Mál nr. 58/2013
Úrskurður
Á fundi úrskurðarnefndar atvinnuleysistrygginga og vinnumarkaðsaðgerða 26. nóvember 2013 var kveðinn upp svohljóðandi úrskurður í máli A nr. 58/2013.
1.
Málsatvik og kæruefni
Málsatvik eru þau að með bréfi, dags. 30. maí 2013, tilkynnti Vinnumálastofnun kæranda, A, að Vinnumálastofnun hefði ákveðið á grundvelli 60. gr. laga um atvinnuleysistryggingar, nr. 54/2006, að stöðva greiðslur atvinnuleysisbóta til hans þar sem hann hafi verið staðinn að vinnu hjá B ehf. samhliða því að þiggja atvinnuleysisbætur. Var það niðurstaða Vinnumálastofnunar að kærandi skuli ekki eiga rétt á atvinnuleysisbótum fyrr en hann hafi starfað a.m.k. tólf mánuði á innlendum vinnumarkaði. Jafnframt var það niðurstaða Vinnumálastofnunar að kærandi hafi fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir tímabilið 24. janúar til 17. apríl 2013, samtals með 15% álagi 458.508 kr. sem yrði innheimt skv. 2. mgr. 39. gr. laga um atvinnuleysistryggingar nr. 54/2006.
Kærandi vildi ekki una þeirri ákvörðun og kærði hana til úrskurðarnefndar atvinnuleysistrygginga og vinnumarkaðsaðgerða með erindi, dags. 10. júní 2013. Hann krefst þess að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi. Vinnumálastofnun telur að hin kærða ákvörðun hafi verið rétt.
Kærandi sótti síðast um atvinnuleysisbætur hjá Vinnumálastofnun með umsókn, dags. 20. nóvember 2012.
Með bréfi Vinnumálastofnunar, dags. 26. mars 2013, var kæranda sent erindi þar sem honum var tilkynnt að samkvæmt gögnum frá aðilum vinnumarkaðarins 24. janúar 2013 hafi hann verið við störf hjá fyrirtækinu B ehf. samhliða því að þiggja atvinnuleysisbætur og án þess að tilkynna það til stofnunarinnar. Óskað var eftir skýringum frá kæranda.
Vinnumálastofnun barst tölvupóstur 8. apríl 2013 frá kæranda þar sem hann gerði grein fyrir því að hann hafi þegar eftirlitið fór fram verið að gera vini sínum greiða en eftir þriggja daga vinnu fyrir B ehf. óskaði eigandi fyrirtækisins að greiða kæranda tímagjald fyrir útselda vinnu. Kærandi greinir jafnframt frá því að greiðslan hafi runnið til fyrirtækis í hans eigu, C ehf., Fyrirtækið C ehf. hafi hins vegar ekki greitt kæranda nein laun vegna vinnunnar. Í lok bréfsins vísar kærandi til þess að hann hafi talið að sér væri heimilt að hafa allt að 60.000 kr. í laun án þess að til skerðingar á atvinnuleysisbótum kæmi.
Með bréfi Vinnumálastofnunar, dags. 30. maí 2013, var kæranda tilkynnt um hina kærðu ákvörðun.
Af hálfu kæranda kemur fram í kæru, dags. 10. júní 2013, að hann hafi starfað hjá B ehf. í nokkra daga í útseldri vinnu hjá C ehf. sem sé í hans eigu. Kærandi hafi talið að hann þyrfti ekki að gefa upp á sig launin þar sem fyrirtækið C ehf. hafi ekki getað greitt honum laun þar sem innkoma fyrirtækisins hafi verið það lág að hann gat ekki greitt laun. Þá hafi kærandi talið sig mega vera með 60.000 kr. á mánuði án þess að bætur til hans myndu skerðast.
Í greinargerð Vinnumálastofnunar til úrskurðarnefndar atvinnuleysistrygginga og vinnumarkaðsaðgerða, dags. 5. júlí 2013, bendir Vinnumálastofnun á að lög um atvinnuleysistryggingar gildi um atvinnuleysistryggingar launamanna eða sjálfstætt starfandi einstaklinga á innlendum vinnumarkaði þegar þeir verða atvinnulausir. Vinnumálastofnun vísar í 60. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Annar málsliður lagagreinarinnar taki á því þegar atvinnuleitandi starfar á vinnumarkaði, til lengri eða skemmri tíma, samhliða því að þiggja atvinnuleysisbætur og án þess að hafa uppfyllt skyldu sína skv. 10. og 35. gr. a laga um atvinnuleysistryggingar um að upplýsa Vinnumálastofnun um störf sín.
Vinnumálastofnun bendir á að í 13. gr. laganna segi jafnframt að það sé skilyrði fyrir því að launamaður teljist vera tryggður í skilningi laga um atvinnuleysistryggingar að hann sé í virkri atvinnuleit. Í 14. gr. laga um atvinnuleysistryggingar sé að finna nánari útlistun á því hvað teljist til virkar atvinnuleitar. Ljóst sé að aðili sem starfar á vinnumarkaði geti hvorki talist án atvinnu eða í virkri atvinnuleit í skilningi laga um atvinnuleysistryggingar.
Samkvæmt gögnum málsins, sbr. meðal annars upplýsingum frá kæranda sjálfum, var hann að vinna fyrir B ehf. 24. janúar 2013 klukkan 13:38 er aðilar vinnumarkaðarins hittu hann fyrir á vinnustað. Kærandi hafi ekki tilkynnt Vinnumálastofnun um vinnuna. Af skýringarbréfi kæranda til stofnunarinnar, dags. 8. apríl 2013, megi ráða að vinna hans fyrir B ehf. hafi verið tilfallandi. Þá megi ráða að um hafi verið að ræða útselda vinnu í gegnum fyrirtækið C ehf. sem sé í eigu kæranda en honum hafi ekki verið greidd persónulega laun fyrir vinnuna. Hann hafi talið að sér hefði verið heimilt að vinna fyrir launum allt að 60.000 kr.
Það sé mat Vinnumálastofnunar að þær skýringar sem kærandi gaf, þess efnis að honum hafi ekki verið greidd persónuleg laun vegna vinnunnar leiði ekki til þess að honum hafi ekki borið að sinna skýrri skyldu sinni skv. 35. gr. a laga um atvinnuleysistryggingar um að tilkynna um vinnu með a.m.k. eins dags fyrirvara.
Í ljósi afdráttarlausrar verknaðarlýsingar í 60. gr. laga um atvinnuleysistryggingar og þeirrar skyldu sem hvíli á atvinnuleitendum að tilkynna til stofnunarinnar að atvinnuleit sé hætt eða tilkynning um tekjur sbr. 10. gr. og 35. gr. a laga um atvinnuleysistryggingar verði að telja að kærandi hafi brugðist skyldum sínum við stofnunina og eigi að sæta viðurlögum í samræmi við brot sitt. Kærandi skuli því ekki eiga rétt á greiðslu atvinnuleysisbóta fyrr en hann hafi starfað í a.m.k. tólf mánuði á innlendum vinnumarkaði. Þá beri kæranda að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir tímabilið 24. janúar til 17. apríl 2013 samtals að fjárhæð 458.508 kr. með 15% álagi.
Kæranda var með bréfi úrskurðarnefndarinnar, dags. 8. júlí 2013, sent afrit af greinargerð Vinnumálastofnunar og gefinn kostur á að koma á framfæri frekari athugasemdum fyrir 22. júlí 2013. Athugasemdir kæranda bárust til nefndarinnar í tölvupósti 22. júlí 2013.
Í athugasemdum kæranda kemur fram að hann vilji að gerður sé greinarmunur á því hvað hann fái persónulega greitt og hvað fyrirtæki hans fái greitt þar sem fyrirtækið þurfi að leggja út í ýmsan kostnað eins og fyrir endurskoðanda, símagjöldum og tryggingum. Kærandi gerir athugasemdir við að hann þurfi að endurgreiða allar atvinnuleysisbætur sem hann þáði fyrir síðasta tímabil en ekki einungis þá daga sem hann var að vinna. Þá gerir kærandi athugasemdir við það að hann þurfi að greiða tryggingagjald næstu tólf mánuði á sama tíma og hann eigi ekki tilkall til atvinnuleysisbóta.
Með bréfi úrskurðarnefndar atvinnuleysistrygginga og vinnumarkaðsaðgerða, dags. 2. október 2013, var kæranda tilkynnt að mál hans myndi tefjast hjá nefndinni sökum mikils málafjölda.
2.
Niðurstaða
Mál þetta lýtur að því hvort kærandi hafi aflað atvinnuleysisbóta með sviksamlegum hætti í skilningi 60. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Með hliðsjón af mikilvægi ákvæðisins við framkvæmd atvinnuleysistryggingakerfisins þykir réttlætanlegt að varpa ítarlegu ljósi á forsögu þess og tilgang. Markmiðið með þessu er að setja fram skýr viðmið um hvernig beri að túlka ákvæðið.
Þegar lög um atvinnuleysistryggingar voru upphaflega sett var kveðið á um þá meginreglu í fyrstu málsgrein 60. gr. laganna að sá sem aflar sér eða reynir að afla sér atvinnuleysisbóta samkvæmt lögunum með svikum getur misst rétt sinn í allt að tvö ár og þurft að sæta sektum. Það var hvergi skýrlega skilgreint hvað væru svik í skilningi ákvæðisins og er sú ályktun nærtæk að ákvæðinu hafi sjaldan verið beitt fram til þess tíma sem því var breytt með setningu 23. gr. laga nr. 134/2009. Þessi nýja regla tók gildi 1. janúar 2010 og veigamesti tilgangur hennar var að sporna gegn „svartri atvinnustarfsemi“.
Í athugasemdum greinargerðar við 23. gr. frumvarps þess er síðar varð að lögum nr. 134/2009 kom meðal annars fram að beita ætti ákvæðinu í þrenns konar tilvikum, í fyrsta lagi þegar atvinnuleitandi veitir Vinnumálastofnun vísvitandi rangar upplýsingar í umsókn um atvinnuleysisbætur sem leiða til þess að hann telst ranglega tryggður að fullu eða að hluta samkvæmt lögunum, í öðru lagi þegar atvinnuleitandi starfar á innlendum vinnumarkaði á sama tíma og hann fær greiddar atvinnuleysisbætur eða sætir biðtíma eða viðurlögum samkvæmt lögunum án þess að hafa tilkynnt Vinnumálastofnun um að atvinnuleit sé hætt skv. 10. gr. laganna og í þriðja lagi þegar atvinnuleitandi verður uppvís að þátttöku á vinnumarkaði án þess að hafa tilkynnt um tilfallandi vinnu, sbr. nú 35. gr. a.
Með setningu 4. gr. laga nr. 103/2011 var orðalagi fyrsta málsliðar 60. gr. laga um atvinnuleysistryggingar breytt. Frá og með 3. september 2011 hefur ákvæðið verið svohljóðandi:
Þegar þessi texti er skýrður er óhjákvæmilegt að horfa til þeirra athugasemda sem vitnað var hér til að framan um 23. gr. laga nr. 134/2009. Þannig er ljóst að fyrsti málsliður ákvæðisins á við ef atvinnuleitandi hefur með vísvitandi hætti hegðað sér með tilteknum hætti á meðan slíkt huglægt skilyrði á ekki við ef háttsemin fellur undir annan málslið ákvæðisins. Þessi munur stafar af því að annar málsliðurinn tekur á því þegar atvinnuleitandi starfar á vinnumarkaði, til lengri eða skemmri tíma, samhliða því að þiggja atvinnuleysisbætur og án þess að hafa uppfyllt skyldu sína skv. 10. gr. og 35. gr. a laga um atvinnuleysistryggingar að upplýsa Vinnumálastofnun um þessa atvinnuþátttöku.
Sérstök ástæða er til að taka fram að orðalagið „[h]ið sama gildir“ í upphafi annars málsliðar 60. gr. laga um atvinnuleysistryggingar vísar einvörðungu til viðurlaganna sem upp eru talin í fyrsta málslið ákvæðisins en ekki til þeirra huglægu skilyrða sem þar þurfa að vera uppfyllt. Þessi túlkun byggir meðal annars á því að greiðsla atvinnuleysisbóta er ekki ætluð þeim sem sinna störfum á vinnumarkaði og því teljast það svik í skilningi annars málsliðar 60. gr. laga um atvinnuleysistryggingar ef atvinnuleitandi sinnir starfi á vinnumarkaði án þess að láta Vinnumálastofnun vita af því með þeim hætti sem kveðið er á um í 10. gr. og 35. gr. a laga um atvinnuleysistryggingar. Þessi skilningur er í samræmi við orðalag annars málsliðar 60. gr. laga um atvinnuleysistryggingar og fær einnig stoð í athugasemdum greinargerðar við 23. gr. frumvarps þess er síðar varð að lögum nr. 134/2009.
Hvort sem háttsemi fellur undir fyrsta eða annan málslið 60. gr. laga um atvinnuleysistryggingar eru viðurlög við bótasvikum ströng en þau fela í sér að atvinnuleitanda ber ekki að eiga rétt á greiðslu atvinnuleysisbóta fyrr en hann hefur starfað a.m.k. tólf mánuði á innlendum vinnumarkaði áður en hann sækir aftur um atvinnuleysisbætur. Jafnframt ber atvinnuleitanda að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur skv. 39. gr. laganna, sbr. lokamálslið 60. gr. laganna.
Í máli þessu liggur fyrir að kærandi tók að sér vinnu hjá B ehf. í gegnum fyrirtæki sitt C ehf. samhliða töku atvinnuleysisbóta án þess að tilkynna Vinnumálastofnun um þetta starf sitt. Kærandi hefur greint frá því að hann hafi talið að þar sem hann færði laun sín frá B ehf. í gegnum fyrirtæki sitt C ehf. og það fyrirtæki hafi ekki haft efni á að greiða honum laun, meðal annars vegna útlagðs kostnaðar, hafi hann ekki þurft að greina frá laununum til Vinnumálastofnunar því hann sjálfur hafi ekki þegið nein laun. Þá greinir kærandi frá því að hann hafi talið að hann mætti vera með 60.000 kr. útborgaðar á mánuði.
Að mati úrskurðarnefndarinnar getur kærandi ekki borið fyrir sig vankunnáttu í lögunum enda liggja fyrir víðtækar upplýsingar um stöðu atvinnuleitenda, meðal annars á heimasíðu Vinnumálastofnunarinnar. Þar kemur skýrt fram að atvinnuleitanda ber að veita nákvæmar upplýsingar um hagi sína, meðal annars vegna tilfallandi tekna. Engu máli skiptir í því samhengi hvort kærandi hafi fært laun sín í gegnum einkahlutafélag sitt og að hann hafi ekki þegið frá því tekjur vegna stöðu þess og útlagðs kostnaðar þ.m.t. fyrir endurskoðanda, símagjöld og tryggingar. Með vísan til þessa telst kærandi hafa verið að sinna verkefnum sem fólu í sér þátttöku á vinnumarkaði þar sem hann gat vænst þess að eiga rétt á launum eða öðrum greiðslum fyrir. Þessi staða kæranda var í ósamræmi við g-lið 1. mgr. 14. gr. laga um atvinnuleysistryggingar
Í 3. mgr. 9. gr. laga um atvinnuleysistryggingar er kveðið á um þá skyldu atvinnuleitanda að upplýsa Vinnumálastofnun um breytingar á högum viðkomandi eða annað það sem kann að hafa áhrif á rétt hans samkvæmt lögunum, eins og námsþátttöku og tekjur fyrir tilfallandi vinnu. Þá er þeim sem telst tryggður skv. 10. gr. laga um atvinnuleysistryggingar gert að tilkynna til Vinnumálastofnunar án ástæðulausrar tafar þegar hann hættir virkri atvinnuleit.
Í 36. gr. laga um atvinnuleysisbætur er fjallað um frádrátt vegna tekna bótaþega, meðal annars vegna tilfallandi vinnu. Í 4. mgr. ákvæðisins segir að frítekjumark tekna sé 59.047 kr. á mánuði, sbr. 3. gr. reglugerðar nr. 1219/2008 um breytingu á reglugerð nr. 548/2006, um fjárhæð atvinnuleysisbóta. Þessi ákvæði hafa engin áhrif á þær reglur er gilda um tilfallandi vinnu. Ekki er því unnt að túlka reglur um frítekjumark á þann veg að ekki þurfi að tilkynna um tilfallandi vinnu nema laun fyrir hana fari upp fyrir áðurnefnt frítekjumark.
Háttsemi kæranda hefur réttilega verið heimfærð til ákvæðis 60. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Kæranda ber því að sæta viðurlögum þeim sem þar er kveðið á um. Skal kærandi ekki eiga rétt á greiðslu atvinnuleysisbóta fyrr en hann hefur starfað a.m.k. tólf mánuði á innlendum vinnumarkaði.
Kæranda ber einnig að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir tímabilið 24. janúar til 17. apríl 2013 að fjárhæð 458.508 kr. en í þeirri fjárhæð er 15% álag, sbr. 2. mgr. 39. gr. laga um atvinnuleysistryggingar.
Hvað varðar tryggingagjald af launum sem renna til Atvinnuleysistryggingasjóðs fer um þau gjöld samkvæmt lögum um tryggingagjald nr. 113/1990. Ákvörðun þeirra er kæranleg til ríkisskattstjóra, sbr. 14. gr. laga um tryggingagjald og X. kafla laga um tekjuskatt, nr. 90/2003. Af þessum ástæðum er þessum hluta kæru vísað frá úrskurðarnefnd atvinnuleysistrygginga og vinnumarkaðsaðgerða.
Með vísan til ofangreinds, og þeirra röksemda sem Vinnumálastofnun hefur fært fram fyrir hinni kærðu ákvörðun er hún staðfest.
Úrskurðarorð
Ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 30. maí 2013, í máli A þess efnis að hann skuli ekki eiga rétt á atvinnuleysisbótum fyrr en hann hefur starfað a.m.k. tólf mánuði á innlendum vinnumarkaði og hann skuli endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur að fjárhæð samtals 458.508 kr. er staðfest.
Brynhildur Georgsdóttir,
formaður
Hulda Rós Rúriksdóttir Helgi Áss Grétarsson