Mál nr. 121/2020 - Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 121/2020

Mánudaginn 26. maí 2020

A

gegn

umboðsmanni skuldara

ÚRSKURÐUR

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Björn Jóhannesson lögfræðingur og Þórhildur Líndal lögfræðingur.

Þann 5. mars 2020 barst úrskurðarnefnd velferðarmála kæra A. Kærð var ákvörðun umboðsmanns skuldara sem tilkynnt var með bréfi, dags. 21. febrúar 2020, þar sem umsókn kæranda um greiðsluaðlögun var synjað.

Með bréfi, dags. X, óskaði úrskurðarnefnd velferðarmála eftir greinargerð umboðsmanns skuldara sem barst með bréfi, dags. X.

Greinargerð umboðsmanns skuldara var send kæranda til kynningar með bréfi, dags. X, og henni gefinn kostur á að koma að athugasemdum. Engar athugasemdir bárust.

I. Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi er X ára. Hún er einstæð og býr í 65 fermetra leiguhúsnæði í Reykjavík. Kærandi hefur verið metin til tímabundinnar örorku og fær greiðslur frá Tryggingastofnun ríkisins.

Kærandi lagði fram umsókn um greiðsluaðlögun X. Með bréfi, dags. X, var kæranda tilkynnt að við vinnslu á umsókn hennar hefðu komið í ljós atriði sem leitt gætu til synjunar umsóknar hennar um greiðsluaðlögun. Með bréfinu var kæranda veitt færi á að leggja fram skýringar og gögn áður en ákvörðun um afgreiðslu umsóknar yrði tekin. Engar skýringar bárust frá kæranda innan þess frests sem henni var veittur. Með ákvörðun umboðsmanns skuldara, dags. 21. febrúar 2020 var umsókn hennar hafnað þar sem fyrirliggjandi gögn voru ekki talin gefa nægilega glögga mynd af fjárhag hennar, sbr. b-lið 1. mgr. 6. gr. laga um greiðsluaðlögun einstaklinga nr. 101/2010 (lge.). Þann X, eftir að umsókn kæranda hafði verið synjað, barst umboðsmanni skuldara tölvupóstur frá kæranda þar sem hún kom á framfæri ákveðnum skýringum vegna málsins. 

II. Sjónarmið kæranda

Kærandi gerir ekki kröfur í málinu en skilja verður kæru hennar svo að hún krefjist þess að ákvörðun umboðsmanns skuldara um að synja henni um heimild til að leita greiðsluaðlögunar verði felld úr gildi.

Kærandi kveðst hafa verið að eignast barn og gleymt að svara pósti sem henni var sendur til að rökstyðja færslur á kortareikningi. Ekkert hafi breyst frá fyrri umsókn hennar, allavega ekki til hins betra. Kærandi tekur fram að fyrrum tengdaforeldrar hennar hafi greitt henni fyrir þrif. Þá hafi hún ekki verið í neinu sambandi við son þeirra sem hafi notað kortið hennar í lengri tíma. Kæranda hafi ekki dottið í hug að það myndi skipta neinu máli. Þá hafi fólk lagt inn á hana 1000 - 2000 krónur til að fara í sjoppu og þess háttar álíka ómerkilegt. Svo hafi hún einnig leikið í auglýsingum.

III. Sjónarmið umboðsmanns skuldara

Umboðsmaður skuldara vísar til þess að í b-lið 1. mgr. 6. gr. lge. sé kveðið á um að synja skuli um heimild til að leita greiðsluaðlögunar, gefi fyrirliggjandi gögn ekki nægilega glögga mynd af fjárhag skuldara eða væntanlegri þróun fjárhags hans á tímabili greiðsluaðlögunar.

Við meðferð málsins hafi kæranda verið veitt færi á að gera athugasemdir og leggja fram gögn í málinu vegna þeirra atriða sem þóttu geta leitt til synjunar á umsókn um greiðsluaðlögun. Engar athugasemdir hafi borist frá kæranda innan athugasemdafrests og því hafi ákvörðun verið tekin á grundvelli fyrirliggjandi gagna með vísan til andmælabréfs. Þann 4. mars 2020, eftir að ákvörðun hafi verið tekin í máli hennar, hafi kærandi sent tölvupóst þar sem hún hafi komið á framfæri athugasemdum við þeim synjunarliðum sem tilteknir voru í andmælabréfi til hennar. Embættið hafi þá bent kæranda á að búið væri að taka ákvörðun í máli hennar og að hún gæti lagt fram kæru hjá úrskurðarnefnd velferðarmála.

Í kæru komi fram að ekkert hafi breyst frá fyrri umsókn kæranda og að skýringar á innborgunum á bankareikning hennar megi meðal annars rekja til þess að fyrrum tengdaforeldrar kæranda hafi greitt henni fyrir þrif og að barnsfaðir hennar hafi notað kortið hennar. Einnig vísi kærandi til þess að hún hafi leikið í auglýsingum. Engar frekari skýringar eða gögn hafi verið lögð fram. Embættið telji þessar upplýsingar ekki breyta fyrirliggjandi ákvörðun þar sem fjárhagur skuldara sé enn óljós með vísan til b-liðar 1. mgr. 6. gr. lge.

Kærandi hafi fyrst sótt um greiðsluaðlögun hjá Embætti umboðsmanns skuldara X. Þeirri umsókn hafi verið synjað með vísan til b-liðar 1. mgr. 6. gr. lge. þann X á grundvelli sömu atriða og hafi komið til skoðunar nú. Auk þessi liggi fyrir úrskurður í kærumáli nr. 177/2018 þar sem fyrri ákvörðun embættisins hafi verið staðfest.

Hin kærða ákvörðun byggir á heildstæðu mati á aðstæðum og telur embættið að ekkert hafi komið fram á síðari stigum sem breytt geti þeim forsendum sem synjun á heimild til greiðsluaðlögunar hafi verið byggð á.

Í 4. gr. lge. séu raktar þær upplýsingar og þau gögn sem skuldara beri að leggja fram þegar sótt sé um heimild til að leita greiðsluaðlögunar. Þá segi í 4. tl. 1. mgr. 4. gr. lge. að umsókn skuli fylgja upplýsingar um hverjar tekjur skuldara séu, hvort sem er af vinnu eða öðrum sökum, og upplýsingar um af hvaða samningum eða öðru tekjurnar ráðist, svo og hvort horfur séu á að breytingar verði á tekjum eða atvinnuhögum. Jafnframt skuli greina hvort skuldari muni hafa aðra fjármuni en vinnutekjur sínar til að greiða af skuldum, svo sem vegna sölu eigna eða fjárframlaga annarra. Fram komi í 6. tölul. 1. mgr. 4. gr. lge. að umsókn skuli fylgja mat skuldara á meðaltali mánaðarlegra útgjalda sinna, þar á meðal vegna framfærslu, opinberra gjalda, húsnæðis og afborgana af skuldum. Fram komi í 3. mgr. 4. gr. lge. að umsókn skuli meðal annars fylgja gögn til staðfestingar þeim upplýsingum sem hún hafi að geyma.

Í 5. gr. lge. sé kveðið á um að umboðsmaður skuldara skuli ganga úr skugga um að í umsókn skuldara komi fram allar nauðsynlegar upplýsingar og geti hann ef þörf krefur, krafist þess að skuldari staðfesti gefnar upplýsingar með skriflegum gögnum.

Í greinargerð með frumvarpi til lge. komi fram í athugasemdum við 4. gr. laganna að upptalning 4. gr. sé ekki tæmandi, enda sé gert ráð fyrir að umboðsmaður skuldara geti krafist þess að skuldari afli frekari upplýsinga en tilgreindar séu í ákvæðinu. Einnig komi fram að gert sé ráð fyrir því að skuldari útvegi að jafnaði sjálfur nauðsynleg gögn, enda mikilvægt að hann taki virkan þátt í að kortleggja fjárhag sinn til að fá yfir hann heildarmynd. Hins vegar sé ljóst að margir þurfi aðstoð við gagnaöflun og skuli umboðsmaður aðstoða skuldara við hana, auk þess sem embættið geti aflað upplýsinga sjálft með heimild frá skuldara. Þá segi að eflaust verði þó ómögulegt eða erfitt um vik fyrir umboðsmann að nálgast einhver gögn og sé það því á ábyrgð skuldara að afla þeirra.

Við skoðun embættisins á innborgunum á bankareikning kæranda hafi komið í ljós að ýmsir aðilar hafi lagt misháar fjárhæðir inn á reikning hennar á árunum X og X. Með tölvupósti X hafi embættið óskað eftir skýringum á tilgreindum greiðslum.

Með tölvupósti X hafi kærandi veitt skýringar á greiðslunum og tengslum sínum við þá aðila sem lagt hafi fjármuni inn á bankareikning hennar. Þar komi fram að meðal annars væri um að ræða greiðslur fyrir þrif fyrir fyrrum tengdaforeldra kæranda og greiðslur fyrir þrif á Airbnb íbúðum. Þá kvaðst kærandi einnig hafa fengið greitt fyrir auglýsingu sem hún hafi leikið í. Þær greiðslur sem kærandi hafi fengið frá ofangreindum aðilum séu samtals að fjárhæð X krónur.

Með tölvupósti X hafi kærandi verið spurð að því hvort hún hefði gefið þær greiðslur sem hún hafi fengið vegna atvinnu upp til skatts. Í tölvupóstinum hafi kæranda jafnframt verið greint frá því að fjárhagur hennar teldist óglöggur hefði hún ekki gefið allar tekjur sínar upp til skatts. Í því tilliti skipti ekki máli þótt ef til vill væri um lágar fjárhæðir að ræða. Kærandi hafi svarað þessu með tölvupósti samdægurs og kvaðst telja að þessar tekjur hefðu verið gefnar upp til skatts. Í framhaldi þess hafi hún verið beðin um staðfestingu þess að svo hefði verið gert í reynd. Kærandi hafi ekki svarað því erindi innan þess frests sem veittur hafi verið.

Samkvæmt skattframtali kæranda X vegna tekna ársins X megi ráða að hún hafi fengið tekjur frá ríkissjóði, greiðslur frá Tryggingastofnun ríkisins, velferðarsviði Reykjavíkurborgar og húsnæðisbætur frá Greiðslustofu húsnæðisbóta. Ekki sé getið um aðrar launatekjur eða verktakagreiðslur vegna starfa kæranda við þrif hjá fyrrgreindum aðilum á árinu X. Af staðgreiðsluskrá Ríkisskattstjóra verði heldur ekki ráðið að umræddar tekjur hafi verið gefnar upp til skatts.

Með vísan til alls framangreinds sé það mat umboðsmanns skuldara að fyrirliggjandi gögn gefi ekki nægilega glögga mynd af fjárhag kæranda eða væntanlegri þróun fjárhags hennar á tímabili greiðsluaðlögunar, sbr. b-lið 1. mgr. 6. gr. lge., þar sem ekki liggi fyrir staðfestar upplýsingar hjá Ríkisskattstjóra um allar tekjur kæranda á árunum X og X Að þessu virtu hafi umsókn kæranda um greiðsluaðlögun verið synjað.

Umboðsmaður skuldara fer fram á að hin kærða ákvörðun verði staðfest með vísan til forsendna sem fram komi í henni.

IV. Niðurstaða

Ákvörðun umboðsmanns skuldara byggist á b-lið 1. mgr. 6. gr. lge.

Samkvæmt b-lið 1. mgr. 6. gr. skal synja um heimild til greiðsluaðlögunar gefi fyrirliggjandi gögn ekki nægilega glögga mynd af fjárhag skuldara eða væntanlegri þróun fjárhags hans á tímabili greiðsluaðlögunar.

Við mat á því hvað teljist vera nægjanlega glögg mynd af fjárhag skuldara í skilningi b-liðar 1. mgr. 6. gr. lge. telur úrskurðarnefndin meðal annars rétt að líta til 4. og 5. gr. lge.

Í 4. gr. lge. er gerð grein fyrir því hvernig umsókn um greiðsluaðlögun skuli vera úr garði gerð. Í 1. mgr. 4. gr. er upptalning í 11 töluliðum á því sem koma skal fram í umsókninni. Í 4. tölul. lagaákvæðisins segir að í umsókn um greiðsluaðlögun skuli koma fram hverjar tekjur skuldara séu, hvort sem er af vinnu eða öðrum sökum, og upplýsingar um af hvaða samningum eða öðru tekjurnar ráðist, svo og hvort horfur séu á að breytingar verði á tekjum eða atvinnuhögum.

Í athugasemdum með 4. gr. í frumvarpi til lge. kemur fram að gert sé ráð fyrir að skuldari, eftir atvikum með aðstoð umboðsmanns skuldara, leggi mat á hversu háa fjárhæð hann geti greitt mánaðarlega til að standa skil á skuldbindingum sínum. Upptalning í 1. mgr. sé ekki tæmandi, enda gert ráð fyrir að umboðsmaður skuldara geti krafist þess að skuldari afli frekari upplýsinga en tilgreindar séu í ákvæðinu.

Í 5. gr. lge. er kveðið á um að umboðsmaður skuldara skuli ganga úr skugga um að í umsókn komi fram allar nauðsynlegar upplýsingar og getur embættið krafist þess að skuldari staðfesti upplýsingarnar með gögnum. Rannsókn á fjárhagsstöðu skuldara hefur bæði þýðingu við mat á því hvort tilefni sé til að synja umsókn á grundvelli 2. mgr. 6. gr. lge. og varpar jafnframt ljósi á núverandi fjárhagsstöðu skuldara og væntanlega þróun hennar til framtíðar.

Í skýringum við frumvarp til lge. er fjallað um inntak b-liðar 1. mgr. 6. gr. Þar segir að umboðsmanni skuldara sé skylt að hafna umsókn, gefi fyrirliggjandi gögn ekki nægilega glögga mynd af fjárhag skuldara eða væntanlegri þróun hans á tímabili greiðsluaðlögunar, enda mikilvægt að skuldari veiti fullnægjandi upplýsingar um fjárhagsleg málefni sín. Hér sé einungis um það að ræða að skuldari hafi ekki orðið við áskorunum umboðsmanns skuldara um öflun gagna eða upplýsingagjöf sem honum einum er unnt að afla eða gefa. Áréttað er að skuldari skuli taka virkan þátt í og sýna viðleitni til að varpa sem skýrustu ljósi á skuldastöðu sína og félagslegar aðstæður.

Hver sá sem leitar greiðsluaðlögunar skal þannig veita umboðsmanni skuldara ítarlegar upplýsingar og gögn, sbr. 4. og 5. gr. lge. Í þessu felst skylda til að veita allar þær upplýsingar sem nauðsynlegar eru til að greina fjárhagsstöðu viðkomandi til fulls. Með öðru móti verður ekki lagt efnislegt mat á hvort heimilt eða hæfilegt sé að veita skuldara greiðsluaðlögun. Rannsóknarskylda stjórnvalda leysir umsækjanda um greiðsluaðlögun ekki undan þeirri skyldu.

Í beiðni umboðsmanns skuldara um upplýsingar frá kæranda, dags. 4. febrúar 2020, segir:

„Þann 3. desember 2017 lagðir þú inn fyrri umsókn þína um greiðsluaðlögun til umboðsmanns skuldara. Þeirri umsókn var synjað með ákvörðun embættisins dags. 30. apríl 2018 á grundvelli b-liðar 1. mgr. 6. gr. þar sem fjárhagur þinn var ekki talinn liggja ljós fyrir, þar sem ekki lágu fyrir staðfestar upplýsingar hjá Ríkisskattstjóra um allar tekjur þínar á árunum 2017 og 2018. Ákvörðun embættisins var kærð til úrskurðarnefndar velferðarmála sem kvað upp úrskurð þann 6. júlí 2018 þar sem ákvörðun embættisins um synjun umsóknar þinnar var staðfest. Þú hefur nú lagt inn umsókn um greiðsluaðlögun öðru sinni, sem móttekin var þann 26. janúar sl., og koma nú sömu atriði til skoðunar og leiddu til synjunar á fyrri umsókn þinni.

Meðfylgjandi bréfi þessu er afrit af framangreindri ákvörðun embættisins dags. 30. apríl 2018. Þar kemur m.a. fram að þú hafir fengið innborganir inn á bankareikning þinn að fjárhæð samtals 252.500 kr., sem voru í formi tekna, sem þó ekki komu fram á skattframtölum þínum. Um er að ræða greiðslur frá R, samtals að fjárhæð 56.000 kr., og frá S, samtals að fjárhæð 145.500 kr., sem samkvæmt upplýsingum frá þér voru vegna þrifa. Einnig innborganir frá T, samtals að fjárhæð 36.000 kr., sem voru vegna þrifa á Airbnb íbúðum og að lokum innborgun frá U ehf. að fjárhæð 15.000 kr., sem voru að þinni sögn tekjur vegna leiks í auglýsingu.

Ekki verður séð af skattframtölum þínum frá árunum 2018 og 2019 að framangreindar tekjur hafi verið gefnar upp til skatts.

Vegna mismunar á veltu á bankareikningi þínum hjá Íslandsbanka og tekjum þínum samkvæmt fyrirliggjandi gögnum kallaði embættið eftir yfirliti yfir innborganir á bankareikning þinn nr. X á árunum 2018 til 2020. Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum hafa þó nokkrar innborganir borist inná bankareikning þinn sem þarfnast frekari skoðunar, sjá yfirlit yfir innborganir í meðfylgjandi skjali. Óskað er eftir skýringum þínum á þeim innborgunum sem þar er að finna.

Annars vegar er um að ræða innborganir inn á framangreindan bankareikning þinn á árinu 2018. Þar á meðal eru innborganir frá S og R, samtals að fjárhæð 242.000 kr. Óskað er eftir upplýsingum um það hvort þær innborganir séu í formi tekna vegna þrifa, sbr. fyrri upplýsingar frá þér. Þá koma þar einnig fram innborganir frá 22 einstaklingum, samtals að fjárhæð 590.460 kr., sem óskað er eftir nánari upplýsingum um, þ.á m. í hvaða tilgangi fjármunirnir voru greiddir inn á bankareikning þinn. Sé um tekjur að ræða er óskað eftir upplýsingum þar um.

Hins vegar er um að ræða innborganir inn á framangreindan bankareikning þinn á árinu 2019. Þar á meðal eru innborganir frá S, samtals að fjárhæð 24.000 kr., og T, samtals að fjárhæð 94.000 kr. Óskað er eftir upplýsingum um það hvort þær innborganir séu í formi tekna vegna þrifa, sbr. fyrri upplýsingar frá þér. Þá koma þar einnig fram innborganir frá 26 einstaklingum og 3 fyrirtækjum, samtals að fjárhæð 452.608 kr., sem óskað er eftir nánari upplýsingum um, þ.á m. í hvaða tilgangi fjármunirnir voru greiddir inn á bankareikning þinn. Sé um tekjur að ræða er óskað eftir upplýsingum þar um, sem og upplýsingum um það hvort þú gerir ráð fyrir að fá áframhaldandi tekjur sem þú getir nýtt til greiðslu skulda.“

Í málinu hefur komið fram að kærandi fékk hærri greiðslur inn á bankareikning sinn á árunum 2017, 2018 og 2019 en hún gaf upp til skatts sem tekjur. Að sögn kæranda er meðal annars um að ræða greiðslur fyrir þrif sem hún tók að sér, leik í auglýsingum o.fl. Aðrar greiðslur eru óútskýrðar.

Kærandi hefur þannig hvorki lagt fram viðhlítandi gögn um þessar greiðslur né veitt fullnægjandi skýringar á þeim. Þá hefur hún ekki talið þær fram til skatts, hvorki sem lán né tekjur. Ekki liggur því fyrir hverjar tekjur kæranda eru og af því leiðir að óvíst er hvaða fjármuni hún hefur sér til framfærslu og til greiðslu skulda. Fjárhagur hennar verður því að teljast óljós að þessu leyti.

Það er markmið lge. að gera einstaklingum kleift að endurskipuleggja fjárhag sinn með samningum við kröfuhafa og eftir atvikum með niðurfellingu skulda að einhverju eða öllu leyti. Samkvæmt reglum lge. er skuldara gert að greiða eins hátt hlutfall af kröfum og sanngjarnt er þar sem í greiðsluaðlögun felst að jafnaði eftirgjöf af kröfum með tilheyrandi afskriftum í lok greiðsluaðlögunartímabils. Hér verður að hafa í huga að skuldari hefur sjálfur óskað þess að fá heimild til greiðsluaðlögunarsamnings við kröfuhafa.

Að mati úrskurðarnefndarinnar eru þær upplýsingar sem tilgreindar eru í ákvæði 4. tölul. 1. mgr. 4. gr. lge. grundvallarupplýsingar til þess að unnt sé að taka umsókn um greiðsluaðlögun til afgreiðslu, enda er ómögulegt án þeirra upplýsinga að átta sig á greiðslugetu skuldara þegar gerður er samningur um greiðsluaðlögun, sbr. ákvæði 2. mgr. 16. gr. lge. um gerð frumvarps til samnings um greiðsluaðlögun.

Eins og rakið er hér að framan liggur ekki fyrir með fullnægjandi hætti hverjar ráðstöfunartekjur kæranda eru. Þá er enn fremur óljóst hvaða tekjur kærandi myndi hafa á tímabili greiðsluaðlögunar. Af þeim sökum er ekki unnt að leggja mat á fjárhag hennar að því marki sem nauðsynlegt er samkvæmt ákvæðum lge. Með vísan til þess er það mat úrskurðarnefndarinnar að fjárhagur kæranda sé óljós í skilningi b-liðar 1. mgr. 6. gr. lge. og því hafi verið rétt að synja henni um heimild til að leita greiðsluaðlögunar þegar af þeirri ástæðu.

Með vísan til alls þess, sem hér hefur verið rakið, bar að synja umsókn kæranda um heimild til að leita greiðsluaðlögunar á grundvelli b-liðar 1. mgr. 6. gr. lge. Ákvörðun umboðsmanns skuldara er samkvæmt því staðfest.

ÚRSKURÐARORÐ

Ákvörðun umboðsmanns skuldara um að synja umsókn A, um heimild til að leita greiðsluaðlögunar, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Kári Gunndórsson