Úrskurður í máli nr. SRN17090091
Ár 2018, þann 29. júní, er í samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytinu kveðinn upp svohljóðandi
ú r s k u r ð u r
í máli nr. SRN17090091
Kæra WOW Air ehf.
á ákvörðun
Samgöngustofu
I. Kröfur og kæruheimild
Þann 27. september 2017 barst ráðuneytinu kæra WOW Air (hér eftir nefnt WOW) vegna ákvörðunar Samgöngustofu (hér eftir nefnd SGS) í máli X (hér eftir nefndur farþeginn) nr. x/2017 frá 23. ágúst 2017. Með ákvörðun Samgöngustofu var WOW gert að greiða farþeganum bætur að fjárhæð 400 evrur samkvæmt b-lið 1. mgr. 7. gr. reglugerðar EB nr. 261/2004, sbr. reglugerð nr. 1048/2012, vegna seinkunar á flugi WOW frá Keflavík til London þann 19. júní 2016. Krefst WOW þess að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og kröfum farþegans um bætur verði hafnað.
Ákvörðun SGS er kærð til ráðuneytisins á grundvelli 3. mgr. 126. gr. c laga um loftferðir nr. 60/1998.
II. Kæruefni og ákvörðun SGS
WOW annaðist flug WW810 sem áætlað var frá Keflavík til London þann 19. júní 2016. Var áætlaður brottfarartími kl. 6:20 og komutími kl. 9:30. Skráður komutími var hins vegar kl. 12:59 og nam seinkunin því yfir þremur klukkustundum. Er deilt um bótaábyrgð WOW vegna seinkunarinnar.
Hinn kærði úrskurður er svohljóðandi:
- Erindi
Þann 12. maí sl. barst Samgöngustofu (SGS) kvörtun frá X (kvartandi). Kvartandi átti bókað flug með WOW air (WW) nr. 810 frá Keflavík til London þann 19. júní 2016. Áætlaður komutími til London var kl. 10:30 en fluginu seinkaði og var raunverulegur komutími kl. 14:10, eða 3 klst. og 40 mín. seinkun.
Seinkunin varð til þess að kvartandi missti af sjálfstæðu framhaldsflugi frá London til Porto með öðrum flugrekanda og þurfti að kaupa nýjan flugmiða til að ferðast áfram.
Kvartandi fer fram á skaðabætur samkvæmt reglugerð EB nr. 261/2004 sbr. reglugerð nr. 1048/2012.
- Málavextir og bréfaskipti
Samgöngustofa sendi WW kvörtunina til umsagnar með tölvupósti þann 21. maí sl. Í svari WW sem barst Samgöngustofu þann 12. júní kemur m.a. fram: „Flugvélin var tilbúin til brottfarar fyrir kl. 09:00 en vegna þess að það voru ekki nægilega margir flugumferðarstjórar við vinnu í flugturninum til þess að tryggja öryggi allra lagði flugvélin ekki af stað fyrr en kl. 09:45. Aðgerðir flugumferðarstjóra stóðu yfir frá kl. 09:00 til kl. 09:30. Það er því ljóst að flugvéli lagði af stað eins fljótt og mögulegt var eftir að búið var að manna flugturninn með nægilega mörgum flugumferðarstjórum svo að heimilt væri að starfrækja flug. …Þar sem seinkunin fór aðeins 29 mínútum fram úr 3 klst. liggur fyrir að seinkunin hefði aldrei náð 3 klst. ef aðgerðir flugumferðarstjóra hefðu ekki komið til. …Aðstæðurnar sem mynduðust uppfylla því skilyrði reglugerðar EB nr. 261/2004 um óviðráðanlegar aðstæður og leysa WOW air undan bótaskyldu sbr. 3. mgr. 5. gr. reglugerðarinnar.
Í umsögninni vísar WW til 1. mgr. 106. gr. loftferðalaga þar sem fram kemur að flytjandi verði ekki talinn bera ábyrgð á tjóni sem orsakast vegna tafa í flutningi ef hann getur sannað að hann og starfsmenn hans og umboðsmenn hafi viðhaft þær aðgerðir sem sanngjarnt getur talist að viðhafðar séu eða að ógerlegt hafi verið að framkvæma slíkar aðgerðir. Félaginu hafi verið ómögulegt að koma í veg fyrir að heildar seinkun flugsins yrði meiri en þrjár klukkustundir og leysi 1. mgr. 106. gr. loftferðalaga leysi félagið því undan bótaskyldu vegna seinkunarinnar. Þá er í umsögninni vísað til þess að aðstæður sem hafi í för með sér öryggisáhættu eða ófullnægjandi flugöryggi falli undir hugtakið óviðráðanlegar aðstæður eins og það kemur fram í reglugerð EB nr. 261/2004 sbr. 14. tölulið inngangsorða hennar. Ekki sé hægt að tryggja öryggi farþega ef ekki er verið að stjórna flugumferð um flugvöll, sbr. einnig 15. tölulið inngangsorða reglugerðarinnar þar sem bersýnilega sé gert ráð fyrir að ákvarðanir flugumferðarstjóra geti haft áhrif á og leyst flugrekendur undan bótaskyldu.
Samgöngustofa sendi kvartanda svar WW til umsagnar þann 13. júní sl. en engar efnislegar athugasemdir bárust.
- Forsendur og niðurstaða Samgöngustofu
Neytendur flugþjónustu eða aðrir sem hagsmuna hafa að gæta sem telja að flugrekandi, flytjandi, ferðaskrifstofa eða umboðsmaður framangreindra aðila hafi brotið gegn skyldum sínum samkvæmt lögum um loftferðir nr. 60/1998, eða reglugerðum settum á grundvelli þeirra geta beint kvörtun til Samgöngustofu, sbr. 1. mgr. 126. gr. c loftferðalaga. Stofnunin tekur málið til skoðunar í samræmi við ákvæði laganna og stjórnsýslulaga og sker úr ágreiningi með ákvörðun, sbr. 3. mgr. 126. gr. c og 140. gr. loftferðalaga, ef hann verður ekki jafnaður með öðrum hætti. Sú ákvörðun er bindandi.
Um réttindi flugfarþega er fjallað í reglugerð EB nr. 261/2004, um sameiginlegar reglur um skaðabætur og aðstoð til handa farþegum sem neitað er um far og þegar flugi er aflýst eða mikil seinkun verður, sem var innleidd hér á landi með reglugerð nr. 1048/2012. Samkvæmt 3. gr. reglugerðar nr. 1048/2012 er Samgöngustofa sá aðili sem ber ábyrgð á framkvæmd reglugerðarinnar samanber 16. gr. reglugerðar EB nr. 261/2004.
Um seinkun á flugi og þá aðstoð sem flugrekandi skal veita í slíkum tilvikum er fjallað um í 6. gr. reglugerðar EB nr. 261/2004. Þar kemur hins vegar ekki fram með skýrum hætti að flugrekandi skuli greiða bætur skv. 7. gr. reglugerðarinnar vegna tafa eða seinkunar eins og átt getur við þegar flugi er aflýst sbr. 5. gr. reglugerðarinnar. Með dómi Evrópudómstólsins frá 19. nóvember 2009, í sameinuðum málum C-402/07 og C-432/07, komst dómstóllinn að þeirri niðurstöðu að túlka bæri reglugerð EB nr. 261/2004 með þeim hætti að farþegar sem verða fyrir seinkun á flugi sínu sbr. 6. gr. reglugerðarinnar, eigi að fá sömu meðferð og farþegar flugs sem er aflýst sbr. 5. gr. Af þessu leiðir að allir farþegar sem verða fyrir þriggja tíma seinkun á flugi sínu eða meira, og koma á ákvörðunarstað þremur tímum síðar eða meira en upprunalega áætlun flugrekandans kvað á um, eiga rétt á bótum skv. 7. gr., nema flugrekandi geti sýnt fram á að töfin hafi verið vegna óviðráðanlegra aðstæðna sem ekki hefði verið hægt að afstýra jafnvel þótt gerðar hefðu verið allar nauðsynlegar ráðstafanir sbr. 3. mgr. 5. gr. reglugerðarinnar. Þetta dómafordæmi var staðfest með dómi Evrópudómstólsins í máli C-11/11 og hefur nú einnig verið lögfest með 6. gr. reglugerðar nr. 1048/2012.
Loftferðalög nr. 60/1998 og reglugerð EB nr. 261/2004 er ætlað að tryggja ríka vernd fyrir farþega sem neytendur flugþjónustu. Meginreglan samkvæmt reglugerð EB nr. 261/2004 er réttur farþega til skaðabóta skv. 7. gr. reglugerðarinnar sé um að ræða aflýsingu eða mikla seinkun á brottfarartíma flugs og ber að skýra undantekningarreglu 3. mgr. 5. gr. reglugerðarinnar þröngt, sbr. dóm Evrópudómstólsins frá 22. desember 2008, í máli C-549/07 Friederike Wallentin-Hermann v Alitalia og almennar meginreglur um túlkun lagaákvæða.
Álitaefni þessa máls er hvort sú staða að flugturninn í Keflavík hafi verið lokaður milli kl. 09:00 og 09:30 vegna skorts á starfsmönnum geti flokkast undir óviðráðanlegar aðstæður skv. 3. mgr. 5. gr. reglugerðar EB nr. 261/2004. Samkvæmt ákvæðinu getur flugrekandi losnað undan greiðslu bóta skv. 7. gr. reglugerðarinnar ef hann getur fært sönnur á að flugi hafi verið aflýst, eða því seinkað, af völdum óviðráðanlegra aðstæðna sem ekki hefði verið hægt að afstýra jafnvel þótt gerðar hefðu verið allar nauðsynlegar ráðstafanir. Við mat á því hvort slíkar aðstæður hafi verið fyrir hendi verður auk 3. mgr. 5. gr. að horfa til 14. inngangsliðar reglugerðar nr. 261/2004 þar sem í dæmaskyni eru talin upp tilvik sem leitt geta til þess að flugrekandi losni undan bótaskyldu. Í ákvæðinu er tekið fram að slíkar aðstæður geti t.a.m. skapast af völdum ótryggs stjórnmálasambands, veðurskilyrða sem samrýmast ekki kröfum sem gerðar eru til viðkomandi flugs, öryggisáhættu, ófullnægjandi flugöryggis og verkfalla sem hafa áhrif á starfsemi flugrekandans. Í skýringargögnum sem fylgja reglugerð EB nr. 261/2004 kemur fram að þau tilvik sem talin eru upp í 14. inngangslið reglugerðarinnar leiði ekki sjálfkrafa til þess að flugrekandi losni undan bótaskyldu og að meta verði hvert tilvik fyrir sig. Sú skylda hvílir ávallt á flugrekanda, vilji hann losna undan bótaskyldu, að hann sanni hvort í senn, að um óviðráðanlegar aðstæður hafi verið að ræða og að allar nauðsynlegar ráðstafanir hafi verið gerðar til að komast hjá þeim aðstæðum sem urðu þess valdandi að flugi var aflýst eða því seinkað. Í þeim gögnum sem WW hefur lagt fram í máli þessu er ekki að finna skýringu á því af hverju flug kvartanda fór ekki í loftið á áætluðum tíma þess. Það er mat SGS að horfa verði til þess að áætluð brottför flugsins var kl. 06:20 og flugturninn í Keflavík var lokaður á milli 09:00 og 09:30 þann 19. júní 2016. Þannig verður ekki séð að hindrun hafi legið fyrir hjá WW við áætlaða brottför og af þeim sökum ekki fallist á þær röksemdir WW að um óviðráðanleg atvik hafi verið að ræða.
Með vísan til þess sem að framan greinir telur Samgöngustofa flugrekandi hafi ekki sýnt fram á að seinkunin hafi verið af völdum óviðráðanlegra aðstæðna og ber WW því að greiða kvartanda bætur í samræmi við ákvæði reglugerðar EB nr. 261/2004, sbr. reglugerð nr. 1048/2012.
Ákvörðunarorð:
WOW air bar að greiða kvartanda bætur að upphæð 400 evrur skv. b-lið 1. mgr. 7. gr. reglugerðar EB nr. 261/2004 sbr. reglugerð nr. 1048/2012.
III. Málsástæður WOW, umsögn SGS og meðferð málsins í ráðuneytinu
Kæra WOW barst ráðuneytinu með bréfi mótteknu 27. september 2017.
Í kæru kemur fram að áætlaður brottfarartími vélarinnar frá Keflavík hafi verið kl. 6:20 þann 19. júní 2016 en ekki hafi verið farið í loftið fyrr en kl. 9:45. Áætlaður komutími til London hafi verið kl. 9:30 en lending hafi ekki verið fyrr en kl. 12:59. Hafi því verið um 3 klst. og 29 mínútna seinkun að ræða. Hafi seinkunin verið meira en 3 tímar vegna aðstæðna sem WOW beri ekki ábyrgð á. Hafi flugvélin verið tilbúin til að leggja af stað fyrir kl. 9:00 en þar sem ekki hafi verið nægilega margir flugumferðarstjórar við störf á þeim tíma til að tryggja öruggt eftirlit og aðhald með flugumferð um Keflavíkurflugvöll hafi verið ómögulegt að leggja af stað þá. Hafi vélin því þurft að bíða til klukkan 9:45 til að leggja af stað. Telur WOW ljóst að þar sem fyrir lá að ekki yrðu nægilega margir flugumferðarstjórar við störf kl. 9:00 hafi flugvélar ekki getað lagt af stað í þó nokkurn tíma fyrir kl. 9:00 enda stýri flugumferðarstjórar flugumferð í töluverðan tíma eftir að vél hefur tekið á loft.
WOW vísar til þess að reglugerð nr. EB 261/2004 og reglugerð nr. 1048/2012 skorti lagastoð. Hvorki í loftferðalögum né öðrum lögum sé að finna heimild til að leggja þá skyldu á einkarekin fyrirtæki eins og WOW að greiða farþegum refsibætur tiltekinnar fjárhæðar og það án þess að viðkomandi hafi orðið fyrir tjóni. Gangi slíkt gegn lögmætisreglu og stjórnarskrá. Samkvæmt 2. gr. stjórnarskrárinnar fari Alþingi og forseti Íslands saman með löggjafarvaldið. Það leiði af ákvæðinu að það sé stjórnskipulegt hlutverk Alþingis að setja almenningi bindandi hátternisreglur. Af ákvæðinu sé einnig ljóst að þetta verkefni teljist ekki til verkefna ráðherra samkvæmt stjórnarskránni. Af lögmætisreglunni leiði síðan að ráðherra sé beinlínis óheimilt að setja íþyngjandi hátternisreglur í reglugerð nema hafa fengið til þess skýra lagaheimild með löglegu valdaframsali frá Alþingi. Ráðherra hafi á hinn bóginn heimild til að setja ákvæði í reglugerð um lagaframkvæmd og þar undir kunni að falla hátternisreglur sem hafi skýr efnisleg tengsl við reglur um lagaframkvæmd og teljist þeim nauðsynlegar.
Reglugerð nr. 1048/2012 hafi veri sett með heimild í 4. mgr. 106. gr. og 3. mgr. 126. gr., sbr. 145. gr. loftferðalaga. Framangreindar reglugerðir, einkum bótareglur reglugerðar EB nr. 261/2004, gangi langt umfram heimildir framangreindra lagaákvæða sem fjalli um bætur vegna tjóns, þ.e. skaðabætur. Í 106. gr., sem fjalli um bótarétt í tilviki seinkana, sé m.a. gert að skilyrði að farþegi hafi orðið fyrir tjóni en í þessu máli liggi ekkert fyrir um að svo sé. Þaðan af síður sé heimilt í reglugerð að afnema lagaskilyrði um raunverulegt tjón. Af samanburði 106. gr. loftferðalaga og bótareglum reglugerðar EB nr. 261/2004 telur WOW ljóst að verið sé að krefjast refsibóta án tjóns. Sé það ekki í valdi ráðherra að ákveða slíkt með reglugerð án lagastoðar. Gangi slíkt gegn grundvallarreglum um þrískiptingu ríkisvaldsins og lögmætisreglu stjórnskipunarréttar. Í athugasemdum með frumvarpi því sem varð að loftferðalögum segi að krafa verði að vera metanleg til fjár með nákvæmni og vera bein afleiðing af atburðinum sem leiddi til tjónsins. Með innleiðingu reglugerðar EB nr. 261/2004 hafi verið vikið frá þessu skilyrði með íþyngjandi hætti fyrir flugrekendur. Þá sé það meginregla íslensks bótaréttar að kveða verði á um bætur fyrir ófjárhagslegt tjón í lögum. Slíka lagaheimild sé ekki að finna í loftferðalögum.
Þá kveðst WOW ósammála efnislegri niðurstöðu SGS sem félagið telji hvorki í samræmi við loftferðalög, reglugerð EB nr. 261/2004 né dómafordæmi. Bendir WOW á að niðurstaða SGS byggist eingöngu á ákvæðum reglugerðar EB nr. 261/2004. Hins vegar telur WOW að fyrst og fremst beri að líta til íslenskra laga sem taki á álitaefninu, sbr. 2. ml. 1. mgr. 106. gr. loftferðalaga. Gangi lagaákvæðið framar ákvæði reglugerðar EB nr. 261/2004 um óviðráðanlegar aðstæður. Óheimilt sé að þrengja skilgreiningu á því hvenær flugrekendur losni undan bótaskyldu í reglugerð frá því sem mælt er fyrir um í lögum. Hafi farþegar flugsins ekki orðið fyrir neinu tjóni og WOW gert allt sem í valdi félagsins stóð til koma í veg fyrir seinkun.
WOW vísar til þess að skilyrði 1. mgr. 106. gr. loftferðalaga fyrir undanþágu bótaskyldu flugrekanda séu þau að flugrekandi eða starfsmenn hans og umboðsmenn hafi viðhaft þær aðgerðir sem sanngjarnt geti talist eða ógerlegt hafi verið að framkvæma við slíkar aðstæður. Byggi ákvæðið á sakarreglu íslenks bótaréttar. Bótaskylda á grundvelli reglunnar byggi á því að tjónvaldur hafi sýnt af sér saknæma háttsemi, þ.e. sök eða gáleysi. Ákvæði 106. gr. loftferðalaga gangi út frá sömu forsendu enda sé vísað til þess að flytjandi beri ekki ábyrgð á tjóni hafi hann viðhaft þær aðgerðir sem sanngjarnt geti talist að hann sjálfur eða umboðsmenn viðhafi. Með aðgerðum í ákvæðinu sé væntanlega helst vísað til verklags, verklagsreglna, öryggisráðstafana og annarra fyrirbyggjandi aðgerða. Heimili ákvæðið ekki að skaðabótaábyrgð sé lögð á flytjanda vegna sakar þriðja aðila. Ítrekar WOW að félagið hafi ekki með neinu móti getað komið í veg fyrir skort á flugumferðarstjórum til að sinna stjórnun flugumferðar við Keflavíkurflugvöll. Þegar stjórnun flugumferðar liggi niðri sé flugvélum á vegum félagsins ómögulegt að taka af stað enda teljist fullnægjandi flugöryggi ekki til staðar.
Þá bendir WOW á að samkvæmt reglugerð EB nr. 261/2004 beri ekki að greiða bætur ef rekja má seinkun til óviðráðanlegra aðstæðna. Telur WOW að þegar starfsemi flugumferðarstjóra liggur niðri í ákveðinn tíma sé um óviðráðanlegar aðstæður að ræða í skilningi 3. mgr. 5. gr., sbr. 14. tl. inngangsorða reglugerðar EB nr. 261/2004. Starf flugumferðarstjóra felist aðallega í því að tryggja flugöryggi og ef þeirra njóti ekki við sé flugöryggi ekki fullnægjandi sem leiði til þess að WOW sé ekki skaðabótaskylt.
WOW telur að afstaða SGS fari gegn niðurstöðu Evrópudómstólsins í málum C-402/07 og C-432/07, en þar hafi verið komist að því að farþegar sem verða fyrir a.m.k. þriggja klst. seinkun miðað við upphaflegan komutíma eigi rétt á bótum, nema flugrekandi sýni fram á að seinkunina megi rekja til óviðráðanlegra aðstæðna, sbr. 3. mgr. 5. gr. reglugerðarinnar. Feli þessi niðurstaða í sér að flugrekendur hafi þrjár klst. til að koma farþegum á áfangastað án þess að gerast bótaskyldir, hvort sem óviðráðanlegar aðstæður séu til staðar eða ekki. Hafi rökstuðningur SGS þannig ekki stoð í tilgreindum dómafordæmum. Þá telur WOW að rökstuðningi SGS sé ábótavant og bendir á að á SGS hvíli skylda að komast að hinu sanna og rétta í máli hverju, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga. Í dómi Evrópudómstólsins í máli C-315/15 hafi dómstóllinn tekið afstöðu til þess hvernig meta eigi bótaskyldu flugrekanda vegna seinkunar sem bæði er til komin vegna óviðráðanlegra aðstæðna og aðstæðna sem flugrekandi ber ábyrgð á. Samkvæmt dómnum beri að draga þann hluta seinkunarinnar sem rekja má til óviðráðanlegra aðstæðna frá heildarseinkuninni þegar bótaskylda flugrekanda vegna blandaðrar seinkunar er metin. Ef seinkunin sem eftir stendur er a.m.k. 3 klst. komi möguleg bótaskylda flugrekanda til skoðunar.
WOW telur að sýnt hafi verið fram á að vélin hafi lagt af stað um leið og aðgerðum flugumferðarstjóra var lokið. Hafi þeim lokið kl. 9:30 og vélin lagt af stað kl. 9:45. Megi því rekja 55 mínútur af seinkuninni til aðgerða flugumferðarstjóra sem leiði til þess að seinkunin sem eftir stendur sé að hámarki 2 klst. og 34 mín. Þar sem seinkunin sem rekja má til aðstæðna sem WOW ber ábyrgð á hafi ekki náð 3 klst. sé WOW ekki skaðabótaskylt. Af dómnum megi einnig ráða að skylda flugrekanda til að sýna fram á að gripið hafi verið til allra nauðsynlegra úrræða eigi eingöngu við um óviðráðanlegar aðstæður. Þetta sjónarmið eigi sér einnig stoð í dómi Evrópudómstólsins í máli C-402/07. Með þeim dómi hafi dómstóllinn afmarkað þann tímaramma sem flugrekendur hafi til að koma farþegum á áfangastað en þegar seinkun hafi náð 3 klst. verði flugrekendur mögulega bótaskyldir. Seinkun sem ekki nái 3 klst. leiði því ekki til bótaskyldu óháð því hvort um óviðráðanlegar aðstæður sé að ræða eða ekki. Eigi niðurstaða málsins að ráðast af því hvort þær aðstæður sem ollu því að seinkun hafi farið yfir 3 klst. hafi verið óviðráðanlegar. Hafi SGS ekki tekið afstöðu til þessa í ákvörðun sinni. Telur WOW ljóst að ef vélinni hefði verið heimilt að taka á loft þegar hún var tilbúin til brottfarar hefði seinkun flugsins ekki náð 3 klst. Þá hefði bótaskylda WOW ekki komið til skoðunar. Telur WOW að um óviðráðanlegar aðstæður hafi verið að ræða sem leysi félagið undan bótaskyldu, sbr. 3. mgr. 5. gr. reglugerðar EB nr. 261/2004.
Kæran var send SGS til umsagnar með bréfi ráðuneytisins dags. 10. október 2017.
Umsögn SGS barst ráðuneytinu með bréfi mótteknu 16. nóvember 2017. Í umsögninni kemur fram að með úrskurði ráðuneytisins í máli SRN17050104 frá 13. október 2017 hafi verið fjallað um sama álitaefni og í máli því sem hér er til umfjöllunar. Í úrskurðinum hafi ráðuneytið komist að þeirri niðurstöðu að rétt væri að líta svo á að sú staðreynd að starfsemi flugumferðarstjóra lá niðri um tíma þann 19. júní 2016 falli undir óviðráðanlegar aðstæður sem WOW gæti ekki talist bera ábyrgð á. Í niðurstöðunni komi jafnframt fram að þar sem starfsemi flugumferðarstjóra hafi legið niðri í alls 30 mínútur væri rétt að taka tillit til þess þegar seinkunin væri metin. Í því máli hafi seinkunin numið alls þremur klst. og 33 mín. og eftir hafi því staðið 3 klst. og 3 mín. þar sem WOW hafi þurft að sýna fram á að óviðráðanlegar aðstæður hafi verið fyrir hendi. Hafi það verið mat ráðuneytisins að sú sönnun hefði ekki tækist og rétt væri að láta WOW bera hallann af þeim sönnunarskorti. Þá kemur fram í umsögn SGS að í dómi Evrópudómstólsins í máli C-315/15 komi fram sú afstaða dómsins að þegar seinkun flugs megi bæði rekja til óviðráðanlegra aðstæðna sem ekki hefði verið unnt að afstýra þótt gerðar hefðu verið allar nauðsynlegar ráðstafanir og til aðstæðna sem flugrekandi er talinn bera ábyrgð á, skuli draga þann hluta seinkunarinnar sem rekja má til óviðráðanlegra aðstæðna frá heildarseinkuninni þegar bótaskylda flugrekandans er metin. Samkvæmt reglugerð EB nr. 261/2004 og dómafordæmum Evrópudómstólsins geti farþegar átt rétt á bótum úr hendi flugrekanda ef þeir verða fyrir þriggja tíma seinkun eða meira á flugi sínu og koma á ákvörðunarstað þremur tíma seinna eða meira en upprunalega áætlun flugrekandans kveður á um. Liggi fyrir að heildarseinkun flugs WW810 þann 19. júní 2016 hafi numið þremur klst. og 29. mín. Í ljósi úrskurðar ráðuneytisins og tilgreinds dóms Evrópudómstólsins fallist SGS á að 30 mín. af heildarseinkuninni hafi verið vegna óviðráðanlegra aðstæðna í skilningi reglugerðar EB nr. 261/2004 þegar starfsemi flugumferðarstjóra lá niðri. Eftir standi seinkun sem nemur tveimur klst. og 59 mín. sem sé innan þeirra tímamarka er veldur bótaskyldu flugrekanda samkvæmt reglugerð EB nr. 261/2004.
Með bréfi ráðuneytisins dags. 21. nóvember 2017 var WOW gefinn kostur á að gæta andmælaréttar gagnvart sjónarmiðum SGS. Bárust þau ráðuneytinu með tölvubréfi WOW mótteknu 15. desember 2017. Þar kemur fram að WOW telji að fallast beri á þau sjónarmið sem fram koma í umsögn SGS.
Með bréfi ráðuneytisins dags. 21. nóvember 2017 var farþeganum gefinn kostur á að koma að frekari sjónarmiðum vegna málsins. Engar athugasemdir bárust.
Með bréfi til aðilanna dags. 11. janúar 2018 var tilkynnt að málið væri tekið til úrskurðar.
Með tölvubréfi ráðuneytisins dags. 11. júní 2018 óskaði ráðuneytið eftir viðbótargögnum frá SGS. Bárust þau ráðuneytinu með tölvubréfi SGS dags. 12. júní 2018. Með tölvubréfi ráðuneytisins dags. 13. júní 2018 óskaði ráðuneytið eftir viðbótargögnum og upplýsingum frá WOW. Bárust þau ráðuneytinu með tölvubréfi WOW dags. 18. júní 2018. Þann sama dag óskaði ráðuneytið eftir enn frekari upplýsingum frá WOW og bárust þær ráðuneytinu með tölvubréfi WOW dags. 20. júní 2018.
IV. Niðurstaða ráðuneytisins
Krafa WOW lýtur að því að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og kröfum farþegans um bætur verði hafnað með vísan til þeirra sjónarmiða sem rakin hafa verið. Farþeginn hefur ekki látið málið til sín taka við meðferð þess hjá ráðuneytinu.
Líkt og fram kemur í umsögn og ákvörðun SGS fjallar reglugerð EB nr. 261/2004 um sameiginlegar reglur um skaðabætur og aðstoð til handa farþegum sem neitað er um far og þegar flugi er aflýst eða mikil seinkun verður. Var reglugerð þessi innleidd hér á landi með reglugerð nr. 1048/2012. Samkvæmt 2. gr. þeirrar reglugerðar er SGS sá aðili sem ber ábyrgð á framkvæmd reglugerðarinnar sbr. 16. gr. reglugerðar EB nr. 261/2004.
Um seinkun á flugi og þá aðstoð sem flugrekandi skal veita er fjallað í 6. gr. reglugerðar EB nr. 261/2004. Þar kemur hins vegar ekki fram að flugrekandi skuli greiða bætur samkvæmt 7. gr. reglugerðarinnar með sama hætti og þegar flugi er aflýst sbr. 5. gr. reglugerðarinnar. Með dómi Evrópudómstólsins frá 19. nóvember 2009 í sameinuðum málum C-402/07 og C-432/07 komst dómstóllinn að þeirri niðurstöðu að túlka bæri reglugerðina þannig að farþegar sem verða fyrir seinkun á flugi samkvæmt 6. gr. eigi að fá sömu meðferð og farþegar flugs sem er aflýst sbr. 5. gr. Liggur þannig fyrir að verði farþegar fyrir þriggja tíma seinkun á flugi eða meira sem gerir það að verkum að þeir koma á ákvörðunarstað þremur tímum síðar eða meira en upprunaleg áætlun flugrekandans kvað á um geta þeir átt rétt á bótum samkvæmt 7. gr. Samkvæmt 3. mgr. 5. gr. ber þó flugrekanda ekki skylda til að greiða skaðabætur í samræmi við 7. gr. ef hann getur fært sönnur á að flugi hafi verið aflýst eða því seinkað af völdum óviðráðanlegra aðstæðna sem ekki hefði verið hægt að afstýra jafnvel þótt gerðar hefðu verið allar nauðsynlegar ráðstafanir. Samkvæmt 4. mgr. 5. gr. hvílir sönnunarbyrðin á flugrekandanum.
Fyrir liggur að flugi WW810 frá Keflavík til London þann 19. júní 2016 seinkaði um meira en þrjár klukkustundir. Byggir WOW á því að seinkunin hafi verið tilkomin vegna óviðráðanlegra aðstæðna þar sem hluta seinkunarinnar megi rekja til aðgerða flugumferðarstjóra þennan dag, auk annarra málsástæðna sem raktar hafi verið. Í hinni kærðu ákvörðun var það niðurstaða SGS að ekki væri séð að hindrun hafi legið fyrir hjá WOW við áætlaða brottför og því ekki um óviðráðanleg atvik að ræða.
Ráðuneytið bendir á að samkvæmt 1. gr. reglugerðar nr. 1048/2012 er með reglugerðinni leitast við að auka neytendavernd með því að skýra réttindi farþega og kveða á um meðferð kvartana með það fyrir augum að einfalda málsmeðferð og auðvelda úrlausn mála. Þá bendir ráðuneytið á að það er meginregla samkvæmt reglugerð EB nr. 261/2004 að farþegar eigi rétt á skaðabótum verði þeir fyrir aflýsingu eða mikilli seinkun á flugi. Sönnunarbyrði fyrir því að óviðráðanlegar aðstæður hafi verið uppi hvílir alfarið á flugrekandanum og ber honum að sýna fram á að allar nauðsynlegar ráðstafanir hafi verið gerðar til að koma í veg fyrir aflýsinguna eða seinkunina. Takist sú sönnun ekki ber flugrekandinn hallann af þeim sönnunarskorti. Þar sem reglugerð EB nr. 261/2004 er ætlað að tryggja ríka vernd fyrir farþega ber að skýra undantekningarreglu 3. mgr. 5. gr. reglugerðarinnar þröngt. Í því sambandi bendir ráðuneytið á 14. inngangslið reglugerðar EB nr. 261/2004 þar sem fram kemur að slíkar aðstæður geti t.a.m. skapast af völdum ótryggs stjórnmálaástands, veðurskilyrða sem samrýmast ekki kröfum sem gerðar eru til viðkomandi flugs, öryggisáhættu, ófullnægjandi flugöryggis og verkfalla sem hafi áhrif á starfsemi flugrekandans.
Ráðuneytið tekur fram að það telur að ákvæði reglugerðar nr. 1048/2012 hafi fullnægjandi lagastoð sem og þá einnig ákvæði reglugerðar EB nr. 261/2004, enda reglugerðin sett með heimild í 4. mgr. 106. gr. og 3. mgr. 126. gr. sbr. 145. gr. loftferðalaga. Verður því ekki fallist á þá málsástæðu WOW að bótareglur reglugerðarinnar skorti lagastoð.
Líkt og fram kemur í gögnum málsins var áætluð brottför vélarinnar klukkan 6:20 þann 19. júní 2016. Var áætluð koma til London klukkan 9:30. Brottför var hins vegar ekki fyrr en klukkan 9:45 og samkvæmt fyrirliggjandi gögnum var komutími vélarinnar til London sagður 12:59. Er þar um ræða þá tímasetningu þegar vélinni var lagt í stæði við flugvöllinn (on-block).
Með dómi Evrópudómstólsins í máli C-452/13 útfærði dómurinn nánar skilgreiningu á tímaviðmiðum seinkunar. Komst dómurinn að þeirri niðurstöðu að miða ætti komutíma við þann tíma sem dyr vélarinnar væru opnaðar og farþegum væri frjálst að fara frá borði. Telur ráðuneytið rétt að miða komutíma við þau viðmið sem koma fram í tilgreindum dómi. Telur ráðuneytið þannig ljóst að frá því að vél er lagt í stæði líði einhver tími þar til dyr vélarinnar eru opnaðar. Samkvæmt upplýsingum frá Isavia líða þannig að meðaltali 3-5 mínútur frá því vél er lagt í stæði þar til dyr hennar eru opnaðar. Eru því lágmarksviðmið í þessu sambandi aldrei undir þremur mínútum. Í máli því sem hér er til umfjöllunar sé komutími vélarinnar samkvæmt framangreindu aldrei fyrr en klukkan 13:02 en ekki klukkan 12:59 líkt og gengið er út frá í hinni kærðu ákvörðun, enda liggja engin gögn fyrir um að dyr vélarinnar hafi verið opnaðar fyrir þann tíma.
Líkt og fram hefur komið liggur fyrir að umræddan dag lá starfsemi flugumferðarstjóra niðri milli klukkan 9:00 og 9:30 um morguninn. Af hálfu WOW er til þess vísað að vélin hafi verið tilbúin til brottfarar fyrir klukkan 9:00 en hafi ekki komist í loftið vegna aðgerða flugumferðarstjóra og hafi vélin farið í loftið eins fljótt og mögulegt var eftir að þeim lauk, eða klukkan 9:45 um morguninn. Beri að taka tillit til þess þegar bótaábyrgð WOW er metin.
Það er mat ráðuneytisins að rétt sé að líta svo á að sú staðreynd að starfsemi flugumferðarstjóra lá niðri um tíma þennan dag falli undir óviðráðanlegar aðstæður sem WOW geti ekki talist bera ábyrgð á. Þar sem starfsemi flugumferðarstjóra lá niðri í alls 30 mínútur sé rétt að taka tillit til þess þegar seinkunin er metin. Þar sem seinkunin nam að lágmarki þremur klukkustundum og 32 mínútum standa eftir þrjár klukkustundir og tvær mínútur þar sem WOW þarf að sýna fram á að óviðráðanlegar aðstæður hafi verið fyrir hendi sem ekki hefði verið unnt að afstýra þótt gerðar hefðu verið allar nauðsynlegar ráðstafanir. Er það mat ráðuneytisins að sú sönnun hafi ekki tekist og verði WOW að bera hallann af þeim sönnunarskorti, sbr. 4. mgr. 5. gr. reglugerðar EB nr. 261/2004.
Með vísan til þess sem að framan hefur verið rakið er það niðurstaða ráðuneytisins að staðfesta beri hina kærðu ákvörðun, sbr. ákvæði b-liðar 1. mgr. 7. gr. reglugerðar EB nr. 261/2004 sbr. reglugerð nr. 1048/2012.
Vegna mikilla anna í ráðuneytinu hefur uppkvaðning úrskurðar dregist og er beðist velvirðingar á því.
Úrskurðarorð:
Hin kærða ákvörðun er staðfest.