Mál nr. 248/2022-Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 248/2022

Mánudaginn 12. september 2022

A

gegn

Barnaverndarnefnd B

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Björn Jóhannesson lögfræðingur og Guðfinna Eydal sálfræðingur

Með kæru, móttekinni 6. maí 2022, kærði C lögmaður, f.h. A, til úrskurðarnefndar velferðarmála úrskurð Barnaverndarnefndar B frá 1. apríl 2022 vegna umgengni hennar við D, E, F, og G.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Stúlkurnar D , E , F  og G  eru á aldrinum X-X ára. Kærandi er móðir stúlknanna.

Stúlkurnar hafa verið vistaðar utan heimilis frá því í ágúst 2020 þegar þær greindu frá ofbeldi af hálfu föður. Málið hefur verið til rannsóknar hjá […] og fyrir liggur dómur Héraðsdóms B í málinu frá X. Þar fékk faðir stúlknanna 18 mánaða óskilorðsbundinn dóm og kærandi fékk sex mánaða skilorðsbundinn dóm. Þá var þeim gert að greiða dætrum sínum miskabætur.

Kærandi hefur óskað eftir að fá reglulega umgengni á meðan þær eru í vistun utan heimilis. Mál barnanna var tekið fyrir á fundi Barnaverndarnefndar B þann 28. mars og 1. apríl 2022. Fyrir fundinum lá afstaða starfsmanna barnaverndar um að umgengni færi fram á heimili móður, í klukkustund í senn, að eftirlit væri með umgenginni og að túlkur væri viðstaddur. Kærandi féllst ekki á tillögu starfsmanna og var málið því tekið til úrskurðar. Úrskurðarorð hins kærða úrskurðar eru svohljóðandi, auk þess sem þar er bent á kæruheimild til úrskurðarnefndar velferðarmála:

„Barnaverndarnefnd B kveður á um að umgengni D , E , F  og G móður sína A verði einu sinni í mánuði í tvær klukkustundir í senn undir eftirliti starfsmanna barnaverndar og að túlkur sé viðstaddur. Einnig að fenginn verði utanaðkomandi fagaðili í það minnsta þrjú skipti til að meta hvernig móðir nýtir sér þau úrræði sem henni hafa verið veitt.“

Kærandi lagði fram kæru hjá úrskurðarnefnd velferðarmála þann 6. maí 2022. Með bréfi úrskurðarnefndar velferðarmála, dags. 10. maí 2022, var óskað eftir greinargerð Barnaverndarnefndar B ásamt gögnum málsins. Greinargerð Barnaverndarnefndar B barst nefndinni með bréfi, dags. 23. maí 2022, og með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 24. maí 2022, var hún send lögmanni kæranda til kynningar. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi krefst þess aðallega að hinum kærða úrskurði verði hrundið og breytt á þá leið að hún hljóti umgengni við börn sín hvert í sínu lagi. Þá að tímalengd umgengni ráðist af mati úrskurðarnefndarinnar en að hún verði aukin með tímanum. Kærandi gerir enn fremur kröfu um að hinum kærða úrskurði verði hrundið og breytt á þá leið að umgengni við dótturina G verði meiri en kveðið sé á um í hinum kærða úrskurði. Til vara sé þess krafist að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og málinu verði vísað til nýrrar meðferðar.

Upphaf máls megi rekja til þess að dætur kæranda greindu frá ofbeldi barnsföður kæranda og þá tekið sérstaklega fram að kærandi hefði ekki beitt þær ofbeldi. Þann 27. júlí 2020 hafi elsta dóttir kæranda greint barnaverndarstarfsmanni frá því að kærandi „beiti aldrei ofbeldi eða lemji þær en hún verði bara stundum pirruð þegar þær óhlýðnast.“ Í skýrslutöku í Barnahúsi þann 3. september 2020 hafi dæturnar einungis sagt frá ofbeldi föður þeirra. Þær hafi tekið fram að kærandi hefði oft reynt að hjálpa þeim en þá hefði faðir þeirra einnig beitt hana ofbeldi. Slíkt hið sama komi fram þann 18. júlí 2020 í samtali við […] og í samtali dætranna við starfsmenn Barnaverndarnefndar B þann 27. júlí, 18. og 19. ágúst 2020, sbr. greinargerð starfsmanna barnaverndar, dags. 19. ágúst 2020.

Kærandi hafi samþykkt við upphaf máls að dæturnar yrðu vistaðar utan heimilis í einn mánuð frá 20. ágúst 2020. Með úrskurði, dags. 28. september 2020, hafi stúlkurnar verið vistaðar til tveggja mánaða og með úrskurði Héraðsdóms B 29. desember 2020 til níu mánaða, eða til 28. júní 2021. Niðurstaðan hafi verið staðfest af Landsrétti 12. febrúar 2020 í máli nr. 13/2021. Þann 12. júlí 2021 hafi verið kveðinn upp úrskurður um vistun í tvo mánuði frá og með þeim degi. Dómsátt hafi verið gerð í máli U-1635/2021 þann 4. október 2021 um samþykki vistunar dætra kæranda utan heimilis til fjögurra mánaða frá 12. september 2021. Með úrskurði Héraðsdóms B 15. október 2021 í máli U-1636/2021 hafi verið fallist á kröfu um vistun dætra kæranda til 12. mars 202[2]. Í dómi í máli vegna dætranna, kæranda og barnsföður hennar í Héraðsdómi B S-1845/2021 hafi frásögn dætranna að hluta til verið metin ótrúverðug og kærandi verið sýknuð af ásökunum um meiriháttar ofbeldi samkvæmt 1. mgr. 218. gr. b. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 (alm. hgl.) en háttsemi hennar talin varða 98. og 99. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002 (bvl.).

Kærandi hafi búið í ofbeldissambandi með barnsföður sínum í um þrettán ár og hafi því fyrst um sinn verið treg til þess að greina frá ofbeldi hans af ótta við hann. Síðar hafi hún viðurkennt ofbeldi mannsins og greint samviskusamlega frá. Kærandi og barnsfaðir hennar hafi fengið leyfi til skilnaðar að borði og sæng þann X 2019 áður en málið hafi komið upp og þá þegar hafi staðið til að barnsfaðir hennar færi af heimilinu. Þau hafi fengið lögskilnaðarleyfi þann 27. nóvember X og hafi skilnaður þeirra verið tilkominn vegna vilja kæranda til þess að vernda bæði sjálfa sig og dæturnar gegn ofbeldi barnsföður síns.

Þann 8. desember 2020 hafi fyrst verið gerð meðferðaráætlun vegna dætranna. Í henni komi fram að aðstoða þyrfti kæranda og leiðbeina henni um hvernig hún geti borið sig að til að standa við ákvörðun sína varðandi  skilnað, að styrkja þurfi kæranda til að halda föður frá heimilinu og gera honum ljóst að hjónabandinu sé lokið. Eins komi fram að hún myndi fá sálfræðiviðtöl og uppeldislega ráðgjöf. Forsjárhæfnismat hafi farið fram hjá kæranda þann 14. apríl 2021. Kærandi hafi þó ekki hlotið sálfræðiaðstoð fyrr en 20. apríl 2021, eða átta mánuðum eftir upphaf málsins. Þá hafi starfsmenn barnaverndar ekki sent tilvísun í Birtuna um almenna uppeldisráðgjöf fyrr en 12. apríl 2021, sem kærandi hafi hafið 20. maí 2021.

Á meðan á vistunartíma dætranna hafi staðið hafi þær leitað í samskipti við kæranda símleiðis. Þá hafi andlegri heilsu elstu dóttur kæranda farið hrakandi. Stúlkan hafi sýnt skapgerðarbresti, beitt skólasystkini sín ofbeldi, skaðað sjálfa sig og sýnt af sér áhættuhegðun. Aðrar dætur kæranda hafi einnig sýnt vanlíðan á vistunartímabilinu. Til samanburðar á líðan þeirra fyrir vistun megi líta til umsagna frá I, dags. 10. og 14. september 2020.

Líf kæranda hafi breyst frá skilnaði hennar við barnsföður og hafi hún nú fest kaup á einbýlishúsi í H þar sem allar stúlkurnar fái sérherbergi. Á þeim stað hafi stúlkurnar búið meirihluta dvalar sinnar á Íslandi og áður gengið saman í I. Umgengni kæranda við dæturnar í febrúar 2022 hafi gengið vel, en þá hafði kærandi þó ekki hitt dætur sínar í fimm mánuði frá því að umgengni stöðvaðist í september 2021.

Kærandi byggi á því að ekki séu sérstök rök fyrir hendi um synjun á aukinni umgengni við dætur sínar. Þá telji kærandi verulega ágalla hafa verið á málsmeðferð barnaverndarnefndar þar sem ekki hafi verið leyst úr kröfum kæranda í heild sinni.

Um öll eftirgreind álitaefni vísar kærandi til stjórnarskrárvarins réttar til friðhelgis einkalífs, fjölskyldu og heimilis sem ekki verði skertur nema með lögum og að svo brýna nauðsyn beri til, sbr. 1. mgr. 71. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/1944. Þá sé jafnframt vísað til 3. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar um að börnum skuli tryggð í lögum sú vernd og umönnun sem velferð þeirra krefst, sbr. meðal annars 3. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2013. Þar segi í 1. mgr. 3. gr. að það sem sé barni fyrir bestu skuli ávallt hafa forgang þegar félagsmálastofnanir á vegum hins opinbera eða einkaaðilar, dómstólar, stjórnvöld og löggjafarstofnanir geri ráðstafanir sem varði börn. Í 1. mgr. 9. gr. samningsins segi að börn skuli ekki skilin frá foreldrum sínum nema aðskilnaðurinn sé nauðsynlegur með tilliti til hagsmuna barnsins og ákvörðun þar um sé tekin af lögbæru stjórnvaldi en slík ákvörðun sé háð endurskoðun dómstóla. Í 2. gr. bvl. komi fram að tilgangur barnaverndarstarfs sé að tryggja að börn sem búi við óviðunandi aðstæður fái nauðsynlega aðstoð. Þá skuli leitast við að ná markmiðum laganna með því að styrkja fjölskyldur í uppeldishlutverki sínu og beita úrræðum til verndar einstökum börnum þegar það eigi við. Í 1. mgr. 4. gr. bvl. komi fram að í barnaverndarstarfi skuli beita þeim ráðstöfunum sem ætla megi að barni séu fyrir bestu og að hagsmunir barns skuli ávallt hafðir í fyrirrúmi í starfsemi barnaverndaryfirvalda.

Kærandi byggi á því að séu ofangreind ákvæði höfð að leiðarljósi séu það augljósir hagsmunir barnanna að viðhalda tengslum við kæranda. Slíkt eigi sér í lagi við þar sem engin efnisleg afstaða hafi verið tekin í hinum kærða úrskurði til rýmkaðrar umgengni við yngstu dóttur kæranda og þess að umgengni dætranna við kæranda fari fram hver í sínu lagi í þeim tilgangi að rækta tengsl sem mæti þörfum hverrar og einnar þeirra. Vistun utan heimilis hafi nú þegar myndað óstöðugleika og óöryggi í lífi dætra kæranda og lítil sem engin umgengni síðustu mánuði hafi skapað aðstæður sem séu líklegar til þess að grafa undan fjölskyldutengslum þeirra. Með hinum kærða úrskurði sé umgengni dætranna takmörkuð, þrátt fyrir að það liggi beint fyrir að rýmka umgengni þar sem kærandi hafi sýnt mikinn árangur af stuðningsúrrræðum undanfarna mánuði og rök þyki leiða til þess að það samræmist hagsmunum barnanna að njóta þess ávinnings. Kærandi telji eins að yfirhöfuð verði að telja dætrum hennar fyrir bestu að hlúa að heilbrigðu sambandi og efla traust þeirra á milli með aðstoð barnaverndaryfirvalda.

Sameiginlegt markmið kæranda og barnaverndar virðist eiga að vera að styðja kæranda, enda hafi henni verið boðin úrræði, líkt og uppeldisráðgjöf. Hinn kærði úrskurður samræmist því markmiði hins vegar ekki, enda gefi hann kæranda þrönga möguleika, tvo klukkutíma á mánuði til þess að rækta samband við fjórar dætur sínar í einu sem hafi mismunandi þarfir og samband við hana.

Kærandi vísar sérstaklega til 1. mgr. 7. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr.19/2013, um að barn skuli, eftir því sem unnt sé, eiga rétt til að þekkja foreldra sína og njóta umönnunar þeirra. Enn fremur vísast til 8. gr. samningsins, en réttur barns til að þekkja uppruna sinn hafi verið talinn felast í greininni.

Kærandi telji takmörkun á umgengni við börn sín einu sinni í mánuði ganga of langt í ljósi framangreinds og verða til þess að börn kæranda njóti ekki réttar síns til að þekkja foreldri sitt og njóta umönnunar þess. Þar að auki séu kærandi og dætur hennar af erlendum uppruna sem hafi þýðingu við matið, enda leiði menningarlegir þættir, svo sem með tilliti til tungumáls, til þess að enn sterkari rök séu fyrir því að viðhalda tengslunum. Því til viðbótar liggi staðfest fyrir að barnsfaðir dætranna hafi beitt ofbeldi og því sé mun mikilvægara að þær missi ekki tengsl við kæranda sem sé nánast eina tenging þeirra við uppruna sinn. Réttur til þess að þekkja uppruna sinn eigi sérstaklega við um yngstu dóttur kæranda sem sé aðeins x ára gömul og hafi verið í skertum samskiptum við kæranda í að verða tvö ár. Svo umfangsmikil takmörkun á umgengni nánasta umönnunaraðila stúlkunnar verði að telja  vera til þess fallna að koma í veg fyrir að hún geti notið réttar síns til að þekkja móður sína og uppruna sinn sem óhjákvæmilega muni hafa áhrif á hana sem einstakling.

Að öllu framangreindu telji kærandi að umgengni í samræmi við gerðar kröfur samræmist betur hagsmunum dætra hennar.

Kærandi vísar til gagnkvæms umgengnisréttar barna og foreldra sem komi fram í 46. gr. barnalaga nr. 76/2003, en í því felist að barn eigi rétt á að umgangast með reglubundnum hætti það foreldri sem það búi ekki hjá, enda sé það ekki andstætt hagsmunum þess. Þá eigi foreldri jafnframt rétt og beri skylda til þess að rækja umgengni við barn sitt, sbr. 2. mgr. 46. gr. barnalaga. Þá vísar kærandi til 70. gr. og 74. gr. bvl. sem feli meðal annars í sér að hafi foreldri verið svipt umsjá barns eigi barnið rétt á umgengni við foreldra eða aðra sem séu því nákomnir, enda samrýmist það hagsmunum þess. Þá eigi barn rétt á umgengni við foreldra og aðra sem séu því nákomnir samkvæmt 1. mgr. 74. gr. bvl. og foreldrar eigi rétt til umgengni við barn nema sú umgengni sé bersýnilega andstæð hagsmunum og þörfum barnsins og ósamrýmanleg þeim markmiðum sem stefnt sé að með ráðstöfun þess í fóstur, sbr. 2. mgr. 74. gr. bvl. Bæði skilyrðin þurfi að uppfylla til þess að unnt sé að takmarka umgengni að öllu leyti eða nær öllu leyti. Í greinargerð með ákvæðinu sé áréttað í tilviki kynforeldra að um sé að ræða: ,,rétt á umgengni við barn, nema umgengni sé bersýnilega talin andstæð hagsmunum og þörfum barnsins og ósamrýmanleg þeim markmiðum sem stefnt er að með ráðstöfun þess í fóstur. Ef neita á um umgengnisrétt með öllu eða takmarka verður þannig að sýna fram á að hann sé bersýnilega andstæður hagsmunum barnanna.“

Hinn kærði úrskurður takmarki umgengni kæranda verulega, þrátt fyrir að ekki sé fyrir að fara nokkrum rökstuðningi um að hvaða leyti aukin umgengni myndi vera bersýnilega andstæð hagsmunum barnanna. Þar af leiðandi sé að mati kæranda ekki sýnt fram á hvernig aukin umgengni sé bersýnilega andstæð hagsmunum barnanna. Það sé lögbundið hlutverk barnaverndaryfirvalda að meta og sýna fram á með fullnægjandi hætti hvernig umgengni sé bersýnilega andstæð hagsmunum stúlknanna, enda sé um íþyngjandi úrræði að ræða sem snerti ein mikilverðustu málefni í lífi barna og hafi áhrif á persónuleg sambönd þeirra til framtíðar. Þá hafi umgengnisréttur verið takmarkaður að öllu leyti um nokkurra mánaða skeið í málinu, en þrátt fyrir það sýni nýleg umgengni fram á góða reynslu. Að mati kæranda sé þörf á að auka umgengnina í samræmi við gerðar kröfur, en þangað til að til þess úrræðis hafi verið gripið þyki ekki vera fyrir hendi grundvöllur til þess að ætla að umgengnin sé andstæð hagsmunum eða þörfum dætranna.

Kærandi telji hinn kærða úrskurð ekki taka mið af núverandi aðstæðum kæranda, stöðu hennar og nýlegum árangri og að henni hafi ekki gefist tækifæri til þess að sýna fram á hæfni sína sem móðir og árangur af meðferðarúrræðum við meðferð málsins. Þá vísar kærandi til þess að rík rannsóknarskylda hvíli á barnaverndarnefnd sem eigi að sjá til þess að mál sé nægjanlega upplýst áður en tekin sé ákvörðun í því samkvæmt 1. mgr. 41. gr. bvl., sbr. einnig 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993.

Kærandi hafi á undanförnum mánuðum lagt sig alla fram við að styrkja sig. Hún hafi sótt tíma hjá sálfræðingi, þegið uppeldisráðgjöf og allan þann stuðning sem henni hafi verið boðinn. Líta verði til þess að hún hafi þolað viðvarandi heimilisofbeldi í þrettán ár af hendi barnsföður síns. Það varpi ljósi á tileinkun hennar og viljastyrk til þess að bæta sig í móðurhlutverkinu að hún leggi sig mikið fram vegna barna sinna á sama tíma og hún sé í eigin bataferli og hafi raunar einnig sýnt persónulegan árangur og ábyrgðarkennd í vinnu sinni úr áföllum. Greinargerð Í sálfræðings, dags. 22. mars 2022, endurspegli árangur kæranda eftir að henni hafi loks verið veitt viðeigandi meðferðarúrræði sem bera megi saman við greinargerð sálfræðingsins, dags. 9. ágúst 2021. Kærandi hafi sótt yfir tug viðtala þar áhersla hafi verið lögð á að styrkja hana í foreldrahlutverki sínu, byggja upp sjálfsmat og öryggi hennar. Í greinargerð sálfræðingsins komi fram að kærandi átti sig á mismunandi venjum P og Íslands, telji íslenskar uppeldisaðferðir heilbrigðari og hafi öðlast nýja þekkingu í vinnu sinni með uppeldisráðgjafa. Kærandi hafi lært að vera sjálfstæð, standa á eigin fótum og keypt hús til að geta tekið á móti dætrum sínum. Þá telji hún sig hafa lært að standa gegn ofbeldi og viðurkenni mistök sín sem hafi falist í því að þegja yfir ofbeldi sem bæði hún og dætur hennar hafi þurft að þola af hendi fyrrum eiginmanns hennar.

Kærandi hafi einnig sótt tíma í uppeldisráðgjöf í yfir tíu skipti. Í greinargerð J, ráðgjafa Birtunnar og PMTO meðferðaraðila, dags. 8. mars 2022, komi fram að kærandi hafi mætt í alla bókaða tíma, sýnt samvinnuþýði og áhuga í viðtölum við sig. Hins vegar sé mikilvægur þáttur í PMTO foreldrafærnimeðferðinni að foreldrar geti æft aðferðir heima, kynnt þær fyrir börnum og nýtt til að efla færni sína. Þar sem kæranda hafi ekki verið gefið það tækifæri vegna skertrar umgengni hafi málinu verið lokað í Birtunni.

Að lokum megi nefna að í meðferðaráætlun, dags. 19. júlí 2021, komi fram að hlutverk barnaverndar sé að óska eftir nýju forsjárhæfnimati fyrir kæranda og öðrum fagaðila til að vinna það, enda hafi fyrra mat á forsjárhæfni kæranda farið fram áður en hún hafi lagt stund á sálfræðimeðferð og uppeldisráðgjöf. Því hlutverki hafi ekki verið sinnt af hálfu barnaverndar. Lögmaður kæranda hafi þess vegna aflað. að eigin frumkvæði, mats frá viðurkenndum aðila, K, dags. 24. mars 2022, um hvernig kærandi hefði nýtt sér stuðningsúrræði. Meðal þess sem kemur fram í niðurstöðu matsaðila sé að meðferð hafi gagnast kæranda um uppeldisaðferðir eins og unnt sé, miðað við að hafa ekki dæturnar í reglulegri umgengni. Þá geri matsaðili ýmsar athugasemdir við meðferð sem kæranda hafi boðist og telji hana hafa upplifað skort á tækifærum til þess að æfa sig í umgengni við dætur sínar.

Af hinum kærða úrskurði verði ekki séð hvað sé því til fyrirstöðu að umgengnisréttur kæranda verði rýmkaður samhliða árangri hennar. Yfirhöfuð sé spursmál af hverju leitast sé eftir árangri kæranda, sé hann metinn þýðingarlaus fyrir meðferð máls hjá barnaverndaryfirvöldum. Að mati kæranda leiði sterkari rök til þess að umgengni skuli fara stigvaxandi í samræmi við árangur hennar. Ef kærandi eigi að hafa gagn af meðferðarúrræðum, þeirri þekkingu og færni sem hún hafi lagt sig alla fram við, verði hún að hljóta meiri tíma en tvo klukkutíma á mánuði í umgengni við dætur sínar. Hinn kærði úrskurður þyki þess vegna grundvallast á skorti á rannsókn á aðstæðum kæranda og ekki vera til þess fallinn að veita henni raunhæft tækifæri eða leyfa dætrum hennar að njóta árangurs kæranda.

Kærandi telji að meðalhófs hafi ekki verið gætt við meðferð máls hennar og vísar í því skyni til 7. mgr. 4. gr. bvl. um að barnaverndaryfirvöld skuli eftir föngum gæta þess að almenn úrræði til stuðnings fjölskyldu séu reynd áður en gripið sé til annarra úrræða, sbr. 12. gr. stjórnsýslulaga. Í því felist að ávallt skuli miða við að beita vægustu ráðstöfunum til að ná markmiðum sem stefnt sé að og aðeins beita íþyngjandi ráðstöfunum ef markmiðum verði ekki náð með öðru og vægara móti. Þar af leiðandi verði umgengni að vera til þess fallin að ná markmiði sem stefnt sé að, vægasta úrræðinu verði að vera beitt og því úrræði verði að beita í hófi.

Sé litið heildstætt á málið sjáist að stuðningsúrræði hafi borist kæranda seint. Dæturnar hafi fyrst verið vistaðar utan heimilis þann 20. ágúst 2020 og farið hafi verið fram á forsjárhæfnismat 14. apríl 2021. Kærandi hafi þó ekki hlotið sálfræðiaðstoð eða uppeldisráðgjöf fyrr en í lok apríl og í maí sama ár. Lengi vel hafi kærandi hitt dætur sínar aðeins klukkustund í mánuði, en engin umgengni hafi farið fram eftir úrskurð Barnaverndarnefndar B frá september 2021 þangað til í febrúar 2022 þegar málið hafi verið tekið upp og lagt til að kærandi hlyti umgengni einu sinni í mánuði í klukkustund í senn. Umgengni hafi því verið haldið í lágmarki í gegnum allt málið. Árangur kæranda síðastliðna mánuði hafi hins vegar gefið tilefni til þess að rýmka umgengnina og gefa henni færi á að sýna árangur sinn, enda sé árangurinn beintengdur við framfylgni með markmiðum meðferðaráætlana sem gerðar hafi verið af hálfu barnaverndar við meðferð málsins. Að kærandi hljóti aðeins tvo klukkutíma til þess að veita fjórum dætrum sínum athygli sé óraunhæft úrræði og þar með í ósamræmi við meðalhóf, sé ætlunin að fylgja lögmætum markmiðum og meðferðaráætlunum sem barnavernd hafi gert við kæranda.

Kærandi telji, með hliðsjón af öllu framangreindu, að svo veruleg takmörkun á umgengni sem hinn kærði úrskurður kveði á um sé óhófleg beiting á jafn íþyngjandi úrræði og um ræði.

Kærandi byggi á því að hinn kærði úrskurður taki ekki efnislega afstöðu til þess hvort tilefni sé til þess að umgengni við dætur kæranda fari fram hver í sínu lagi. Slíkt samræmist ekki lögbundinni meðferð í barnaverndarstarfi, sérstaklega með tilliti til hagsmuna barnanna, meðalhófs og rannsóknarskyldu, sbr. meðal annars 1. mgr. 4. gr. bvl., 7. mgr. 4. gr. bvl. og 1. mgr. 41. gr. bvl. Hinn kærði úrskurður taki mið af því að stúlkurnar séu allar í umgengni samtímis líkt og þær hafi verið undanfarið. Með því hafi láðst að rannsaka til hlítar hvort það samrýmist hagsmunum stúlknanna fremur að vera hver í sínu lagi í umgengni líkt og kærandi hafi krafist. Þá samræmist ekki meðalhófi að láta ekki á það úrræði reyna. Kærandi telji afstöðu dætranna litaða af upplifun af fyrri umgengni þar sem þær hafi verið allar saman á knöppum tíma og fyrirkomulagið gert það að verkum að kærandi hafði takmarkaða möguleika til þess að rækta tengsl og sinna þörfum hverrar og einnar. Þá kunni sú afstaða að dæturnar telji klukkutíma á mánuði nægilegan einfaldlega að skýrast af því að þær þekki ekki annað og hafi verið í skertum tengslum við kæranda til lengri tíma.

Með því að taka ekki afstöðu til þeirrar kröfu kæranda að hún fái að rækta tengsl við dætur sínar hverja í sínu lagi þegar tekin sé ákvörðun um jafn íþyngjandi úrræði og um ræði, sé brotið gegn ríkri rannsóknarskyldu samkvæmt 1. mgr. 41. gr. bvl. og meðalhófi í barnaverndarstarfi samkvæmt 7. mgr. 4. gr. bvl. Ákvarðanir af hálfu starfsmanna barnaverndar og úrskurður barnaverndarnefndar leggi áherslu á það fyrirkomulag að dæturnar séu saman í umgengni og í raun virðist stór hluti málsmeðferðarinnar gera ráð fyrir því að það sé hinn eini kostur. Í umgengnisrétti felist hins vegar sjálfstæður réttur sérhvers barns. Því ætti að fara fram mat á hagsmunum og þörfum hverrar og einnar dóttur kæranda til þess að viðhalda tengslum við hana því að eins og leiða megi af málsatvikum og eðli málsins, sé samband kæranda breytilegt eftir því um hvaða dóttur ræði. Tveir klukkutímar á mánuði fyrir fjórar dætur sem séu allar á mismunandi aldurs- og þroskaskeiði sé óraunhæft tækifæri til þess að dæturnar og kærandi njóti sín jafn vel og hægt væri í umgengninni. Krafa kæranda sýni fram á einskæran vilja hennar til þess að rækta, viðhalda og byggja upp persónuleg tengsl við dætur sínar og veita hverri og einni þeirra athygli í samræmi við þarfir þeirra sem gefi barnavernd tækifæri á að styðja hana og dætur hennar enn betur. 

Kærandi byggi á því að hinn kærði úrskurður taki ekki efnislega afstöðu til þess að auka umgengni við yngstu dóttur kæranda sem samræmist ekki lögbundinni meðferð samkvæmt barnaverndarlögum, sérstaklega með tilliti til meðalhófs, rannsóknarskyldu og hagsmuna barnanna, sbr. meðal annars 1. mgr. 4. gr., 7. mgr. 4. gr. og 1. mgr. 41. gr. bvl. Í hinum kærða úrskurði verði ekki séð að fjallað hafi verið um eða tekin afstaða til krafna kæranda að öllu leyti.

Yngsta dóttir kæranda hafi við upphaf vistunarinnar þann 20. ágúst 2020 verið á sínu þriðja aldursári. Þar af leiðandi hafi sá tími, sem hún hafi átt í skertum tengslum við kæranda, nú náð yfir um þriðjung ævi hennar. Sá óstöðugleiki sé til þess fallinn að raska högum barnsins og hafa áhrif á hana til framtíðar. Eins og fram komi í upplýsingum vistforeldra og forsjárhæfnismati, dags. 20. maí 2021, hafi stúlkan átt við hegðunarerfiðleika að stríða á vistheimilinu. Kærandi telji sérstaklega mikilvægt í ljósi ungs aldurs og þeirrar staðreyndar að kærandi hafi verið nánasti umönnunaraðili stúlkunnar stærsta hluta lífs hennar að ákvarðanir barnaverndaryfirvalda séu byggðar á stöðugleika og gefi yngstu dóttur hennar færi á að njóta þeirrar umönnunar sem hún eigi rétt á, sbr. 1. mgr. 1. gr. og 1. mgr. 2. gr. bvl. Jafn takmarkaður tími og ákvarðaður sé í hinum kærða úrskurði þyki ekki til þess fallinn að veita dóttur kæranda viðeigandi uppeldisumhverfi, sérstaklega í ljósi viðkvæms aldurs hennar.

III.  Sjónarmið Barnaverndarnefndar B

Barnaverndarnefnd B krefst þess að úrskurðarnefnd velferðarmála staðfesti úrskurð barnaverndarnefndar frá 1. apríl 2022.

Afskipti barnaverndarnefndar af málefnum dætra kæranda hafi hafist þann 25. júní 2020 þegar tilkynning hafi borist frá […] varðandi grun um líkamlegt ofbeldi föður gagnvart næstelstu dótturinni. Í tilkynningunni komi fram að stúlkan hafi í viðtali við þjálfara sinn, greint frá því að þegar hún kæmi heim myndi pabbi hennar ábyggilega berja hana. Þegar hún hafi verið spurð nánar út í þetta hafi hún tjáð þjálfaranum að pabbi sinn væri ofbeldisfullur og beitti öll börnin líkamlegu ofbeldi og systurnar hefðu allar fengið marbletti, bæði á andlit og aðra staði líkamans.

Í kjölfar framangreindrar tilkynningar hafi starfsmenn barnaverndarnefndar rætt við stúlkurnar í nokkur skipti, fyrir utan þá yngstu, og þær allar greint frá miklu andlegu og grófu líkamlegu ofbeldi af hálfu föður. Af þessum sökum hafi þann 19. ágúst 2020 verið tekin sú ákvörðun að leggja fram kæru til lögreglu á hendur föður þar sem óskað hafi verið eftir lögreglurannsókn á meintu líkamlegu og andlegu ofbeldi gegn stúlkunum. Meðfylgjandi kærunni hafi verið greinargerð frá starfsmönnum barnaverndarnefndar, dags. 19. ágúst 2020, þar sem atvik máls hafi verið reifuð.

Þann 20. ágúst 2020 hafi starfsmenn barnaverndarnefndar farið með stúlkurnar í skoðun á Barnaspítala Hringsins í því skyni að kanna líkamlegt ástand þeirra. Við skoðun á Barnaspítalanum hafi engir áverkar sést á yngri systrunum þremur en elsta stúlkan hafi verið með marblett á framhandlegg sem læknir hafi talið um vikugamlann. Stúlkan hafi tjáð lækninum að hugsanlegt væri að þessir áverkar hafi komið þegar faðir hennar hafi verið að berja hana og hafi sýnt lækninum hvernig hún beri handleggina fyrir höfuð sitt til að verjast höggum frá föður.

Þennan sama dag hafi kærandi samþykkt vistun dætra sinna utan heimilis til 20. september 2020. Stúlkurnar hafi farið í tímabundna vistun til fjölskyldu sem búi í L. Eftir að stúlkurnar hafi komið inn á heimilið hafi vistforeldrar tekið eftir því að yngsta stúlkan kvartaði yfir óþægindum í tönnum. Í framhaldinu hafi vistforeldrar farið með stúlkuna til tannlæknis og í ljós hafi komið að tannhirða barnsins hafi verið lítil sem engin, sbr. bréf M tannlæknis, dags. 9. september 2020.

Í framhaldinu hafi barnaverndarnefnd óskað eftir upplýsingum frá skóla þriggja elstu stúlknanna. Umsagnir frá I, dags. 14. september 2020, hafi borist barnaverndarnefnd og séu þær allar á þann veg að áhyggjur hafi komið fram að stúlkurnar væru ekki að fá gott utanumhald og fái ekki þann stuðning á heimili sem þær ættu að fá.

Eldri stúlkurnar þrjár hafi farið í skýrslutöku í Barnahúsi þann 3. september 2020 og allar greint frá miklu andlegu og líkamlegu ofbeldi af hálfu föður. Í skýrslu elstu stúlkunnar komi meðal annars fram að faðir noti belti til að lemja þær systur, stundum inniskó, og að hann beiti yngstu stúlkuna einnig ofbeldi. Aðspurð um hve oft þetta gerist hafi stúlkan svarað því að þetta væri næstum alltaf og að ofbeldið gagnvart henni sjálfri hafi byrjað þegar hún hafi verið þriggja til fjögurra ára gömul. Framburður næstelstu systurinnar í Barnahúsi hafi verið á sama veg, það er að faðir beitti allar systurnar ofbeldi. Síðast hafi faðir lamið hana fast í andlitið með inniskó en að hann noti líka stundum belti. Þetta þurfi allar systurnar að þola nema sú yngsta, en faðir noti ekki belti þegar hann beiti hana ofbeldi, eingöngu inniskó. Næstyngsta systirin greindi frá með svipuðum hætti í Barnahúsi að faðir beiti þrjár elstu systurnar ofbeldi, en kannaðist ekki við að hann hafi gert slíkt gagnvart þeirri yngstu.

Þennan sama dag hafi stúkurnar hitt kæranda undir eftirliti starfsmanns barnaverndarnefndar. Sú umgengni hafi ekki gengið vel þar sem kærandi hafi verið mjög ásakandi í garð stúlknanna. Hún hafi reynt að koma inn samviskubiti hjá þeim og gengið hart að stúlkunum um hver þeirra hefði sagt frá því sem hefði verið að gerast á heimilinu. Umgengni við kæranda hafi aftur átt sér stað þann 17. september 2020 en sú umgengni hafi ekki gengið vel og kærandi haft í frammi neikvæðar athugasemdir í garð stúlknanna.

Þann 20. september 2020 hafi vistunartími runnið út og þar sem foreldrar hafi ekki verið reiðubúnir að samþykkja áframhaldandi vistun hafi neyðarráðstöfun á grundvelli 31. gr. bvl. verið beitt. Þann 21. september 2020 hafi talsmaður rætt við þrjár elstu stúlkurnar á heimili vistforeldra þeirra. Í greinargerð talsmannsins komi fram að stúlkurnar hafi allar sagt að þær vildu fara aftur á heimili foreldra sinna. Að sögn talsmannsins hafi stúlkurnar haft litla þolinmæði til að tala við talsmanninn og hafi ekki viljað tjá sig mikið um sína hagi.

Með úrskurði Barnaverndarnefndar B, dags. 28. september 2020, hafi sú ákvörðun verið tekin að vista börnin utan heimilis foreldra samkvæmt b. lið 1. mgr. 27. gr. bvl. Í úrskurðarorði komi fram að barnaverndarnefnd muni óska eftir framlengingu á vistun í tólf mánuði samkvæmt 1. mgr. 28. gr. bvl.

Þann 16. október 2020 hafi barnaverndarnefnd lagt fram kröfu til Héraðsdóms B um vistun stúlknanna utan heimilis í tólf mánuði frá 28. september 2020 að telja á grundvelli 28. gr. bvl. Við meðferð málsins fyrir héraðsdómi hafi dómari tekið viðtal við eldri stúlkurnar þrjár. N sálfræðingur hafi verið viðstaddur þessi viðtöl. Í viðtali við D hafi komið afdráttarlaust fram að faðir legði hendur á allar systurnar og kæranda líka. Sama hafi komið fram hjá F sem bætti því við að hún vildi ekki fara til föður síns aftur þar sem hann meiði hana. Enn fremur hafi D greint frá því að kærandi skrökvi að þeim, að E og F væru hræddar við kæranda og að hún hafi bannað E að segja frá nokkru er varði fjölskylduna. Þá kveðist hún hafa þurft að bera ein ábyrgð á systrum sínum og hafi nánast þurft að ganga þeim í móðurstað. Hún hafi til að mynda þurft að taka til skólanesti fyrir systur sínar á morgnana og borið ábyrgð á að sækja yngstu systur sína á leikskóla. Þessi frásögn stúlkunnar sé staðfest af starfsmanni leikskóla og skóla eldri stúlknanna.

Við aðalmeðferð málsins hafi kærandi gefið skýrslu og kvæði rétt að faðir beitti dæturnar ofbeldi og að hún hafi orðið vitni að ofbeldinu. Kærandi kannaðist hins vegar ekki við að faðir notaði sylgju af belti sínu þegar hann lemdi dætur sínar en kannaðist við að hann hafi notað belti og inniskó. Kærandi teldi þetta eðlilegar uppeldisaðferðir í P. Kærandi kvaðst hafa reynt að stöðva barsmíðarnar en faðirinn væri mjög stjórnsamur. Kærandi neitaði því að hún sjálf beitti dætur sínar ofbeldi. Kærandi greindi einnig frá því að hún hafi hótað dætrum sínum því að flytja af landi brott og skilja þær eftir en sagðist hafa sagt þetta í gríni. Faðir hafi neitað fyrir dómi að hann hefði beitt dætur sínar ofbeldi. Þá hafi hann fullyrt að D væri að ljúga upp á hann sakir og neitaði því að E og F hafi borið á hann sömu sakir.

Með úrskurði Héraðsdóms B 29. desember 2020 hafi verið ákveðið að stúlkurnar fjórar skyldu vistaðar utan heimilis í níu mánuði frá 28. september 2020 að telja. Með úrskurði Landsréttar 12. febrúar 2021 í máli nr. 13/2021 hafi úrskurður héraðsdóms verið staðfestur.

Frá því að áðurnefndur úrskurður barnaverndarnefndar frá 28. september 2020 hafi verið kveðinn upp hafi átt sér stað markviss vinna varðandi framhald málsins. Þannig hafi verið sótt um meðferð fyrir þrjár elstu stúlkurnar í Barnahúsi til að vinna úr þeim áföllum sem þær hafi þurft að þola. Þá hafi verið gerðar meðferðaráætlanir vegna allra stúlknanna, dags. 8. janúar 2021. Markmiðum meðferðaráætlana teljist náð þegar kærandi sé orðin nógu sterk til að geta búið börnum sínum öruggar og uppbyggilegar heimilisaðstæður þar sem faðir búi ekki, auk þess sem kærandi sýni fram á að hún axli ábyrgð á stúlkunum og veiti þeim viðeigandi uppeldi. Þá hafi verið undirritaðir umgengnissamningar vegna allra stúlknanna, dags. 1. febrúar 2021.

Nokkrar tilkynningar hafi borist barnaverndarnefnd á árinu 2021 og tengjast sumar þeirra áhyggjum af líðan elstu stúlkunnar D. Einnig hafi borist tilkynningar þar sem fram komi að faðir hafi haft í hótunum við stúlkurnar, einkum D. Faðir hafi meðal annars hótað því að drepa stúlkuna ef hún breytti ekki frásögn sinni og hafi sagt að hún myndi aldrei eiga glaðan dag eftir 29. júní 2021.

Í apríl 2021 hafi stúlkurnar greint frá því að kærandi hafi einnig beitt þær líkamlegu ofbeldi. Stúlkurnar greindu frá því að kærandi rifi í hár þeirra, lemdi þær með herðatré, skóm og skafti af moppu, auk þess sem hún talaði niðrandi til þeirra. Einnig hafi komið fram grunur um að faðir eða báðir foreldrarnir hafi beitt stúlkurnar kynferðislegu ofbeldi.

Kærandi hafi mætt á fund starfsmanna barnaverndarnefndar þann 4. apríl 2021 og hafi samþykkt á þeim fundi að undirgangast forsjárhæfnismat, auk þess sem hún hafi óskað eftir uppeldisráðgjöf. R sálfræðingur hafi verið fenginn til að framkvæma forsjárhæfnismat á kæranda í apríl 2021. Í forsjárhæfnismati R, dags. 26. maí 2021, komi meðal annars fram áhyggjur af því að kærandi afneiti afleiðingum ofbeldis föður á stúlkurnar og sjálfa sig. Þá telji matsmaður að kærandi hafi lítið innsæi í tilfinningalegar þarfir dætra sinna og að geðtengsl séu veik. Niðurstaða matsmanns sé sú að eins og staðan sé í dag sé kærandi ekki hæf til að fara með forsjá dætra sinna og að hún geti ekki tryggt öryggi þeirra og velferð.

Þann 10. maí 2021 hafi verið tekin skýrsla af elstu stúlkunni fyrir dómi en af næstelstu og næstyngstu systrunum þann 19. maí 2021. Í viðtölum sem tekin hafi verið í Barnahúsi greini þær frá alvarlegu ofbeldi sem þær hafi orðið fyrir af hendi foreldra sinna. Elsta stúlkan hafi til að mynda greint frá því að faðir noti það sem hendi sé næst við ofbeldið og kærandi noti stundum herðatré og dragi þrjár elstu systurnar á hárinu eftir gólfinu. Einnig komi fram að kærandi beiti allar systurnar ofbeldi af einhverju tagi og hafi meðal annars notað moppu og herðatré þegar hún hafi gengið í skrokk á D. Þá hafi stúlkan talið að kærandi væri ennþá í sambandi við föður og upplýst að hann væri reglulega að senda henni hótanir. Næstelsta stúlkan hafi einnig greint frá ofbeldi foreldra í sinn garð og í garð systranna fjögurra. Í framburði hennar komi fram að kærandi noti hendi, inniskó eða herðatré við ofbeldið. Þá togi kærandi í hárið á henni og báðir foreldrar hafi rasskellt hana með belti eða inniskóm. Faðir noti hins vegar hendi, herðatré eða belti við ofbeldið. Næstyngsta stúlkan hafi sömuleiðis greint frá ofbeldi af hálfu foreldra sinna og að kærandi noti stundum herðatré við ofbeldið og faðir einnig en hann noti stundum inniskó eða belti, auk þess sem hann hræki stundum á dætur sínar.

Þann 14. júní 2021 hafi verið tekin lögregluskýrsla af föður, meðal annars vegna gruns um kynferðisbrot. Sem fyrr hafi faðir neitað öllum sakargiftum og sagt dætur sínar og kæranda ljúga. Þennan sama dag hafi verið tekin lögregluskýrsla af kæranda. Í skýrslutökunni hafi kærandi meðal annars greint frá því að faðir væri að skemmta sér við að pína hana og dæturnar. Faðir hafi lamið stúlkurnar en þegar hún hafi reynt að stoppa hann hafi faðir ýtt henni og skyrpt framan í hana. Við ofbeldið hafi hann notað allt sem hafi verið fyrir framan hann, til dæmis belti, inniskó og herðatré. Þá hafi hann beitt hana sjálfa ofbeldi en ekki hafi verið regla á því hversu oft það hafi gerst. Það væri oft og hann hafi stundum notað prik en oftar plastslöngu úr þvottavél. Í skýrslutökunni hafi kærandi viðurkennt að hafa slegið dætur sínar í handleggi eða rass með flötum lófa, nema þá yngstu, en kvæði dætur sínar ljúga um annars konar ofbeldi. Kærandi hafi hafnað einnig öllum ásökunum um kynferðislegt ofbeldi.

Málið hafi verið tekið fyrir á úrskurðarfundi barnaverndarnefndar þann 28. júní 2021. Á þeim fundi hafi verið ákveðið að fresta ákvarðanatöku í málinu til 12. júlí 2021 þar sem nefndarmenn hafi talið þörf á að skoða nýleg gögn sem vörðuðu málið. Óskað hafi verið eftir samþykki foreldra fyrir áframhaldandi vistun til 12. júlí 2021 og hafi slíkt samþykki fengist frá báðum foreldrum en þar sem faðir hafi dregið samþykki sitt til baka hafi reynst nauðsynlegt að neyðarvista börnin til 12. júlí 2021 á grundvelli 31. gr. bvl.

Málið hafi verið tekið fyrir að nýju á úrskurðarfundi barnaverndarnefndar þann 12. júlí 2021. Á þeim fundi hafi verið kveðinn upp úrskurður þar sem ákveðið hafi verið að stúlkurnar skyldu vistaðar utan heimilis í tvo mánuði frá og með 12. júlí 2021. Enn fremur hafi verið ákveðið að krefjast þess fyrir dómi að stúlkurnar yrðu vistaðar utan heimilis í sex mánuði, sbr. 28. gr. bvl.

Þann 8. september 2021 hafi […] gefið út ákæru á kæranda þar sem henni hafi verið gefið að sök stórfelld brot í nánu sambandi og barnaverndarlagabrot gegn dætrum sínum á tímabilinu maí 2018 til 19. ágúst 2020, sbr. bréf lögreglustjóraembættisins, dags. 9. desember 2021.

Þann 4. október 2021 hafi málsaðilar gert dómsátt í máli nr. U-1635/2021. Í dómsáttinni hafi falist að kærandi samþykkti vistun dætra sinna utan heimilis í fjóra mánuði frá 12. september 2021 að telja samkvæmt 28. gr. bvl. Þann 8. október 2021 hafi barnaverndarnefnd kveðið upp hinn kærða úrskurð þess efnis að engin umgengni færi fram á milli kæranda og dætra hennar allt til 28. desember 2021. Kærandi hafi kært þann úrskurð til úrskurðarnefndar velferðarmála sem staðfesti úrskurð barnaverndarnefndar með úrskurði 22. febrúar 2022.

Með úrskurði Barnaverndarnefndar B, dags. 6. desember 2021, hafi verið ákveðið að krefjast þess fyrir dómi að kærandi yrði svipt forsjá dætra sinna.

Með dómi Héraðsdóms B 7. janúar 2022 í máli nr. S-1845/2021 hafi kærandi verið dæmd til sex mánaða skilorðsbundinnar refsingar og til greiðslu miskabóta gagnvart dætrum sínum, að þeirri yngstu frátalinni. Þótti dóminum sannað í málinu að kærandi hafi á „tilteknu tímabili margsinnis misþyrmt dætrum sínum þremur líkamlega og andlega og stofnað velferð þeirra í hættu með ofbeldi, yfirgangi og ósiðlegu athæfi.“

Með úrskurði Barnaverndarnefndar B, dags. 1. apríl 2022, hafi verið ákveðið að umgengni kæranda við dætur hennar verði einu sinni í mánuði í tvær klukkustundir í senn undir eftirliti starfsmanna barnaverndar og að túlkur sé viðstaddur. Einnig að fenginn verði utanaðkomandi fagaðili í það minnsta í þrjú skipti til að meta hvernig kærandi nýti þau úrræði sem henni hafi verið veitt.

Með dómi Héraðdóms B 12. maí 2022 í máli nr. E-48/2022 hafi verið fallist á kröfu barnaverndarnefndar um að kærandi og barnsfaðir hennar yrðu svipt forsjá dætra sinna fjögurra.

Af hálfu barnaverndarnefndar sé þess krafist að úrskurður nefndarinnar frá 1. apríl 2022 verði staðfestur. Barnaverndarnefnd byggi á því að hinn kærði úrskurður hafi fengið lögformlega málsmeðferð og ákvörðunin byggi á málefnalegum sjónarmiðum. Barnaverndarnefnd hafni því alfarið að ekki hafi verið leyst úr kröfum kæranda „í heild“ líkt og kærandi haldi fram í málatilbúnaði sínum. Þá sé rétt að nefna að með dómi Héraðsdóms B 12. maí 2022 í máli nr. E-48/2022 hafi verið tekin afstaða til málsástæðna kæranda varðandi málsmeðferð barnaverndarnefndar og þeim öllum hafnað, þar með talið varðandi brot á rannsóknarskyldu, að ekki hafi verið gætt að meðalhófi, og svo framvegis.

Staðreyndin sé sú að dætur kæranda hafi greint frá mjög alvarlegu andlegu og líkamlegu ofbeldi af hálfu kæranda sem staðið hafi yfir um árabil. Kærandi hafi nú verið sakfelld fyrir þessi brot gagnvart eldri stúlkunum þremur og dæmd til refsingar og greiðslu miskabóta. Eldri stúlkurnar þrjár hafi enn fremur allar lýst miklum ótta við að koma aftur á fyrra heimili sitt og D og E hafi lýst því að þær óttist líf sitt verði þær þvingaðar til að fara aftur heim. Þá hafi þær lýst yfir að þær treysti því ekki að kærandi sé skilin við föður og telji þvert á móti að kærandi sé að þykjast vera skilin að skiptum við föður til að fá stúlkurnar heim.

Afskipti af börnunum hafi hafist á árinu 2020 og þær verið vistaðar utan heimilis síðan í ágústmánuði það ár. Fyrir liggi umsagnir fósturforeldra stúlknanna. Í umsögn fósturforeldra F, sem hafi verið móttekin hjá barnaverndarnefnd 30. september 2021, komi meðal annars fram að F sýni engar sýnilegar tilfinningar fyrir umgengni við kæranda. Hún virðist hvorki spennt né ánægð, en komi stundum þung til baka og vilji mikið af knúsum og faðmi. Hún tali aldrei af fyrra bragði um umgengni og komi aldrei brosandi til baka. Þá komi fram að barnið hafi sagt að kærandi hafi lamið sig með skúringaskafti á meðan hún hafi búið undir sama þaki og hún. Í umsögn fósturforeldra E komi fram að þeim finnist heimsóknir til kæranda ekki vera til góðs. Barnið sé vægast sagt stressað fyrir umgengni og vilji ekki ræða hvernig hafi gengið heldur læsi sig inni í herbergi. Í umsögn fósturmóður D og G komi meðal annars fram að sú síðarnefnda sýni annars konar hegðun eftir heimsóknir til kæranda, meðal annars í leikskólanum. D sé mjög kvíðin og stressuð fyrir heimsóknir til kæranda og aðalástæða þess að hún fari sé til að passa upp á yngri systur sína. Eftir heimsóknir sé D í miklu ójafnvægi.

Með úrskurði Barnaverndarnefndar B 8. október 2021 hafi verið ákveðið að engin umgengni yrði tímabundið á milli hennar og dætra hennar. Þessi ákvörðun hafi meðal annars byggt á því að umgengni hefði fram að þessu ekki gengið vel, afstöðu dætra kæranda til umgengni og að beðið væri dóms í áðurnefndu sakamáli. Að mati barnaverndarnefndar hafi ekki verið réttlætanlegt að umgengni færi fram frá útgáfu ákæru og á meðan beðið væri dóms í málinu þar sem sakargiftir væru mjög alvarlegar. Nú liggi fyrir dómur Héraðsdóms B frá 7. janúar 2022 í máli nr. S-1845/2021.

Kærandi hafi nú með dómi Héraðsdóms B 12. maí 2022 í máli nr. E-48/2022 verið svipt forsjá dætra sinna. Markmið varanlegs fósturs sé að börnin aðlagist og tilheyri fósturfjölskyldunum. Við slíkar aðstæður sé viðurkennt að hagsmunir barna kunni að krefjast þess að umgengni verði takmörkuð verulega. Í þessu máli eigi þessi sjónarmið enn frekar við en endranær í ljósi atvika málsins og afstöðu stúlknanna sjálfra til umgengni sem ítrekað hafi komið fram.

Með hliðsjón af öllu framansögðu sé það mat barnaverndarnefndar að rýmri umgengni en ákveðin sé í hinum kærða úrskurði sé bersýnilega andstæð hagsmunum og þörfum stúlknanna og auk þess ósamrýmanleg þeim markmiðum sem stefnt sé að með ráðstöfun þeirra í fóstur, sbr. 2. mgr. 74. gr. bvl. Í ljósi aðstæðna telji barnaverndarnefnd nauðsynlegt að umgengni verði undir eftirliti starfsmanna barnaverndar og utanaðkomandi fagaðili verði viðstaddur fyrst um sinn til að meta hvernig kærandi nýti þau úrræði sem henni hafi verið veitt. Eftir að umgengni hafi átt sér stað í þrjú skipti verði staðan endurmetin út frá því hvernig umgengni hafi gengið.

Barnaverndarnefnd B telji að hinn kærði úrskurður sé í fullu samræmi við tilgang og markmið barnaverndarlega og að beitt hafi verið þeirri ráðstöfun sem hafi verið börnunum fyrir bestu, sbr. 4. gr. bvl. Barnaverndarnefnd byggi á því að það þjóni hagsmunum stúlknanna best að umgengni kæranda við dætur sínar verði takmörkuð með þeim hætti sem ákveðið hafi verið í hinum kærða úrskurði. Engin rök standi til þess, að mati barnaverndarnefndar, að umgengni kæranda við dætur sínar verði hver í sínu lagi líkt og kærandi krefjist. Þvert á móti telji barnaverndarnefnd mikilvægt að systurnar verði sameinaðar í umgengni og njóti stuðnings og styrks hver af annarri. Þetta sé sérstaklega mikilvægt að mati barnaverndarnefndar þar sem umgengni á fyrri stigum hafi ekki gengið sem skyldi. Þá hafni barnaverndarnefnd því að það þjóni hagsmunum yngstu stúlkunnar að umgengni kæranda við hana verði rýmri en gagnvart þeim þremur eldri líkt og kærandi krefjist. Í því sambandi telji barnaverndarnefnd mikilvægt að hún njóti samvista og stuðnings eldri systra sinna í umgengni við kæranda, enda hafi hún myndað grunntengsl við aðra en móður sína.

IV. Afstaða fósturforeldra

Í hinum kærða úrskurði kemur fram afstaða fósturforeldra til umgengni. Þar segir að fósturforeldrar D og G séu ekki mótfallin umgengni en að þeirra mati sé umgengni einu sinni í mánuði frekar mikil þar sem stúlkurnar eigi báðar erfitt, bæði viku fyrir og viku eftir umgengnina. Þeim finnist því nóg að umgengni fari fram annan hvorn mánuð. Þá séu þau þeirrar skoðunar að umgengni skuli vera undir eftirliti starfsmanna barnaverndar og með túlki. Einnig séu þau þeirrar skoðunar að kærandi ætti ekki að fá að gefa nammi og að umgengni snúist frekar um samveru en ekki að þær fái nammi eða gjafir. Þeim finnist með réttu að setja ætti skorður við gjöfum á afmælum og hátíðsdögum.

Þá kemur fram að fósturforeldrar E séu ekki mótfallin umgengni stúlkunnar við kæranda og telji í lagi að prufa kannski einu sinni í mánuði og endurskoða svo. Þau telji að umgengni eigi að fara fram undir eftirliti starfsmanna barnaverndar og með túlki.

Jafnframt séu fósturforeldrar F ekki mótfallin umgengni við kæranda en að mikilvægt sé að túlkur sé á staðnum og eftirlit frá starfsmönnum barnaverndar. Þau telji nóg að umgengni fari fram tvisvar sinnum á ári. Þau tali einnig um að ekki eigi að neyða stúlkuna í umgengni, aðeins að umgengni fari fram vilji hún það.

V. Afstaða barnanna

Í hinum kærða úrskurði kemur fram afstaða þriggja elstu stúlknanna til umgengni við kæranda. Ekki var aflað afstöðu yngstu stúlkunnar sökum ungs aldurs hennar. Þar kemur fram að D vilji að umgengni fari ekki fram oftar en einu sinni í mánuði og að starfsmaður barnaverndar og túlkur séu viðstaddir. Þá vilji hún að allar systurnar séu saman í umgengninni. Einnig vilji hún að kærandi fái ekki að koma með nammi í umgengnina. E hafi ekki verið viss með umgengni við móður og neitað. Síðan hafi verið rætt við hana um hvort hún myndi vilja prufa umgengni ef hún væri með eftirliti starfsmanns barnaverndar, túlk og systrum hennar og þá hafi hún verið samþykk að prufa eitt skipti og sjá svo til. Ákveðið hafi verið að hafa eina umgengni við kæranda sem hafi farið fram 2. febrúar 2022 á heimili kæranda í klukkustund og samið við kæranda um að stúlkurnar fengju ekki gjafir eða nammi á meðan á umgengni stæði. Umgengnin hafi gengið nokkuð vel og E hafi sagt að umgengninni lokinni að hún væri kannski tilbúin til að halda áfram að hitta kæranda. Starfsmaður barnaverndar, sem hafi rætt við stúlkuna, meti hik stúlkunnar á þá leið að henni finnist mikilvægt að ef hún vilji ekki fara í umgengni hafi hún tækifæri til að sleppa henni. F segist stundum vilja hitta kæranda en ekki lengi, kannski í eina til tvær klukkustundir í senn og borða til dæmis saman. Þá hafi hún sagst vilja hafa systur sínar með í umgengninni og að starfsmaður barnaverndar yrði á staðnum.

VI.  Niðurstaða

Stúlkan D er X ára gömul, stúlkan E er X ára gömul, stúlkan F er X ára gömul og stúlkan G er X ára gömul.

Með hinum kærða úrskurði Barnaverndarnefndar B frá 1. apríl 2022 var ákveðið að umgengni stúlknanna við kæranda yrði einu sinni í mánuði, í tvær klukkustundir í senn, undir eftirliti starfsmanna barnaverndar og að túlkur væri viðstaddur. Einnig að fenginn yrði utanaðkomandi fagaðili í það minnsta í þrjú skipti til að meta hvernig móðir nýti sér þau úrræði sem henni hafi verið veitt.

Kærandi krefst þess aðallega að hinum kærða úrskurði verði hrundið og breytt á þá leið að hún hljóti umgengni við dætur sínar hverja í sínu lagi. Einnig að tímalengd umgengni ráðist af mati úrskurðarnefndarinnar en að hún verði aukin með tímanum. Kærandi gerir enn fremur kröfu um að hinum kærða úrskurði verði hrundið og breytt á þá leið að umgengni við dótturina G verði meiri en kveðið sé á um í hinum kærða úrskurði. Til vara sé þess krafist að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og málinu verði vísað til nýrrar meðferðar.

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. bvl. á barn rétt á umgengni við foreldra og aðra sem eru því nákomnir. Foreldrar eiga með sama hætti rétt á umgengni við barn sitt í fóstri samkvæmt 2. mgr. sömu lagagreinar, nema umgengni sé bersýnilega andstæð hagsmunum og þörfum barnsins og ósamrýmanleg þeim markmiðum sem stefnt er að með ráðstöfun þess í fóstur. Við mat á þessu skal meðal annars taka tillit til þess hversu lengi fóstri er ætlað að vara. Samkvæmt 3. mgr. lagagreinarinnar skal taka afstöðu til umgengni barns, sem ráðstafað er í fóstur, við foreldra og aðra nákomna og skal taka mið af því hvað þjóni best hagsmunum barnsins. Samkvæmt 4. mgr. sömu lagagreinar hefur umdæmisráð barnaverndar úrskurðarvald um ágreiningsefni er varða umgengni barns við foreldra og aðra nákomna, hvort sem það varðar rétt til umgengni, umfang umgengnisréttarins eða framkvæmd.

Það er meginregla í barnaverndarstarfi að hagsmunir barns skuli ávallt vera í fyrirrúmi og beita skuli þeim ráðstöfunum sem barni eru fyrir bestu. Við úrlausn þessa máls ber því að líta til þeirrar stöðu sem stúlkurnar eru í. Það er gert til þess að unnt sé að taka ákvörðun um umgengni kæranda við dætur sínar á þann hátt að hún þjóni hagsmunum þeirra best, sbr. 3. mgr. 74. gr. bvl.

Kærandi krefst þess að umgengni hennar við dætur sínar fari fram hver í sínu lagi. Kærandi vísar til þess að krafa hennar byggi á því að hún nái að rækta tengsl við dætur sínar sem mæti þörfum hverrar og einnar. Varðandi kröfu kæranda um að umgengni fari fram í hver í sínu lagi verður, að mati úrskurðarnefndarinnar, að líta til þess að það sé skýr vilji stúlknanna að þær fái að vera saman í umgengni við kæranda. Með hliðsjón af þeim gögnum sem liggja fyrir í máli þessu telur úrskurðarnefndin það nauðsynlegt út frá hagsmunum stúlknanna að þær fái að vera saman í umgengni.

Hvað varðar kröfu kæranda um að umgengni við yngstu dótturina verði meiri en kveðið sé á um í hinum kærða úrskurði ber fyrst og fremst að líta til þess hvaða hagsmuni stúlkan hefur af umgengni við kæranda. Stúlkan þarf nú að fá svigrúm til að tengjast fósturfjölskyldunni áfram og að umgengni valdi henni sem minnstri truflun. Stúlkan er ung og er í mikilli þörf fyrir öryggi, ró og stöðugleika í fóstrinu í ljósi þess sem gengið hefur á í lífi hennar. Þessi þörf stúlkunnar vegur þyngra en ætluð þörf hennar til að þekkja erlendan uppruna sinn með tíðari umgengni en ákveðin hefur verið. Með hliðsjón af því er það mat úrskurðarnefndarinnar að það þjóni hagsmunum stúlkunnar best að umgengni hennar við kæranda verði takmörkuð með þeim hætti sem kveðið er á um í hinum kærða úrskurði Barnaverndarnefndar B.

Með hliðsjón af atvikum máls og afstöðu stúlknanna til umgengni verður að mati úrskurðarnefndarinnar talið að umgengnin hafi verið ákveðin í samræmi við þau sjónarmið sem leggja ber til grundvallar samkvæmt 2., 3. og 4. mgr. 74. gr. bvl. Í því sambandi er meðal annars horft til þess að elstu þrjár stúlkunnar hafa vitsmunalega getu til að leggja mat á hvað þeim sé fyrir bestu varðandi tilhögun umgengni.

Úrskurðarnefndin telur jafnframt að rannsóknarreglan eða meðalhófsreglan hafi ekki verið brotin við meðferð málsins. Með vísan til alls þess, sem að framan greinir, ber að staðfesta hinn kærða úrskurð Barnaverndarnefndar B.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Úrskurður Barnaverndarnefndar B frá 1. apríl 2022 varðandi umgengni D, E, F og G , við A, er staðfestur.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Kári Gunndórsson