Mál nr. 228/2022-Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 228/2022

Miðvikudaginn 7. september 2022

A

gegn

Vinnumálastofnun

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Arnar Kristinsson lögfræðingur.

Með kæru, dags. 29. apríl 2022, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 29. apríl 2022, um að stöðva greiðslur atvinnuleysisbóta til hennar og að innheimta ofgreiddar bætur.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um atvinnuleysisbætur hjá Vinnumálastofnun 20. mars 2020 og var umsóknin samþykkt 11. apríl 2020. Kærandi fékk þann 18. ágúst 2021 samþykkt vinnumarkaðsúrræðið „Nám er tækifæri“ fyrir haustönn 2021 vegna náms við Háskóla Íslands. Við samkeyrslu Vinnumálastofnunar við nemendaskrá kom í ljós að kærandi var skráð í 36 ECTS-eininga nám við Háskóla Íslands á vorönn 2022. Með bréfi Vinnumálastofnunar, dags. 13. apríl 2022, var óskað eftir að kærandi legði fram skólavottorð og skýringar á því hvers vegna hún hefði ekki upplýst stofnunina um nám sitt. Skýringar bárust frá kæranda samdægurs. Með ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 29. apríl 2022, var kæranda tilkynnt að greiðslur atvinnuleysisbóta hefðu verið stöðvaðar með vísan til 52. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar og að henni bæri að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir tímabilið 1. janúar til 31. mars 2022 að fjárhæð 941.032 kr., að meðtöldu álagi. Kærandi óskaði eftir rökstuðningi fyrir ákvörðun Vinnumálastofnunar og var sá rökstuðningur veittur með bréfi Vinnumálastofnunar, dags. 14. júní 2022.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 29. apríl 2022. Með bréfi, dags. 3. maí 2022, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Vinnumálastofnunar ásamt gögnum málsins. Þann 20. júní 2022 bárust gögn frá kæranda. Greinargerð Vinnumálastofnunar barst með bréfi, dags. 21. júní 2022, og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 23. júní 2022. Athugasemdir bárust frá kæranda 29. júní 2022 og voru þær sendar Vinnumálastofnun með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 30. júní 2022. Frekari athugasemdir bárust ekki. Með erindi úrskurðarnefndar, dags. 19. ágúst 2022, var óskað eftir frekari gögnum frá Vinnumálastofnun vegna málsins. Umbeðin gögn bárust úrskurðarnefndinni 26. ágúst 2022.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi greinir frá því að hún sé alltaf í atvinnuleit. Hún sé ekki lánshæf til framfærslu hjá Menntasjóði námsmanna samkvæmt 52. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Í 52. gr. segi að þrátt fyrir 1. – 3. mgr. sé hinum tryggða heimilt að stunda nám sem sé skipulagt samhliða vinnu af viðkomandi menntastofnun og ekki lánshæft til framfærslu hjá Menntasjóði námsmanna, án þess að slíkt komi til skerðingar á rétti hennar til atvinnuleysistrygginga, enda hindri námið hvorki virka atvinnuleit viðkomandi né möguleika hennar til þátttöku á vinnumarkaði. Hinn tryggði skuli leggja fram staðfestingu frá viðkomandi menntastofnun um skipulag námsins. Kærandi eigi rétt á atvinnuleysisbótum verði hún atvinnulaus og sé í atvinnuleit.

Í athugasemdum kæranda kemur fram að hún óski eftir því að fá réttindi sín til baka, að Vinnumálastofnun dragi ákvörðun sína til baka og haldi áfram að greiða henni fyrir apríl og maí 2022. Jafnframt óski hún eftir því að atvinnuleysisbótatímabil hennar verði leiðrétt. Þá vísar kærandi í athugasemdum sínum til yfirstrikaðra setninga í tilteknum gögnum málsins og þeirra tilvísana sem þar komi fram.

III.  Sjónarmið Vinnumálastofnunar

Í greinargerð Vinnumálastofnunar kemur fram að kærandi hafi síðast sótt um greiðslu atvinnuleysistrygginga hjá Vinnumálastofnun með umsókn, dags. 20. mars 2020. Með erindi, dags. 11. apríl 2020, hafi kæranda verið tilkynnt að umsókn hennar hefði verið samþykkt, að útreiknaður bótaréttur væri 100% og að greiðslur skyldu hefjast þann 25. apríl 2020 að loknu óteknu orlofi.

Þann 19. júlí 2021 hafi kæranda verið sendar upplýsingar um að mögulega gæti hún átt rétt á því að stunda nám í eina önn samhliða greiðslum atvinnuleysistrygginga. Jafnframt hafi verið veittar upplýsingar um að skilyrði fyrir slíku úrræði væri að finna á vef stofnunarinnar. Með erindinu hafi fylgt tengill á heimasíðu stofnunarinnar sem vísi á viðeigandi upplýsingar.

Þann 18. ágúst 2021 hafi umsókn kæranda um vinnumarkaðsúrræðið „Nám er tækifæri“ fyrir haustmisseri 2021 verið samþykkt. Auk þess hafi kærandi verið upplýst um að atvinnuleitendur sem væru þátttakendur í vinnumarkaðsúrræðum þyrftu samhliða því að uppfylla skyldur sínar, svo sem að vera virk í atvinnuleit.

Með erindi, dags.13. apríl 2022, hafi Vinnumálastofnun óskað eftir upplýsingum frá kæranda vegna náms á vormisseri 2022 samhliða því að þiggja greiðslu atvinnuleysisbóta án þess að fyrir lægi námssamningur við stofnunina. Við samkeyrslu við menntastofnanir hafi komið í ljós að kærandi hefði verið skráð í 36 ECTS-eininga nám hjá Háskóla Íslands. Í erindi til kæranda hafi verið vakin athygli á að samkvæmt 1. mgr. 52. gr. laga um atvinnuleysistryggingar væru námsmenn ekki tryggðir á grundvelli laganna á sama tímabili og þeir stundi nám, enda sé námið ekki hluti vinnumarkaðsúrræða samkvæmt ákvörðun Vinnumálastofnunar. Óskað hafi verið eftir því að kærandi færði fram skólavottorð þar sem umfang náms væri tilgreint ásamt skýringum á því hvers vegna hún hafi ekki upplýst stofnunina um að hafa stundað nám á tímabilinu. Skýringar hafi borist frá kæranda samdægurs. Kærandi hafi greint frá því að hún væri í virkri atvinnuleit meðfram námi en nám hennar væri ekki lánshæft til framfærslu hjá Menntasjóði námsmanna og teldi hún sig því falla undir undanþágureglu 52. gr. laganna. Með skýringum kæranda hafi borist ódagsett staðfesting frá Menntasjóði námsmanna þess efnis að nám kæranda væri ekki lánshæft þar sem nafn hennar væri á vanskilaskrá Creditinfo. Kærandi hafi ekki skilað umbeðnu skólavottorði um stöðu náms.

Þann 29. apríl 2022 hafi Vinnumálastofnun fjallað um nám kæranda á tímabilinu 1. janúar til 31. mars 2022 samhliða því að fá greiddar atvinnuleysisbætur. Kærandi hafi verið upplýst um að þar sem ekki lægi fyrir námssamningur við stofnunina hafi greiðslum atvinnuleysistrygginga til hennar verið hætt með vísan til 52. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Kæranda hafi því verið gert að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur. Kærandi hafi brugðist við erindi stofnunarinnar þann sama dag þar sem hún hafi spurt um hvað skólavottorð væri. Kærandi teldi sig hafa sent það árinu á undan og að hún ætti rétt á atvinnuleysisbótum á þeim tíma sem hún væri atvinnulaus og í atvinnuleit. Með erindi sínu hafi hún óskað eftir því að kæra ákvörðunina. Með erindi kæranda hafi fylgt afrit af samþykki Háskóla Íslands, dags. 6. maí 2021, um skólavist fyrir námsárið 2021 til 2022.

Þann 3. maí 2022 hafi kærandi komið á þjónustuskrifstofu stofnunarinnar til að fá nánari skýringar á því hvers vegna hún fengi ekki greitt. Kærandi hafi fengið ítarlegar upplýsingar um að þar sem hún hafi verið skráð í 36 ECTS-eininga nám á tímabilinu 1. janúar til 31. mars 2022 og ekki tilkynnt um nám sitt ætti hún ekki rétt á greiðslum atvinnuleysistrygginga samtímis. Kærandi hafi verið ósátt við niðurstöðuna og sagst vera vinnufær að fullu. Kæranda hafi verið leiðbeint um rétt sinn til rökstuðnings eða til að kæra niðurstöðuna.

Þann 3. maí 2022 hafi frekari skýringar borist frá kæranda. Kærandi hafi vísað aftur til þess að hún teldi sig hafa heimild til að stunda nám samhliða greiðslum atvinnuleysisbóta ef að nám væri ekki lánshæft til framfærslu hjá Menntasjóði námsmanna. Nú væri námskeiðinu lokið, hún væri atvinnulaus og í virkri atvinnuleit allan tímann og því skildi hún ekki hvers vegna hún gæti ekki fengið greiddar atvinnuleysisbætur. Með erindi kæranda hafi verið staðfesting frá Háskóla Íslands um samþykki fyrir skólavist fyrir námsárið 2022 auk ódagsetts svars frá Menntasjóði námsmanna um að viðkomandi væri ekki námslánshæf þar sem hún væri á vanskilaskrá Creditinfo. Þann 4. maí 2022 hafi erindi kæranda frá 29. apríl verið svarað þar sem veittar hafi verið ítarlegar upplýsingar um kæruleiðir vegna ákvarðana stofnunarinnar.

Lög nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar gildi um atvinnuleysistryggingar launamanna eða sjálfstætt starfandi á innlendum vinnumarkaði þegar þeir verði atvinnulausir, sbr. 1. gr. laganna. Mál þetta lúti að ákvörðun Vinnumálastofnunar um að endurkrefja kæranda um greiðslu atvinnuleysistrygginga fyrir tímabilið 1. janúar til 31. mars 2022 þar sem hún hafi stundað nám samhliða því að fá greiddar atvinnuleysisbætur án þess að fyrir lægi námssamningur við stofnunina.

Í 9. gr. laga um atvinnuleysistryggingar sé fjallað um umsókn um atvinnuleysisbætur. Samkvæmt 3. mgr. 9. gr. laga um atvinnuleysistryggingar beri atvinnuleitanda sem tryggður sé samkvæmt lögunum að upplýsa stofnunina um það sem kunni að hafa áhrif á rétt hans samkvæmt lögunum, svo sem upplýsingar um námsþátttöku. Ákvæðið sé svohljóðandi:

„Sá sem telst tryggður á grundvelli laga þessara skal upplýsa Vinnumálastofnun um allar breytingar sem kunna að verða á högum hans á þeim tíma er hann fær greiddar atvinnuleysisbætur eða sætir biðtíma eða viðurlögum samkvæmt lögum þessum eða annað það sem kann að hafa áhrif á rétt hans samkvæmt lögum þessum, svo sem um námsþátttöku, tekjur sem hann fær fyrir tilfallandi vinnu og hversu lengi vinnan stendur yfir.“

Í c. lið 3. gr. laga um atvinnuleysistryggingar sé að finna eftirfarandi skilgreiningu á námi:

,,Samfellt nám, verklegt eða bóklegt, í viðurkenndri menntastofnun innan hins almenna menntakerfis á Íslandi sem stendur yfir í a.m.k. sex mánuði. Enn fremur er átt við nám á háskólastigi og það nám annað sem gerir sambærilegar kröfur til undirbúningsmenntunar og nám á háskólastigi. Einstök námskeið teljast ekki til náms.“

Í 52. gr. laga um atvinnuleysistryggingar sé kveðið á um þá meginreglu að námsmenn eigi ekki rétt á atvinnuleysisbótum samhliða námi. Í 1. mgr. 52. gr. segi orðrétt:

,,Hver sá sem stundar nám, sbr. c. lið 3. gr., telst ekki tryggður samkvæmt lögum þessum á sama tímabili enda er námið ekki hluti vinnumarkaðsaðgerða samkvæmt ákvörðun Vinnumálastofnunar, sbr. þó 2., 3. og 4. mgr.“

Mælt sé fyrir um undanþágur frá meginreglunni í 2. til 5. mgr. 52. gr. Þar segi:

„Þrátt fyrir 1. mgr. er hinum tryggða heimilt að stunda nám á framhaldsskólastigi sem nemur að hámarki 12 einingum eða á háskólastigi sem nemur að hámarki 12 ECTS-einingum á námsönn enda sé um svo lágt námshlutfall að ræða að námið telst ekki lánshæft hjá Menntasjóði námsmanna. Hinn tryggði skal leggja fram staðfestingu frá viðkomandi menntastofnun um námshlutfallið.

Þrátt fyrir 1. og 2. mgr. er Vinnumálastofnun heimilt að meta þegar sérstaklega stendur á hvort sá er stundar nám á framhaldsskólastigi sem nemur allt að 20 einingum eða á háskólastigi sem nemur allt að 20 ECTS-einingum á námsönn uppfylli skilyrði laganna enda sé um svo lágt námshlutfall að ræða að námið telst ekki lánshæft hjá Menntasjóði námsmanna. Skilyrði er að námið kunni að nýtast hinum tryggða beint við atvinnuleit að mati ráðgjafa Vinnumálastofnunar og skal hinn tryggði leggja fram staðfestingu frá viðkomandi menntastofnun um námshlutfallið. Hinn tryggði á þá rétt til skertra atvinnuleysisbóta fyrir sama tímabil og skal Vinnumálastofnun meta skerðinguna á tryggingahlutfalli sem hann á rétt til skv. 15. eða 19. gr. í samræmi við umfang námsins.

Þrátt fyrir 1.–3. mgr. er hinum tryggða heimilt að stunda nám sem er skipulagt samhliða vinnu af viðkomandi menntastofnun og er ekki lánshæft til framfærslu hjá Menntasjóði námsmanna án þess að komi til skerðingar á rétti hans til atvinnuleysistrygginga, enda hindri námið hvorki virka atvinnuleit viðkomandi né möguleika hans til þátttöku á vinnumarkaði. Hinn tryggði skal leggja fram staðfestingu frá viðkomandi menntastofnun um skipulag námsins.

Þrátt fyrir 1.–4. mgr. skal hinum tryggða ávallt heimilt að ljúka þeirri önn sem er yfirstandandi við starfslok hans eða þegar hann missir starf sitt að hluta, sbr. 17. gr. án þess að komi til skerðingar á rétti hans til atvinnuleysistrygginga.“

Fyrir liggi að kærandi hafi stundað 36 ECTS-eininga nám við Háskóla Íslands á sama tíma og hún hafi þegið greiðslur atvinnuleysistrygginga. Undanþága frá framangreindri meginreglu sem mælt sé fyrir um í 2. og 3. mgr. 52. gr. laganna eigi ekki við í máli kæranda, enda hafi hún stundað nám umfram 12 ECTS og 20 ECTS-eininga hámarkið sem þar sé tilgreint. Þá sé nám hennar ekki skipulagt samhliða vinnu, sbr. 4. mgr. 52. gr. laganna, og eigi sú undanþága því ekki við. Heimild 5. mgr. ákvæðisins um að atvinnuleitanda sé heimilt að ljúka þeirri önn sem sé yfirstandandi við starfslok hans eigi heldur ekki við, enda hafi kærandi síðast verið í starfi í mars 2020 og hafi sótt um greiðslur atvinnuleysisbóta í sama mánuði.

Í bráðabirgðaákvæði XVII með lögum um atvinnuleysistryggingar sé kveðið á um að þrátt fyrir 52. gr. sé Vinnumálastofnun heimilt að gera sérstakan námssamning við atvinnuleitanda. 1. mgr. bráðabirgðaákvæðis XVII hljómi svo:

„Þrátt fyrir 52. gr. er Vinnumálastofnun heimilt að gera sérstakan námssamning við atvinnuleitanda sem telst tryggður innan atvinnuleysistryggingakerfisins. Vinnumálastofnun og viðkomandi atvinnuleitandi skulu undirrita samninginn. Með undirritun sinni skuldbindur viðkomandi atvinnuleitandi sig til að stunda nám sem hann hefur valið sér í samráði við ráðgjafa Vinnumálastofnunar og fellur undir átakið Nám er tækifæri, eftir að færni hans og staða hefur verið metin.“

Í 2. mgr. sé mælt fyrir um skilyrði fyrir samningi samkvæmt 1. mgr. Þau séu meðal annars:

„a. að viðkomandi atvinnuleitandi hafi verið í virkri atvinnuleit og skráður án atvinnu hjá Vinnumálastofnun í a.m.k. sex mánuði áður en hann óskar eftir samningi skv. 1. mgr.,

b. að námið sé viðurkennt sem vinnumarkaðsúrræði, sbr. d-lið 1. mgr. 12. gr. laga um vinnumarkaðsaðgerðir, nr. 55/2006, sbr. einnig reglugerð um nám og námskeið sem eru viðurkennd sem vinnumarkaðsúrræði, og falli undir átakið Nám er tækifæri,

c. að námið kunni að nýtast viðkomandi atvinnuleitanda við atvinnuleit að námi loknu að mati ráðgjafa Vinnumálastofnunar,

d. að viðkomandi hafi ekki nýtt sér rétt sinn til námsláns hjá Menntasjóði námsmanna.“

Þá liggi fyrir að gildistími samnings samkvæmt 1. mgr. geti að hámarki verið ein námsönn fyrir hvern atvinnuleitanda, sbr. 4. mgr. bráðabirgðaákvæðis XVII.

Undanþága samkvæmt bráðabirgðaákvæði XVII sé líkt og að framan greini bundin við að atvinnuleitandi hafi gert námssamning við Vinnumálastofnun og geti gildistími slíkra samninga að hámarki verið ein námsönn fyrir hvern atvinnuleitanda. Fyrir liggi að kærandi hafi þegar nýtt sér rétt til gerðar námssamnings á grundvelli ákvæðisins fyrir haustmisseri 2021. Auk þess liggi ekki fyrir námssamningur fyrir vormisseri 2022. Skilyrði ákvæðisins séu því ekki uppfyllt.

Í ljósi alls framangreinds sé það afstaða Vinnumálastofnunar að meginregla 1. mgr. 52. gr. eigi við í máli kæranda. Kærandi hafi því ekki uppfyllt skilyrði þess að fá greiddar atvinnuleysisbætur á tímabilinu 1. janúar til 31. mars 2022.

Í 39. gr. laga um atvinnuleysistryggingar sé fjallað um endurgreiðslu á ofgreiddum atvinnuleysisbótum. Í 2. mgr. 39. gr. segi orðrétt:

„Hafi hinn tryggði fengið hærri atvinnuleysisbætur skv. 32. eða 33. gr. en hann átti rétt á samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða öðrum ástæðum ber honum að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd var að viðbættu 15% álagi. Hið sama gildir um atvinnuleysisbætur sem hinn tryggði hefur fengið greiddar fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Fella skal niður álagið samkvæmt þessari málsgrein færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er leiddu til ákvörðunar Vinnumálastofnunar.“

Samkvæmt skýru orðalagi 2. mgr. 39. gr. beri að endugreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir það tímabil sem atvinnuleitandi uppfylli ekki skilyrði laganna. Í athugasemdum með 39. gr. frumvarps þess er hafi orðið að lögum um atvinnuleysistryggingar sé sérstaklega áréttað að leiðrétting eigi við í öllum tilvikum sem kunni að valda því að atvinnuleitandi hafi fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur. Ástæða ofgreiðslunnar hafi með öðrum orðum ekki áhrif á skyldu viðkomandi til að endurgreiða þá fjárhæð. Ákvæði 2. mgr. 39. gr. sé því fortakslaust að því er varði skyldu til þess að endurgreiða ofgreiddar bætur.

Kæranda beri því að endurgreiða þær atvinnuleysisbætur sem hún hafi fengið greiddar fyrir tímabilið 1. janúar til 31. mars 2022, samtals 941.032 kr., enda liggi fyrir að hún hafi ekki uppfyllt skilyrði laganna á umræddu tímabili, sbr. 1. mgr. 52. gr. laga um atvinnuleysistryggingar.

Skuld kæranda vegna ofgreiðslu atvinnuleysisbóta fyrir tímabilið [1. janúar til 31. mars 2022] nemi 818.290 kr. Heildarskuld kæranda nemi 941.032 kr., þar af álag að fjárhæð 122.742 kr. Eins og kveðið sé á um í lokamálslið 2. mgr. 39. gr. skuli fella álagið niður færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka sem hafi leitt til skuldamyndunar. Í því samhengi vísi Vinnumálastofnun til þess að það sé á ábyrgð þess er fái greiddar atvinnuleysisbætur að tryggja að Vinnumálastofnun berist nauðsynlegar upplýsingar sem geti haft áhrif á rétt hans til greiðslu atvinnuleysisbóta. Fyrir liggi að kærandi hafi ekki skilað inn skólavottorði til Vinnumálastofnunar vegna náms samhliða greiðslum atvinnuleysistrygginga. Þá hafi kærandi ekki óskað eftir námssamningi þess efnis á vorönn 2022. Með því að hafa ekki tilkynnt um nám sitt, skilað inn skólavottorði eða óskað eftir námssamningi við stofnunina hafi kærandi brugðist skyldum sínum. Þá bendi stofnunin jafnframt á að öllum atvinnuleitendum sé vísað á upplýsingar á vef stofnunarinnar um réttindi og skyldur sínar á meðan þeir þiggi greiðslur atvinnuleysitrygginga. Þar sé meðal annars tiltekið að almennt sé ekki heimilt að stunda nám samhliða greiðslum atvinnuleysistrygginga en atvinnuleitendum kunni þó mögulega að standa til boða að gera námssamning við stofnunina. Með vísan til framangreinds beri kæranda að greiða umrædda skuld, auk álags, enda hafi kærandi að mati Vinnumálastofnunar ekki fært rök fyrir því að fella skuli niður álag.

IV.  Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Vinnumálastofnunar um að stöðva greiðslur atvinnuleysisbóta til kæranda og að innheimta ofgreiddar bætur.

Í IX. kafla laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar er fjallað um tilvik er leiða til takmörkunar á atvinnuleysistryggingum. Í 52. gr. laganna er fjallað um nám en þar segir:

„Hver sá sem stundar nám, sbr. c-lið 3. gr., telst ekki tryggður samkvæmt lögum þessum á sama tímabili enda er námið ekki hluti vinnumarkaðsaðgerða samkvæmt ákvörðun Vinnumálastofnunar, sbr. þó 2., 3. og 4. mgr.

Þrátt fyrir 1. mgr. er hinum tryggða heimilt að stunda nám á framhaldsskólastigi sem nemur að hámarki 12 einingum eða á háskólastigi sem nemur að hámarki 12 ECTS-einingum á námsönn enda sé um svo lágt námshlutfall að ræða að námið telst ekki lánshæft hjá Menntasjóði námsmanna. Hinn tryggði skal leggja fram staðfestingu frá viðkomandi menntastofnun um námshlutfallið.

Þrátt fyrir 1. og 2. mgr. er Vinnumálastofnun heimilt að meta þegar sérstaklega stendur á hvort sá er stundar nám á framhaldsskólastigi sem nemur allt að 20 einingum eða á háskólastigi sem nemur allt að 20 ECTS-einingum á námsönn uppfylli skilyrði laganna enda sé um svo lágt námshlutfall að ræða að námið telst ekki lánshæft hjá Menntasjóði námsmanna. Skilyrði er að námið kunni að nýtast hinum tryggða beint við atvinnuleit að mati ráðgjafa Vinnumálastofnunar og skal hinn tryggði leggja fram staðfestingu frá viðkomandi menntastofnun um námshlutfallið. Hinn tryggði á þá rétt til skertra atvinnuleysisbóta fyrir sama tímabil og skal Vinnumálastofnun meta skerðinguna á tryggingahlutfalli sem hann á rétt til skv. 15. eða 19. gr. í samræmi við umfang námsins.

Þrátt fyrir 1.–3. mgr. er hinum tryggða heimilt að stunda nám sem er skipulagt samhliða vinnu af viðkomandi menntastofnun og er ekki lánshæft til framfærslu hjá Menntasjóði námsmanna án þess að komi til skerðingar á rétti hans til atvinnuleysistrygginga, enda hindri námið hvorki virka atvinnuleit viðkomandi né möguleika hans til þátttöku á vinnumarkaði. Hinn tryggði skal leggja fram staðfestingu frá viðkomandi menntastofnun um skipulag námsins.

Þrátt fyrir 1.–4. mgr. skal hinum tryggða ávallt heimilt að ljúka þeirri önn sem er yfirstandandi við starfslok hans eða þegar hann missir starf sitt að hluta, sbr. 17. gr., án þess að komi til skerðingar á rétti hans til atvinnuleysistrygginga.“

Í c-lið 3. gr. laganna er að finna skilgreiningu á námi samkvæmt lögunum en þar segir:

„Nám: Samfellt nám, verklegt eða bóklegt, í viðurkenndri menntastofnun innan hins almenna menntakerfis á Íslandi sem stendur yfir í a.m.k. sex mánuði. Enn fremur er átt við nám á háskólastigi og það nám annað sem gerir sambærilegar kröfur til undirbúningsmenntunar og nám á háskólastigi. Einstök námskeið teljast ekki til náms.“

Í athugasemdum við ákvæði 52. gr. í frumvarpi því er varð að lögum um atvinnuleysistryggingar kemur fram að ekki séu lagðar til breytingar á þeirri meginreglu að námsmenn eigi ekki rétt á atvinnuleysisbótum. Miðað sé við að það skipti ekki máli hvort um sé að ræða dag- eða kvöldskóla eða fjarnám. Þá kemur fram að það kunni að vera að nám sé nauðsynlegur hluti af starfshæfingu atvinnuleitanda að mati ráðgjafa Vinnumálastofnunar, en í slíkum tilvikum geti atvinnuleitandi talist tryggður samhliða námi.

Um vinnumarkaðsúrræðið „Nám er tækifæri“ segir í bráðabirgðaákvæði XVII í lögum nr. 54/2006:

„Þrátt fyrir 52. gr. er Vinnumálastofnun heimilt að gera sérstakan námssamning við atvinnuleitanda sem telst tryggður innan atvinnuleysistryggingakerfisins. Vinnumálastofnun og viðkomandi atvinnuleitandi skulu undirrita samninginn. Með undirritun sinni skuldbindur viðkomandi atvinnuleitandi sig til að stunda nám sem hann hefur valið sér í samráði við ráðgjafa Vinnumálastofnunar og fellur undir átakið Nám er tækifæri, eftir að færni hans og staða hefur verið metin. Framangreindur samningur hefur ekki áhrif á rétt viðkomandi atvinnuleitanda til atvinnuleysistrygginga á grundvelli laganna.“

Þegar sótt er um atvinnuleysisbætur er umsækjandi spurður hvort hann sé skráður í nám á umsóknardegi. Upplýst er að almennt sé ekki heimilt að vera í námi samhliða greiðslu atvinnuleysisbóta. Þó séu undantekningar á þeirri meginreglu. Tekið er fram að það sé því mjög mikilvægt að hafa samband sem fyrst við ráðgjafa Vinnumálastofnunar til að kanna hvort viðkomandi eigi rétt á námssamningi.

Kærandi fékk þann 18. ágúst 2021 samþykkt vinnumarkaðsúrræðið „Nám er tækifæri“ fyrir haustönn 2021 vegna náms við Háskóla Íslands. Ekki liggur fyrir skriflegur námssamningur við kæranda en að sögn Vinnumálastofnunar var enginn eiginlegur námssamningur gerður heldur var einungis gerð skráning í kerfi stofnunarinnar. Líkt og fram kemur í bráðabirgðaákvæði XVII í lögum nr. 54/2006 ber Vinnumálastofnun og viðkomandi atvinnuleitanda að undirrita námssamning ef stofnunin gefur heimild til slíks samnings. Úrskurðarnefndin brýnir fyrir Vinnumálastofnun að gæta ávallt að þeirri skyldu.

Þann 26. nóvember 2021 var kæranda sendur fjöldatölvupóstur þar sem átaksverkefnið „Nám er tækifæri“ var kynnt. Í kjölfarið sendi kærandi inn nýja umsókn um það úrræði. Með erindi 15. desember 2021 var kæranda tilkynnt að hún ætti ekki rétt á úrræðinu aftur þar sem hún hafi verið í því á haustönn 2021. Við samkeyrslu Vinnumálastofnunar við nemendaskrá í lok mars 2022 kom í ljós að kærandi var skráð í 36 ECTS-eininga nám við Háskóla Íslands á vorönn 2022 samhliða því að fá greiddar atvinnuleysisbætur hjá Vinnumálastofnun. Kærandi hefur vísað til þess að hún sé ekki lánshæf til framfærslu hjá Menntasjóði námsmanna og því eigi hún rétt á atvinnuleysisbótum verði hún atvinnulaus og sé í atvinnuleit, sbr. 52. gr. laga um atvinnuleysistryggingar.

Fyrir liggur að nám kæranda var ekki hluti af vinnumarkaðsaðgerð samkvæmt ákvörðun Vinnumálastofnunar. Meginregla 1. mgr. 52. gr. laga nr. 54/2006 átti því við um kæranda, þ.e. hún stundaði nám í skilningi laganna. Undanþáguheimildir 2., 3. og 4 mgr. 52. gr. laga nr. 54/2006 eiga ekki við í máli kæranda þar sem hún var skráð í nám umfram 20 einingar og nám hennar var ekki skipulagt samhliða vinnu. Þá er skilyrði bráðabirgðaákvæðis XVII laganna ekki uppfyllt í máli kæranda þar sem kærandi hafði þegar nýtt sér rétt til gerðar námssamnings á grundvelli ákvæðisins á haustönn 2021. Að því virtu uppfyllti kærandi ekki skilyrði þess að vera tryggð samkvæmt lögunum á þeim tíma sem hún var í náminu og átti því ekki rétt á greiðslum frá Vinnumálastofnun á tímabilinu 1. janúar 2022 til 31. mars 2022.

Í 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 kemur fram að hafi hinn tryggði fengið hærri atvinnuleysisbætur samkvæmt 32. eða 33. gr. laganna en hann átti rétt á samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða af öðrum ástæðum, beri honum að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd hafi verið að viðbættu 15% álagi. Hið sama gildi um atvinnuleysisbætur sem hinn tryggði hafi fengið greiddar fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Í sömu málsgrein segir einnig að fella skuli niður álagið samkvæmt málsgreininni færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er leitt hafi til ákvörðunar Vinnumálastofnunar. Í athugasemdum með frumvarpi því er varð að lögum nr. 54/2006 segir meðal annars svo í skýringum við ákvæðið:

„Efni ákvæðisins felur í sér möguleika á leiðréttingu á fjárhæð tekjutengdra atvinnuleysisbóta eftir að þær hafa verið keyrðar saman við álagningu skattyfirvalda að því er varðar það viðmiðunartímabil sem lagt er til að verði haft til hliðsjónar við útreikningana. Er því gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun hafi heimildir til að leiðrétta fjárhæð atvinnuleysisbótanna til samræmis við álagningu skattyfirvalda. Er gert ráð fyrir að leiðréttingin geti átt sér stað nokkru eftir að bæturnar hafa verið greiddar eða þegar endanleg álagning skattyfirvalda liggur fyrir. Á sama hátt er jafnframt gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun geti leiðrétt fjárhæð grunnatvinnuleysisbóta. Slíkt getur átt við þegar upplýsingar þær er liggja grunnatvinnuleysisbótum til grundvallar hafa verið rangar eða hinn tryggði ekki tilkynnt til Vinnumálastofnunar um að hann sé ekki lengur í atvinnuleit.

Þannig er gert ráð fyrir að hinn tryggði endurgreiði Atvinnuleysistryggingasjóði þær fjárhæðir sem ofgreiddar eru í þeim tilvikum er hann fékk hærri greiðslur úr sjóðnum en honum bar. Á þetta við um öll tilvik sem kunna að valda því að hinn tryggði hafi fengið ofgreitt úr Atvinnuleysistryggingasjóði.“

Samkvæmt framangreindu er ákvæði 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 fortakslaust að því er varðar skyldu til þess að endurgreiða ofgreiddar bætur fyrir tímabil sem skilyrði laganna er ekki uppfyllt. Aftur á móti skal fella niður 15% álag færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er leitt hafi til ákvörðunar Vinnumálastofnunar. Þar sem kærandi tilkynnti Vinnumálastofnun ekki um nám sitt á vorönn 2022 eftir að hafa verið tjáð að hún ætti ekki rétt á Vinnumarkaðsúrræðinu „Nám er tækifæri“ á þeirri önn er það mat úrskurðarnefndarinnar að ekki sé tilefni til að fella niður álagið sem lagt var á endurgreiðslukröfuna. Með vísan til framangreinds er hin kærða ákvörðun staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 29. apríl 2022, um að stöðva greiðslur atvinnuleysisbóta til A, og að innheimta ofgreiddar bætur, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir