Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 660/2020

Fimmtudaginn 18. mars 2021

A

gegn

Reykjavíkurborg

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur.

Með kæru, dags. 7. desember 2020, kærði B lögmaður, f.h. A, til úrskurðarnefndar velferðarmála synjun Reykjavíkurborgar, dags. 7. september 2020, á umsókn hennar um fjárhagsaðstoð til framfærslu fyrir tímabilið 1. til 30. júní 2020.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með umsókn, dags. 21. júní 2020, sótti kærandi um fjárhagsaðstoð til framfærslu fyrir tímabilið 1. til 30. júní 2020. Umsókn kæranda var synjað með ákvörðun þjónustumiðstöðvar 30. júní 2020 með vísan til 12. gr. reglna Reykjavíkurborgar um fjárhagsaðstoð. Kærandi áfrýjaði niðurstöðunni til velferðarráðs sem staðfesti synjunina með ákvörðun, dags. 7. september 2020.

Kærandi lagði fram kæru hjá úrskurðarnefnd velferðarmála 7. desember 2020. Með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 16. desember 2020, var óskað eftir greinargerð Reykjavíkurborgar ásamt gögnum málsins. Greinargerð Reykjavíkurborgar barst úrskurðarnefndinni 16. janúar 2021 og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 22. janúar 2021. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi krefst þess að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að lagt verði fyrir Reykjavíkurborg að veita umbeðna fjárhagsaðstoð fyrir júní 2020 þar sem hún hafi ekki haft neinar tekjur á þeim tíma, hvorki fyrir eða eftir þann mánuð. Kærandi eigi við verulega fjárhagslega erfiðleika að stríða þar sem hún sé óvinnufær öryrki án atvinnu og því tekjulaus. Kærandi eigi tvær ungar dætur sem búi á heimili hennar ásamt frænda kæranda sem sé í háskólanámi. Kæranda hafi verið synjað um fjárhagsaðstoð með þeim rökum að samkvæmt bankayfirliti hafi hún nægilegar „tekjur“ til að framfleyta fjölskyldu sinni en þar sé átt við innlagnir og úttektir á bankareikningi sem hún hafi sent Reykjavíkurborg eins og óskað hafi verið eftir. Þær innborganir sem vísað sé til á yfirlitinu séu ekki tekjur því að kærandi sé óvinnufær.

Kærandi tekur fram að þann 29. maí 2020 hafi hún fengið greiddar barnabætur og endurgreidda ofgreidda staðgreiðslu af fjárhagsaðstoð. Þær greiðslur séu ekki tekjur og ekki sé heimilt að skerða fjárhagsaðstoð vegna þeirra. Kærandi hafi viljað halda til haga barnabótunum og geyma til að nota aðeins í þágu dætra sinna, svo sem fyrir fatnað og annað nauðsynlegt fyrir skóla. Kærandi hafi því tekið peninginn út úr hraðbanka en síðan ekki þorað að vera með seðla og lagt aftur inn 266.000 kr. þann 22. júní. Það séu því augljóslega ekki tekjur, enda sömu peningarnir teknir út úr hraðbanka og lagðir aftur inn í hraðbanka. Þá hafi frændi kæranda, sem sé búsettur hjá henni, lánað henni pening fyrir nauðsynjum, svo sem 60.000 kr. þann 11. júní og meira áður. Kærandi hafi þurft að endurgreiða þau lán 22. júní, eða 230.000 kr., og því sé ekki um tekjur að ræða. Þær greiðslur sem kærandi hafi fengið inn á bankareikning sinn hafi einnig verið lán frá tilteknum einstaklingi fyrir mat og nauðsynjum fyrir heimilið og til að greiða gjaldfallna reikninga vegna heimilisreksturs. Um sé að ræða 15.000 kr. þann 9. júní, 52.000 kr. þann 11. júní og 14.000 kr. og 60.000 kr. þann 30. júní. Þær greiðslur séu lán en ekki tekjur, sbr. staðfestingu þess efnis í tölvupósti frá viðkomandi aðila. Sá staðfesti að kærandi hafi aldrei starfað hjá honum og að hann hafi aldrei greitt henni vinnulaun. Hann hafi lánað kæranda pening til heimilisreksturs vegna fjárhagserfiðleika hennar.

III.  Sjónarmið Reykjavíkurborgar

Í greinargerð Reykjavíkurborgar er greint frá aðstæðum kæranda. Tekið er fram að kærandi hafi lengi verið með fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborg en hún sé sjúklingur og hafi ekki fengið samþykki fyrir örorkubótum þar sem endurhæfing sé ekki fullreynd. Það hafi reynst ráðgjafa erfitt að þjónusta kæranda þar sem hún sinni viðtalsboðunum illa, svari sjaldan tölvupóstum og svari ekki í síma þegar reynt sé að ná í hana.

Í 21. gr. laga nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga sé kveðið á um að sveitarstjórn skuli setja reglur um framkvæmd fjárhagsaðstoðar að fengnum tillögum félagsmálanefndar er meti þörf og ákveði fjárhagsaðstoð til einstaklinga í samræmi við reglur sveitarstjórnar, sbr. 2. mgr. sömu greinar. Lög nr. 40/1991 veiti þannig sveitarfélögum ákveðið svigrúm til að meta sjálf, miðað við aðstæður á hverjum stað, hvers konar þjónustu þau vilji veita. Í samræmi við þetta og ákvæði stjórnarskrárinnar um sjálfstjórn sveitarfélaga sé mat á þeirri nauðsyn að meginstefnu til lagt í hendur þeirrar sveitarstjórnar er þjónustuna veiti. Núgildandi reglur um fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborg með áorðnum breytingum hafi tekið gildi þann 1. janúar 2011.

Litið sé svo á að fjárhagsaðstoð frá sveitarfélagi sé neyðaraðstoð sem ekki beri að veita nema engar aðrar bjargir séu fyrir hendi. Í 1. gr. reglna um fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborg komi fram að skylt sé að veita fjárhagsaðstoð til framfærslu einstaklinga og fjölskyldna sem ekki geti séð sér og sínum farborða án aðstoðar, sbr. IV. og VI. kafla laga nr. 40/1991. Sú meginregla gildi að umsækjandi fái einungis greidda fjárhagsaðstoð ef hann geti ekki framfleytt sér sjálfur. Umrædd meginregla eigi sér stoð í 2. gr. reglna um fjárhagsaðstoð og 19. gr. laga um félagsþjónustu sveitarfélaga nr. 40/1991, með síðari breytingum, sem kveði meðal annars á um skyldu hvers og eins að framfæra sjálfan sig, maka sinn og börn yngri en 18 ára.

Í III. kafla reglna um fjárhagsaðstoð frá Reykjavík sé að finna ákvæði sem lúti að rétti til fjárhagsaðstoðar. Við mat á því hvort umsækjandi geti átt rétt til fjárhagsaðstoðar samkvæmt reglunum skuli meðal annars horft til 12. gr. reglnanna sem kveði á um hvernig skuli litið til tekna og eigna umsækjanda. Í 1. mgr. 12. gr. reglna um fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborg segi:

„Allar tekjur einstaklingsins/maka, í þeim mánuði sem sótt er um og mánuðinn á undan, aðrar en greiðslur vegna barna og húsaleigubætur/vaxtabætur, koma til frádráttar við ákvörðun um upphæð fjárhagsaðstoðar. Mæðra- og feðralaun reiknast umsækjanda til tekna. Með tekjum er hér átt við allar tekjur einstaklings/maka sem ekki eru sérstaklega til framfærslu barna, þ.e. atvinnutekjur, allar skattskyldar tekjur TR, greiðslur úr lífeyrissjóðum, atvinnuleysisbætur, leigutekjur o.s.frv. Eigi umsækjandi rétt á atvinnuleysisbótum, skal reikna atvinnuleysisbætur honum til tekna, hvort sem hann hefur skilað minnisblaði atvinnuleitanda eða ekki nema framvísað sé læknisvottorði.“

Í 4. mgr. 12. gr. reglnanna segi svo:

„Eigi umsækjandi, maki hans eða sambýlingur, eignir umfram íbúðarhúsnæði og eina fjölskyldubifreið, eða hafi hann nýlega selt eignir sínar, skal honum vísað á lánafyrirgreiðslu banka og sparisjóða, þó að tekjur hans séu lægri en grunnfjárhæð.“

Samkvæmt upplýsingum sem hafi legið fyrir við meðferð málsins hafi innborganir, sem teljist til tekna, numið 468.000 kr. á reikning kæranda á tímabilinu 1. júní 2020 til 30. júní 2020. Umræddar innborganir séu eftirfarandi: 15.000 kr., dags. 9. júní, 52.000 kr., dags. 11. júní, 60.000 kr., dags. 11. júní, 266.000 kr., dags. 22. júní, 1.000 kr., dags. 22. júní, 60.000 kr., dags. 30. júní og 14.000 kr., dags. 30. júní.

Með hliðsjón af öllu framansögðu hafi áfrýjunarnefnd velferðarráðs talið ljóst að kærandi hefði undir höndum fjármuni sem henni bæri að nýta sér til framfærslu áður en leitað væri eftir fjárhagsaðstoð frá sveitarfélagi. Áfrýjunarnefnd velferðarráðs Reykjavíkurborgar hafi því talið að synja bæri um fjárhagsaðstoð á grundvelli 12. gr. reglna um fjárhagsaðstoð og staðfest synjun starfsmanna á fjárhagsaðstoð fyrir tímabilið 1. júní 2020 til 30. júní 2020.

Samkvæmt framansögðu sé ljóst að ákvörðun áfrýjunarnefndar velferðarráðs Reykjavíkurborgar hafi hvorki brotið gegn fyrrgreindum reglum um fjárhagsaðstoð, sbr. 21. gr. laga nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga, né öðrum ákvæðum laga nr. 40/1991, með síðari breytingum.

IV.  Niðurstaða

Kærð er synjun Reykjavíkurborgar á umsókn kæranda um fjárhagsaðstoð til framfærslu fyrir tímabilið 1. til 30. júní 2020.

Markmið félagsþjónustu á vegum sveitarfélaga er að tryggja fjárhagslegt og félagslegt öryggi og stuðla að velferð íbúa á grundvelli samhjálpar, sbr. 1. mgr. 1. gr. laga nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga. Samkvæmt 2. mgr. 1. gr. laganna skal þess gætt við framkvæmd félagsþjónustunnar að hvetja einstaklinginn til ábyrgðar á sjálfum sér og öðrum, virða sjálfsákvörðunarrétt hans og styrkja hann til sjálfshjálpar. Með félagsþjónustu er átt við þjónustu, aðstoð og ráðgjöf, meðal annars í tengslum við fjárhagsaðstoð, sbr. 1. mgr. 2. gr. Í 1. mgr. 12. gr. laganna kemur fram að sveitarfélag skuli sjá um að veita íbúum þjónustu og aðstoð samkvæmt lögunum og jafnframt tryggja að þeir geti séð fyrir sér og sínum. Þá segir í 2. mgr. 12. gr. að aðstoð og þjónusta skuli jöfnum höndum vera til þess fallin að bæta úr vanda og koma í veg fyrir að einstaklingar og fjölskyldur komist í þá aðstöðu að geta ekki ráðið fram úr málum sínum sjálf. Í athugasemdum með ákvæði 12. gr. í frumvarpi til laga nr. 40/1991 kemur fram að skyldur sveitarfélaga miðist annars vegar við að veita þjónustu og aðstoð samkvæmt lögunum og hins vegar að tryggja að íbúar geti séð fyrir sér og fjölskyldum sínum.

Í VI. kafla laga nr. 40/1991 er kveðið á um fjárhagsaðstoð en í 19. gr. laganna kemur fram sú grundvallarregla að hverjum manni sé skylt að framfæra sjálfan sig, maka sinn og börn yngri en 18 ára. Samkvæmt 21. gr. laganna skal sveitarstjórn setja reglur um framkvæmd fjárhagsaðstoðar að fengnum tillögum félagsmálanefndar er metur þörf og ákveður fjárhagsaðstoð til einstaklinga í samræmi við reglur sveitarstjórnar, sbr. 2. mgr. sömu greinar. Lög nr. 40/1991 veita þannig sveitarfélögum ákveðið svigrúm til að meta sjálf, miðað við aðstæður á hverjum stað, hvers konar þjónustu þau vilja veita. Í samræmi við þetta og ákvæði stjórnarskrárinnar um sjálfstjórn sveitarfélaga er mat á þeirri útfærslu að meginstefnu til lagt í hendur þeirrar sveitarstjórnar er þjónustuna veitir. Verður ekki við því mati hróflað af hálfu úrskurðarnefndar velferðarmála, enda byggist það á lögmætum sjónarmiðum og sé í samræmi við lög að öðru leyti.

Í 1. gr. reglna um fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborg er kveðið á um inntak fjárhagsaðstoðar. Þar kemur fram í 1. mgr. að skylt sé að veita fjárhagsaðstoð til framfærslu einstaklinga og fjölskyldna sem ekki geta séð sér og sínum farborða án aðstoðar. Samkvæmt 5. mgr. 1. gr.  reglnanna skal fjárhagsaðstoð veitt í eðlilegum tengslum við önnur úrræði velferðarráðs, svo sem ráðgjöf og leiðbeiningar, í samræmi við V. kafla laga nr. 40/1991 þar sem kveðið er á um félagslega ráðgjöf. Samkvæmt 1. mgr. 6. gr. reglnanna skal fjárhagsaðstoð að öðru jöfnu vera greidd einn mánuð í senn og ákvarðanir um aðstoð skulu að jafnaði ekki ná yfir lengra tímabil en þrjá mánuði. Þá segir að aðstæður þeirra sem fengið hafa fjárhagsaðstoð lengur en þrjá mánuði skuli kannaðar sérstaklega, félagsleg ráðgjöf veitt í samræmi við V. kafa laga nr. 40/1991 og viðkomandi skuli bent á að leita sér aðstoðar umboðsmanns skuldara.

Í III. kafla reglnanna er kveðið á um rétt til fjárhagsaðstoðar, mat á fjárþörf og útreikning fjárhagsaðstoðar. Þar segir í 10. gr. að við ákvörðun á fjárhagsaðstoð skuli grunnfjárþörf til framfærslu, sbr. 11. gr. reglnanna, lögð til grundvallar og frá henni dregnar heildartekjur, sbr. 12. gr. Samkvæmt 1. mgr. 12. gr. koma allar tekjur einstaklingsins/maka, í þeim mánuði sem sótt er um og mánuðinn á undan, aðrar en greiðslur vegna barna og húsaleigubætur/vaxtabætur, til frádráttar við ákvörðun um upphæð fjárhagsaðstoðar. Mæðra- og feðralaun reiknast umsækjanda til tekna. Þá segir að með tekjum sé átt við allar tekjur einstaklings/maka sem ekki séu sérstaklega til framfærslu barna, þ.e. atvinnutekjur, allar skattskyldar tekjur Tryggingastofnunar ríkisins, greiðslur úr lífeyrissjóðum, atvinnuleysisbætur, leigutekjur og svo framvegis. Í 4. mgr. 12. gr. reglnanna kemur fram að eigi umsækjandi, maki hans eða sambýlingur, eignir umfram íbúðarhúsnæði og eina fjölskyldubifreið eða hafi hann nýlega selt eignir sínar, skuli honum vísað á lánafyrirgreiðslu banka og sparisjóða þó að tekjur hans séu lægri en grunnfjárhæð.

Reglur Reykjavíkurborgar um fjárhagsaðstoð ganga út frá því að allar tekjur, aðrar en greiðslur vegna barna og húsaleigubætur/vaxtabætur, sem og aðrar eignir en íbúðarhúsnæði og fjölskyldubifreið sé eðlilegt að nota sér til framfærslu áður en fengin er fjárhagsaðstoð frá sveitarfélaginu. Fjárhagsaðstoðin er þannig neyðarúrræði fyrir þá sem hafa ekki aðgang að fjármunum sér til framfærslu.

Umsókn kæranda var synjað vegna fjármuna sem lagðir voru inn á bankareikning hennar í júní 2020, samtals að fjárhæð 468.000 kr. Þær innborganir teldust til tekna sem kæranda bæri að nýta sér til framfærslu áður en til fjárhagsaðstoðar kæmi frá sveitarfélaginu. Kærandi hefur vísað til þess að ekki sé um tekjur að ræða heldur hafi hún fengið greiddar 342.739 kr. barnabætur í lok maí 2020. Þær hafi hún tekið út af bankareikningnum. Nokkru síðar hafi hún sjálf lagt hluta af þeirri fjárhæð aftur inn á bankareikninginn. Þá hafi kærandi fengið lán frá tveimur einstaklingum til að aðstoða við heimilisreksturinn.

Fyrir liggur að kærandi tók út samtals 302.000 kr. af bankareikningi sínum 2. til 4. júní 2020. Þann 22. júní voru síðan lagðar inn á bankareikninginn 267.000 kr. og kveðst kærandi sjálf hafa staðið að þeirri innlögn, sem var lægri en úttekt hennar fyrr í mánuðinum. Þá liggur fyrir erindi frá einstaklingi, sem lagði inn á bankareikning kæranda í fjórum færslum í júní 2020, þess efnis að aðeins hafi verið um tímabundið lán (fjárstuðning) að ræða þar sem kærandi hafi hreinlega ekki átt pening fyrir mat fyrir sig og börnin sín. Að virtum framangreindum skýringum kæranda og öðrum gögnum málsins er það mat úrskurðarnefndarinnar að ekki liggi fyrir með óyggjandi hætti að þeir fjármunir sem lagðir voru inn á bankareikning kæranda í júní 2020 séu tekjur í skilningi 12. gr. reglna Reykjavíkurborgar um fjárhagsaðstoð. Hin kærða ákvörðun er því felld úr gildi og málinu vísað til nýrrar meðferðar sveitarfélagsins.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Reykjavíkurborgar, dags. 7. september 2020, um synjun á umsókn A, um fjárhagsaðstoð fyrir tímabilið 1. til 30. júní 2020, er felld úr gildi og málinu vísað til nýrrar meðferðar sveitarfélagsins.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir