til nýrrar meðferðar.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um útreikning á búsetuhlutfalli A, vegna umsóknar hans um ellilífeyri, er felld úr gildi og málinu er vísað aftur til stofnunarinnar til nýrrar meðferðar.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir