Mál nr. 368/2024-Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 368/2024

Miðvikudaginn 16. október 2024

A

gegn

Vinnumálastofnun

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Arnar Kristinsson lögfræðingur.

Með kæru, dags. 13. ágúst 2024, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 30. maí 2024, um að innheimta ofgreiddar atvinnuleysisbætur.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um atvinnuleysisbætur hjá Vinnumálastofnun 4. september 2023 og var umsóknin samþykkt 12. september 2023. Með ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 30. maí 2024, var kæranda tilkynnt að hann hefði fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir tímabilið 1. september 2023 til 21. janúar 2024 vegna vinnu. Fjárhæð endurkröfunnar næmi 1.309.670 kr. sem yrði innheimt samkvæmt 3. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar. Kærandi fór fram á rökstuðning fyrir þeirri ákvörðun og var hann veittur með bréfi Vinnumálastofnunar, dags. 8. júlí 2024.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 13. ágúst 2024. Með bréfi, dags. 14. ágúst 2024, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Vinnumálastofnunar ásamt gögnum málsins. Greinargerð Vinnumálastofnunar barst 13. september 2024 og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 17. september 2024. Viðbótargögn bárust frá kæranda 29. september 2024.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru til úrskurðarnefndar velferðarmála vísar kærandi til bréfs hans til Vinnumálastofnunar, dags. 28. maí 2024. Þar segir að öll innkoma kæranda á tímabilinu október 2023 til janúar 2024 hafi komið frá B fyrirtækinu. Kærandi hafi í september 2023 óskað eftir símtali við ráðgjafa Vinnumálastofnunar eftir að hafa sótt um atvinnuleysisbætur. Í því samtali hafi kærandi upplýst um starf sitt fyrir B sem hafi byrjað í ágúst 2023. Ráðgjafinn hafi ekki gert neinar athugasemdir við umsókn kæranda um atvinnuleysisbætur og honum hafi verið tjáð að hann gæti þegið laun að fjárhæð 77.223 kr. í hverjum mánuði án þess að þurfa að tilkynna það sérstaklega. Innkoma kæranda frá B hafi verið lægri en það í hverjum mánuði og því hefði það ekki átt að vera neitt vandamál. Kærandi hafi síðar fengið tölvupóst frá Skattinum með ósk um að fylla út eyðublað. Kærandi hafi gert það án þess að skilja til fulls eyðublaðið, að hann væri með því að hefja rekstur. Eftir að hafa fengið skilaboð frá Vinnumálastofnun í maí 2024 hafi kærandi afskráð reksturinn en hann hafi þó hætt að vinna fyrir B þann 20. janúar 2024.

Kærandi tekur fram að endurkrafa Vinnumálastofnunar sé mikil fjárhagsleg byrði. Kærandi átti sig á því að gjörðir hans séu mögulega í andstöðu við reglur og að hann þurfi að bera afleiðingarnar. Kærandi óski þó eftir því að afleiðingarnar verði í samræmi við brotið og þær atvinnuleysisbætur sem hann hafi þegið. Kærandi hafi ekki meðvitað brotið reglurnar heldur hafi verið um misskilning að ræða, leið hans til að vera faglegur.

III.  Sjónarmið Vinnumálastofnunar

Í greinargerð Vinnumálastofnunar kemur fram að kærandi hafi sótt um greiðslu atvinnuleysistrygginga með umsókn, dags. 4. september 2023. Með erindi, dags. 12. september 2023, hafi kæranda verið tilkynnt að umsókn hans hefði verið samþykkt og að útreiknaður bótaréttur væri 100%.

Við reglulega samkeyrslu við Skattinn í apríl 2024 hafi komið í ljós að kærandi hafi verið með reiknað endurgjald í nóvember 2023 án þess þó að tilkynning hefði borist frá kæranda um tilfallandi verktakavinnu á umræddu tímabili. Með bréfi, dags. 3. maí 2024, hafi kærandi verið inntur eftir skýringum á skráðum tekjum í nóvember 2023. Kæranda hafi verið veittur sjö daga frestur til skila á gögnum og/eða skýringum. Kærandi hafi sent tölvupóst 10. maí og yfirlit skilagreina frá ágúst 2023 til nóvember 2023 sem hafi átt að skýra stöðu hans. Kærandi hafi tekið fram að hann hafi byrjað að nota „B“ forritið þann 30. ágúst 2023 og notað það til 20. janúar 2024. Innkoma vegna þeirrar vinnu hafi verið smávægileg og viðhaldskostnaður á bifreið kæranda hafi svo leitt til þess að hann hafi selt bifreiðina. Þá kveðist kærandi ekki hafa verið meðvitaður um að honum hafi borið að tilkynna þessa vinnu, né hafi honum þótt upphæðir þær sem hann hafi unnið sér inn hafa átt að skipta neinu máli þar sem þær væru svo lágar.

Með bréfi, dags. 13. maí 2024, hafi kæranda verið tilkynnt að innheimt yrði allt tímabilið 11. nóvember til 30. apríl 2024 þar sem launagreiðendaskrá hafi verið opin á kæranda allt það tímabil samkvæmt gögnum frá Skattinum. Samtals hafi ofgreiðslan numið 2.328.006 kr., án álags. Með erindi, einnig dagsett 13. maí 2024, hafi þess verið óskað að kærandi skilaði yfirlýsingu um verktakavinnu á eigin kennitölu, afrit af reikningum og staðfestu afriti af eyðublaði RSK 5.04 frá Skattinum.

Með beiðni, dags. 8. maí 2024, hafi kærandi óskað eftir lokun á launagreiðendaskrá og Skatturinn hafi afgreitt þá beiðni 21. maí 2024. Þann 22. maí 2024 hafi kæranda verið sent ákvörðunarbréf stofnunarinnar, þá miðað við fyrirliggjandi gögn og gert að endurgreiða stofnuninni 1.013.488. kr. vegna tímabilsins 11. október 2023 til 21. janúar 2024. Staðfesting frá Skattinum hafi borist þann 28. maí 2024. Samkvæmt þeim upplýsingum hafi launagreiðndaskrá kæranda verið opin allt frá 1. september 2023. Kæranda hafi því verið tilkynnt þann 30. maí 2024 um niðurstöðu endurskoðunar á máli hans. Fjárhæð ofgreiðslu næmi 1.309.670 kr. vegna tímabilsins 1. september 2023 til 21. janúar 2024, sem kærandi hafi verið með opinn rekstur samhliða því að hann hafi þegið greiðslur atvinnuleysisbóta, á lengra tímabili en upphafleg ákvörðun stofnunarinnar frá 22. maí 2024 hafi tekið til.

Lög nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar gildi um atvinnuleysistryggingar launamanna eða sjálfstætt starfandi einstaklinga á innlendum vinnumarkaði þegar þeir verði atvinnulausir, sbr. 1. gr. laganna. Mál þetta lúti að ákvörðun Vinnumálastofnunar um innheimtu ofgreiddra atvinnuleysisbóta á tímabilinu 1. september 2023 til 21. janúar 2024 þar sem kærandi hafi verið með opna launagreiðendaskrá hjá Skattinum samhliða greiðslum atvinnuleysisbóta.

Atvinnuleitendur sem hefji rekstur á eigin kennitölu teljist vera sjálfstætt starfandi einstaklingar í skilningi 3. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar. Greinin sé svohljóðandi:

„Hver sá sem starfar við eigin atvinnurekstur eða sjálfstæða starfsemi í því umfangi að honum sjálfum er gert að standa mánaðarlega, eða með öðrum reglulegum hætti samkvæmt reglum ríkisskattstjóra um reiknað endurgjald, skil á staðgreiðslu af reiknuðu endurgjaldi og tryggingagjaldi vegna starfs síns.“

Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum hafi kærandi opnað launagreiðendaskrá á eigin kennitölu í nóvember 2023. Tilkynning um opnun hafi verið skráð af Skattinum frá 1. september 2023 til 21. janúar 2024.

Samkvæmt f. og g. lið 1. mgr. 18. gr. laga um atvinnuleysistryggingar skuli sjálfstætt starfandi einstaklingur hafa stöðvað rekstur, sbr. 20. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Í 20. gr. laganna sé nánar tilgreint hvenær sjálfstætt starfandi einstaklingur hafi stöðvar rekstur. Í 1. mgr. 20. gr. laganna segi:

„Sjálfstætt starfandi einstaklingur, sbr. b-lið 3. gr., telst hafa stöðvað rekstur hafi hann tilkynnt til launagreiðendaskrár ríkisskattstjóra að hann hafi stöðvað rekstur og að öll starfsemi hafi verið stöðvuð. Þegar metið er hvort starfsemi hafi verið stöðvuð skal líta til hreyfinga í virðisaukaskattsskrá ríkisskattstjóra. Heimilt er að taka tillit til hreyfinga í virðisaukaskattsskrá vegna eignasölu enda hafi sjálfstætt starfandi einstaklingur lagt fram yfirlýsingu þess efnis að hann hyggist hætta rekstri.“

Þá sé 21. gr. laganna svohljóðandi:

„Sjálfstætt starfandi einstaklingur, sbr. b-lið 3. gr., skal leggja fram staðfestingu á því að hann hafi stöðvað rekstur skv. 20. gr. Staðfestingin skal fela í sér:

a. yfirlýsingu um að öll starfsemi hafi verið stöðvuð og ástæður þess, og

b. afrit af tilkynningu til launagreiðendaskrár ríkisskattstjóra um að rekstur hafi verið stöðvaður, vottorð frá skattyfirvöldum um að skráningarnúmer hans hafi verið tekið af skrá eða önnur viðeigandi gögn frá opinberum aðilum er staðfesta kunna stöðvun rekstrar.“

Af fyrirliggjandi gögnum í máli þessu sé ljóst að kærandi hafi opnað launagreiðendaskrá Skattsins eftir að hann hafi sótt um og fengið samþykkt umsókn sína um atvinnuleysisbætur. Í umsókn atvinnuleitenda um atvinnuleysisbætur séu umsækjendur spurðir um hvort þeir hafi verið með atvinnurekstur á síðustu 36 mánuðum. Þá sé umsækjendum í kjölfar umsóknar tilkynnt um helstu réttindi og skyldur. Ásamt því sé umsækjendum bent á að ítarlegri upplýsingar megi finna á heimasíðu stofnunarinnar. Ein af þeim skyldum sem sé ítrekuð við umsækjendur sé skylda þeirra að tilkynna um alla þá vinnu sem atvinnuleitandi kunni að taka að sér degi áður en vinna hefjist. Kæranda hafi því átt að vera ljóst að honum hefði borið að tilkynna stofnunninni um þá vinnu sem hann hafi takið að sér á eigin kennitölu. Þar sem kærandi hafi ekki tilkynnt um þá vinnu hafi stofnunin ekki verið meðvituð um vinnuna. Kærandi hafi því fengið greiðslur atvinnuleysisbóta sem hann hafi ekki átt rétt til á tímabilinu 1. september 2023 til 21. janúar 2024.

Ofgreiddar atvinnuleysisbætur beri að innheimta samkvæmt 2. mgr. 39. gr. laga um atvinnuleysistryggingar en þar segi orðrétt:

„Hafi hinn tryggði fengið hærri atvinnuleysisbætur skv. 32. eða 33. gr. en hann átti rétt á samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða öðrum ástæðum ber honum að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd var að viðbættu 15% álagi. Hið sama gildir um atvinnuleysisbætur sem hinn tryggði hefur fengið greiddar fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Fella skal niður álagið samkvæmt þessari málsgrein færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er leiddu til ákvörðunar Vinnumálastofnunar.“

Kærandi hafi verið með opinn rekstur á eigin kennitölu á tímabilinu 1. september 2023 til 21. janúar 2024. Eitt af skilyrðum þess að eiga rétt á greiðslum atvinnuleysisbóta sé að atvinnuleitandi hafi stöðvað rekstur sinn sé hann sjálfstætt starfandi einstaklingur, sbr. f. lið 18. gr. laganna. Í 20. og 21. gr. laga um atvinnuleysistryggingar sé nánar fjallað um það hvað felist í því að stöðva rekstur. Þar segi meðal annars að staðfesting á stöðvun reksturs feli í sér tilkynningu til launagreiðendaskrár Rríkisskattstjóra um að hann hafi stöðvað rekstur og að öll starfsemi hafi verið stöðvuð. Samkvæmt framangreindu geti atvinnuleitandi sem sé með opna launagreiðendaskrá hjá Skattinum ekki átt rétt á greiðslum atvinnuleysistrygginga á sama tíma.

Samkvæmt skýru orðalagi 2. mgr. 39. gr. laga um atvinnuleysistryggingar beri að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir það tímabil sem atvinnuleitandi uppfylli ekki skilyrði laganna. Í athugasemdum með 39. gr. í greinargerð með frumvarpi því er hafi orðið að lögum um atvinnuleysistryggingar sé sérstaklega áréttað að leiðrétting eigi við í öllum tilvikum sem kunni að valda því að atvinnuleitandi hafi fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur. Ákvæði 2. mgr. 39. gr. sé því fortakslaust að því er varði skyldu til þess að endurgreiða ofgreiddar bætur. Kæranda beri því að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur vegna tímabilsins 1. september 2023 til 21. janúar 2024.

Í lokamálslið 2. mgr. 39. gr. segir að fella skuli niður álagið ef hinn tryggði færi rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er hafi leitt til skuldamyndunar. Að framangreindu sé ljóst að allan vafa um aðstæður kæranda og hvort að hann hafi mögulega upplýst um þetta starf sitt í samtali við starfsmann stofnunarinnar verði að túlka honum í hag. Skuld kæranda hafi því verið innheimt án 15% álags. Heildarskuld kæranda nemi 1.309.670 kr. Sú krafa hafi þegar verið greidd að hluta með skuldajöfnun samkvæmt 3. mgr. 39 gr. og standi í 1.088.378 kr. þann 1. september 2024.

Með vísan til alls framangreinds sé það niðurstaða Vinnumálastofnunar að kærandi hafi ekki uppfyllt skilyrði greiðslu atvinnuleysistrygginga á tímabilinu 1. september 2023 til 21. janúar 2024, sbr. 18., 20. og 21. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar. Kæranda beri því að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur, án álags, samtals 1.309.670 kr., sbr. 2. mgr. 39. gr. laganna.

IV.  Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 30. maí 2024, um að innheimta hjá kæranda ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir tímabilið 1. september 2023 til 21. janúar 2024 með vísan til þess að hann hafi ekki uppfyllt skilyrði til greiðslna þann tíma sem hann hafi verið í vinnu.

Í 1. mgr. 13. gr. laga nr. 54/2006 er fjallað um almenn skilyrði fyrir atvinnuleysistryggingum launamanna. Eitt af þeim skilyrðum er að vera í virkri atvinnuleit, sbr. 14. gr. Sama skilyrði á við um sjálfstætt starfandi einstaklinga, sbr. 1. mgr. 18. gr. laganna. Í 1. mgr. 14. gr. segir að sá teljist vera í virkri atvinnuleit sem uppfylli eftirtalin skilyrði:

1. er fær til flestra almennra starfa,
2. hefur heilsu til að taka starfi eða taka þátt í virkum vinnumarkaðsaðgerðum, sbr. þó 5. mgr.,
3. hefur frumkvæði að starfsleit og er reiðubúinn að taka hvert það starf sem greitt er fyrir samkvæmt lögum og kjarasamningum, sbr. 1. gr. laga nr. 55/1980, um starfskjör launafólks og skyldutryggingu lífeyrisréttinda, og uppfyllir skilyrði annarra laga,
4. hefur vilja og getu til að taka starfi án sérstaks fyrirvara,
5. er reiðubúinn að taka starfi hvar sem er á Íslandi,
6. er reiðubúinn að taka starfi óháð því hvort um fullt starf eða hlutastarf er að ræða eða vaktavinnu,
7. á ekki rétt á launum eða öðrum greiðslum í tengslum við störf á vinnumarkaði þann tíma sem hann telst vera í virkri atvinnuleit nema ákvæði 17. eða 22. gr. eigi við,
8. hefur vilja og getu til að taka þátt í vinnumarkaðsaðgerðum sem standa honum til boða, og
9. er reiðubúinn að gefa Vinnumálastofnun nauðsynlegar upplýsingar til að auka líkur hans á að fá starf við hæfi og gefa honum kost á þátttöku í vinnumarkaðsaðgerðum.

Eitt af skilyrðum fyrir atvinnuleysistryggingum sjálfstætt starfandi einstaklinga er að hafa stöðvað rekstur og leggja fram staðfestingu um slíka stöðvun, sbr. f. og g. liði 1. mgr. 18. gr. laga nr. 54/2006. Í 20. gr. laganna kemur fram að sjálfstætt starfandi einstaklingur telst hafa stöðvað rekstur hafi hann tilkynnt til launagreiðendaskrár Ríkisskattstjóra að hann hafi stöðvað rekstur og að öll starfsemi hafi verið stöðvuð. Enn fremur telst sjálfstætt starfandi einstaklingur hafa stöðvað rekstur hafi hann tilkynnt skráningarnúmer sitt af skrá, sýnt fram á að atvinnutæki hafi verið seld eða afskráð, reksturinn framseldur öðrum eða hann hafi verið tekinn til gjaldþrotaskipta. Samkvæmt 21. gr. laganna skal sjálfstætt starfandi einstaklingur leggja fram staðfestingu á því að hann hafi stöðvað rekstur og skal staðfestingin fela í sér yfirlýsingu um að öll starfsemi hafi verið stöðvuð og ástæður þess og afrit af tilkynningu til launagreiðendaskrár Ríkisskattstjóra um að rekstur hafi verið stöðvaður, vottorð frá skattyfirvöldum um að skráningarnúmer hans hafi verið tekið af skrá eða önnur viðeigandi gögn frá opinberum aðilum er staðfesta kunna stöðvun rekstrar.

Í máli þessu liggur fyrir að kærandi var með opna launagreiðendaskrá samhliða greiðslum atvinnuleysisbóta frá 1. september 2023 til 21. janúar 2024. Kærandi uppfyllti því ekki skilyrði þess að vera tryggður samkvæmt lögum nr. 54/2026 á því tímabili.

Í 39. gr. laga nr. 54/2006 er kveðið á um leiðréttingu á atvinnuleysisbótum. Þar segir í 2. mgr. að hafi hinn tryggði fengið hærri atvinnuleysisbætur samkvæmt 32. eða 33. gr. laganna en hann hafi átt rétt á samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða af öðrum ástæðum beri honum að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd hafi verið, að viðbættu 15% álagi. Hið sama gildi um atvinnuleysisbætur sem hinn tryggði hafi fengið greiddar fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Í sömu málsgrein segir einnig að fella skuli niður álagið samkvæmt málsgreininni færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er leitt hafi til ákvörðunar Vinnumálastofnunar. Í athugasemdum með frumvarpi því er varð að lögum nr. 54/2006 segir meðal annars svo í skýringum við ákvæðið:

„Efni ákvæðisins felur í sér möguleika á leiðréttingu á fjárhæð tekjutengdra atvinnuleysisbóta eftir að þær hafa verið keyrðar saman við álagningu skattyfirvalda að því er varðar það viðmiðunartímabil sem lagt er til að verði haft til hliðsjónar við útreikningana. Er því gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun hafi heimildir til að leiðrétta fjárhæð atvinnuleysisbótanna til samræmis við álagningu skattyfirvalda. Er gert ráð fyrir að leiðréttingin geti átt sér stað nokkru eftir að bæturnar hafa verið greiddar eða þegar endanleg álagning skattyfirvalda liggur fyrir. Á sama hátt er jafnframt gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun geti leiðrétt fjárhæð grunnatvinnuleysisbóta. Slíkt getur átt við þegar upplýsingar þær er liggja grunnatvinnuleysisbótum til grundvallar hafa verið rangar eða hinn tryggði ekki tilkynnt til Vinnumálastofnunar um að hann sé ekki lengur í atvinnuleit.

Þannig er gert ráð fyrir að hinn tryggði endurgreiði Atvinnuleysistryggingasjóði þær fjárhæðir sem ofgreiddar eru í þeim tilvikum er hann fékk hærri greiðslur úr sjóðnum en honum bar. Á þetta við um öll tilvik sem kunna að valda því að hinn tryggði hafi fengið ofgreitt úr Atvinnuleysistryggingasjóði.“

Að framangreindu virtu átti kærandi ekki rétt á greiðslum frá Vinnumálastofnun á því tímabili sem endurgreiðslukrafan lýtur að en ákvæði 2. mgr. 39. gr. laganna er fortakslaust að því er varðar skyldu til þess að endurgreiða ofgreiddar bætur. Í máli þessu hefur ekkert álag verið lagt á skuld kæranda og er því ekki ágreiningur um það atriði. Með vísan til framangreinds er hin kærða ákvörðun staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 30. maí 2024, í máli A, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir