Mál nr. 79/2024-Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 79/2024

Þriðjudaginn 4. júní 2024

A

gegn

Reykjavíkurborg

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur, Ari Karlsson lögfræðingur, Björn Jóhannesson lögfræðingur og Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur.

Með kæru, móttekinni 15. febrúar 2024, kærði B, f.h. A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Reykjavíkurborgar, dags. 24. janúar 2024, um að synja umsókn hennar um fjárhagsaðstoð.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með umsókn, dags. 18. desember 2023, sótti kærandi um fjárhagsaðstoð til framfærslu fyrir tímabilið 1. til 31. desember 2023. Umsókn kæranda var synjað 5. janúar 2024 og staðfesti áfrýjunarnefnd velferðarráðs þá niðurstöðu með ákvörðun, dags. 24. janúar 2024.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 15. febrúar 2024. Með bréfi, dags. 28. febrúar 2024, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Reykjavíkurborgar ásamt gögnum málsins. Greinargerð Reykjavíkurborgar barst 20. mars 2024 og var hún kynnt umboðsmanni kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 25. mars 2024. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru til úrskurðarnefndar er ekki að finna sérstakan rökstuðning fyrir kæru en af kærunni má ráða að kærandi sé ósátt við þá ákvörðun Reykjavíkurborgar að synja umsókn hennar um fjárhagsaðstoð.

III.  Sjónarmið Reykjavíkurborgar

Í greinargerð Reykjavíkurborgar kemur fram að kærandi sé X ára gömul kona frá C. Kærandi hafi komið til Íslands í þeim tilgangi að sameinast syni sínum og fjölskyldu hans sem hefðu fengið alþjóðlega vernd árið 2021. Kærandi hafi fengið samþykkt dvalarleyfi vegna tímabundinnar fjölskyldusameiningar í febrúar 2022 þar sem atvinnuþátttaka sé ekki heimil. Dvalarleyfi kæranda gildi frá 24. febrúar 2022 til 23. nóvember 2025. Kærandi hafi búið ásamt syni sínum og fjölskyldu hans í þriggja herbergja leiguíbúð að D, frá desember 2021. Þá hafi kærandi jafnframt fengið greidda fjárhagsaðstoð til framfærslu frá 21. desember 2021 samfleytt til 30. nóvember 2023. Kærandi hafi átt við veikindi að stríða og þurfi að greiða læknis-og lyfjakostnað ásamt fæðiskostnaði fyrir sig og dætur sínar fimm. Í apríl 2022 hafi kærandi sótt um ellilífeyrisgreiðslur og félagslegan viðbótarstuðning aldraðra til Tryggingastofnunar þann 20. apríl 2022 sem hafi verið hafnað af hálfu Tryggingastofnunar þann 9. maí 2022. Kærandi hafi kært þá ákvörðun til úrskurðarnefndar velferðarmála þann 13. júlí 2022 sem hafi staðfest niðurstöðu Tryggingastofnunar þann 21. september 2022, sbr. mál nr. 358/2022, þar sem kærandi hafi verið með tímabundið dvalarleyfi og ekki uppfyllt búsetuskilyrði. Eftir komu sína til Íslands hafi kærandi sótt um dvalarleyfi fyrir fimm uppkomnar dætur sínar. Þær hafi fengið samþykkt dvalarleyfi vegna sérstakra tengsla í september 2023. Dætur kæranda hafi einnig flutt í framangreinda þriggja herbergja leiguíbúð að D.

Þann 18. desember 2023 hafi kærandi sótt um fjárhagsaðstoð til framfærslu fyrir tímabilið 1. desember 2023 til 31. desember 2023. Eftir nánari skoðun á dvalarleyfi kæranda hafi umsókninni verið synjað með bréfi þann 5. janúar 2024. Kærandi hafi skotið framangreindri synjun til áfrýjunarnefndar velferðarráðs sem hafi tekið málið fyrir á fundi sínum þann 24. janúar 2024 og afgreitt það með eftirfarandi bókun:

„Áfrýjunarnefnd velferðarráðs staðfesti synjun starfsmanna á miðstöð Reykjavíkurborgar um fjárhagsaðstoð tímabilið 1. nóvember 2023 til 31. desember 2023, skv. 2. gr. reglna um fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborg, sbr. útlendingalög nr. 80/2016.“

Í framangreindri bókun sé um misritun að ræða en hún hefði átt að vera varðandi tímabilið 1. desember 2023 til 31. desember 2023, beðist sé velvirðingar á því. Kærandi hafi nú skotið ákvörðun áfrýjunarnefndar velferðarráðs Reykjavíkurborgar til úrskurðarnefndar velferðarmála.

Núgildandi reglur um fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborg með áorðnum breytingum hafi tekið gildi þann 1. apríl 2021 og verið samþykktar á fundi velferðarráðs Reykjavíkurborgar þann 24. febrúar 2021 og á fundi borgarráðs þann 4. mars 2021. Umræddar reglur séu settar á grundvelli 21. gr. laga nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga. Litið sé svo á að fjárhagsaðstoð til framfærslu frá sveitarfélagi sé neyðaraðstoð sem ekki beri að veita nema engar aðrar bjargir séu fyrir hendi. Í 1. gr. reglnanna komi fram að skylt sé að veita fjárhagsaðstoð til framfærslu einstaklinga og fjölskyldna sem ekki geti séð sér og sínum farborða án aðstoðar, sbr. IV. og VI. kafla laga nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga, sbr. og III. kafla reglnanna. Um fjárhagsaðstoð til framfærslu frá Reykjavíkurborg gildi sú meginregla að umsækjandi fái einungis greidda fjárhagsaðstoð til framfærslu ef hann geti ekki framfleytt sér. Umrædd meginregla eigi sér stoð í 2. gr. reglna um fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborg, sbr. 19. gr. laga nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga sem kveði meðal annars á um skyldu hvers og eins að framfæra sjálfan sig, maka sinn og börn yngri en 18 ára.

Núgildandi ákvæði 2. gr. reglna um fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborg fjalli um framfærsluskyldu og sé svohljóðandi:

„Hverjum manni er skylt að framfæra sjálfan sig, maka sinn og börn yngri en 18 ára, sbr. hjúskaparlög nr. 31/1993 og 19. gr. laga um félagsþjónustu sveitarfélaga nr. 40/1991. Fólk sem er í skráðri sambúð í þjóðskrá á sama rétt til fjárhagsaðstoðar og hjón.“

Þá komi meðal annars fram í 2. mgr. 8. gr. framangreindra reglna að umsækjanda beri að leggja fram dvalarleyfi í þeim tilfellum sem það eigi við. Í tilfelli kæranda sé um að ræða dvalarleyfi vegna tímabundinnar fjölskyldusameiningar samkvæmt 72. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga og það gildi frá 24. febrúar 2022 til 23. nóvember 2025. Í 1. mgr. 72. gr. komi fram að heimilt sé að veita útlendingi sem eigi barn hér á landi dvalarleyfi í þeim tilvikum sem greini í 2.-4. mgr. 72. gr. Þá komi einnig fram að skilyrði 1. og 2. mgr. skuli ávallt vera uppfyllt þegar dvalarleyfi sé veitt á þessum grundvelli.

Ákvæði 55. gr. laga um útlendinga sé svohljóðandi:

„55. gr. Grunnskilyrði dvalarleyfis.

Heimilt er að veita útlendingi dvalarleyfi í samræmi við ákvæði VI.–IX. kafla samkvæmt umsókn uppfylli hann eftirtalin grunnskilyrði:

1. framfærsla hans skv. 56. gr. og sjúkratrygging sé örugg,
2. skilyrði fyrir dvalarleyfi sem fram koma í lögum þessum,
3. hann samþykki að gangast undir læknisskoðun innan tveggja vikna frá komu til landsins í samræmi við gildandi lög og fyrirmæli heilbrigðisyfirvalda,
4. ekki liggi fyrir atvik sem valdið geta því að honum verði meinuð landganga hér á landi eða dvöl samkvæmt öðrum ákvæðum laga þessara.

Tilgangur umsækjanda með dvöl hér á landi skal vera í samræmi við það dvalarleyfi sem sótt er um.

Ráðherra er heimilt að setja í reglugerð nánari fyrirmæli um skilyrði skv. a–d-lið 1. mgr.“

Í 1. mgr. 55. gr. laga um útlendinga séu talin upp þau skilyrði sem þurfi að vera uppfyllt þegar dvalarleyfi sé veitt meðal annars á grundvelli fjölskyldusameiningar, sbr. 72. gr. laga um útlendinga. Í a. lið 1. mgr. 55. gr. sé tekið fram að framfærsla útlendings sem sæki um dvalarleyfi samkvæmt 56. gr. og sjúkratrygging þurfi að vera örugg. Ákvæði 56. gr. laga um útlendinga sé svohljóðandi:

„56. gr. Trygg framfærsla útlendings sem sækir um dvalarleyfi.

Útlendingur sem er eldri en 18 ára og sækir um dvalarleyfi skal sýna fram á að framfærsla hans sé trygg þann tíma sem hann sækir um að fá að dveljast hér á landi.

[Sýna þarf fram á framfærslu í gjaldmiðli sem er alþjóðlega viðurkenndur og unnt er að umbreyta í mynt sem er skráð hjá Seðlabanka Íslands.] 1)

Greiðslur í formi félagslegrar aðstoðar ríkis eða sveitarfélags teljast ekki til tryggrar framfærslu samkvæmt þessu ákvæði.

Ráðherra er heimilt, í samráði við ráðherra sem fer með félagsmál, að setja í reglugerð nánari ákvæði um kröfu um trygga framfærslu, þ.m.t. um hvað telst trygg framfærsla, hvernig framfærslu skuli háttað og í hvaða tilvikum heimilt er að víkja frá þeim kröfum.“

Í 1. mgr. 56. gr. komi fram að útlendingur sem sé eldri en 18 ára og sæki um dvalarleyfi skuli sýna fram á að framfærsla hans sé trygg þann tíma sem hann sæki um að dveljast hér á landi. Þá sé tekið fram í 3. mgr. 56. gr. að greiðslur í formi félagslegrar aðstoðar sveitarfélags teljist ekki til tryggrar framfærslu. Tekið sé fram í 2. mgr. 72. gr. laga um útlendinga að þegar útlendingi sem sé 67 ára eða eldri sé veitt dvalarleyfi eigi hann uppkomið barn hér á landi sé heimilt að veita útlendingi undanþágu frá skilyrði um að geta framfleytt sér sjálfur ef barn hans sýni fram á að það geti tryggt framfærslu viðkomandi. Kærandi hafi fengið dvalarleyfi vegna tímabundinnar fjölskyldusameiningar fyrir tímabilið 24. febrúar 2022 til 23. nóvember 2025 og hafi á þeim tíma sem hún hafi sótt um framangreint dvalarleyfi hjá Útlendingastofnun sýnt fram á að framfærsla sín væri trygg á þeim tíma sem hún sótti um að dveljast hér á landi hvort sem það væri með eigin framfærslu eða framfærslu af hálfu sonar síns. Ljóst sé að kærandi hafi fengið fjárhagsaðstoð til framfærslu samfleytt fyrir tímabilið 21. desember 2021 til 30. nóvember 2023 en við nánari skoðun á dvalarleyfi kæranda hafi miðstöð Reykjavíkurborgar synjað umsókn hennar um fjárhagsaðstoð fyrir tímabilið 1. desember 2023 til 31. desember 2023 þann 5. janúar 2024.

Með hliðsjón af framansögðu hafi áfrýjunarnefnd velferðarráðs því talið að synja bæri kæranda um fjárhagsaðstoð til framfærslu fyrir tímabilið 1. desember 2023 til 31. desember 2023 á grundvelli 2. gr. reglna um fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborg, sbr. lög nr. 80/2016 um útlendinga og staðfest synjun starfsmanna miðstöðvar Reykjavíkurborgar á fjárhagsaðstoð fyrir áðurgreint tímabil.

Með vísan til alls framangreinds verði að telja að ákvörðun áfrýjunarnefndar velferðarráðs Reykjavíkurborgar hafi hvorki brotið gegn fyrrgreindum reglum um fjárhagsaðstoð, sbr. IV. og VI. kafla laga nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga, sbr. og III. kafla reglnanna, né öðrum ákvæðum laga nr. 40/1991 eða ákvæðum útlendingalaga nr. 80/2016.

IV.  Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Reykjavíkurborgar um að synja umsókn kæranda um fjárhagsaðstoð fyrir tímabilið 1. desember 2023 til 31. desember 2023.

Markmið félagsþjónustu á vegum sveitarfélaga er að tryggja fjárhagslegt og félagslegt öryggi og stuðla að velferð íbúa á grundvelli samhjálpar, sbr. 1. mgr. 1. gr. laga nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga. Samkvæmt 2. mgr. 1. gr. laganna skal þess gætt við framkvæmd félagsþjónustunnar að hvetja einstaklinginn til ábyrgðar á sjálfum sér og öðrum, virða sjálfsákvörðunarrétt hans og styrkja hann til sjálfshjálpar. Um leið skulu við framkvæmd félagsþjónustunnar sköpuð skilyrði til að einstaklingurinn geti tekið virkan þátt í samfélaginu á eigin forsendum. Félagsleg þjónusta skuli í heild sinni miða að valdeflingu og miðast við einstaklingsbundnar þarfir og aðstæður. Með félagsþjónustu er átt við þjónustu, aðstoð og ráðgjöf, meðal annars í tengslum við fjárhagsaðstoð, sbr. 1. mgr. 2. gr.

Í 1. mgr. 12. gr. laganna kemur fram að sveitarfélag skuli sjá um að veita íbúum þjónustu og aðstoð samkvæmt lögunum og jafnframt tryggja að þeir geti séð fyrir sér og sínum. Sveitarfélög skuli tryggja að stuðningur við íbúa sem hafi barn á framfæri sé í samræmi við það sem sé barninu fyrir bestu. Þá segir í 2. mgr. 12. gr. að aðstoð og þjónusta skuli jöfnum höndum vera til þess fallin að bæta úr vanda og koma í veg fyrir að einstaklingar og fjölskyldur komist í þá aðstöðu að geta ekki ráðið fram úr málum sínum sjálf. Í athugasemdum með ákvæði 12. gr. í frumvarpi til laga nr. 40/1991 kemur fram að skyldur sveitarfélaga miðist annars vegar við að veita þjónustu og aðstoð samkvæmt lögunum og hins vegar að tryggja að íbúar geti séð fyrir sér og fjölskyldum sínum.

Í VI. kafla laga nr. 40/1991 er kveðið á um fjárhagsaðstoð en í 19. gr. laganna kemur fram sú grundvallarregla að hverjum manni sé skylt að framfæra sjálfan sig, maka sinn og börn yngri en 18 ára. Samkvæmt 21. gr. laganna skal sveitarstjórn setja reglur um framkvæmd fjárhagsaðstoðar að fengnum tillögum félagsmálanefndar er metur þörf og ákveður fjárhagsaðstoð til einstaklinga í samræmi við reglur sveitarstjórnar, sbr. 2. mgr. sömu greinar. Lög nr. 40/1991 veita þannig sveitarfélögum ákveðið svigrúm til útfærslu á fjárhagsaðstoð til einstaklinga. Í samræmi við það og ákvæði stjórnarskrárinnar um sjálfstjórn sveitarfélaga er mat á þeirri útfærslu að meginstefnu til lagt í hendur hverrar sveitarstjórnar er þjónustuna veitir. Verður ekki við því mati hróflað af hálfu úrskurðarnefndar velferðarmála, svo fremi það byggi á lögmætum sjónarmiðum og sé í samræmi við lög að öðru leyti.

Í 1. gr. reglna um fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborg er kveðið á um lagagrundvöll fjárhagsaðstoðar. Þar kemur fram í 1. mgr. að skylt sé að veita fjárhagsaðstoð til framfærslu einstaklinga og fjölskyldna sem ekki geta séð sér og sínum farborða án aðstoðar. Í 2. gr. reglnanna kemur einnig fram sama grundvallarregla og í 19. gr. laga nr. 40/1991 að hverjum manni sé skylt að framfæra sjálfan sig, maka sinn og börn yngri en 18 ára.

Fyrir liggur að kærandi hefur þegið fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborg samfleytt frá 21. desember 2021 til 30. nóvember 2023. Kæranda var synjað um áframhaldandi fjárhagsaðstoð á grundvelli framangreindrar 2. gr. reglna Reykjavíkurborgar um fjárhagsaðstoð og laga nr. 80/2016 um útlendinga eftir nánari skoðun á dvalarleyfi hennar sem er tímabundið dvalarleyfi á grundvelli fjölskyldusameiningar. Reykjavíkurborg hefur vísað til þess að eitt af skilyrðum slíks dvalarleyfis sé að vera með örugga framfærslu, sbr. 55. gr. laga nr. 80/2016. Greiðslur í formi félagslegrar aðstoðar sveitarfélags teljist ekki til tryggrar framfærslu, sbr. 3. mgr. 56. gr. laganna, en heimilt sé að veita útlendingi sem sé 67 ára eða eldri og eigi uppkomið barn hér á landi undanþágu frá skilyrði um að geta framfleytt sér sjálfur ef barn hans sýni fram á að það geti tryggt framfærslu viðkomandi. Kærandi hafi því sýnt fram á að framfærsla hennar væri trygg á þeim tíma sem hún hafi sótt um að dveljast hér á landi, eða tímabilið 24. febrúar 2022 til 23. nóvember 2025, hvort sem það væri með eigin framfærslu eða framfærslu af hálfu sonar hennar.  

Í 8. gr. reglna Reykjavíkurborgar um fjárhagsaðstoð er fjallað um umsóknir um fjárhagsaðstoð og fylgigögn. Þar segir í 2. mgr. að umsækjanda um fjárhagsaðstoð beri að leggja fram dvalarleyfi í þeim tilfellum sem það eigi við en í reglunum er ekki að finna ákvæði um hvaða áhrif tímabundið dvalarleyfi á grundvelli fjölskyldusameiningar getur haft á mat sveitarfélagsins á framfærslumöguleikum viðkomandi. Af gögnum málsins má ráða að Reykjavíkurborg hafi synjað kæranda um áframhaldandi fjárhagsaðstoð eingöngu á grundvelli dvalarleyfis hennar. Af þeim verður ekki ráðið að Reykjavíkurborg hafi óskað skýringa kæranda um hvaða upplýsingar um örugga framfærslu hafi legið til grundvallar ákvörðun Útlendingastofnunar um að veita henni tímabundið dvalarleyfi á grundvelli fjölskyldusameiningar. Þá er óútskýrt hvers vegna Reykjavíkurborg veitti kæranda fjárhagsaðstoð samfleytt í 21 mánuð eftir veitingu þess dvalarleyfis sem varð síðan til þess að henni var synjað um fjárhagsaðstoð. Samkvæmt framangreindu verður því ekki annað ráðið en að kæranda hafi verið synjað um fjárhagsaðstoð án þess að lagt hafi verið mat á raunverulegar aðstæður hennar og möguleika til framfærslu. Það er því niðurstaða úrskurðarnefndarinnar að mál kæranda hafi ekki verið upplýst nægjanlega, sbr. 10.  gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, áður en ákvörðun um synjun var tekin. Hin kærða ákvörðun er því felld úr gildi og lagt fyrir Reykjavíkurborg að taka umsókn kæranda til nýrrar meðferðar.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Reykjavíkurborgar, dags. 24. janúar 2024, um að synja umsókn A, um fjárhagsaðstoð, er felld úr gildi og málinu vísað til nýrrar meðferðar sveitarfélagsins.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir