Mál nr. 237/2017

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 237/2017

Föstudaginn 8. september 2017

A

gegn

Kópavogsbæ

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur.

Með kæru, móttekinni 23. júní 2017, kærir B félagsráðgjafi, f.h. A, til úrskurðarnefndar velferðarmála, ákvörðun Kópavogsbæjar, dags. 28. mars 2017, um að fella niður félagslega heimaþjónustu til handa kæranda.

I. Málavextir og málsmeðferð

Kærandi hefur þegið félagslega heimaþjónustu frá Kópavogsbæ tvisvar sinnum í mánuði frá janúar 2016. Í janúar 2017 var þjónustusamningur kæranda endurskoðaður og tekin ákvörðun um að fella niður heimaþjónustuna þar sem forsendur fyrir áframhaldandi þjónustu væru brostnar. Kæranda var tilkynnt um þá ákvörðun með bréfi, dags. 12. janúar 2017. Kærandi áfrýjaði ákvörðuninni til velferðarráðs Kópavogsbæjar sem tók málið fyrir á fundi sínum þann 27. mars 2017 og staðfesti ákvörðun teymisfundar.

Kærandi lagði fram kæru hjá úrskurðarnefnd velferðarmála 23. júní 2017. Með bréfi, dags. 29. júní 2017, óskaði úrskurðarnefnd velferðarmála eftir greinargerð Kópavogsbæjar vegna kærunnar ásamt gögnum málsins. Greinargerð Kópavogsbæjar barst með bréfi, dags. 13. júlí 2017. Með bréfi úrskurðarnefndarinnar, dags. 17. júlí 2017, var greinargerðin send kæranda til kynningar. Athugasemdir bárust ekki.

II. Sjónarmið kæranda

Kærandi greinir frá því að hún hafi fengið samþykkta heimaþjónustu frá Kópavogsbæ í janúar 2016 vegna [...]. Á þeim tíma hafi sonur hennar stefnt að því að flytja að heiman fljótlega en það hafi dregist vegna veikinda hans. Kærandi vísar til 10., 25. og 26. gr. laga nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga til stuðnings kæru sinni sem og 19. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks. Kærandi bendir á að hvorki í lögum um félagsþjónustu né lögum um málefni fatlaðs fólks komi fram að það hafi áhrif á umsókn einstaklinga ef annar einstaklingur eldri en 18 ára sé búsettur á heimilinu. Með vísan til aðstæðna sinna fer kærandi fram á að fá heimaþjónustu frá Kópavogsbæ til að létta undir með henni.

III. Sjónarmið Kópavogsbæjar

Í greinargerð Kópavogsbæjar er greint frá aðstæðum kæranda. Tekið er fram að kærandi hafi sótt um félagslega heimaþjónustu í formi aðstoðar við heimilisþrif í lok árs 2015. Kærandi hafi verið metin í meðalþörf fyrir þjónustu en þá hafi verið ákveðið að skoða hvort hún ætti rétt á þjónustu þar sem fullorðinn sonur hennar væri búsettur á heimilinu. Samþykkt hafi verið að veita kæranda undanþágu þar sem til stóð að sonur hennar myndi flytja að heiman örfáum mánuðum síðar. Í janúar 2017 hafi þjónustusamningur kæranda verið endurskoðaður þar sem heimilisaðstæður hefðu ekki breyst. Umsókn kæranda hafi verið tekin fyrir að nýju á teymisfundi 12. janúar 2017 og niðurstaðan verið sú að forsendur fyrir áframhaldandi undanþágu væru brostnar. Því hafi verið samþykkt að fella niður heimaþjónustuna.

Kópavogsbær vísar til þess að þörf hvers og eins einstaklings skuli metin í hverju tilviki fyrir sig, sbr. 28. gr. laga nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga. Sveitarstjórn hafi heimild til þess að setja nánari reglur um framkvæmd félagslegrar heimaþjónustu, sbr. 29. gr. laganna. Sveitarfélögum sé því veitt svigrúm til að setja ítarlegri reglur um slíka þjónustu. Samkvæmt 2. gr. reglna um félagslega heimaþjónustu í Kópavogsbæ geta þeir aðilar, sem hafa lögheimili í sveitarfélaginu og búa í heimahúsum, sótt um félagslega heimaþjónustu ef þeir geti ekki hjálparlaust séð um heimilishald og félagslegar athafnir vegna skilgreindrar skerðingar eða félagslegra aðstæðna. Í sömu grein komi jafnframt fram að ekki sé veitt heimaþjónusta þegar umsækjandi deili heimili með heimilismanni eldri en 18 ára sem ekki eigi við skilgreindar skerðingar að stríða. Þá sé tekið fram að þó megi gera undanþágu frá því ákvæði ef málefni einstaklings eða fjölskyldu sé í frekari vinnslu innan velferðarsviðs.

Kópavogsbær bendir á að frá upphafi hafi verið ljóst að verið væri að veita kæranda undanþágu frá framangreindu ákvæði þar sem áætlað væri að sonur hennar myndi flytja að heiman fljótlega frá samþykkt umsóknar. Ári síðar hafi ekki orðið nein breyting á heimilisaðstæðum kæranda og fyrirhugaðar breytingar ekki legið fyrir. Forsendur fyrir undanþágunni hefðu því verið brostnar og ekki hægt að færa málefnaleg rök fyrir frekari undanþágu. Því hafi verið óhjákvæmilegt að fella heimaþjónustu til handa kæranda niður. Í 2. gr. framangreindra reglna sé skýrt kveðið á um hvaða skilyrði þurfi að vera uppfyllt svo að hægt sé að sækja um félagslega heimaþjónustu. Það liggi fyrir að sonur kæranda sé enn búsettur á heimili hennar en hann eigi ekki við skilgreindar skerðingar að stríða. Kærandi uppfylli því ekki skilyrði 2. gr. reglnanna. Kópavogsbær tekur fram að út frá jafnræðissjónarmiðum sé eðlilegt að undanþága frá slíkri þjónustu líkt og hér um ræði hlíti ströngum skilyrðum. Kæranda hafi verið gefinn rúmur frestur til að bregðast við þar sem þjónustusamningurinn hafi ekki verið endurskoðaður fyrr en heilu ári frá samþykki umsóknar um félagslega heimaþjónustu. Kærandi hafi verið hvött til að sækja aftur um ef heimilisaðstæður myndu breytast. Því sé hafnað að sveitarfélagið hafi með hinni kærðu ákvörðun brotið á rétti kæranda en ákvörðunin sé í fullu samræmi við meginreglu stjórnsýsluréttar sem og önnur gildandi lög og reglur.

IV. Niðurstaða

Í máli þessu er ágreiningur um ákvörðun Kópavogsbæjar um að fella niður félagslega heimaþjónustu til handa kæranda.

Fjallað er um rétt til félagslegrar heimaþjónustu í VII. kafla laga nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga. Samkvæmt 25. gr. laganna skal sveitarfélag sjá um félagslega heimaþjónustu til handa þeim sem búa í heimahúsum og geta ekki séð hjálparlaust um heimilishald og persónulega umhirðu vegna skertrar getu, fjölskylduaðstæðna, álags, veikinda, barnsburðar eða fötlunar. Í 26. gr. kemur fram að með félagslegri heimaþjónustu skuli stefnt að því að efla viðkomandi til sjálfsbjargar og gera honum kleift að búa sem lengst í heimahúsi við sem eðlilegastar aðstæður. Með félagslegri heimaþjónustu er átt við hvers konar aðstoð við heimilishald, persónulega umhirðu, félagslegan stuðning, gæslu og umönnun barna og unglinga, sbr. 27. gr. laganna. Þá segir í 28. gr. laganna að áður en aðstoð sé veitt skuli sá aðili, sem fari með heimaþjónustu, meta þörfina í hverju einstöku tilviki og læknisvottorð skuli liggja fyrir þegar um heilsufarsástæður sé að ræða.

Í 29. gr. laga nr. 40/1991 er sveitarstjórn gert að setja nánari reglur um framkvæmd félagslegrar heimaþjónustu. Lög nr. 40/1991 veita þannig sveitarfélögum ákveðið svigrúm til að meta sjálf, miðað við aðstæður á hverjum stað, hvers konar þjónustu þau vilja veita. Í samræmi við þetta og ákvæði stjórnarskrárinnar um sjálfstjórn sveitarfélaga er mat á þeirri nauðsyn að meginstefnu til lagt í hendur þeirrar sveitarstjórnar er þjónustuna veitir. Verður ekki við því mati hróflað af hálfu úrskurðarnefndar velferðarmála, enda byggist það á lögmætum sjónarmiðum og sé í samræmi við lög að öðru leyti. Kópavogsbær hefur útfært nánar framkvæmd félagslegrar heimaþjónustu með reglum um félagslega heimaþjónustu sem samþykktar voru í bæjarstjórn 11. október 2016.

Í 4. gr. reglnanna kemur fram að félagsleg heimaþjónusta sé fyrir þá sem búi í heimahúsum og geti ekki hjálparlaust séð um heimilishald og félagslegar athafnir vegna skilgreindrar skerðingar eða félagslegra aðstæðna. Í þeim tilvikum sem umsækjandi deili heimili með heimilismanni eldri en 18 ára, sem eigi ekki við skilgreindar skerðingar að stríða, sé ekki veitt heimaþjónusta. Þó sé heimilt að gera undanþágu á ákvæðinu ef málefni einstaklings eða fjölskyldu sé í frekari vinnslu innan velferðarsviðs.

Í 10. gr. reglnanna er kveðið á um ferli þjónustumats. Þar segir að þjónustustjóri félagslegrar heimaþjónustu meti þjónustuþörf eins fljótt og auðið er eftir að umsókn berst. Matið fari alla jafna fram á heimili umsækjanda og aðstæður séu kannaðar og metnar. Leitast skuli við að taka sérstakt tillit til sjónarmiða umsækjanda, færni hans til að sinna athöfnum daglegs lífs, félagslegrar stöðu og fjölskylduaðstæðna, auk annarrar þjónustu sem viðkomandi njóti, svo sem heimahjúkrunar og dagþjálfunar. Áhersla sé lögð á að veita þá þjónustu sem umsækjandi eða aðrir heimilismenn séu ekki færir um að annast sjálfir.

Kærandi hefur þegið félagslega heimaþjónustu frá Kópavogsbæ tvisvar sinnum í mánuði frá janúar 2016. Sonur kæranda var þá búsettur á heimili hennar en hann var orðinn eldri en 18 ára. Kópavogsbær hefur vísað til þess að kærandi hafi fengið undanþágu frá skilyrði 4. gr. reglnanna þar sem til stóð að sonur hennar myndi flytja út örfáum mánuðum síðar. Þar sem heimilisaðstæður hefðu ekki breyst ári síðar var talið að forsendur fyrir áframhaldandi undanþágu væru brostnar. Kópavogsbær hefur einnig vísað til þess að sonur kæranda eigi ekki við skilgreindar skerðingar að stríða.

Samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga hvílir sú skylda á stjórnvaldi að sjá til þess að eigin frumkvæði að mál sé nægjanlega upplýst áður en ákvörðun er tekin í því. Markmið rannsóknarreglunnar er að tryggja að stjórnvaldsákvarðanir verði bæði löglegar og réttar. Að mati úrskurðarnefndarinnar liggur fyrir að aðstæður kæranda voru ekki rannsakaðar með fullnægjandi hætti, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga, áður en ákvörðun var tekin um að fella niður félagslega heimaþjónustu til handa kæranda. Sýnist ákvörðun sveitarfélagsins á því einu byggð að sonur kæranda sé búsettur á heimili hennar, án frekari skoðunar á högum þeirra beggja. Að mati úrskurðarnefndarinnar bar sveitarfélaginu að meta þjónustuþörf kæranda í samræmi við 10. gr. reglna um félagslega heimaþjónustu, en slíkt mat þarf einnig að fara fram þegar til greina kemur að fella niður aðstoð sem einstaklingur hefur fengið samþykkta eins og hér háttar til. Með vísan til framangreinds er hin kærða ákvörðun felld úr gildi og lagt fyrir Kópavogsbæ að taka mál kæranda til nýrrar meðferðar.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Kópavogsbæjar, dags. 28. mars 2017, um að fella niður félagslega heimaþjónustu til handa A er felld úr gildi og málinu vísað til sveitarfélagsins til nýrrar meðferðar.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Kári Gunndórsson