Mál nr. 521/2021 - Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 521/2021

Fimmtudaginn 24. febrúar 2022

A

gegn

Vinnumálastofnun

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Arnar Kristinsson lögfræðingur.

Með kæru, dags. 6. október 2021, kærði B, f.h. A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 16. apríl 2021, um innheimtu ofgreiddra atvinnuleysisbóta.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi þáði greiðslur atvinnuleysisbóta frá Vinnumálastofnun í apríl og maí 2020 samhliða minnkuðu starfshlutfalli hjá C. Með ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 16. apríl 2021, var kæranda tilkynnt að honum bæri að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir maímánuð 2020, að fjárhæð 151.761 kr., á grundvelli 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar. Þann 20. apríl 2021 kom kærandi á framfæri andmælum vegna endurkröfunnar og óskaði eftir niðurfellingu hennar. Með erindi Vinnumálastofnunar 4. maí 2021 var óskað eftir gögnum frá kæranda sem hann sendi stofnuninni samdægurs. Þann 26. ágúst 2021 sendi kærandi á ný athugasemdir vegna endurkröfunnar. Með erindi Vinnumálastofnunar 31. ágúst 2021 var kæranda svarað og tekið fram að gögnin hefðu ekki borið með sér að tilefni væri til að fella niður innheimtu. 

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 6. október 2021. Með bréfi, dags. 14. október 2021, óskaði úrskurðarnefndin eftir gögnum málsins frá Vinnumálastofnun. Sú beiðni var ítrekuð 17. nóvember 2021. Umbeðin gögn bárust úrskurðarnefndinni 17. desember 2021. Með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 21. desember 2021, var óskað eftir greinargerð Vinnumálastofnunar vegna málsins. Greinargerð Vinnumálastofnunar barst með bréfi, dags. 11. janúar 2022, og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 12. janúar 2022. Athugasemdir bárust frá kæranda þann 14. janúar 2022 og voru þær kynntar Vinnumálastofnun með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 20. janúar 2022. Frekari athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru er greint frá því að sótt hafi verið um greiðslur hlutabóta vegna kæranda fyrir apríl og maí 2020. Kærandi hafi fengið greitt samkvæmt áætlun fyrirtækis, 75% hlutabótaleið frá Vinnumálastofnun og 25% greiðslu frá atvinnurekanda. Greiðsla hafi borist frá Vinnumálastofnun fyrir tímabilið 1. til 30. apríl 2020 með launaseðli gefnum út 1. maí 2020 með heildarupphæð 291.206 kr. Fyrir sama tímabil hafi kærandi fengið greiddar 121.015 kr. frá atvinnurekanda. Heildargreiðsla hafi því verið 403.221 kr. Fyrir tímabilið 1. til 31. maí 2020 hafi kærandi fengið 297.941 kr. frá Vinnumálastofnun og 129.729 kr. frá atvinnurekanda. Heildargreiðsla hafi því verið 427.670 kr. Í maí 2020 hafi kærandi einnig fengið greidda kjarasamningsbundna orlofsuppbót að fjárhæð 51.000 kr. ásamt því að gert hafi verið upp við hann áunnið og uppsafnað orlof fyrir tímabilið 2019 til 2020, að fjárhæð 523.175 kr.

Gefinn hafi verið út launaseðill frá Vinnumálastofnun 1. júlí 2020 þar sem fram komi að kærandi skuldi 151.761 kr. Kærandi hafi ekki áttað sig á þessum launaseðli á sínum tíma og hafi verið í góðri trú um að greiðslur og framsetning launa á þessum tíma hefði verið framkvæmt með réttum hætti. Kærandi hafi fengið upplýsingar um að hann væri í skuld við Vinnumálastofnun í apríl 2021 og í framhaldinu hafi hann komið á framfæri rökum í tölvupósti sem hann hafi ekki fengið svör við. Það hafi ekki verið fyrr en krafa um skuld hans hafi verið birt í heimabanka að hann hafi haft aftur samband við Vinnumálastofnun því að hann hafi ekki fengið efnislegt svar við tölvupósti sínum frá apríl 2021. Þá hafi kærandi aftur sent póst og rökum hans hafi verið hafnað. Umboðsmaður kæranda hafi áréttað og staðfest það sem hann hafi gert grein fyrir með tölvupósti til Vinnumálastofnunar í byrjun september. Báðum úskýringum hafi verið hafnað af hálfu Vinnumálastofnunar.

Kærandi bendi á að það geti ekki verið tilgangur bráðabirgðaákvæðis laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar vegna Covid-19 heimsfaraldursins að skerða lagalegan og kjarasamningsbundinn rétt starfsmanna. Kærandi hafi starfað hjá C frá desember 2017 og samkvæmt útgefnum launaseðlum sé orlof ekki reiknað í hverjum mánuði. Kærandi hafi því safnað orlofslaunum hjá fyrirtækinu og í apríl eða maí á hverju ári greiði fyrirtækið áunnin orlofslaun. Sá háttur hafi verið á hjá fyrirtækinu áður en kærandi hafi komið til starfa. Þessar orlofsgreiðslur hafi kærandi nýtt þegar hann hafi tekið frí hjá fyrirtækinu og þá verið launalaus þá daga. Orlofslaun 2017-2018 hafi verið greidd í apríl 2018, orlofslaun 2018-2019 hafi verið greidd í apríl 2019 og orlofslaun fyrir 2019-2020 hafi verið greidd í maí 2020. Sú greiðsla sem hafi komið fram á útgefnum launaseðli vegna maí 2020, 523.175 kr., hafi því verið áunnið og uppsafnað orlof á greidd laun frá fyrirtækinu 1. maí 2019 til 30. apríl 2020 samkvæmt orlofslögum.

Með því að draga áunnin og uppsöfnuð orlofsréttindi kæranda samkvæmt lögum um orlof og kjarasamningi frá greiddum hlutabótum í maí 2020 sé verið að skerða hlut hans sem stýri ekki aðferðafræðinni um greiðslu áunninna réttinda. Ákvörðun Vinnumálastofnunar sé bersýnilega röng og kærandi sé látinn gjalda þess með hvaða hætti fyrirtækið hagi útgreiðslu orlofs. Sem dæmi megi nefna að ef fyrirtækið hefði lagt orlof á orlofsreikning í banka hefði starfsmaðurinn getað tekið það út úr bankanum án þess að þurfa að sæta skerðingu. Ákvörðun Vinnumálastofnunar feli í sér mismunun gagnvart starfsmönnum og eigi sér ekki stoð í lögum. Því sé farið fram á að umrædd skuld kæranda verði felld niður.

Í athugasemdum kæranda kemur fram að þágildandi XIII. ákvæði til bráðabirgða í lögum nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar vegna Covid-19 hafi verið sett í þeim tilgangi að bregðast við áhrifum heimsfaraldurs á atvinnulífið. Svokölluð hlutabótaleið hafi verið sett á fót til þess að halda í gildi ráðningarsamböndum launþega til þess að draga úr stígandi atvinnuleysi og halda fólki í vinnu. Í 1. gr. laga nr. 55/1980 um starfskjör launafólks og skyldutryggingu lífeyrisréttinda sé kveðið á um að kjarasamningar séu lágmarkskjör og réttindi og samningar einstakra launamanna og atvinnurekenda um lakari kjör skuli ógildir.

Ástæða skuldar kæranda, að fjárhæð 151.761 kr., komi til vegna þess að fyrirtækið hafi haft sama háttinn á greiðslum orlofs á þessum tíma og undanfarandi ár. Orlofið hafi verið greitt út með launum og þegar kærandi hafi farið í orlof sumarið 2020 hafi hann ekki fengið neinar greiðslur því að búið hafi verið að greiða þær. Með því að greiða þessa upphæð til Vinnumálastofnunar sé verið að rýra áunninn orlofsrétt kæranda. Fyrirtækið hafi nú breytt aðferðafræði sinni eftir að þetta hafi komið upp. Á sama tíma hafi átt sér stað greiðsla á áunninni orlofsuppbót samkvæmt gr. 1.3.2. í kjarasamningi VR og SA, þ.e. sem sé gjaldfallin þann 1. júní ár hvert. Áunnin réttindi samkvæmt kjarasamningi séu hluti af lágmarkskjörum samkvæmt lögum og gildandi kjarasamningi VR og SA. Því sé alfarið hafnað að bráðabirgðaákvæðið, sem Vinnumálastofnun byggi afstöðu sína á, geti orðið til þess að réttur til lágmarkskjara samkvæmt gildandi lögum og kjarasamningi skerðist þó svo að greiðslur hafi af framangreindum sökum farið yfir þau mörk sem kveðið sé á um í 2. mgr. XIII. ákvæðis til bráðabirgða.

Þá sé meginreglan við töku stjórnvaldsákvarðana og þegar kveða eigi á um rétt eða skyldu manna, þá sérstaklega við beitingu íþyngjandi úrræða, að lágmarks málsmeðferðarreglur stjórnsýslulaga nr. 37/1993 gildi og að skýra beri allan vafa einstaklingnum í hag. Með kröfu Vinnumálastofnunar um að kærandi greiði til baka umrædda upphæð sé verið að skerða lágmarksrétt hans til orlofslauna samkvæmt lögum um orlof sem og kjarasamningsbundinn rétt um uppgjör á hlutdeild í desember- og orlofsuppbótum samkvæmt gr. 1.3. í kjarasamningi VR og SA við starfslok og þar með sé verið að brjóta á lögum nr. 55/1980. Að framangreindu sögðu sé kröfu Vinnumálastofnunar alfarið hafnað.

III.  Sjónarmið Vinnumálastofnunar

Í greinargerð Vinnumálastofnunar kemur fram að kærandi hafi með umsókn, dags. 9. apríl 2020, sótt um greiðslu atvinnuleysisbóta á meðan hann starfaði í minnkuðu starfshlutfalli, eða á svokallaðri hlutabótaleið, sbr. þágildandi XIII. ákvæði til bráðabirgða í lögum um atvinnuleysistryggingar. Kærandi hafi starfað í 100% starfi hjá C en í kjölfar heimsfaraldurs kórónuveirunnar hafi fyrirtækið og kærandi sótt um greiðslu hlutabóta fyrir apríl- og maímánuði. Með erindi, dags. 16. apríl 2020, hafi kæranda verið tilkynnt að umsókn hans hefði verið samþykkt. Á tímabilinu apríl til maí hafi kærandi því fengið greiddar 75% atvinnuleysisbætur á móti 25% greiðslu frá atvinnurekanda sínum. Með greiðsluseðli, gefnum út þann 1. júlí 2020, hafi kæranda verið tilkynnt að skuld hefði myndast við Vinnumálastofnun að fjárhæð 151.761 kr. Þann 16. apríl 2021 hafi verið farið þess á leit við kæranda að umrædd skuld yrði greidd samkvæmt 2. mgr. 39. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Skuld hafi myndast við Vinnumálastofnun vegna þess að kærandi hafi fengið greidd laun vegna aprílmánaðar 2020 sem hafi verið umfram hámarksfjárhæð hlutabóta samkvæmt þágildandi XIII. ákvæði til bráðabirgða í lögum um atvinnuleysistryggingar. Meðal gagna í málinu sé launaseðill kæranda frá C, útgefinn 31. maí 2020. Þar komi fram að kærandi hafi fengið greidd uppsöfnuð orlofslaun að fjárhæð 523.175 kr. og orlofsuppbót að fjárhæð 51.000 kr. Samtals hafi þau laun sem kærandi hafi fengið greidd frá atvinnurekanda sínum vegna maí 2020 verið 703.904 kr.

B reki mál þetta fyrir hönd kæranda. Í kæru telji B að tilgangur bráðabirgðaákvæðis laga um atvinnuleysistryggingar hafi ekki verið sá að skerða lagalegan og kjarasamningsbundinn rétt starfsmanna. Segi þar jafnframt að atvinnurekandi kæranda hafi haft þann hátt að greiða áunnin orlofslaun í apríl eða maí á hverju ári í stað þess að reikna orlof í hverjum mánuði. Sú greiðsla sem komi fram á launaseðli, útgefnum 31. maí 2020, vegna orlofslauna sé því uppsafnað orlof frá fyrirtækinu vegna tímabilsins 1. maí 2019 til 30. apríl 2020. Þá sé í kæru jafnframt tekið fram að með því að draga áunnin og uppsöfnuð orlofsréttindi starfsmannsins samkvæmt lögum um orlof og kjarasamninga frá greiddum hlutabótum í maí 2020 sé verið að skerða hlut kæranda, sem stýrir ekki aðferðafræðinni um greiðslu áunninna réttinda. B telji því ákvörðun Vinnumálastofnunar bersýnilega ranga og að hún eigi sér ekki stoð í lögum. Því sé farið fram á að skuld kæranda verði felld niður.

Lög nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar gildi um atvinnuleysistryggingar launamanna eða sjálfstætt starfandi einstaklinga á innlendum vinnumarkaði þegar þeir verði atvinnulausir, sbr. 1. gr. laganna. Kærandi hafi þegið greiðslur frá Vinnumálastofnun á tímabilinu 1. apríl 2020 til 31. maí 2020 á meðan hann hafi starfað í minnkuðu starfshlutfalli samkvæmt 17. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Um hafi verið að ræða svokallaða hlutabótaleið samkvæmt þágildandi XIII. ákvæði til bráðabirgða. Svohljóðandi hafi 1. mgr. XIII. ákvæðis til bráðabirgða verið:

„Þegar atvinnuleysisbætur eru greiddar samhliða minnkuðu starfshlutfalli skv. 17. gr. vegna tímabundins samdráttar í starfsemi vinnuveitanda skulu föst laun frá vinnuveitanda fyrir hið minnkaða starfshlutfall ekki koma til skerðingar á fjárhæð atvinnuleysisbóta skv. 36. gr. enda hafi fyrra starfshlutfall lækkað um 20 prósentustig hið minnsta og launamaður haldið að lágmarki 25% starfshlutfalli. Atvinnurekanda er óheimilt að krefjast vinnuframlags frá launamanni umfram það starfshlutfall sem eftir stendur þegar starfshlutfall hefur verið minnkað.“

Þá hafi í 5. mgr. bráðabirgðaákvæðisins verið kveðið orðrétt:

„Heimilt er að greiða bætur samkvæmt þessu ákvæði þótt launamaður teljist ekki tryggður í skilningi laganna, svo sem vegna náms, sbr. 52. gr., eða skilyrða um ávinnslutímabil, sbr. 15. gr., enda sé skilyrðum ákvæðisins fullnægt. Önnur ákvæði laganna gilda um greiðslu bóta samkvæmt þessu ákvæði eftir því sem við getur átt. Greiðslur atvinnuleysisbóta samkvæmt ákvæði þessu skerða ekki áunnin réttindi til greiðslu atvinnuleysisbóta samkvæmt lögunum.“

Ágreiningur í máli þessu snúi að því hvort skerða hefði átt greiðslur atvinnuleysisbóta til kæranda á meðan hann hafi starfað í minnkuðu starfshlutfalli, sbr. XIII. ákvæði til bráðabirgða, vegna þeirra orlofslauna sem kærandi hafi fengið greidd frá atvinnurekanda sínum í maí 2020.

Í 2. og 3. mgr. bráðabirgðaákvæðisins sé kveðið á um greiðslur atvinnuleysisbóta til þeirra sem starfi á hlutabótaleið. Þar segi orðrétt:

„Greiðslur atvinnuleysisbóta skv. 1. mgr. skulu nema hámarki tekjutengdra atvinnuleysisbóta í réttu hlutfalli við hið skerta starfshlutfall. Laun frá vinnuveitanda og greiðslur atvinnuleysisbóta geta þó aldrei numið hærri fjárhæð en 700.000 kr. á mánuði og skulu ekki nema hærri fjárhæð en 90% af meðaltali heildarlauna launamanns. Til að finna út meðaltal heildarlauna skal miða við þriggja mánaða tímabil áður en launamaður missti starfs sitt að hluta. Til launa teljast hvers konar laun og aðrar þóknanir samkvæmt lögum um tryggingagjald.“

Líkt og segi í síðasta málslið 2. mgr. XIII. ákvæðis til bráðabirgða teljist hvers konar laun og aðrar þóknanir til launa og skuli í því samhengi horfa til laga nr. 113/1990 um tryggingagjald. Samkvæmt 1. tölul. 1. mgr. 7. gr. laga um tryggingagjald teljist til gjaldstofns tryggingagjalds hvers konar laun og þóknanir, þar með talið orlofsfé og greiðslur fyrir ónotað orlof. Með vísan til framangreinds telji Vinnumálastofnun að áunnin orlofslaun kæranda, sem hann hafi fengið greidd út í maí 2020, skuli telja með þegar reiknuð séu laun hans frá vinnuveitanda í samræmi við XIII. ákvæði til bráðabirgða.

Meðaltal heildarlauna kæranda, sbr. 3. málsl. 2. mgr. XIII. ákvæði til bráðabirgða, hafi verið 455.507 kr. Heildarlaun kæranda vegna aprílmánaðar 2020 frá C hafi eins og áður segi verið 703.904 kr. Því liggi fyrir að laun kæranda séu langt yfir því marki sem kveðið sé á um í 2. mgr. XIII. ákvæðis til bráðabirgða. Því hafi komið til skerðingar samkvæmt ákvæði 36. gr. laga um atvinnuleysistryggingar sem síðar hafi leitt til þess að skuld hafi myndast við Vinnumálastofnun að fjárhæð 151.761 kr.

Samkvæmt 2. mgr. 39. gr. laga um atvinnuleysistryggingar skuli sá sem hafi fengið hærri atvinnuleysisbætur en hann hafi átt rétt á samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða öðrum ástæðum, endurgreiða þá fjárhæð sem hafi verið ofgreidd. Með vísan til alls framangreinds beri kæranda því að endurgreiða Vinnumálastofnun ofgreiddar atvinnuleysisbætur, sbr. 2. mgr. 39. gr. laga um atvinnuleysistryggingar.

IV.  Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 16. apríl 2021, um að innheimta ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir maímánuð 2020, að fjárhæð 151.761 kr., vegna uppsafnaðs orlofs og orlofsuppbótar sem kærandi fékk greitt í þeim mánuði en hann þáði atvinnuleysisbætur samhliða minnkuðu starfshlutfalli.

Í 1. mgr. XIII. ákvæðis til bráðabirgða í lögum nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar, sem var í gildi til 1. júní 2020, kemur fram að þegar atvinnuleysisbætur séu greiddar samhliða minnkuðu starfshlutfalli samkvæmt 17. gr. vegna tímabundins samdráttar í starfsemi vinnuveitanda skuli föst laun frá vinnuveitanda fyrir hið minnkaða starfshlutfall ekki koma til skerðingar á fjárhæð atvinnuleysisbóta samkvæmt 36. gr., enda hafi fyrra starfshlutfall lækkað um 20 prósentustig hið minnsta og launamaður haldið að lágmarki 25% starfshlutfalli. Þá segir í 2. mgr. ákvæðisins: 

„Greiðslur atvinnuleysisbóta skv. 1. mgr. skulu nema hámarki tekjutengdra atvinnuleysisbóta í réttu hlutfalli við hið skerta starfshlutfall. Laun frá vinnuveitanda og greiðslur atvinnuleysisbóta samanlagt geta þó aldrei numið hærri fjárhæð en 700.000 kr. á mánuði og skulu ekki nema hærri fjárhæð en 90% af meðaltali heildarlauna launamanns. Til að finna út meðaltal heildarlauna skal miða við þriggja mánaða tímabil áður en launamaður missti starf sitt að hluta. Til launa teljast hvers konar laun og aðrar þóknanir samkvæmt lögum um tryggingagjald.“

Í 7. gr. laga nr. 113/1990 um tryggingagjald kemur fram að til gjaldstofns samkvæmt 6. gr. sömu laga teljist hvers konar laun og þóknanir, þar með talið ákvæðislaun, biðlaun, nefndarlaun, stjórnarlaun, launauppbætur, staðaruppbætur, orlofsfé og greiðslur fyrir ónotað orlof og framlag vinnuveitanda í lífeyrissjóð. Samkvæmt framansögðu fellur því bæði áunnið og uppsafnað orlof og orlofsuppbót undir laun í skilningi 2. mgr. XIII. ákvæðis til bráðabirgða í lögum nr. 54/2006.

Ágreiningur málsins lýtur að þeirri túlkun Vinnumálastofnunar að áunnið og uppsafnað orlof og orlofsuppbót sem kærandi fékk greitt samhliða launum í maímánuði 2020 séu laun í þeim mánuði og komi því til skerðingar á fjárhæð atvinnuleysisbóta.

Í grein 1.3.2. í kjarasamningi á milli Landssambands íslenzkra verzlunarmanna og Samtaka atvinnulífsins kemur fram að orlofsuppbót fyrir hvert orlofsár (1. maí til 30. apríl), miðað við fullt starf, hafi á árinu 2020 verið 51.000 kr. Uppbótin skuli greiðast þann 1. júní miðað við starfshlutfall og starfstíma á orlofsárinu, öllum starfsmönnum sem verið hafa samfellt í starfi hjá atvinnurekanda í 12 vikur á síðustu 12 mánuðum miðað við 30. apríl eða eru í starfi fyrstu viku í maí. Þá kemur fram að orlofsuppbót innifeli orlof, sé föst tala og taki ekki breytingum samkvæmt öðrum ákvæðum. Áunna orlofsuppbót skuli gera upp samhliða starfslokum verði þau fyrir gjalddaga uppbótarinnar. Af framangreindu er ljóst að um áunnin réttindi er að ræða í samræmi við starfshlutfall og starfstíma viðkomandi sem greitt er út eftir að ávinnslutímabili lýkur. Þá er í 4. gr. kjarasamningsins fjallað um orlof. Þar segir í grein 4.1. að lágmarksorlofsréttur skuli vera 24 virkir dagar. Orlofslaun skuli vera 10,17% af öllu kaupi, hvort sem er fyrir dagvinnu, eftirvinnu eða yfirvinnu. Samkvæmt gögnum málsins fékk kærandi greidd út áunnin orlofslaun frá vinnuveitanda sínum í stað þess að taka orlofsdaga. Úrskurðarnefndin telur ljóst að þar hafi einnig verið um áunnin réttindi að ræða sem reiknuð voru út frá föstum launum kæranda.

Að framangreindu virtu fellst úrskurðarnefndin ekki á að sú greiðsla sem kærandi fékk í maímánuði 2020 fyrir áunnið og uppsafnað orlof og orlofsuppbót teljist sem laun fyrir þann mánuð. Það er því niðurstaða úrskurðarnefndarinnar að Vinnumálastofnun hafi verið óheimilt að skerða atvinnuleysisbætur kæranda í maí 2020 vegna þeirrar greiðslu. Hin kærða ákvörðun er því felld úr gildi og málinu vísað til nýrrar meðferðar stofnunarinnar.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 16. apríl 2021, í máli A, um innheimtu ofgreiddra atvinnuleysisbóta, er felld úr gildi og málinu vísað til nýrrar meðferðar stofnunarinnar.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir