Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 272/2019

Föstudaginn 27. september 2019

A

gegn

Vinnumálastofnun

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Arnar Kristinsson lögfræðingur.

Með kæru, dags. 1. júlí 2019, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 1. júlí 2019, um að fella niður bótarétt hans í tvo mánuði og innheimta ofgreiddar bætur.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um atvinnuleysisbætur hjá Vinnumálastofnun þann 5. febrúar 2019. Með bréfi, dags. 11. júní 2019, tilkynnti Vinnumálastofnun kæranda að stofnuninni hefðu borist upplýsingar um að hann hefði verið staddur erlendis í mars 2019 samhliða því að þiggja atvinnuleysisbætur og án þess að hafa tilkynnt það til stofnunarinnar. Kæranda var veittur sjö daga frestur til að skila inn skýringum og farseðlum. Skýringar og farseðlar bárust Vinnumálastofnun 14. júní 2019 og kom þar fram að kærandi hefði farið í þrjár ferðir til þess að fara í starfsviðtöl og dvalið erlendis á tímabilinu 28. febrúar til 6. mars 2019, 20. apríl til 30. apríl 2019 og 20. maí til 2. júní 2019. Þann 1. júlí 2019 var kæranda tilkynnt ákvörðun Vinnumálastofnunar um að bótaréttur hans yrði felldur niður frá og með þeim degi í tvo mánuði á grundvelli 1. mgr. 59. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar sökum þess að hann hefði ekki tilkynnt Vinnumálastofnun fyrir fram um dvöl sína erlendis. Kærandi var einnig krafinn um endurgreiðslu ofgreiddra atvinnuleysisbóta samkvæmt 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 að fjárhæð 305.826 kr. að meðtöldu 15% álagi.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 1. júlí 2019. Með bréfi, dags. 10. júlí 2019, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Vinnumálastofnunar ásamt gögnum málsins. Greinargerð Vinnumálastofnunar barst með bréfi, dags. 20. ágúst 2019, og með bréfi úrskurðarnefndarinnar, dagsettu sama dag, var greinargerðin send kæranda til kynningar. Frekari athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi krefst þess að felld verði úr gildi ákvörðun Vinnumálastofnunar frá 1. júlí 2019 vegna ferða hans erlendis. Ferðirnar hafi verið nauðsynlegar til að fara í atvinnuviðtöl í B og C. Þá krefst kærandi þess að réttur hans til atvinnuleysisbóta nái samfellt frá 5. febrúar til og með 14. júlí 2019.

Kærandi greinir frá aðdraganda þess að hann skráði sig atvinnulausan hjá Vinnumálastofnun þann 5. febrúar 2019. Kærandi sé með sérhæfða menntun sem hafi leitt til þess að hann hafi lagt höfuðáherslu á atvinnuleit erlendis. Á síðustu mánuðum hafi kærandi sent inn tugi umsókna ásamt því að setja sig í samband við sjálfstæð atvinnumiðlunarfyrirtæki fyrir sérfræðinga sem hafi komið með áhugaverð tækifæri fyrir kæranda.

Í lok febrúar 2019 hafi kærandi fengið boð í atvinnuviðtal. Fyrsta atvinnuviðtalið hafi farið fram í C 1. mars 2019 og annað í B 4. mars 2019. Þá hafi ekki verið búið að afgreiða eða samþykkja umsókn hans um atvinnuleysisbætur. Utanferð kæranda hafi verið í þeim einarða tilgangi og hafi átt sér stað frá 28. febrúar 2019 til 6. mars 2019. Þessi atvinnuviðtöl hafi þó ekki skilað árangri. Um miðjan apríl 2019 hafi kæranda boðist að koma í atvinnuviðtal hjá fyrirtæki í C sem kærandi hafi þegið og farið í viðtalið 29. apríl 2019. Þá hafi kæranda einnig borist fyrirspurnir frá atvinnumiðlurum og hafi allt eins átt von á því að verið boðaður í önnur viðtöl með skömmum fyrirvara og viljað hafa til þess svigrúm. Þess vegna hafi ferðin verið í lengra lagi sem og til þess að ná hagfelldara fargjaldi. Sú ferð hafi verið frá 20. apríl 2019 til 30. apríl 2019. Kærandi hafi fengið jákvæð viðbrögð og vera boðaður í annað atvinnuviðtal hjá sama fyrirtæki sem hafi átt sér stað 21. maí 2019. Kærandi hafi viljað hafa rúman tíma eftir viðtalið og geta átt möguleika á að geta hafið störf í byrjun júní, ef svo bæri undir. Niðurstaða og ákvarðanataka fyrirtækisins um ráðningu hafi síðan dregist nokkuð og hafi ekki borist kæranda fyrr en 11. júní 2019. Þessi ferð hafi staðið frá 20. maí til 2. júní 2019. Með þeim gögnum og upplýsingum sem kærandi hafi lagt fram í kjölfar fyrirspurnar stofnunarinnar frá 11. júní 2019 liggi það fyrir að hann hafi sýnt eindreginn áhuga og einbeittan vilja til þess að finna sér atvinnu við hæfi.

Kærandi bendir á að ferli sem þessi séu persónulega mjög erfið og ekki síst fyrir einstaklinga á hans aldri. Þá sé fyrirhöfnin og kostnaðurinn umtalsverður. Kærandi telji að hann hafi gert allt til að komast úr atvinnuleysi í atvinnu, þrátt fyrir að það megi kannski finna að því að ítarlegustu formsatriðum gagnvart Vinnumálastofnun hafi ekki verið fylgt út í æsar. Hér vilji kærandi árétta þá skoðun sína að tilgangurinn helgi meðalið.

Það séu því veruleg vonbrigði að meðtaka skrif Vinnumálastofnunar þar sem á kæranda séu bornar brigður fyrir að hafa misnotað aðkomu Vinnumálastofnunar og að honum skuli refsað, þrátt fyrir að hann hafi lagt fram ítarleg gögn um hið gagnstæða og fært sönnur á að atferli hans með þremur utanferðum á síðustu mánuðum hafi einvörðungu verið til þess að geta tekið þátt í atvinnuviðtölum.

Með ákvörðun Vinnumálastofnunar sé ekki fjallað efnislega um gögn og sannanir um virka atvinnuleit. Þar fyrir utan hafi kærandi haft verulegan kostnað af ofangreindum heimsóknum. Úrskurður Vinnumálastofnunar frá 1. júlí 2019 sé því í raun margföld refsing. Það sé skoðun kæranda að það vegi þyngra að finna aðferð og leið til þess að komast úr atvinnuleysi í atvinnu. Með úrskurðinum sé því brotið gegn meðalhófi.

III.  Sjónarmið Vinnumálastofnunar

Í greinargerð Vinnumálastofnunar kemur fram að lög nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar gildi um atvinnuleysistryggingar launamanna og sjálfstætt starfandi einstaklinga á innlendum vinnumarkaði þegar þeir verði atvinnulausir.

Tilgangur laga um atvinnuleysistryggingar sé að tryggja þeim sem tryggðir eru og misst hafa fyrra starf sitt, tímabundna fjárhagsaðstoð í þrengingum sínum. Með lögunum sé verið að tryggja stöðu og öryggi fólks í atvinnuleysi. Því sé gert ráð fyrir að hinir tryggðu séu í virkri atvinnuleit þann tíma. Atvinnuleysistryggingar veiti hinum tryggðu fjárhagslegt úrræði í tímabundnu atvinnuleysi sínu. Í 13. gr. laganna séu talin upp almenn skilyrði fyrir atvinnuleysistryggingum launamanna. Meðal annars segi í c-lið ákvæðisins að það séu skilyrði fyrir greiðslum atvinnuleysistrygginga að atvinnuleitandi sé búsettur og staddur hér á landi til að teljast tryggður samkvæmt lögunum. Á vef Vinnumálastofnunar komi þessar upplýsingar fram undir liðnum „réttindi og skyldur- upplýsingaskylda“. Þar segi: „Ekki er heimilt að dvelja erlendis á sama tíma og umsækjandi þiggur atvinnuleysisbætur nema hafa sótt um U2-vottorð.“ Einnig sé vakin athygli á þessu í umsóknarferli á Mínum síðum Vinnumálastofnunar.

Í 3. mgr. 9. gr. laga um atvinnuleysistryggingar sé mælt fyrir um upplýsingaskyldu umsækjanda til Vinnumálastofnunar. Í 2. mgr. 14. gr. laganna sé enn frekar mælt fyrir um þessa upplýsingaskyldu umsækjanda. Þar segi að atvinnuleitanda beri án ástæðulauss dráttar að tilkynna Vinnumálastofnun um þær breytingar sem kunna verða á vinnufærni hans eða aðstæðum.

Í 1. mgr. 59. gr. laga um atvinnuleysistryggingar sé kveðið á um viðurlög við brotum á þessari upplýsingarskyldu hins tryggða. Óumdeilt sé að kærandi hafi verið staddur erlendis frá 28. febrúar til 6. mars, 20. apríl til 30. apríl og 20. maí til 2. júní 2019, á sama tíma og hann hafi verið skráður atvinnulaus hjá Vinnumálastofnun. Stofnuninni hafi ekki borist tilkynning fyrir fram um utanlandsferð kæranda, líkt og skylt sé samkvæmt 3. mgr. 9. gr. og 2. mgr. 14. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Af þeim sökum hafi kærandi ekki uppfyllt skilyrði laga um atvinnuleysistryggingar á því tímabili og fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir þann tíma. Í erindi til kæranda, dags. 1. júlí 2019, hafi ranglega verið farið með dagsetningar í síðustu ferð kæranda erlendis og vísað til 25. maí til 31. maí 2019 í stað 20. maí til 2. júní 2019.

Á því tímabili sem atvinnuleitandi fær greiddar atvinnuleysisbætur beri honum að tilkynna Vinnumálastofnun um allar breytingar á högum sínum, þar á meðal ferðir sínar utanlands. Þegar rafrænni umsókn um greiðslu atvinnuleysisbóta sé skilað sé umsækjendum kynnt margvísleg atriði er varði réttindi og skyldur, þar með talið að tilkynna beri um ferðir erlendis. Umsækjendur um atvinnuleysisbætur samþykki að þeir hafi lesið og skilið þær upplýsingar sem fram komi í umsókn um réttindi og skyldur umsækjenda um atvinnuleysisbætur. Kærandi hafi samþykkt ofangreinda skilmála þegar hann sótti um atvinnuleysisbætur hjá stofnuninni. Einnig hafi kæranda verið sendur tölvupóstur þann [11]. febrúar 2019 vegna umsóknar hans um atvinnuleysisbætur þar sem honum hafi verið bent á að ef farið væri til útlanda þyrfti að tilkynna það fyrir fram og skila afriti af flugfarseðlum til stofnunarinnar því til staðfestingar. Þá séu víðtækar og ítarlegar upplýsingar um réttindi og skyldur atvinnuleitanda á vefsíðu Vinnumálastofnunar. Þar komi skýrt fram að atvinnuleitanda beri að veita nákvæmar upplýsingar um hagi sína.

Í máli þessu liggi fyrir að kærandi hafi látið hjá líða að tilkynna Vinnumálastofnun um utanlandsferð sína líkt og honum bar. Eins og að ofan greini hafði kærandi fengið upplýsingar um réttindi sín og skyldur, þar með talið varðandi tilkynningar á dvölum erlendis. Að öllu framangreindu virtu sé það mat Vinnumálastofnunar að kærandi hafi í umrætt sinn látið hjá líða að veita nauðsynlegar upplýsingar um atvik er höfðu bein áhrif á rétt hans til greiðslu atvinnuleysistrygginga og að hann skuli því sæta viðurlögum samkvæmt 59. gr. laga nr. 54/2006.

Þá beri kæranda einnig að endurgreiða stofnuninni ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir það tímabil sem hann var staddur erlendis, sbr. 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006. Samkvæmt framangreindu ákvæði sé Vinnumálastofnun skylt að leiðrétta fjárhæð atvinnuleysisbóta og innheimta þær atvinnuleysisbætur sem ofgreiddar hafa verið. Í athugasemdum með 39. gr. frumvarps er varð að lögum nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar sé sérstaklega áréttað að leiðrétting eigi við í öllum þeim tilvikum þegar atvinnuleitandi hefur fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur. Skuld kæranda muni verða innheimt samkvæmt 3. mgr. 39. gr. laganna.

Kærandi hafi fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir tímabilin 28. febrúar til 6. mars, 20. apríl til 3 apríl og 20. maí til 2. júní 2019 að upphæð 265.936 kr. eða samtals 305.826 kr. með 15% álagi. Hluti af fjárhæðinni hafi þegar verið skuldajafnað á móti síðari tilkomnum atvinnuleysisbótum og nemi nú við ritun greinargerðarinnar 242.249 kr.

IV.  Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Vinnumálastofnunar um að fella niður bótarétt kæranda í tvo mánuði á grundvelli 1. mgr. 59. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar og innheimta ofgreiddar bætur samkvæmt 2. mgr. 39. gr. laganna.

Ákvæði 1. mgr. 59. gr. laga nr. 54/2006 er svohljóðandi:

„Sá sem lætur hjá líða að veita nauðsynlegar upplýsingar skv. 14. gr. eða um annað það sem kann að hafa áhrif á rétt hans samkvæmt lögum þessum skal ekki eiga rétt á greiðslu atvinnuleysisbóta skv. VII. kafla fyrr en að tveimur mánuðum liðnum, sem ella hefðu verið greiddar bætur fyrir, frá þeim degi er viðurlagaákvörðun Vinnumálastofnunar er tilkynnt aðila, sbr. þó 4. mgr. Hið sama á við þegar hinn tryggði hefur … látið hjá líða að tilkynna Vinnumálastofnun um þær breytingar sem kunna að verða á högum hans á því tímabili sem hann fær greiddar atvinnuleysisbætur eða sætir biðtíma eða viðurlögum samkvæmt lögum þessum eða annað það sem kann að hafa áhrif á rétt hans samkvæmt lögum þessum, sbr. 3. mgr. 9. gr. og 2. mgr. 14. gr. Skal honum jafnframt verða gert að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur skv. 39. gr.“

Ákvæðið ber meðal annars að túlka með hliðsjón af ákvæði c-liðar 1. mgr. 13. gr. laga nr. 54/2006 þar sem fram kemur að launamaður sé tryggður samkvæmt lögunum sé hann búsettur og staddur hér á landi. Óumdeilt er að kærandi var staddur erlendis á tímabilunum 28. febrúar til 6. mars, 20. apríl til 30. apríl og 20. maí til 2. júní 2019, en tilkynnti ekki Vinnumálastofnun fyrir fram um ferðir sínar. Af hálfu kæranda hefur komið fram að hann hafi farið til útlanda í þeim tilgangi að finna sér atvinnu. Af hálfu Vinnumálastofnunar hefur komið fram að þegar umsækjendur um atvinnuleysisbætur sæki um greiðslur bóta með rafrænni umsókn sé þeim kynnt margvísleg atriði er varða réttindi og skyldur, þar með talið að tilkynna beri um ferðir erlendis. Þá þurfi umsækjendur að staðfesta í lok umsóknarferlisins að þeir hafi kynnt sér reglur um réttindi þeirra og skyldur.

Í tölvupósti Vinnumálastofnunar 11. febrúar 2019 var kærandi upplýstur um að þar sem fram kæmi í umsókn hans að hann gæti hafið störf frá og með 5. febrúar 2019 myndi umsóknin miðast við þá dagsetningu. Í tölvupóstinum var kæranda einnig bent á að tilkynna þyrfti Vinnumálastofnun fyrir fram um ferðir erlendis. Með hliðsjón af framangreindu telur úrskurðarnefndin að kærandi hefði mátt vita, eða að minnsta kosti haft tilefni til þess að afla sér frekari upplýsinga um skyldur sínar, að honum bæri að tilkynna Vinnumálastofnun sérstaklega um ferðir erlendis, þrátt fyrir að umsókn hans væri enn í ferli.

Í ljósi framangreindrar upplýsingaskyldu verður fallist á með Vinnumálastofnun að kærandi hafi brotið gegn skyldum sínum gagnvart stofnuninni er hann tilkynnti ekki um ferðir sínar erlendis. Að því virtu bar Vinnumálastofnun að láta kæranda sæta viðurlögum samkvæmt 1. mgr. 59. gr. laganna.

Mál þetta lýtur einnig að þeirri ákvörðun Vinnumálastofnunar að endurkrefja kæranda um ofgreiddar bætur vegna tímabilanna sem hann var erlendis. Í 39. gr. laga nr. 54/2006 er kveðið á um leiðréttingu á atvinnuleysisbótum. Þar segir í 2. mgr. að hafi hinn tryggði fengið hærri atvinnuleysisbætur samkvæmt 32. eða 33. gr. laganna en hann hafi átt rétt á samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða af öðrum ástæðum beri honum að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd hafi verið að viðbættu 15% álagi. Hið sama gildi um atvinnuleysisbætur sem hinn tryggði hafi fengið greiddar fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Í sömu málsgrein segir einnig að fella skuli niður álagið samkvæmt málsgreininni færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er leitt hafi til ákvörðunar Vinnumálastofnunar. Í athugasemdum með frumvarpi því er varð að lögum nr. 54/2006 segir meðal annars svo í skýringum við ákvæðið:

„Efni ákvæðisins felur í sér möguleika á leiðréttingu á fjárhæð tekjutengdra atvinnuleysisbóta eftir að þær hafa verið keyrðar saman við álagningu skattyfirvalda að því er varðar það viðmiðunartímabil sem lagt er til að verði haft til hliðsjónar við útreikningana. Er því gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun hafi heimildir til að leiðrétta fjárhæð atvinnuleysisbótanna til samræmis við álagningu skattyfirvalda. Er gert ráð fyrir að leiðréttingin geti átt sér stað nokkru eftir að bæturnar hafa verið greiddar eða þegar endanleg álagning skattyfirvalda liggur fyrir. Á sama hátt er jafnframt gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun geti leiðrétt fjárhæð grunnatvinnuleysisbóta. Slíkt getur átt við þegar upplýsingar þær er liggja grunnatvinnuleysisbótum til grundvallar hafa verið rangar eða hinn tryggði ekki tilkynnt til Vinnumálastofnunar um að hann sé ekki lengur í atvinnuleit.

Þannig er gert ráð fyrir að hinn tryggði endurgreiði Atvinnuleysistryggingasjóði þær fjárhæðir sem ofgreiddar eru í þeim tilvikum er hann fékk hærri greiðslur úr sjóðnum en honum bar. Á þetta við um öll tilvik sem kunna að valda því að hinn tryggði hafi fengið ofgreitt úr Atvinnuleysistryggingasjóði.“

Samkvæmt framangreindu er ljóst að endurkröfuheimild Vinnumálastofnunar er meðal annars bundin við það að einstaklingur hafi fengið greiddar atvinnuleysisbætur fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Þegar kærandi var erlendis á tímabilunum 28. febrúar til 6. mars, 20. apríl til 30. apríl og 20. maí til 2. júní 2019, uppfyllti hann ekki skilyrði c-liðar 1. mgr. 13. gr. laga nr. 54/2006 um að vera búsettur og staddur hér á landi. Þá sótti kærandi ekki um heimild til að leita atvinnu í öðru aðildarríki að samningi um Evrópska efnahagssvæðið samkvæmt VIII. kafla laganna. Ákvæði 2. mgr. 39. gr. laganna er fortakslaust að því er varðar skyldu til þess að endurgreiða ofgreiddar bætur. Aftur á móti skal fella niður 15% álag færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er leitt hafi til ákvörðunar Vinnumálastofnunar. Líkt og áður greinir tilkynnti kærandi ekki Vinnumálastofnun fyrir fram um ferðir sína erlendis og er því að mati úrskurðarnefndarinnar ekki tilefni til að fella niður álagið sem lagt var á endurgreiðslukröfuna.

Með vísan til framangreinds er hin kærða ákvörðun staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 1. júlí 2019, um að fella niður bótarétt A, í tvo mánuði og innheimta ofgreiddar bætur er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Kári Gunndórsson