Mál nr. 30/2015

Úrskurður

Á fundi úrskurðarnefndar atvinnuleysistrygginga og vinnumarkaðsaðgerða þann 3. september 2015 var kveðinn upp svohljóðandi úrskurður í máli A, nr. 30/2015.

1. Málsatvik og kæruefni

Málsatvik eru þau að með bréfi, dags. 22. desember 2014, tilkynnti Vinnumálastofnun kæranda, A, að stofnunin hefði á fundi sínum þann 18. desember 2014 tekið þá ákvörðun að kæranda yrði gert að sæta tveggja mánaða biðtíma eftir greiðslum atvinnuleysisbóta í samræmi við 59. gr. laga um atvinnuleysistryggingar, nr. 54/2006, þar sem hún hafði ekki tilkynnt stofnuninni um dvöl sína erlendis. Kærandi var jafnframt krafin um ofgreiddar atvinnuleysisbætur vegna tímabilsins 30. október 2014 til 31. október 2014 skv. 3. mgr. 39. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Kærandi kærði ákvörðun Vinnumálastofnunar til úrskurðarnefndar atvinnuleysistrygginga og vinnumarkaðsaðgerða með erindi, dags. 18. mars 2015. Kærandi óskar þess að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og bætur greiddar. Vinnumálastofnun telur að staðfesta eigi hina kærðu ákvörðun.

Umsókn kæranda um atvinnuleysisbætur var samþykkt á fundi Vinnumálastofnunar þann 7. nóvember 2014 og reiknaðist hún með 100% bótarétt. Með bréfi, dags. 4. desember 2014, var kæranda tilkynnt að stofnunin hefði upplýsingar um að hún hefði verið stödd erlendis á sama tíma og hún þáði greiðslur atvinnuleysisbóta. Var kæranda gefinn 7 daga frestur til að skila inn skýringum vegna þessa en tekið var fram í bréfinu að samkvæmt c-lið 1. mgr. 13. gr. laga um atvinnuleysistryggingar væri skilyrði fyrir greiðslu atvinnuleysisbóta að viðkomandi væri staddur hér á landi. Jafnframt var vakin athygli á því að kærandi gæti þurft að sæta viðurlögum samkvæmt 59. gr. og 60. gr. laganna ef hún hefði látið hjá líða að veita Vinnumálastofnun upplýsingar um för sína áður en hún fór út.

Skýringarbréf kæranda barst 10. desember 2014 þar sem hún meðal annars segir frá því að móðir hennar hafi gefið henni ferð til B og að tilgangur ferðarinnar hafi verið sá að fá aðstoð við atvinnuleit á Íslandi og að sækja útskriftarskírteinið sitt. Hún hafi verið grunlaus um að hún þyrfti að tilkynna um ferð sína. Hún hafi við boðun á starfsleitarfund látið vita að hún væri stödd erlendis. Með bréfi, dags. 22. desember 2014, tilkynnti Vinnumálastofnun kæranda um viðurlagaákvörðun stofnunarinnar.

Kærandi heldur því fram í kæru, dags. 18. mars 2015, að henni hafi ekki verið kunnugt um að hún mætti ekki fara til útlanda. Þegar hún hafi farið til B hafi hún ekki verið búin að fá boð á kynningarfund hjá Vinnumálastofnun til þess að fá kynningu á réttindum og skyldum sem fylgi því að vera á atvinnuleysisbótum. Henni hafi ekki verið tjáð að hún þyrfti að tilkynna ef hún ætlaði til útlanda. Það eina sem hafi legið fyrir hafi verið óvissa um rétt hennar til bóta. Þegar hún hafi farið í ferðina hafi hún ekki vitað að hún væri komin á atvinnuleysisbætur. Ef að henni hefði verið kunnugt um að hún hefði ekki mátt fara til útlanda hefði hún væntanlega ekki sagt Vinnumálastofnun að hún væri í B. Þegar ákvörðun Vinnumálastofnunar hafi borist henni hafi hún orðið fyrir miklu andlegu áfalli sem hún hafi átt erfitt með að vinna úr. Þetta sé of mikið ofan á það sem á undan hafi gengið. Þess beri einnig að geta að sú refsing sem henni sé gerð standist ekki meðalhóf. Tveggja mánaða biðtími fyrir þann sem ekkert eigi séu mjög þung viðurlög og í raun þyngri en varðhald þar sem maður fái fæði og húsnæði.  

Í greinargerð Vinnumálastofnunar til úrskurðarnefndar atvinnuleysistrygginga og vinnumarkaðsaðgerða, dags. 4. maí 2015, vísar Vinnumálastofnun til c-liðar 1. mgr. 13. gr. laga um atvinnuleysistryggingar þar sem mælt sé fyrir um að umsækjandi um greiðslur atvinnuleysistrygginga þurfi að vera búsettur og staddur hér á landi til að teljast tryggður samkvæmt lögunum. Vinnumálastofnun vísar einnig til 3. mgr. 9. gr. laga um atvinnuleysistryggingar þar sem mælt sé fyrir um upplýsingarskyldu umsækjanda til Vinnumálastofnunar, en atvinnuleitanda beri skylda til þess að upplýsa Vinnumálastofnun um allar þær breytingar sem kunni að verða á högum hans eða annað sem kunni að hafa áhrif á rétt hans samkvæmt lögum um atvinnuleysistryggingar.

Stofnunin bendir á að í athugasemdum með frumvarpi því er hafi orðið að lögum nr. 37/2009 til breytinga á lögum um atvinnuleysistryggingar, komi meðal annars fram að láti atvinnuleitandi hjá líða að veita Vinnumálastofnun nauðsynlegar upplýsingar eða veiti rangar upplýsingar, komi til álita að beita viðurlögum skv. 59. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Vinnumálastofnun áréttar að einnig sé mælt fyrir um þessa upplýsingarskyldu umsækjenda um greiðslur atvinnuleysisbóta í 2. mgr. 14. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Þar segi að atvinnuleitanda beri án ástæðulauss dráttar að tilkynna Vinnumálastofnun um þær breytingar sem kunni að verða á vinnufærni hans eða aðstæðum.

Vinnumálastofnun bendir á 1. mgr. 59. gr. laga um atvinnuleysistryggingar þar sem kveðið sé á um viðurlög við brotum á upplýsingaskyldu hins tryggða. Ljóst sé að kærandi hafi verið stödd erlendis á tímabilinu frá 30. október til 5. nóvember 2014. Í 13. og 14. gr. laga um atvinnuleysistryggingar sé skýrt kveðið á um þá skyldu umsækjenda um greiðslu atvinnuleysisbóta að vera í virkri atvinnuleit.  Sé það jafnframt gert að skilyrði að umsækjandi sé staddur hér á landi, sbr. c-lið 1. mgr. 13. gr. laganna. Kærandi hafi ekki tilkynnt Vinnumálastofnun fyrirfram um utanlandsferð sína, líkt og henni hafi borið skv. 3. mgr. 9. gr. og 2. mgr. 14. gr. laga um atvinnuleysistryggingar.

Vinnumálastofnun greinir frá því að í kæru til úrskurðarnefndar segi kærandi að hún hafi ekki verið búin að mæta á starfsleitarfund og því hafi hún ekki verið búin að fá kynningu frá Vinnumálastofnun á réttindum sínum og skyldum. Á heimasíðu Vinnumálastofnunar sé skýrlega tekið fram að óheimilt sé að dvelja erlendis og þiggja atvinnuleysisbætur án þess að hafa sótt um U-2 vottorð. Það að kærandi hafi ekki kynnt sér þær upplýsingar sem aðgengilegar séu á heimasíðu stofnunarinnar og ekki mætt á starfsleitarfund leysi hana ekki undan þeirri upplýsingaskyldu sem hvíli á henni samkvæmt 3. mgr. 9. gr. laga um atvinnuleysistryggingar.                       

Það sé mat Vinnumálastofnunar að kærandi hafi í umrætt sinn látið hjá líða að veita nauðsynlegar upplýsingar um atvik er höfðu bein áhrif á rétt hennar til greiðslu atvinnuleysistrygginga. Kærandi eigi því ekki rétt á greiðslum atvinnuleysistrygginga í tvo mánuði frá ákvörðunardegi, 18. desember 2014, sbr. 1. mgr. 59. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Þá beri kæranda að endurgreiða stofnuninni ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir það tímabil sem hún hafi verið stödd erlendis í samræmi við 39. gr. laga um atvinnuleysistryggingar.

Kæranda var með bréfi úrskurðarnefndarinnar dags. 7. maí 2015 sent afrit af greinargerð Vinnumálastofnunar og gefin kostur á að koma á framfæri frekari athugasemdum fyrir 22. maí 2014. Athugasemdir bárust frá C hdl. f.h. kæranda með bréfi, dags. 20. maí 2015. Þar kemur fram að þegar umbjóðandi hennar hafi sótt um atvinnuleysisbætur hjá Vinnumálastofnun þann 20. október 2014 þá hafi hún ekki fengið neinar aðrar upplýsingar frá stofnuninni en þær hvaða gögnum hún þurfti að skila inn til að eiga rétt á bótum. Hún hafi skilað þeim gögnum sem henni hafi borið að skila inn, en hún hafi ekki fengið neinar upplýsingar um réttindi og skyldur sem fylgi því að sækja um atvinnuleysisbætur, hvorki bæklinga eða önnur gögn. Kærandi hafi talið sig vera á bið með það hvort hún ætti yfir höfuð rétt á atvinnuleysisbótum og því hafi hún ekki gert sér grein fyrir því að hún mætti ekki fara af landi brott án þess að tilkynna það. Henni hafi ekki verið kynnt það og einnig hafi ekki verið búið að boða hana á starfsleitarfund. Það sé því í góðri trú sem hún hafi farið til útlanda þann 30. október 2014 til 5. nóvember 2014 í ferð sem hún hafi fengið í útskriftargjöf.  Hún hafi nýtt ferðina m.a. til að sækja útskriftarskírteini sitt og einnig hafi hún fengið aðstoð við atvinnuleit við sitt fag á Íslandi.

Þegar haft hafi verið samband við kæranda þann 4. nóvember 2014 til að boða hana á starfsleitarfund daginn eftir, þá hafi hún látið vita að hún gæti ekki mætt á fundinn þar sem hún væri stödd erlendis og kæmi heim sama dag og fundurinn væri. Hana hafi ekki grunað að henni hafi borið skylda til að tilkynna það fyrir brottför að hún yrði erlendis þessa daga. Starfsmenn Vinnumálastofnunar hafi ekki kynnt  fyrir henni þær skyldur sem á henni hafi hvílt við umsókn um atvinnuleysisbætur líkt og þeim hafi borið að gera, sbr. athugasemdir við 9. gr. með frumvarpi því er varð að lögum nr. 54/2006. Hún hafi talið að hún bæri ekki skyldur er vörðuðu virkni á vinnumarkaði fyrr en umsókn hennar hefði verið samþykkt.  

Ekki nægi að benda á að allar þessar upplýsingar séu að finna á heimasíðu Vinnumálastofnunar þar sem það hafi ekki allir aðgang af tölvum. Auk þess komi það skýrt fram í athugasemdum með frumvarpi því sem varð að lögum nr. 54/2006 að það þyki ástæða til að gera umsækjendum það ljóst þegar í upphafi að umsókn þeirra um atvinnuleysisbætur feli jafnframt í sér umsókn um þátttöku í vinnumarkaðsaðgerðum. Varla væri verið að taka þetta svona skýrt fram í athugasemdum með frumvarpinu nema að sérstök ástæða þætti til þess að umsækjendum væri gert það ljóst strax frá fyrsta degi þegar umsókn um atvinnuleysisbætur væri lögð inn, á hvaða tímapunkti ábyrgð hans og skyldur yrðu virkar og þeir fræddir sérstaklega um það.

Af þessum sökum sé því algjörlega hafnað að kærandi hafi látið hjá líða að veita nauðsynlegar upplýsingar um atvik er hafi haft bein áhrif á rétt hennar til greiðslu atvinnuleysistrygginga skv. 59. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Vinnumálastofnun verði að bera ábyrgð á því að hafa ekki veitt kæranda þær upplýsingar og fræðslu sem þeim hafi borið að veita þegar kærandi hafi leitað til stofnunarinnar. Niðurstöðu Vinnumálastofnunar um tveggja mánaða biðtíma sé því hafnað.

2. Niðurstaða

Mál þetta lýtur að túlkun á 1. mgr. 59. gr. laga um atvinnuleysistryggingar, sbr. 22. gr. laga nr. 134/2009, 3. gr. laga nr. 153/2010 og 14. gr. laga nr. 142/2012, en hún er svohljóðandi:

„Sá sem lætur hjá líða að veita nauðsynlegar upplýsingar skv. 14. gr. eða um annað það sem kann að hafa áhrif á rétt hans samkvæmt lögum þessum skal ekki eiga rétt á greiðslu atvinnuleysisbóta skv. VII. kafla fyrr en að tveimur mánuðum liðnum, sem ella hefðu verið greiddar bætur fyrir, frá þeim degi er viðurlagaákvörðun Vinnumálastofnunar er tilkynnt aðila, sbr. þó 4. mgr. Hið sama á við þegar hinn tryggði hefur … látið hjá líða að tilkynna Vinnumálastofnun um þær breytingar sem kunna að verða á högum hans á því tímabili sem hann fær greiddar atvinnuleysisbætur eða sætir biðtíma eða viðurlögum samkvæmt lögum þessum eða annað það sem kann að hafa áhrif á rétt hans samkvæmt lögum þessum, sbr. 3. mgr. 9. gr. og 2. mgr. 14. gr. Skal honum jafnframt verða gert að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur skv. 39. gr.“

Þetta ákvæði þarf meðal annars að túlka með hliðsjón af því að skv. c-lið 1. mgr. 13. gr. laga um atvinnuleysistryggingar, sbr. 4. gr. laga nr. 134/2009, er eitt af skilyrðum þess að geta haldið rétti sínum í atvinnuleysistryggingakerfinu að vera búsettur og staddur hér á landi.

Í máli þessu liggur fyrir að kærandi sótti um atvinnuleysisbætur þann 20. október 2014 og umsóknin var samþykkt á fundi Vinnumálastofnunar þann 7. nóvember 2014. Þá er óumdeilt að kærandi var stödd erlendis á tímabilinu frá 30. október til 5. nóvember 2014, en tilkynnti ekki Vinnumálastofnun fyrirfram um ferð sína. Samkvæmt 6. mgr. 9. gr. laga um atvinnuleysistryggingar telst sá tryggður á grundvelli laganna eftir að umsókn hans skv. 1. mgr. 9. gr. hefur verið samþykkt og á þeim tíma sem hann fær greiddar atvinnuleysisbætur. Þegar Vinnumálastofnun hefur samþykkt umsókn atvinnuleitanda er greitt aftur í tímann frá þeim degi er viðkomandi sækir um. Með vísan til þessa verður að miða við að atvinnuleitandi beri að uppfylla öll skilyrði laganna frá þeim degi er hann sækir um atvinnuleysisbætur.

Af hálfu kæranda kemur fram að hún hafi ekki vitað að hún mætti ekki fara til útlanda án þess að tilkynna það. Einnig byggir hún á því að ákvörðun Vinnumálastofnunar sé ekki í samræmi við alvarleika brots hennar. Byggt er á því henni til málsbóta að hún hafi farið til útlanda til þess að fá aðstoð við atvinnuleit á Íslandi. Atvinnuleitendur staðfesta með undirskrift sinni á umsókn um atvinnuleysisbætur að þeir hafi fengið í hendur bækling með upplýsingum um réttindi og skyldur umsækjenda um atvinnuleysisbætur. Í framangreindum bæklingi kemur skýrt fram að atvinnuleitendum beri að tilkynna Vinnumálastofnun fyrirfram um allar utanlandsferðir. Einnig eru veittar upplýsingar um réttindi og skyldur atvinnuleitanda á heimasíðu Vinnumálastofnunar. Að mati úrskurðarnefndar getur kærandi því ekki borið fyrir sig vankunnáttu á lögunum.

Í ljósi þeirrar upplýsingaskyldu atvinnuleitenda sem kveðið er á um í 3. mgr. 9. gr. laga um atvinnuleysistryggingar, sbr. 1. gr. laga nr. 134/2009, verður fallist á með Vinnumálastofnun að kærandi hafi brotið gegn trúnaðarskyldum sínum gagnvart Vinnumálastofnun í umrætt sinn er hún hélt af landi brott án þess að láta vita af því fyrirfram. Því bar Vinnumálastofnun að láta hana sæta viðurlögum skv. 1. mgr. 59. gr. laganna. Ákvæði 1. mgr. 59. gr. laga um atvinnuleysistryggingar er fortakslaust en í því felst að hvorki Vinnumálastofnun né úrskurðarnefnd atvinnuleysistrygginga og vinnumarkaðsaðgerða getur tekið ákvörðun um vægari viðurlög í máli kæranda en ákvæðið felur í sér. Tilgangur ferðar kæranda getur því ekki haft áhrif á beitingu viðurlaga.

Að auki ber kæranda að endurgreiða þær atvinnuleysisbætur sem hún þáði á meðan hún var stödd erlendis og uppfyllti ekki skilyrði um greiðslu atvinnuleysisbóta, sbr. 2. mgr. 39. gr. laga um atvinnuleysistryggingar.

Með vísan til framangreinds er hin kærða ákvörðun Vinnumálastofnunar staðfest. 

Úrskurðarorð

Hin kærða ákvörðun Vinnumálastofnunar frá 22. desember 2014 í máli A, um niðurfellingu bótaréttar kæranda í tvo mánuði og endurgreiðslu ofgreiddra bóta, er staðfest.

Brynhildur Georgsdóttir, formaður

Hulda Rós Rúriksdóttir

Helgi Áss Grétarsson