Mál nr. 318/2024-Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 318/2024

Fimmtudaginn 26. september 2024

A

gegn

Vinnumálastofnun – Fæðingarorlofssjóði

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur.

Með kæru, dags. 13. júlí 2024, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs, dags. 24. júní 2024, um að synja beiðni hennar um að undanskilja þrjá mánuði á viðmiðunartímabili vegna umsóknar um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með umsókn, dags. 7. desember 2023, sótti kærandi um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði vegna væntanlegrar fæðingar barns þann X 2024. Með ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs, dags. 28. febrúar 2024, var fallist á umsókn kæranda og henni tilkynnt að mánaðarleg greiðsla yrði 600.000 kr. á mánuði miðað við 100% fæðingarorlof. Með erindi, dags. 21. júní 2024, óskaði kærandi eftir því að þrír mánuðir á viðmiðunartímabili yrðu undanskildir þar sem hún hafi verið í fæðingarorlofi með eldra barni. Beiðni kæranda var synjað með ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs, dags. 24. júní 2024.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 13. júlí 2024. Með bréfi, dags. 25. júlí 2024, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Fæðingarorlofssjóðs ásamt gögnum málsins. Greinargerð sjóðsins barst 23. ágúst 2024 og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndarinnar, dags. 27. ágúst 2024. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi greinir frá því að þau hjónin eigi tvær stelpur með 25 mánaða millibili, fæddar 2021 og 2024. Kærandi hafi verið í fullri vinnu sem forritari hjá B frá því um sumarið 2019. Kærandi hafi tekið 10 mánaða fæðingarorlof með fyrra barni og svo farið í tveggja mánaða sumarleyfi. Hún hafi því verið heima í ár með barnið. Eiginmaður kæranda hafi tekið tvo mánuði við fæðingu barnsins og svo fjóra mánuði eftir hennar fæðingarorlof. Kærandi hafi dreift 7,5 mánaða orlofi á 10 mánuði og notað allt sitt sumarleyfi. Maki hennar hafi dreift sínum 4,5 mánuðum á 6 mánuði en samt hafi verið 6 mánuðir þar til að barnið kæmist inn á leikskóla á C. Þau hafi verið svo heppin að geta fært lögheimilið til D tímabundið og þá hafi barnið komist á leikskóla þar 16 mánaða gamalt.

Seinna barn kæranda hafi fæðst í X 2024 þegar fyrra barn hennar hafi verið rúmlega tveggja ára. Kærandi sé að taka 12 mánaða fæðingarorlof og hafi fengið hámarksgreiðslur, þ.e. 600.000 kr. þar til þakið hafi verið hækkað frá 1. apríl 2024, um rúmar 10.000 kr. Mánaðarlaun kæranda á viðmiðunartímabilinu séu 911.816 kr. og 80% þeirra upphæðar sé 729.453 kr., en þessir þrír mánuðir þar sem hún hafi verið í fæðingarorlofi með eldra barnið dragi meðaltalið svo mikið niður að hún fái aðeins 610.709 kr. Kærandi hafi óskað eftir því eftir að september, október og nóvember 2022 yrðu undanskildir þar sem þeir gæfu ekki rétta mynd af tekjum hennar þar sem hún hafi verið í fæðingarorlofi á þeim tíma. Þeirri beiðni hafi verið synjað. Kærandi hafi ekki mótmælt greiðsluáætluninni á sínum tíma þar sem hún hafi verið í þakinu. Ef viðmiðunartímabilið sé ekki leiðrétt muni það tæpum 90.000 kr. á mánuði í sex mánuði. Auk þess sé maður kæranda í sömu sporum. Þar að auki langi þau að eignast næsta barn með svipað löngu millibili en kærandi neiti að láta reglur um útreikning á fæðingarorlofi hafa áhrif á hvenær hún eignist börn. Það sé því líklegt að næsta viðmiðunartímabil fari að byrja á næstu mánuðum. Þá verði þau komin með þrjú fæðingarorlof sem hangi saman þar sem þau skerði alltaf næsta orlof á eftir, sérstaklega vegna þess að þau hafi dreift orlofinu á lengri tíma. Einnig sé ljóst að flestir foreldrar þurfi að dreifa orlofinu á meira en 12 mánuði þar sem það þurfi mikla heppni til að koma 12 mánaða barni í leikskóla og tekjumissirinn aukist mikið við það að þurfa að dreifa orlofinu. Þegar þeir mánuðir verði svo forsenda fyrir næsta orlof verði tekjumissirinn enn meiri.

Kærandi spyrji hvort það sé einhver ástæða fyrir því að refsað sé fyrir það að eiga börn með stuttu millibili. Kærandi telji það ekki í anda laganna, enda sé heimild til að undanskilja þá mánuði sem viðkomandi sé ekki á vinnumarkaði.

III.  Sjónarmið Fæðingarorlofssjóðs

Í greinargerð Fæðingarorlofssjóðs kemur fram að kærandi hafi með umsókn, dags. 7. desember 2023, sótt um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði vegna barns hennar sem hafi fæðst X 2024. Fyrir hafi legið upplýsingar um fæðingarorlofstöku með eldra barni, sbr. greiðsluáætlun, dags. 28. mars 2023 og upplýsingar úr skrám skattyfirvalda og Þjóðskrá Íslands.

Kæranda hafi verið send greiðsluáætlun, dags. 28. febrúar 2024, þar sem fram komi að umsókn hennar um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði hafi verið samþykkt og að mánaðarleg greiðsla til hennar miðað við 100% fæðingarorlof yrði 600.000 kr. sem hafi verið hámarksgreiðsla samkvæmt þágildandi lögum.

Með lögum nr. 73/2024 hafi hámarki greiðslna Fæðingarorlofssjóðs til foreldra í fæðingarorlofi verið breytt afturvirkt frá 1. apríl 2024 í 700.000 kr. Í kjölfarið hafi kærandi óskað eftir því að þeir mánuðir sem hún hafi verið í fæðingarorlofi á viðmiðunartímabili yrðu undanskildir og henni send ný greiðsluáætlun, dags. 1. ágúst 2024. Tekið skuli fram að á þeirri greiðsluáætlun komi enn fram að réttindafjárhæð kæranda yrði 600.000 kr. vegna kerfisvillu. Réttindafjárhæðin hafi hins vegar hækkað í 610.709 kr. eftir lagabreytinguna en greiðsluáætlunin sýni að öðru leyti réttan útreikning á greiðslum.

Í 1. mgr. 21. gr. laga nr. 144/2020 um fæðingar- og foreldraorlof sé kveðið á um gildissvið laganna. Þar segi að lögin taki til réttinda foreldra á innlendum vinnumarkaði til fæðingar- og foreldraorlofs. Þau eigi við um foreldra sem séu starfsmenn og/eða sjálfstætt starfandi. Samkvæmt 1. mgr. 21. gr. laganna öðlist foreldri rétt til greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði eftir að hafa verið samfellt í sex mánuði á innlendum vinnumarkaði fyrir fæðingardag barns.

Óumdeilt sé að kærandi uppfylli skilyrði 1. mgr. 21. gr. laga nr. 144/2020 um sex mánaða samfellt starf á innlendum vinnumarkaði fyrir fæðingardag barns og eigi tilkall til greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði sem starfsmaður samkvæmt 4. tölul. 4. gr. laganna.

Í 1. mgr. 23. gr. laga nr. 144/2020 sé meðal annars kveðið á um að mánaðarleg greiðsla Fæðingarorlofssjóðs til starfsmanns, sbr. 4. tölul. 4. gr., í fæðingarorlofi skuli nema 80% af meðaltali heildarlauna og miða skuli við tólf mánaða samfellt tímabil sem ljúki sex almanaksmánuðum fyrir fæðingardag barns eða þann almanaksmánuð sem barn komi inn á heimili við frumættleiðingu eða töku í varanlegt fóstur. Einungis skuli miða við meðaltal heildarlauna fyrir þá almanaksmánuði á viðmiðunartímabili sem foreldri hafi verið á innlendum vinnumarkaði, sbr. 2. mgr. 22. gr. Aldrei skuli þó miða við færri almanaksmánuði en fjóra við útreikning á meðaltali heildarlauna. Í athugasemdum við 23. gr. frumvarpsins er hafi orðið að lögum nr. 144/2020 komi fram að átt sé við almanaksmánuði og að miðað sé við samfellt tímabil sem standi í tólf almanaksmánuði á undan fæðingarmánuði barns.

Í 4. mgr. 23. gr. laga nr. 144/2020 komi fram að til launa á innlendum vinnumarkaði samkvæmt 1. til 3. mgr. teljist hvers konar laun og aðrar þóknanir samkvæmt lögum um tryggingagjald. Jafnframt skuli telja til launa þau tilvik sem teljist til þátttöku á innlendum vinnumarkaði samkvæmt a. til e. lið 2. mgr. 22. gr. laga nr. 144/202. Auk þess skuli telja til launa greiðslur samkvæmt a. og b. lið 5. gr. laga um Ábyrgðarsjóð launa. Þegar um sé að ræða 100% greiðslur á viðmiðunartímabili, í tengslum við tilvik sem falli undir a. til e. lið 2. mgr. 22. gr., sem foreldri hafi átt rétt á skuli taka mið af þeim viðmiðunartekjum sem þær greiðslur hafi miðast við. Hafi foreldri hins vegar kosið að dreifa greiðslum, í tengslum við tilvik sem falli undir a. til e. lið 2. mgr. 22. gr., hlutfallslega á lengri tíma samhliða hlutastarfi eða leyfi, launuðu eða ólaunuðu, skuli taka mið af þeim viðmiðunartekjum sem þær greiðslur hafi miðast við í sama hlutfalli og greiðslurnar hafi verið inntar af hendi á því viðmiðunartímabili sem um ræði. Sama eigi við hafi foreldri kosið að dreifa greiðslum, í tengslum við tilvik sem falla undir a. til e. lið 2. mgr. 22. gr., hlutfallslega á lengri tíma, enda þótt foreldri hafi ekki verið í ráðningarsambandi á sama tíma. Aldrei skuli taka mið af hærri fjárhæð en sem nemi viðmiðunartekjum sem miða skuli við samkvæmt framangreindu, enda þótt foreldri hafi fengið mismuninn milli greiðslna, í tengslum við tilvik sem falli undir a. til e. lið 2. mgr. 22. gr., og meðaltals heildarlauna bættan samhliða greiðslunum. Þegar greiðslur samkvæmt a. og b. lið 5. gr. laga nr. 88/2023 um Ábyrgðasjóð launa komi til á viðmiðunartímabili skuli taka mið af þeim viðmiðunartekjum sem þær greiðslur hafi miðast við.

Í 2. mgr. 22. gr. komi fram að til þátttöku á innlendum vinnumarkaði teljist samkvæmt a. lið, orlof eða leyfi starfsmanns, sbr. 4. tölul. 4. gr., samkvæmt lögum, kjarasamningi eða ráðningarsamningi þótt ólaunað sé að hluta eða öllu leyti og starfsmaðurinn hafi á því tímabili sem um ræðir verið í að minnsta kosti 25% starfshlutfalli. Greiðslur vegna fæðingarorlofs, sbr. 3. gr. laga nr. 144/2020 teljast því til launa samkvæmt 4. mgr. 23. gr. laganna.

Í 5. mgr. 23. gr. laga nr. 144/2020 sé kveðið á um að útreikningar á greiðslum til foreldris í fæðingarorlofi skuli byggjast á upplýsingum sem Vinnumálastofnun afli um tekjur foreldra úr skattframtölum, staðgreiðsluskrá og tryggingagjaldsskrá skattyfirvalda.  Þar segi jafnframt að Vinnumálastofnun skuli leita staðfestingar hjá skattyfirvöldum á því að upplýsingar úr staðgreiðsluskrá og tryggingagjaldsskrá hafi verið í samræmi við álagningu skattyfirvalda vegna viðmiðunartímabila samkvæmt 1. til 3. mgr.

Fæðingardagur barns kæranda hafi verið þann X 2024 og því skuli, samkvæmt framangreindum lagaákvæðum, mánaðarleg greiðsla Fæðingarorlofssjóðs til kæranda reiknast sem 80% af meðaltali heildarlauna hennar þá mánuði sem kærandi hafi verið á innlendum vinnumarkaði tímabilið X 2022 til X 2023.

Samkvæmt upplýsingum frá skattyfirvöldum hafi kærandi talið tekjur sínar fram í samræmi við það sem fram komi í staðgreiðsluskrá skattyfirvalda um tekjur hennar á framangreindu viðmiðunartímabili og Fæðingarorlofssjóður telji að þar með liggi fyrir staðfesting á að upplýsingar úr staðgreiðsluskrá hafi verið í samræmi við álagningu skattyfirvalda. Kærandi hafi auk þess verið í 40% fæðingarorlofi á tímabilinu ágúst til október 2022 og 100% fæðingarorlofi á tímabilinu apríl til maí 2023 en hún hafi dreift greiðslum með eldra barni fæddu þann X 2021 og nýtt þannig 7,5 mánaða fæðingarorlof á tæplega 11 mánaða tímabili. Í öllum mánuðum viðmiðunartímabilsins nema september 2022 hafi kærandi þegið greiðslur frá vinnuveitanda sínum, B, sem séu höfð með við útreikning á meðaltali heildarlauna hennar.

Eins og áður hafi verið rakið komi skýrt fram í 4. mgr. 23. gr. laga nr. 144/2020 að ef foreldri hafi kosið að dreifa greiðslum sem falli undir a. til e. lið 2. mgr. 22. gr. hlutfallslega á lengri tíma samhliða hlutastarfi eða leyfi, launuðu eða ólaunuðu, skuli taka mið af þeim viðmiðunartekjum sem þær greiðslur hafi miðast við í sama hlutfalli og greiðslurnar hafi verið inntar af hendi á því viðmiðunartímabili sem um ræði. Það hafi verið gert í tilfelli kæranda og í samræmi við úrskurði í málum nr. 2/2013, 29/2013 og 42/2013 sem hafi fallið í gildistíð eldri laga. Greiðslur til kæranda frá Fæðingarorlofssjóði fyrir það tímabil sem hún hafi verið í 40% fæðingarorlofi með eldra barni hafi þannig verið uppreiknaðar um  57.028 kr. á mánuði. Þá hafi greiðslur til hennar í apríl 2024 verið uppreiknaðar um 22.734 kr. en í apríl og maí hafi kærandi verið í 100% fæðingarorlofi en einnig þegið greiðslur frá vinnuveitanda sínum.

Í kæru óski kærandi eftir því að mánuðirnir september, október og nóvember 2022 verði undanskildir við útreikning á meðaltali heildarlauna hennar þar sem þeir gefi ekki rétta mynd af tekjum hennar þar sem hún hafi verið í fæðingarorlofi þessa mánuði. Í lögum nr. 144/2020 sé ekki að finna neina heimild til þess að víkja frá 4. mgr. 23. gr. laganna við útreikning á meðaltali heildarlauna kæranda við aðstæður eins og þær sem lýst sé í kæru.

Með vísan til framangreinds telji Fæðingarorlofssjóður að bréf til kæranda, dags. 1. ágúst 2024, beri með sér réttan útreikning á greiðslum til hennar, með þeim fyrirvara sem að framan hafi verið rakinn.

IV.  Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs, dags. 24. júní 2024, um að synja beiðni kæranda um að undanskilja þrjá mánuði á viðmiðunartímabili vegna umsóknar um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði.

Samkvæmt 1. mgr. 21. gr. laga nr. 144/2020 um fæðingar- og foreldraorlof öðlast foreldri rétt til greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði eftir að hafa verið í samfelldu starfi á innlendum vinnumarkaði í sex mánuði fyrir fæðingardag barns. Óumdeilt er að kærandi uppfyllir það skilyrði laganna og á tilkall til greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði sem starfsmaður samkvæmt 4. tölul. 4. gr.

Í 1. mgr. 23. gr. laga nr. 144/2020 segir að mánaðarleg greiðsla Fæðingarorlofssjóðs til starfsmanns í fæðingarorlofi skuli nema 80% af meðaltali heildarlauna. Miða skuli við tólf mánaða samfellt tímabil sem ljúki sex mánuðum fyrir fæðingarmánuð barns. Auk þess segir að einungis skuli miða við meðaltal heildarlauna fyrir þá mánuði á viðmiðunartímabili sem foreldri hafi verið á innlendum vinnumarkaði, sbr. einnig 2. mgr. 22. gr., án tillits til þess hvort laun samkvæmt því ákvæði eða reiknað endurgjald samkvæmt 2. mgr. hafi komið til. Aldrei skuli þó miða við færri mánuði en fjóra við útreikning á meðaltali heildarlauna.

Barn kæranda fæddist X 2024 og skal því samkvæmt framangreindu mánaðarleg greiðsla Fæðingarorlofssjóðs til kæranda reiknast sem 80% af meðaltali heildarlauna hennar þá mánuði sem hún var á innlendum vinnumarkaði tímabilið X 2022 til og með X 2023. Kærandi fór fram á að ágúst, september og október 2022 yrðu undanskildir við útreikning á meðaltali heildarlauna hennar þar sem hún hafi verið í fæðingarorlofi með eldra barni þá mánuði.

Í 4. mgr. 23. gr. laga nr. 144/2020 segir að til launa á innlendum vinnumarkaði teljist hvers konar laun og aðrar þóknanir samkvæmt lögum um tryggingagjald. Jafnframt skuli telja til launa þau tilvik sem teljast til þátttöku á innlendum vinnumarkaði samkvæmt a. til f. liðum 2. mgr. 22. gr. og greiðslur samkvæmt a. og b. liðum 5. gr. laga nr. 88/2003 um Ábyrgðasjóð launa. Samkvæmt 2. mgr. 22. gr. telst til þátttöku á innlendum vinnumarkaði orlof eða leyfi starfsmanns, sbr. 4. tölul. 4. gr., samkvæmt lögum, kjarasamningi eða ráðningarsamningi þótt ólaunað sé að hluta eða öllu leyti og starfsmaðurinn hafi á því tímabili sem um ræðir verið í að minnsta kosti 25% starfshlutfalli. Greiðslur vegna fæðingarorlofs, sbr. 3. gr. laga nr. 144/2020 teljast því til launa samkvæmt 4. mgr. 23. gr. laganna.

Í 4. mgr. 23. gr. laga nr. 144/2020 kemur einnig fram að þegar um sé að ræða 100% greiðslur á viðmiðunartímabili, í tengslum við tilvik sem falli undir a. til f. liði 2. mgr. 22. gr., sem foreldri hafi átt rétt á skuli taka mið af þeim viðmiðunartekjum sem þær greiðslur hafi miðast við. Hafi foreldri hins vegar kosið að dreifa greiðslum, í tengslum við tilvik sem falli undir a. f. liði 2. mgr. 22. gr., hlutfallslega á lengri tíma samhliða hlutastarfi eða leyfi, launuðu eða ólaunuðu, skuli taka mið af þeim viðmiðunartekjum sem þær greiðslur hafi miðast við í sama hlutfalli og greiðslurnar hafi verið inntar af hendi á því viðmiðunartímabili sem um ræði. Sama eigi við hafi foreldri kosið að dreifa greiðslum, í tengslum við tilvik sem falli undir a. til f. liði 2. mgr. 22. gr., hlutfallslega á lengri tíma, enda þótt foreldri hafi ekki verið í ráðningarsambandi á sama tíma. Aldrei skuli taka mið af hærri fjárhæð en sem nemi viðmiðunartekjum sem miða skuli við samkvæmt framangreindu, enda þótt foreldri hafi fengið mismuninn milli greiðslna, í tengslum við tilvik sem falla undir a. til f. liði 2. mgr. 22. gr., og meðaltals heildarlauna bættan samhliða greiðslunum.

Samkvæmt gögnum málsins dreifði kærandi greiðslum í fæðingarorlofi með eldra barni sínu fæddu X 2021 og var í 40% fæðingarorlofi á tímabilinu ágúst til október 2022. Kærandi þáði einnig greiðslur frá vinnuveitanda sínum í ágúst og september 2022. Í samræmi við ákvæði 4. mgr. 23. gr. laga nr. 144/2020 var tekið mið af þeim viðmiðunartekjum sem greiðslur til kæranda í fæðingarorlofi voru miðaðar við, í sama hlutfalli og greiðslurnar voru inntar af hendi. Líkt og Fæðingarorlofssjóður tekur fram í greinargerð sinni er enga heimild að finna í lögum nr. 144/2020 til að víkja frá framangreindu ákvæði 4. mgr. 23. gr. við útreikning á meðaltali heildarlauna kæranda við þær aðstæður sem greint er frá í kæru.

Að því virtu og með vísan til framangreinds er hin kærða ákvörðun staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs, dags. 24. júní 2024, um að synja beiðni A, um að undanskilja þrjá mánuði á viðmiðunartímabili vegna umsóknar um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir