Sveitarfélagið Skagafjörður - Hæfi sveitarstjórnarmanns við meðferð aðalskipulagstillögu, almennar leiðbeiningar
Sveitarfélagið Skagafjörður
7. október 2004
FEL04090054/1001
Ársæll Guðmundsson, sveitarstjóri
Ráðhúsinu
550 Sauðárkróki
Vísað er til erindis sveitarstjóra, dags. 28. september 2004, þar sem óskað er eftir því að
ráðuneytið láti í té álit sitt á því hvort sveitarstjórnarfulltrúinn Bjarni Maronsson sé vanhæfur til
að taka þátt í atkvæðagreiðslu um tiltekið mál í sveitarstjórn Skagafjarðar.
Málavextir eru þeir að viðkomandi sveitarstjórnarfulltrúi er varaformaður í stjórn Kaupfélags
Skagfirðinga. Kaupfélag Skagfirðinga á 78,7% hlut í félaginu Norðlensk orka ehf. sem aftur á
50% í Héraðsvötnum ehf. á móti Rarik. Fyrirtækið Héraðsvötn ehf. hefur það markmið að virkja
Austari- og Vestari-Jökulsá í Skagafirði við Villinganes og byggja þar svokallaða
Villinganesvirkjun. Í samkomulagi meiri hluta sveitarstjórnar Skagafjarðar um samstarf á árinu
2002 segir meðal annars að horfið skuli frá áformum um virkjun við Villinganes. Einnig var
samþykkt í sveitarstjórn 18. júní 2004 tillaga um kynningartexta fyrir aðalskipulag fyrir
Sveitarfélagið Skagafjörð þar sem kveðið er á um að sveitarfélagið nýti sér heimild í lögum um
tímabundna frestun á aðalskipulagi á hlutaðeigandi svæði þar sem fyrirhugað virkjunarstæði var
áætlað. Á sveitarstjórnarfundi 23. september 2004 las Bjarni Maronsson upp tillögu sína um
breytingu á áður samþykktum kynningartexta í aðalskipulagi sem fól meðal annars í sér að
virkjun við Villinganes skyldi vera inni á skipulagi. Forseti sveitarstjórnar lagði þá fram tillögu
þess efnis að afgreiðslu tillögunnar skyldi frestað til næsta fundar, þann 7. október nk.
Með hliðsjón af framangreindum kringumstæðum tekur sveitarstjóri Skagafjarðar fram í erindi
sínu að sveitarstjórnarfulltrúinn Bjarni Maronsson hafi verulegra hagsmuna að gæta í máli þessu
sem virkjunaraðili og því vakni sú spurning hvort sveitarstjórnarfulltrúanum beri ekki að víkja
sæti þegar tillaga um Villinganesvirkjun verður borin upp til atkvæðagreiðslu á fundi
sveitarstjórnar 7. október nk.
Af þessu tilefni tekur ráðuneytið eftirfarandi fram:
Um hæfi sveitarstjórnarmanna gildir 19. gr. sveitarstjórnarlaga og ákvæði 9. gr. samþykktar um
stjórn Sveitarfélagsins Skagafjarðar og fundarsköp sveitarstjórnar, nr. 344/2002. Í 1. mgr. 19. gr.
laganna segir að sveitarstjórnarmanni beri að víkja sæti við meðferð og afgreiðslu máls þegar það
varðar hann svo sérstaklega að almennt má ætla að viljaafstaða hans mótist að einhverju leyti þar
af. Markmiðið með reglunni er að stuðla að málefnalegri stjórnsýslu og að fólk geti treyst því að
stjórnvald leysi úr málum á hlutlægan hátt. Hefur verið litið svo á að virðing fyrir hinum
almennu hæfisreglum í stjórnsýslunni sé nauðsynlegt skilyrði fyrir eðlilegum samskiptum
almennings og stjórnvalda og því trausti sem stjórnvöld verða að njóta.
Í 5. mgr. 19. gr. sveitarstjórnarlaga segir að sveitarstjórnarmanni sem veit hæfi sitt orka tvímælis
beri að vekja athygli á því. Ráðuneytið leggur áherslu á þá ábyrgð sem lögð er á herðar
sveitarstjórnarmanna í þessu efni. Sveitarstjórn skal síðan án umræðu skera úr um hvort mál er
svo vaxið að einhver sveitarstjórnarmanna sé vanhæfur. Sveitarstjórnarmaður sem hlut á að máli
má taka þátt í atkvæðagreiðslu um hæfi sitt, sbr. niðurlag 5. mgr. 19. gr. Skal
sveitarstjórnarmaður sem er vanhæfur við úrlausn máls yfirgefa fundarsal sveitarstjórnar við
meðferð og afgreiðslu málsins, sbr. 6. mgr. 19. gr. laganna.
Ráðuneytið bendir í þessu sambandi á álit umboðsmanns Alþingis frá 31. mars 2003 (mál nr.
3521/2002). Þar taldi umboðsmaður tvo fulltrúa í sveitarstjórn, sem báðir áttu sæti í stjórn
tiltekins fyrirtækis, hafa verið vanhæfa til að taka þátt í afgreiðslu sveitarstjórnar í málefni er
tengdist fyrirtækinu. Lagði umboðsmaður áherslu á þann tilgang 1. mgr. 19. gr.
sveitarstjórnarlaga að draga úr hættu á að ómálefnaleg sjónarmið hefðu áhrif á afgreiðslu mála í
sveitarstjórn og að almenningur og þeir sem hlut ættu að máli gætu treyst því að
sveitarstjórnarmenn sýndu óhlutdrægni í störfum sínum. Jafnframt er bent á álit
félagsmálaráðuneytis frá 10. júlí 2003 í sama máli. Enn fremur bendir ráðuneytið á úrskurð þess
frá 16. apríl 1998. Þar taldi ráðuneytið ljóst að umfjöllun sveitarstjórnar um málefni tiltekins
fyrirtækis varðaði tvo sveitarstjórnarmenn svo sérstaklega að ætla hefði mátt að viljaafstaða
þeirra hefði mótast að einhverju leyti þar af, en annar sveitarstjórnarmaðurinn var starfsmaður
fyrirtækisins en hinn framkvæmdastjóri þess. Ekki hafi verið nægjanlegt að
sveitarstjórnarfulltrúarnir sátu hjá við atkvæðagreiðslu um málið, heldur hafi þeim borið að víkja
af fundi.
Með vísan til framangreinds er ljóst að 19. gr. sveitarstjórnarlaga ber með sér að sveitarstjórnum
er sjálfum ætlað að skera úr um það hvort einhver sveitarstjórnarmanna sé vanhæfur í tilteknu
máli. Skjóta má þeirri ákvörðun til ráðuneytisins skv. 103. gr. laganna.
Með hliðsjón af framangreindu beinir ráðuneytið því til sveitarstjórnar Skagafjarðar að hún gæti
ákvæða 19. gr. sveitarstjórnarlaga og þeirra sjónarmiða sem hér hafa verið nefnd að því er varðar
hugsanlegt vanhæfi þess sveitarstjórnarfulltrúa sem hlut á að máli.
F. h. r.
Guðjón Bragason (sign.)
Þorgerður Benediktsdóttir (sign.)