Reykhólahreppur - Vanhæfur sveitarstjórnarmaður leggur fram tillögu um málsmeðferð, fundarstjórn oddvita
Björn Samúelsson
19. janúar 2005
FEL04120030/1000
Reykjabraut 5
380 Króksfjarðarnesi
Vísað er til stjórnsýslukæru yðar til félagsmálaráðuneytisins, dags. 10. desember 2004, f.h.,
móður yðar, Theódóru Guðnadóttur, varðandi það hvort sveitarstjórnarfulltrúa, sem telur sig
vanhæfan í ákveðnu máli, sé heimilt að bera fram tillögu á fundi sveitarstjórnar í því máli áður en
hann víkur af fundi.
Í kærunni kemur fram að hreppsnefndarmaðurinn Egill Sigurgeirsson, sem áleit sig vanhæfan til
að taka þátt í afgreiðslu hreppsnefndar á erindi Theódóru Guðnadóttur, bar fram tillögu um
meðferð málsins á fundi hreppsnefndar Reykhólahrepps þann 9. desember 2004 sem var
samþykkt eftir að hann vék af fundi. Þetta sé að yðar áliti gróft stjórnsýslubrot.
Ráðuneytið óskaði umsagnar Gústafs Jökuls Ólafssonar, oddvita Reykhólahrepps, um erindi yðar
með bréfi dags. 15. desember 2004. Umsögn oddvita er dagsett 5. janúar 2005. Þann 10. janúar
2005 barst ráðuneytinu nýtt gagn í málinu frá oddvita Reykhólahrepps, þ.e. afrit af bréfi
sveitarstjóra Reykhólahrepps til landbúnaðarráðuneytis, dags. 17. desember 2004.
Með bréfi ráðuneytisins, dags. 10. janúar 2005, var yður gefinn kostur á andsvörum. Svar yðar
barst ráðuneytinu með tölvupósti, dags. 19. janúar 2005. Þar kemur fram að þér kannist ekki við
það að oddviti hafi minnst á það í samtali við yður að "hann væri ákveðinn í að leggja fram
tillögu sem hann mundi bera fram á fundinum.", eins og segir í umsögn oddvitans.
I. Um kæruheimild til ráðuneytisins.
Samkvæmt 1. mgr. 103. gr. sveitarstjórnarlaga, nr. 45/1998, hefur ráðuneytið úrskurðarvald um
ýmis vafaatriði sem upp kunna að koma við framkvæmd sveitarstjórnarmálefna. Úrskurðarvald
ráðuneytis takmarkast við að staðfesta ákvörðun sveitarstjórnar, ógilda hana eða vísa máli heim
til nýrrar meðferðar. Við vinnslu erindis yðar í ráðuneytinu var í upphafi litið svo á að málið yrði
tekið fyrir á grundvelli 1. mgr. 103. gr. sveitarstjórnarlaga og var oddvita Reykhólahrepps
tilkynnt það, sbr. bréf ráðuneytisins til hans, dags. 15. desember 2004. Við nánari vinnslu
málsins í ráðuneytinu, og einkum þó eftir að afrit af bréfi sveitarstjóra Reykhólahrepps til
landbúnaðarráðuneytis, dags. 17. desember 2004, barst ráðuneytinu þann 10. janúar 2005, varð
ljóst að efni tillögu þeirrar sem hinn vanhæfi sveitarstjórnarmaður lagði fram á fundi
sveitarstjórnar 9. desember 2004 varðaði einungis málsmeðferð og fól hún ekki í sér endanlega
afgreiðslu málsins. Jafnframt er upplýst að tillagan var efnislega samhljóða tillögu þeirri sem
oddviti hugðist leggja fram. Af þessum sökum mun ráðuneytið ekki fella úrskurð í máli þessu
skv. 1. mgr. 103. gr. sveitarstjórnarlaga þar sem sá úrskurður hefði engin áhrif að lögum.
Ráðuneytið mun því veita álit í málinu, sbr. 102. gr. sveitarstjórnarlaga, svo og leiðbeiningar.
Nánar um þetta efni vísast til kafla III. í bréfi þessu.
II. Málavextir og málsrök aðila.
Á fundi hreppsnefndar Reykhólahrepps þann 9. desember 2004 var tekið fyrir erindi frá
Theódóru Guðnadóttur þar sem óskað var eftir að Reykhólahreppur keypti landspildu af
landbúnaðarráðuneyti og endurseldi hana Theódóru. Á fundinum sat hreppsnefndarmaðurinn
Egill Sigurgeirsson sem áleit sig vanhæfan til að taka þátt í afgreiðslu málsins. Áður en hann vék
af fundi bar hann fram tillögu um málið sem var samþykkt eftir að hann vék af fundi.
Í erindi yðar segir svo um þetta atriði:
„Á fundinum sat hreppsnefndarmaður Egill að nafni og er hann bróðir ábúanda á ríkisjörð sem
liggur að þessu landi sem Theódóra vill kaupa. Áður en hann vék af fundi, bar hann fram
tillögu sem var samþykkt eftir að hann vék af fundi. ? Þannig hafði hann áhrif á afgreiðslu
málsins sem sagt tillaga hans var samþykkt eftir að hann vék af fundi. Þetta tel ég vera gróft
stjórnsýslubrot, og furðulegt að stjórnandi fundarins Gústaf Jökull Ólafsson oddviti gerði enga
tilraun til að stoppa þann sem bar fram tillöguna.“
Í umsögn oddvita hreppsins, Gústafs Jökuls Ólafssonar, dags. 5. janúar 2005, segir svo um erindi
yðar.
„Fyrir fundinn var ég búinn að ákveða að leggja sjálfur fram tillögu um að málinu yrði vísað til
landbúnaðarráðuneytis og hafði ég tjáð Birni það í símtali sem hann hafði átt við mig daginn
áður um þetta mál. Á fundinum gerðist það hins vegar, að einn hreppsnefndarmanna, Egill
Sigurgeirsson, lýsti því yfir að hann teldi sig vanhæfan í málinu og óskaði eftir að víkja af fundi.
Var það samþykkt. Áður en Egill vék af fundi lagði hann fram rökstudda tillögu um að málinu
yrði vísað til landbúnaðarráðuneytis. Egill vék síðan af fundi og varamaður kom inn á fundinn í
hans stað. Nokkrar umræður urðu um málið. Að lokum var síðan tillaga Egils samþykkt með
þremur atkvæðum.“
Oddvitinn bendir á að tillaga Egils hafi verið algerlega samhljóða þeirri tillögu sem hann sjálfur
hugðist leggja fram „og fannst mér því varla taka því að leggjast gegn því að hún yrði lögð fram“
eins og segir orðrétt í umsögninni. Í öðru lagi bendir oddvitinn á að ekki verði séð af 19. gr.
sveitarstjórnarlaga, að sá framgangsmáti sem viðhafður var á fundinum væri beinlínis andstæður
6. mgr. 19. gr. laganna. Þar sé einungis sagt að sveitarstjórnarmaður sem vanhæfur er við úrlausn
máls „skuli yfirgefa fundarsal sveitarstjórnar við meðferð og afgreiðslu þess“. Oddvitinn sé því á
þeirri skoðun að sá sem leggur fram tillögu og víkur síðan af fundi taki hvorki þátt í meðferð né
afgreiðslu málsins í skilningi 19. gr. sveitarstjórnarlaga. Þá bendir oddvitinn á að skv. 5. mgr. 19.
gr. sveitarstjórnarlaga sé sveitarstjórnarmanni, sem veit hæfi sitt orka tvímælis, heimilt að gera
grein fyrir afstöðu sinni til hlutaðeigandi máls, en það sé einungis stigsmunur en ekki eðlismunur
á því að gera stuttlega grein fyrir afstöðu sinni án þess að leggja fram tillögu annars vegar og
hins vegar því að gera grein fyrir afstöðu sinni með því að leggja fram tillögu.
III. Niðurstaða ráðuneytisins.
Um framgangsmáta á fundi sveitarstjórnar, þegar sveitarstjórnarmaður veit hæfi sitt orka
tvímælis, segir svo í 5. mgr. 19. gr. sveitarstjórnarlaga:
„Sveitarstjórnarmanni sem veit hæfi sitt orka tvímælis ber að vekja athygli á því.
Sveitarstjórnarmanni er heimilt við meðferð máls sem hann er vanhæfur að afgreiða að gera
stuttlega grein fyrir afstöðu sinni. Sveitarstjórn sker umræðulaust úr um hvort mál er svo vaxið
að einhver sveitarstjórnarmanna sé vanhæfur. Sveitarstjórnarmaður sem hlut á að máli má taka
þátt í atkvæðagreiðslu um hæfi sitt.“
Í handbók Sambands íslenskra sveitarfélaga „Sveitarstjórnarlög ásamt skýringum og
athugasemdum“ segir svo í skýringum Sesselju Árnadóttur um 5. mgr. 19. gr.:
„Í 5. mgr. er lögð sú skylda á herðar sveitarstjórnarmanns sem veit hæfi sitt orka tvímælis að
vekja athygli á því annað hvort á sveitarstjórnarfundi eða fyrir hann. Sveitarstjórnarmanni er þó
heimilt við meðferð máls sem hann er vanhæfur að afgreiða að gera stuttlega grein fyrir afstöðu
sinni. Er hér ekki átt við þátttöku í almennum umræðum um málið, heldur er
sveitarstjórnarmanninum heimilt, eins og segir í greininni að gera stuttlega grein fyrir afstöðu
sinni til málsins áður en hann víkur sæti og hin almenna umfjöllun hefst í sveitarstjórninni.“
Ráðuneytið telur að bæði orðalag ákvæðis 5. mgr. 19. gr. laganna, svo og skýringar á því ákvæði,
feli í sér tæmandi lýsingu á því hvernig málum skuli háttað á fundi sveitarstjórnar þegar
sveitarstjórnarmaður veit hæfi sitt orka tvímælis. Samkvæmt ákvæðinu er sveitarstjórnarmanni
heimilt við meðferð máls sem hann er vanhæfur til að afgreiða að gera stuttlega grein fyrir
afstöðu sinni til málsins. Jafnframt er honum heimilt að taka þátt í atkvæðagreiðslu um hæfi sitt.
Ekki verður hins vegar talið að í framangreindu felist réttur til þess að leggja fram tillögu á
sveitarstjórnarfundi um afgreiðslu tiltekins máls sem viðkomandi sveitarstjórnarmaður er
vanhæfur til að fjalla um enda leiðir af eðli máls að slík tillögugerð hlýtur að skoðast sem þáttur í
málsmeðferð. Ráðuneytið telur því að það hafi verið yfirsjón hjá fundarstjóra, oddvita hreppsins,
að heimila það að Egill Sigurgeirsson bæri fram tillögu á fundi hreppsnefndar áður en hann vék
af fundi vegna vanhæfis.
Á hinn bóginn er mál þetta með þeim hætti að í fyrsta lagi snerist tillagan um málsmeðferð en
ekki endanlega afgreiðslu máls og í öðru var tillagan efnislega sú sama og oddvitinn hugðist bera
fram. Báðar tillögurnar snerust um það að óska eftir umsögn landbúnaðarráðuneytisins um málið,
sbr. bréf sveitarstjóra Reykhólahrepps til landbúnaðarráðuneytisins, dags. 17. desember 2004,
sem barst ráðuneytinu 10. janúar 2005. Framlagning sveitarstjórnarmannsins á tillögunni hefur
því engin áhrif á efni eða framgang þessa máls.
Með vísan til þess sem að framan er rakið niðurstaða ráðuneytisins í máli þessu sú að það hafi
verið aðfinnsluverð mistök hjá oddvita Reykhólahrepps á fundi hreppsnefndar þann 9. desember
2004 að heimila sveitarstjórnarmanni, sem áleit sig vanhæfan í tilteknu máli, að bera fram tillögu
áður en hann vék af fundi. Þar sem á hinn bóginn gögn málsins sýna að oddviti hreppsnefndar
hefði ella borið fram sams konar tillögu, og báðar tillögurnar fólu eingöngu í sér tillögu um að
senda málið til umsagnar landbúnaðarráðuneytis, hafði það enga þýðingu að lögum og breytti
engu um gang málsins að sá sveitarstjórnarfulltrúi, sem taldi sig vanhæfan í málinu, bar fram
tillögu í málinu á fundi hreppsnefndar.
Ráðuneytið mun beina þeim tilmælum til hreppsnefndar Reykhólahrepps að hafa hliðsjón af áliti
þessu komi til þess síðar að sveitarstjórnarmaður, sem álítur sig vanhæfan, óski eftir að bera fram
tillögu á fundi hreppsnefndar.
F. h. r.
Guðjón Bragason (sign.)
Þorgerður Benediktsdóttir (sign.)
Afrit:
Gústaf Jökull Ólafsson
oddviti Reykhólahrepps.