Mál nr. 198/2023-Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 198/2023

Fimmtudaginn 10. ágúst 2023

A

gegn

Vinnumálastofnun

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Arnar Kristinsson lögfræðingur.

Með kæru, dags. 18. apríl 2023, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 14. apríl 2023, um að fella niður rétt hans til atvinnuleysisbóta í tvo mánuði.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um greiðslur atvinnuleysisbóta hjá Vinnumálastofnun 29. mars 2023 og greindi þar frá því að hann hefði sjálfur sagt upp starfi sínu hjá fyrrum vinnuveitanda vegna umönnunar barns. Með erindi Vinnumálastofnunar, dags. 13. apríl 2023, var óskað eftir nánari skýringum á starfslokum kæranda. Skýringar bárust stofnuninni samdægurs. Með ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 14. apríl 2023, var kæranda tilkynnt að umsókn um atvinnuleysisbætur hefði verið samþykkt en með vísan til starfsloka hans hjá fyrrum vinnuveitanda væri réttur til atvinnuleysisbóta hins vegar felldur niður í tvo mánuði á grundvelli 54. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 18. apríl 2023. Með bréfi, dags. 19. apríl 2023, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Vinnumálastofnunar ásamt gögnum málsins. Sú beiðni var ítrekuð 25. maí 2023. Greinargerð Vinnumálastofnunar barst 14. júní 2023 og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 15. júní 2023. Athugasemdir bárust frá kæranda 28. júní 2023 sem voru kynntar Vinnumálastofnun með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 3. júlí 2023. Frekari athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru til úrskurðarnefndar kemur fram að kærandi mótmæli ákvörðun Vinnumálastofnunar um tveggja mánaða viðurlög í máli hans. Í fyrsta lagi telji kærandi að umönnun barns hans sé gild ástæða fyrir því að segja upp starfi sínu í skilningi 1. mgr. 54. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar vegna þess að ekki hafi verið nein betri lausn á aðstæðum. Eiginkona kæranda hafi verið í betur launuðu starfi á þessum tíma og því hafi hún haldið áfram að vinna til að framfleyta allri fjölskyldunni. Í öðru lagi geri kærandi ráð fyrir að ákvæði laganna um biðtíma séu til þess að koma í veg fyrir að launþegar leggi niður störf til að sækja um stuðning frá Atvinnuleysistryggingasjóði. Kærandi telji að sú staðreynd að hann hafi ekki óskað eftir atvinnuleysisbótum í 10 mánuði eftir að hafa sagt upp starfi sínu sé besta sönnun þess að hann hafi ekki sagt upp störfum til að misnota Atvinnuleysistryggingasjóðinn. Staðan hafi breyst og nú sé kærandi að leita að vinnu. Þess vegna hafi hann skráð sig atvinnulausan.

Í athugasemdum kæranda kemur fram að afstaða Vinnumálastofnunar í greinargerð til nefndarinnar bendi til þess að mat á því hvort ástæða uppsagnar sé gild eða ekki ætti að vera metið einstaklingsbundið með mannlegum hætti. Ef ekki hefði löggjafinn sett nákvæmari reglur í lögin. Kærandi sé hneykslaður á því að ríkisstofnun telji það að annast barn vera ófullnægjandi ástæða fyrir því að hætta störfum. Kærandi og maki hans séu útlendingar og eigi enga ættingja á Íslandi. Daggæsla fyrir barn þeirra sé ekki í boði og það sé sérkennilegt að þessar ástæður séu ekki nægjanlegar samkvæmt lögum um atvinnuleysistryggingar. Kærandi bendi á að ákvæði 76. gr. stjórnarskrárinnar undirstriki mikilvægi þess að veita nauðsynlega aðstoð og vernd einstaklinga við ýmsar aðstæður, meðal annars atvinnuleysi og velferð barna. Að mati kæranda sé það að annast velferð barns ekki aðeins grundvallarréttindi heldur samræmis það einnig þeim meginreglum sem lögfestar séu í stjórnarskrá Íslands. Kærandi treysti því að sanngjörn nálgun verði beitt við mat á hans aðstæðum.

III.  Sjónarmið Vinnumálastofnunar

Í greinargerð Vinnumálastofnunar kemur fram að kærandi hafi sótt um greiðslu atvinnuleysisbóta með umsókn, dags. 29. mars 2023. Á umsókninni hafi kærandi greint frá því að hann hefði sjálfur sagt upp starfi sínu hjá B vegna umönnunar barns. Starfstímabil kæranda hafi verið tilgreint frá 22. nóvember 2018 til 31. maí 2022. Þá hafi kærandi samkvæmt fyrirliggjandi gögnum verið í fæðingarorlofi á tímabilinu 1. febrúar til 31. maí 2022.

Með erindum, dags. 13. apríl 2023, hafi verið óskað nánari útskýringa á starfslokum kæranda hjá B. Þá hafi jafnframt verið óskað eftir skriflegri skýringu á tímabilinu júní 2022 til mars 2023 þar sem ekki hafi mátt ráða af umsókn kæranda hvort hann hefði verið í vinnu, námi, orlofi eða hvort þátttöku hans á vinnumarkaði hafi verið hætt tímabundið. Vinnumálastofnun hafi borist skýringar kæranda sama dag, eða þann 13. apríl 2023. Kærandi hafi tekið fram að hann hefði sagt upp starfi sínu hjá B því hann hafi sinnt umönnun 10 mánaða gamals sonar síns. Hið sama ætti við um það tímabil sem stofnunin hafi óskað skýringa á.

Í kjölfar framangreindra upplýsinga hafi kæranda verið tilkynnt með erindi, dags. 14. apríl 2023, að umsókn hans hefði verið samþykkt og að útreiknaður bótaréttur væri 100%. Með vísan til starfsloka hans hjá B væri réttur hans til greiðslu atvinnuleysisbóta hins vegar felldur niður í tvo mánuði. Sú ákvörðun hafi verið tekin á grundvelli 1. mgr. 54. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Þann 16. apríl 2023 hafi kærandi komið að mótmælum sínum vegna framangreindrar ákvörðunar stofnunarinnar. Kærandi hafi tekið fram að hann teldi sig hafa gildar skýringar fyrir starfslokum sínum þar sem hann hafi þurft að sjá um 10 mánaða gamlan son sinn. Kæranda og eiginkonu hans hafi ekki staðið neinn annar kostur til boða. Eiginkona kæranda hafi verið í betur launuðu starfi og því hafi hún haldið áfram að vinna. Þá hafi kærandi vísað til þess að skýringar er lúti að búferlaflutningum, heilsufarsmálum og annars konar óviðráðanlegum eða óvæntum aðstæðum væru að jafnaði metnar gildar fyrir starfslokum. Jafnframt hafi kærandi vísað til þess að ákvæði laganna um biðtíma hefðu það að markmiði að koma í veg fyrir að atvinnuleitendur segðu upp starfi sínu til þess eins að þiggja atvinuleysisbætur. Kærandi teldi það að hann hefði ekki sótt um greiðslu atvinnuleysisbóta fyrr en nærri ári eftir að hann hafi sagt upp starfi sínu sönnun þess að hann hafi ekki sagt upp starfi sínu til þess eins að fá greiddar atvinnuleysisbætur.

Framangreindu erindi kæranda hafi verið svarað af Vinnumálastofnun þann 25. apríl 2023 með tölvupósti. Kæranda hafi verið tjáð að Vinnumálastofnun hefði móttekið mótmæli hans. Aftur á móti gæfu þau ekki tilefni til að mál hans yrði tekið fyrir að nýju þar sem um væri að ræða efnislega sambærilegar skýringar og stofnuninni höfðu áður borist. Í umræddum tölvupósti hafi kæranda verið leiðbeint um kæruleið til úrskurðarnefndar velferðarmála.

Lög nr. 54/2006 gildi um atvinnuleysistryggingar launamanna eða sjálfstætt starfandi einstaklinga á innlendum vinnumarkaði þegar þeir verða atvinnulausir, sbr. 1. gr. laganna. Tilgangur laga um atvinnuleysistryggingar sé að tryggja þeim sem tryggðir séu og misst hafi fyrra starf sitt tímabundna fjárhagsaðstoð í þrengingum sínum. Lögin veiti þeim fjárhagslegt úrræði og beri að gera ríkar kröfur til þeirra sem segi upp störfum sínum um að hafa til þess gildar ástæður samkvæmt lögunum, enda eigi almennt ekki að þiggja atvinnuleysisbætur í stað þess að gegna launuðu starfi.

Í 54. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar segi orðrétt:

„Sá sem telst tryggður samkvæmt lögum þessum en hefur sagt starfi sínu lausu án gildra ástæðna skal ekki eiga rétt á greiðslu atvinnuleysisbóta skv. VII. kafla fyrr en að tveimur mánuðum liðnum, sem ella hefðu verið greiddar bætur fyrir, frá móttöku umsóknar um atvinnuleysisbætur. Hið sama gildir um þann sem missir starf sitt af ástæðum sem hann sjálfur á sök á. Hinn tryggði skal uppfylla skilyrði laga þessara á biðtímanum skv. 1. mgr.“

Orðalagið „gildar ástæður“ hafi verið túlkað þröngt og fá tilvik hafi fallið þar undir. Í athugasemdum við 1. mgr. 54. gr. í greinargerð með frumvarpi því sem hafi orðið að lögum um atvinnuleysistryggingar komi fram að með ákvæðinu sé verið að undirstrika það markmið vinnumarkaðskerfisins að stuðla að virkri atvinnuþátttöku fólks. Í ljósi þess sé ekki gefinn kostur á að fólk segi upp starfi sínu til að fá greiddar atvinnuleysisbætur án þess að sérstakar ástæður liggi að baki uppsögninni í tilvikum þar sem annað starf sé ekki í boði. Þar sé jafnframt sérstaklega tekið fram að það sé erfiðleikum bundið að skilgreina nákvæmlega í lögum og reglugerðum hvaða ástæður sem liggi að baki uppsögn séu gildar þar sem þær ástæður geti verið af margvíslegum toga. Þó sé í athugasemdum sérstaklega fjallað um tvenns konar tilvik sem talin séu heyra til gildra ástæðna fyrir starfslokum. Annars vegar sé það þegar um ræði þau tilvik þegar maki hins tryggða hafi hafið störf í öðrum landshluta og fjölskyldan hafi af þeim sökum þurft að flytja búferlum. Hins vegar séu það þau tilvik þegar uppsögn megi rekja til þess að atvinnuleitandi hafi sagt upp störfum af heilsufarsástæðum en sé að öðru leyti vinnufær. Í ljósi þess að um matskennda ákvörðun sé að ræða sé Vinnumálastofnun falið að meta hvernig atvik og aðstæður hvers máls falli að umræddri reglu. Vinnumálastofnun beri að líta til almennra reglna og málefnalegra sjónarmiða við ákvarðanir um hvort umsækjendur um atvinnuleysisbætur skuli sæta biðtíma eftir atvinnuleysisbótum.

Fyrir liggi að kærandi hafi sagt starfi sínu lausu B í kjölfar fæðingarorlofs og hafi ekki snúið aftur til starfa eftir fæðingarorlof. Ágreiningur snúi að því hvort ástæður kæranda fyrir uppsögn í starfi teljist gildar í skilningi ákvæðis 1. mgr. 54. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Úrskurðarnefnd velferðarmála hafi í fyrri úrskurðum sínum talið að almennt beri að gera nokkuð ríkar kröfur til atvinnuleitanda þegar metið sé hvort ástæður fyrir uppsögn séu gildar samkvæmt 1. mgr. 54. gr. laganna.

Þær skýringar sem kærandi hafi gefið sem ástæðu fyrir uppsögn lúti að því að hann hafi sagt upp starfi sínu til að hugsa um ungan son sinn. Honum hafi ekki staðið neinn annar kostur til boða. Kærandi hafi sagt upp starfi sínu þann 31. maí 2022 í kjölfar þess að hann hafi fullnýtt rétt sinn til fæðingarorlofs. Í ljósi þeirra ríku krafna sem beri að gera til þeirra sem segi upp störfum sínum um að hafa til þess gildar ástæður sé það mat Vinnumálastofnunar að það að segja upp starfi sínu sökum þess að vera ekki með dagvistun fyrir barn sitt sé ekki gild ástæða fyrir starfslokum í skilningi laga um atvinnuleysistryggingar. Vinnumálastofnun vísi máli sínu til stuðnings til fyrri úrskurða nefndarinnar, meðal annars í máli nr. 28/2023 þar sem skýrt komi fram að það að segja upp starfi sínu sökum þess að vera ekki með dagvistun fyrir barn á dagvinnutíma sé ekki gild ástæða fyrir uppsögn í skilningi 54. gr. laga um atvinnuleysistryggingar.

Þá hafi kærandi vísað til þess að hann hafi ekki sótt um greiðslu atvinnuleysisbóta til Vinnumálastofnunar fyrr en nærri ár hafi liðið frá starfslokum hans. Slíkt væri sönnun þess að hann hafi ekki sagt upp störfum sínum til þess eins að þiggja atvinnuleysisbætur. Kærandi hafi sótt um greiðslu atvinnuleysisbóta með umsókn, dags. 29. mars 2023. Því hafi verið langt liðið frá starfslokum kæranda þar til hann hafi sótt um greiðslu atvinnuleysisbóta, eða um 10 mánuðir. Í lögum um atvinnuleysistryggingar sé ekki kveðið á um einhvers konar tímamörk þegar komi að beitingu ákvæðis 1. mgr. 54. gr. laganna, þ.e. hvergi sé kveðið á um að möguleg viðurlög á grundvelli ákvæðisins falli niður að ákveðnum tíma liðnum frá starfslokum. Að mati stofnunarinnar verði því að túlka ákvæði 1. mgr. 54. gr. laga um atvinnuleysistryggingar á þann veg að til viðurlaga geti komið óháð því hversu langur tími hafi liðið frá starfslokum, að því skilyrði gefnu að viðkomandi einstaklingur hafi sagt starfi sínu lausu án gildra ástæðna. Eins og rakið hafi verið hér að framan sé það mat Vinnumálastofnunar að ástæður kæranda fyrir uppsögn í starfi séu ekki gildar í skilningi laga um atvinnuleysistryggingar. Þá liggi fyrir að kærandi hafi ekki verið þátttakandi á vinnumarkaði frá því að hann hafi sagt upp starfi sínu í kjölfar þess að hann hafi fullnýtt rétt sinn til fæðingarorlofs. 

Með vísan til alls framangreinds sé það niðurstaða Vinnumálastofnunar að ástæður kæranda fyrir uppsögn í starfi geti ekki talist gildar í skilningi laga um atvinnuleysistryggingar. Kærandi skuli því sæta biðtíma eftir greiðslu atvinnuleysisbóta í tvo mánuði frá þeim degi er stofnuninni hafi borist umsókn kæranda um greiðslu atvinnuleysisbóta, sbr. 1. mgr. 54. gr. laganna. 

IV.  Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Vinnumálastofnunar um að fella niður rétt kæranda til atvinnuleysisbóta í tvo mánuði á grundvelli 1. mgr. 54. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar.

Ákvæði 1. mgr. 54. gr. laganna er svohljóðandi:

„Sá sem telst tryggður samkvæmt lögum þessum en hefur sagt starfi sínu lausu án gildra ástæðna skal ekki eiga rétt á greiðslu atvinnuleysisbóta skv. VII. kafla fyrr en að tveimur mánuðum liðnum, sem ella hefðu verið greiddar bætur fyrir, frá móttöku umsóknar um atvinnuleysisbætur, sbr. þó 4. mgr. Hið sama gildir um þann sem missir starf af ástæðum sem hann á sjálfur sök á.“

Óumdeilt er að kærandi sagði upp starfi sínu hjá B en ágreiningur málsins lýtur að því hvort ástæður hans fyrir uppsögninni hafi verið gildar í skilningi 1. mgr. 54. gr. laga nr. 54/2006. Í athugasemdum við ákvæðið í frumvarpi til laga um atvinnuleysistryggingar kemur fram að það sé erfiðleikum bundið að takmarka þau tilvik sem geti talist til gildra ástæðna í lögum og reglugerðum þar sem ástæður þess að fólk segi störfum sínum lausum eða missi þau geti verið af margvíslegum toga. Því sé lagt til að lagareglan verði áfram matskennd og Vinnumálastofnun falið að meta atvik og aðstæður hverju sinni. Stofnuninni beri að líta til almennra reglna og málefnalegra sjónarmiða við ákvarðanir um hvort umsækjendur um atvinnuleysisbætur skuli sæta biðtíma eftir atvinnuleysisbótum. Jafnframt er bent á að um íþyngjandi ákvörðun sé að ræða.

Kærandi hefur gefið þær skýringar að hann hafi sagt upp starfi sínu til að annast ungan son sinn. Hann hafi ekki sótt um atvinnuleysisbætur fyrr en 10 mánuðum síðar, sem hann telji sýna fram á að hann hafi ekki sagt upp störfum til að misnota Atvinnuleysistryggingasjóð. Nú sé kærandi að leita að vinnu og því hafi hann skráð sig atvinnulausan.

Eins og fram hefur komið skal Vinnumálastofnun líta til málefnalegra sjónarmiða við mat á því hvort gildar ástæður séu fyrir því að segja starfi lausu. Almennt hefur það verið metið svo að það sé ekki gild ástæða í skilningi 54. gr. laga nr. 54/2006 að segja upp starfi til að annast barn, enda uppfyllir umsækjandi um atvinnuleysisbætur þá ekki skilyrði laganna um að vera í virkri atvinnuleit en í því felst meðal annars að hafa getu til að taka starfi án sérstaks fyrirvara, sbr. d-liður 1. mgr. 14. gr. Í þessu máli háttar það hins vegar svo að kærandi sagði upp starfi sínu til að annast barn sitt en sótti ekki um atvinnuleysisbætur fyrr en að því tímabili loknu, eða 10 mánuðum síðar. Eins og atvikum er háttað í máli þessu er það mat úrskurðarnefndarinnar að um gilda ástæðu fyrir uppsögn sé að ræða og því eigi ekki að koma til biðtíma samkvæmt 54. gr. laga nr. 54/2006. Hin kærða ákvörðun er því felld úr gildi.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 14. apríl 2023, um að fella niður rétt A, til atvinnuleysisbóta í tvo mánuði, er felld úr gildi.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir