5. apríl 2023

Nr. 189/2023 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Hinn 5. apríl 2023 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 189/2023

í stjórnsýslumáli nr. KNU23020027

Kæra [...]

á ákvörðun

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Hinn 10. febrúar 2023 kærði [...], fd. [...], ríkisborgari Sýrlands (hér eftir kærandi), ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 1. febrúar 2023, um að taka ekki til efnismeðferðar umsókn hennar um alþjóðlega vernd á Íslandi og vísa henni frá landinu.

Kærandi krefst þess að ákvörðun Útlendingastofnunar verði felld úr gildi og að Útlendingastofnun verði gert að taka umsókn hennar um alþjóðlega vernd á Íslandi til efnismeðferðar.

Fyrrgreind ákvörðun er kærð á grundvelli 7. gr. laga um útlendinga og barst kæran fyrir lok kærufrests.

II. Málsmeðferð

Kærandi lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd á Íslandi 23. september 2022. Á grundvelli vegabréfsáritunar til Tékklands í vegabréfi kæranda var 7. október 2022 beiðni um viðtöku kæranda og umsóknar hennar um alþjóðlega vernd beint til yfirvalda í Tékklandi, sbr. 2. eða 3. mgr. 12. gr. reglugerðar Evrópuþingsins og ráðsins (ESB) nr. 604/2013 (hér eftir nefnd Dyflinnarreglugerðin). Í svari frá tékkneskum yfirvöldum, dags. 2. desember 2022, samþykktu þau viðtöku kæranda á grundvelli 2. mgr. 12. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar. Kærandi kom til viðtals hjá Útlendingastofnun 24. október 2022, ásamt löglærðum talsmanni sínum. Útlendingastofnun ákvað 1. febrúar 2023 að taka umsókn kæranda um alþjóðlega vernd hér á landi ekki til efnismeðferðar og að henni skyldi vísað frá landinu. Ákvörðunin var birt fyrir kæranda 3. febrúar 2023 og kærði hún ákvörðunina 10. febrúar 2023 til kærunefndar útlendingamála. Greinargerð kæranda barst kærunefnd 24. febrúar 2023 ásamt fylgigögnum.

III. Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að tékknesk stjórnvöld beri ábyrgð á meðferð umsóknar kæranda um alþjóðlega vernd á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar. Umsóknin yrði því ekki tekin til efnismeðferðar, sbr. c-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, enda fæli flutningur kæranda til Tékklands ekki í sér brot gegn 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. mgr. 36. gr. laganna. Þá taldi Útlendingastofnun að kærandi hefði ekki slík tengsl við Ísland að nærtækast væri að hún fengi hér vernd eða að sérstakar ástæður mæltu annars með því að taka bæri umsókn kæranda til efnismeðferðar, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Kæranda var vísað frá landinu, sbr. c-lið 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, og skyldi hún flutt til Tékklands.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Kærandi vísar til greinargerðar sinnar til Útlendingastofnunar, viðtals hennar hjá stofnuninni og annarra gagna málsins hvað málsatvik varðar. Kærandi greinir frá því að hún komi frá stríðshrjáðu ríki og hafi komið hingað til lands til að óska eftir alþjóðlegri vernd fyrir sig og börnin sín þrjú. Eiginmaður kæranda og börnin hennar séu stödd í heimaríki og bíði þess að komast í öryggi. Kærandi hafi fengið vegabréfsáritun til Tékklands þar sem systir hennar hafi lagt fram umsókn um alþjóðlega vernd. Erfitt sé að fá vegabréfsáritun í heimaríki kæranda og því hafi hún sóst eftir tékkneskri vegabréfsáritun. Kærandi hafi aldrei ætlað sér að dvelja eða sækja um alþjóðlega vernd þar í landi. Kærandi eigi mág hér á landi sem hún sé í góðum samskiptum við og hitti reglulega eftir að hún kom til landsins. Taka þurfi tillit til þess að um sé að ræða bróður eiginmanns hennar og skyldleiki þeirra sé mikill. Kærandi þekki ekki til flóttamannakerfisins í Tékklandi en viti að þar ríki fordómar í garð múslima.

Kærandi vísar til þess að í Tékklandi séu flóttamenn beittir ofbeldi eða hótunum um ofbeldi. Þá sé skortur á viðurkenningu á glæpum á grundvelli kynþáttar. Jafnframt ríki fordómar gagnvart múslimum í Tékklandi. Félagasamtök í Tékklandi hafi einnig bent á að múslímskum flóttamönnum sé haldið ólöglega í móttökumiðstöðvum á flugvöllum og séu ekki upplýstir um lagalegan rétt sinn eða hvernig skuli bera sig eftir því að sækja um alþjóðlega vernd. Í mörgum flóttamannamiðstöðvum séu réttindi flóttamanna fótum troðin, þau fái ekki lagalega aðstoð, aðgangur að útiveru sé takmarkaður og konur og börn séu í mörgum tilvikum ekki aðskilin frá karlmönnum, sem auki líkur á ofbeldi. Þá vísar kærandi til þess að forsætisráðherra Tékklands hafi viðhaft opinberlega kynþáttafordóma, m.a. með því að setja upp auglýsingaskilti með slíkum skilaboðum. Tékknesk yfirvöld hafi jafnframt neitað að taka þátt í samstarfi við Evrópulönd um öruggan flutning flóttamanna á milli landa, þ. á m. til síns heimaríkis. Kærandi vísar jafnframt til misnotkunar á bágum aðstæðum erlends fólks í Tékklandi og að heimildir beri með sér að hætta sé fyrir viðkvæma hópa að verða þolendur kynlífsmansals. Taka verði tillit til þess að kærandi sé kona sem eigi þrjú börn sem hún hyggist einnig sækja um alþjóðlega vernd fyrir. Þau muni eiga undir högg að sækja í Tékklandi og eigi á hættu að verða fyrir fordómum, ofbeldi og jafnvel mansali. Kærandi vísar til alþjóðlegra skýrslna máli sínu til stuðnings.

Kærandi byggir á því að hún hafi sérstök tengsl við Ísland í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Kærandi eigi nokkra ættingja hér á landi sem hafi heimild til dvalar. Kærandi nefnir í því sambandi nafngreindan mág sinn og tvær nafngreindar frænkur sínar, sem hún sé í nánum samskiptum við þrátt fyrir að þær séu fremur fjarskyldar henni. Kærandi hafi verið í samskiptum við þau í gegnum samfélagsmiðla og leggur fram gögn þess efnis. Kærandi beri sama eftirnafn og frænkur sínar sem gefi vísbendingu um sannleiksgildi frásagnar hennar. Auk þess leggi kærandi fram gögn sem sanni skyldleika hennar við mág sinn. Kærandi hafi engin tengsl í Tékklandi, fyrir utan systur sína sem hún eigi ekki í góðum eða jákvæðum samskiptum við. Kærandi hafi dvalið þar í átta daga í þeim eina tilgangi að komast löglega til Evrópu og til Íslands. Kærandi hafi enga reynslu af flóttamannakerfinu í Tékklandi en líta verði til almennra aðstæðna flóttafólks þar í landi og gríðarlegra fordóma í garð múslima. Kærandi telji ekki um að ræða heimild heldur skyldu íslenskra yfirvalda til að taka umsókn hennar um alþjóðlega vernd til meðferðar. Þá vísar kærandi til 9. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar þar sem komi skýrt fram að eigi umsækjandi um alþjóðlega vernd aðstandanda, sem aðildarríki hefur veitt leyfi til dvalar, skuli það ríki bera ábyrgð á meðferð umsóknar viðkomandi. Jafnvel þó slík skylda sé ekki til staðar skv. g-lið 2. gr. reglugerðarinnar, telur kærandi að skylda hvíli á íslenska ríkinu til að taka umsókn kæranda um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar, þar sem gerðar séu minni kröfur til skyldleika samkvæmt íslenskum lögum, sbr. úrskurð kærunefndar nr. 303/2018 frá 28. júní 2018. Kærandi vísar jafnframt til þess að Útlendingastofnun beri að rannsaka mál hennar betur, einkum sérstök tengsl hennar við Ísland. Kærandi vísar til 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og telur að skort hafi verulega á að mál hennar hafi verið nægjanlega upplýst.

Kærandi greinir frá því að hún glími við skjaldkirtilssjúkdóm. Kærandi taki lyf daglega vegna sjúkdómsins og mikilvægt sé að hún hafi öruggan aðgang að lyfjum og læknisþjónustu. Vegna aðstæðna í málefnum flóttafólks í Tékklandi og fordóma í garð múslima sem ýti undir mismunun gagnvart þeim, telur kærandi ekki tryggt með fullnægjandi hætti að hún hafi aðgang að lyfjum og læknisþjónustu í Tékklandi. Af framangreindum ástæðum og vegna einstaklingsbundinna aðstæðna telur kærandi að hún sé í sérstaklega viðkvæmri stöðu í skilningi 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga. Kærandi vísar til þess að með sérstökum ástæðum í 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga sé átt við einstaklinga í sérstaklega viðkvæmri stöðu, s.s. vegna heilsufars, sbr. athugasemdir í greinargerð með frumvarpi því er varð að lögum um útlendinga. Þar komi einnig fram að í öllum málum er varði endursendingar útlendinga til þriðja ríkis skuli fara fram ítarlegt mat á ástæðum viðkomandi útlendings og aðstæðum og ástandi í móttökuríki. Miðað sé við að stjórnvöld hafi heimild til að taka mál til efnismeðferðar umfram það sem leiði af sérstökum reglum, s.s reglum Dyflinnarreglugerðarinnar og endursenda einstaklinga ekki til ríkis í Evrópu, þar sem ástæða þykir að ætla að meðferð eða aðbúnaður umsækjanda um alþjóðlega vernd sé í andstöðu við 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, eða aðrar þjóðaréttarlegar skuldbindingar. Kærandi vísar jafnframt til 32. gr. a reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017, með síðari breytingum. Veruleg hætta sé á að kærandi muni eiga erfitt uppdráttar í Tékklandi og að staða hennar verði síðri en staða almennings í landinu vegna stöðu hennar sem umsækjandi um alþjóðlega vernd.

Kærandi byggir jafnframt á því að Útlendingastofnun hafi borið að taka mál hennar til efnismeðferðar á grundvelli 3. mgr. 36. gr., sbr. 42. gr. laga um útlendinga og meginreglunnar um bann við endursendingu (non-refoulement). Aðstæður í málefnum flóttafólks séu fremur slæmar í Tékklandi, þar ríki fordómar í garð múslima sem stjórnvöld virðist ýta undir. Þá vísar kærandi jafnframt til 1. mgr. 33. gr. flóttamannasamnings Sameinuðu þjóðanna.

Kærandi vísar til þess að þrátt fyrir ákvæði 1. mgr. 3. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar, sé hverju aðildarríki heimilt að taka til meðferðar umsókn um alþjóðlega vernd, jafnvel þó það beri ekki ábyrgð á slíkri meðferð samkvæmt þeim viðmiðum sem fram komi í III. kafla reglugerðarinnar, sbr. 1. mgr. 17. gr. hennar. Ekki sé um að ræða skyldu til að synja umsókn kæranda heldur þvert á móti heimild til að taka umsókn kæranda til efnismeðferðar. Efnismeðferð sé meginreglan og skuli skýra allar undantekningar frá henni þröngt. Auk þess hafi kærandi sérstök tengsl við Ísland og því beri íslensk stjórnvöld ábyrgð á umsókn hennar í samræmi við 9. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar. Kærandi vísar til þess að samkvæmt 7. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar gangi 9. gr. framar 12. gr. reglugerðarinnar, og skuli því taka umsókn kæranda til efnismeðferðar þrátt fyrir að hún hafi fengið vegabréfsáritun til Tékklands.

Kærandi vísar að lokum til rannsóknarskyldu stjórnvalda, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga og 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga. Þá vísar kærandi til handbókar um réttarstöðu flóttamanna, útgefin af Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna, þar sem sérstaklega sé tekið fram að umsækjandi eigi að njóta vafans. Ómögulegt sé fyrir umsækjanda að sanna öll atriði í máli sínu. Kærandi verði að fá að njóta vafans þegar aflað hefur verið allra tiltækra sannana og þær verið athugaðar. Með þessu séu lagðar ríkar skyldur á íslensk stjórnvöld til að rannsaka mál, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga. Kærandi hafi bent á það hvernig mannréttindi flóttamanna í Tékklandi séu fótum troðin og þá fordóma sem ríki gagnvart múslimum þar í landi. Kærandi sé best til þess fallin að skýra frá því hvers vegna hún vilji ekki fara aftur til Tékklands og sömuleiðis verði af vitnisburði hennar best séð hvort hún sé að segja sannleikann.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Aðstæður kæranda

Samkvæmt gögnum málsins er kærandi kona á [...]. Við meðferð málsins hefur kærandi greint frá því að hún eigi eiginmann og þrjú börn sem séu stödd í heimaríki. Kærandi hefur greint frá því að mágur og tvær frænkur hennar séu búsett hér á landi. Kærandi hafi fengið vegabréfsáritun til Tékklands og dvalið þar í átta daga hjá systur sinni. Kærandi hafi ekki ætlað sér að sækja um alþjóðlega vernd í Tékklandi heldur hér á landi líkt og hún hafi gert í september 2022. Að sögn kæranda þekki hún ekki til flóttamannakerfisins í Tékklandi. Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi kærandi frá því að hún væri með skjaldkirtilssjúkdóm og taki lyf vegna hans.

Ákvæði 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga er mælt fyrir um að umsókn um alþjóðlega vernd skuli tekin til efnismeðferðar nema undantekningar sem greindar eru í a-, b- og c-liðum ákvæðisins eigi við. Samkvæmt c-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga er stjórnvöldum heimilt að synja því að taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar ef krefja má annað ríki, sem tekur þátt í samstarfi á grundvelli samninga sem Ísland hefur gert um viðmiðanir og fyrirkomulag við að ákvarða hvaða ríki skuli fara með beiðni um alþjóðlega vernd sem lögð er fram hér á landi eða í einhverju samningsríkjanna, um að taka við umsækjanda. Í samræmi við samning ráðs Evrópusambandsins og Íslands og Noregs um þátttöku hinna síðarnefndu í framkvæmd, beitingu og þróun Schengen-gerðanna samþykkti Ísland áðurnefnda Dyflinnarreglugerð, sbr. auglýsingu í C-deild Stjórnartíðinda nr. 1/2014.

Í III. kafla Dyflinnarreglugerðarinnar koma fram viðmið, í ákveðinni forgangsröð, um hvaða ríki skuli bera ábyrgð á umsókn um alþjóðlega vernd. Ábyrgð Tékklands á umsókn kæranda er byggð á 2. mgr. 12. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar þar sem kærandi hafi fengið útgefna vegabréfsáritun hjá tékkneskum stjórnvöldum. Samkvæmt framansögðu er heimilt að krefja tékknesk stjórnvöld um að taka við kæranda, sbr. c-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Kærandi vísar til 9. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar þar sem fram kemur að eigi umsækjandi um alþjóðlega vernd aðstandanda sem aðildarríki hafi veitt leyfi til dvalar, skuli það ríki bera ábyrgð á meðferð umsóknar viðkomandi. Kærandi telur að íslensk stjórnvöld beri ábyrgð á meðferð umsóknar sinnar með vísan til 9. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar þar sem hún eigi mág og tvær frænkur á Íslandi.

Samkvæmt g-lið 2. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar falla hvorki frænkur né mágur undir hugtakið aðstandandi í 9. gr. reglugerðarinnar og verður því ekki fallist á að íslensk stjórnvöld beri ábyrgð á meðferð umsóknar kæranda um alþjóðlega vernd á þeim grunni.

Aðstæður í Tékklandi

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður og málsmeðferð umsókna um alþjóðlega vernd í Tékklandi, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum og gögnum:

2022 Country Reports on Human Rights Practices – Czech Republic (United States Department of State, 20. mars 2023);
Amnesty International Report 2021/22 – The State of the World’s Human Rights (Amnesty International, 29. mars 2022);
Annual Report 2018 – Refugee Facilities Administration of the Ministry of the Interior (af vefsíðu http://suz.cz/en);
Annual Report on the Situation of Asylum in the European Union 2018 (European Asylum Support Office, 24. júní 2019);
Concluding observations on the fourth periodic report of Czechia (United Nations Human Rights Committee, 6. desember 2019);
Concluding observations on the sixth periodic report of Czechia (United Nations Committee against Torture, 6. júní 2018);
World Health Organization: Health of refugees and migrants. Regional situation analysis, practices, experiences, lessons learned and ways forward. WHO European region 2018;
CJEU: Actions brought against Poland, Hungary and the Czech Republic for failing to fulfill relocation obligations (European Council on Refugees and Exiles, 30. mars 2018);
ECRI Report on the Czech Republic (European Commission against Racism and Intolerance, 13. október 2015);
EDAL Country Overview – Czech Republic (European Database of Asylum Law, 21. febrúar 2014);
Facility for Detention of Foreigners Bělá-Jezová – Evaluation of Systematic Visit (Public Defender of Rights - Ombudsman, 9. september 2015);
Freedom in the World 2022 – Czech Republic (Freedom House, febrúar 2022);
Immigration Detention in the Czech Republic (Global Detention Project, 19. desember 2018);
Organisation of Migration and Asylum System in the Czech Republic (European Commission, ágúst 2020);
Report of the Working Group on the Universal Periodic Review – Czechia (United Nations Human Rights Council, 9. ágúst 2017);
Upplýsingar af vefsíðu hjálparsamtakanna Organization for Aid to Refugees (http://www.opu.cz/en/);
Upplýsingar af vefsíðu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna (https://help.unhcr.org/czech/);
Upplýsingar af vefsíðu tékkneska innanríkisráðuneytisins (http://www.mvcr.cz);
Upplýsingar af vefsíðu umboðsmannsins í Tékklandi (http://www.ochrance.cz/en/) og
Upplýsingar af vefsíðu Refugee Facilities Administration of the Ministry of the Interior (http://suz.cz/en/).

Tékkland er eitt af aðildarríkjum Evrópusambandsins og því bundið af reglum sambandsins þegar kemur að málsmeðferð umsækjenda um alþjóðlega vernd, t.a.m. tilskipunum sambandsins er varða meðferð umsókna um alþjóðlega vernd nr. 2013/32/EU, um móttökuaðstæður nr. 2013/33/EU og um lágmarksviðmið til þess að teljast flóttamaður nr. 2011/95/EU. Þá hefur Tékkland verið aðili að Evrópuráðinu frá 30. júní 1993 og fullgilti mannréttindasáttmála Evrópu 1. janúar 1992. Tékkland fullgilti samningi Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri illri og ómannlegri eða vanvirðandi meðferð 22. febrúar 1993, samninga Sameinuðu þjóðanna um borgarleg og stjórnmálaleg réttindi og efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi árið 1993 og barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna árið 1991. Þá gerðist ríkið aðili að Flóttamannasamningnum 11. maí 1993.

Samkvæmt skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins fyrir árið 2022 er í tékkneskum lögum mælt fyrir um á hvaða grundvelli einstaklingar geti hlotið alþjóðlega vernd í Tékklandi auk þess sem að til staðar er kerfi sem veitir flóttamönnum og öðrum einstaklingum sem eru í hættu vernd þar í landi. Upplýsingar af vefsíðum framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins og tékkneska innanríkisráðuneytisins bera með sér að meðferð umsókna um alþjóðlega vernd sé í höndum sérstakrar deildar innan innanríkisráðuneytis Tékklands (e. Department of Asylum and Migration Policy of the Czech Ministry of Interior). Samkvæmt tékkneskum lögum skal almennt afgreiða umsóknir innan sex mánaða frá því að umsókn er lögð fram. Umsækjendur um alþjóðlega vernd geti kært niðurstöðu ráðuneytisins til héraðsdómstóla. Ákvörðun héraðsdómstóls sé svo hægt að áfrýja til æðsta stjórnsýsludómstóls landsins (e. Supreme Administrative Court). Samkvæmt upplýsingum af vefsíðu innanríkisráðuneytisins eiga umsækjendur um alþjóðlega vernd m.a. rétt á heilbrigðisþjónustu og búsetuúrræði á meðan kæra er til meðferðar hjá stjórnvöldum.

Samkvæmt upplýsingum af vefsíðu tékkneska innanríkisráðuneytisins eiga umsækjendur um alþjóðlega vernd í Tékklandi að mæta í móttökumiðstöð (e. reception center) innan sólarhrings frá því að þeir óskuðu eftir alþjóðlegri vernd. Þar sé umsóknin formlega skráð og er þeim skylt að veita atbeina sinn til að upplýsa auðkenni sitt, t.d. með því að afhenda skilríki sín og með töku fingrafara. Þar fari umsækjendur enn fremur í læknisskoðun. Móttökumiðstöðvarnar séu lokaðar og dvelji umsækjendur að meðaltali í 14 daga í slíkum miðstöðvum. Innanríkisráðuneytið geti ákveðið að umsækjandi skuli vistaður í slíkri miðstöð í allt að 120 daga og hægt sé að kæra slíka ákvörðun til dómstóla. Að öllu jöfnu fái umsækjendur þó úthlutað gistirými í miðstöð fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd (e. residential center). Umsækjendum sé frjálst að fara úr miðstöðvunum. Þá fái umsækjendur fjárhagsstuðning og hafi m.a. aðgang að félagsfræðingum, lögfræðingum og sálfræðingum í miðstöðvunum. Auk þess sé boðið upp á tungumálakennslu og félagsstörf. Umsækjendur fari í að minnsta kosti eitt viðtal vegna umsóknar þeirra um alþjóðlega vernd áður en ákvörðun sé tekin í máli þeirra og njóti þeir endurgjaldslausrar túlkaþjónustu við málsmeðferðina. Umsækjendur um alþjóðlega vernd í Tékklandi njóti jafnframt heilbrigðistryggingar og eigi rétt á grunnheilbrigðisþjónustu.

Í skýrslu Global Detention Program kemur fram að árið 2015 hafi verið gerðar breytingar á tékknesku útlendingalöggjöfinni í því skyni að fullgilda móttökutilskipun Evrópusambandsins (EU Reception Conditions Directive, 2013/33/EU) og er þar nú mælt fyrir um nokkur almenn skilyrði fyrir því að heimilt sé að setja umsækjendur um alþjóðlega vernd í varðhald. Slíkt er m.a. heimilt í þeim tilvikum þegar það er talið nauðsynlegt til að staðfesta auðkenni viðkomandi einstaklings, vegna allsherjarreglu og almannaöryggis, eða ef hætta er talin á að einstaklingur muni koma sér undan framkvæmd ákvörðunar vegna umsóknar hans um alþjóðlega vernd. Framangreindar heimildir bera með sér að óhófleg beiting varðhalds gagnvart umsækjendum um alþjóðlega vernd hafi verið gagnrýnd af alþjóðlegum stofnunum, m.a. hafi nefnd Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu (e. United Nations Committee against Torture) hvatt tékknesk stjórnvöld til að hætta að beita þessu úrræði. Auk þess er varðhaldsföngum almennt gert að greiða fyrir varðhaldsvist sína, u.þ.b. átta til níu evrur á dag. Tékknesku félagasamtökin Organization for Aid to Refugees og umboðsmaður borgara í Tékklandi (e. Public Defender of Rights, Ombudsman) hafa bent á að með auknum fjölda umsækjenda um alþjóðlega vernd hafi aðstæður í varðhaldi versnað á síðustu árum. Að mati eftirlitsaðila hafa aðstæður í varðhaldi þó almennt talist viðunandi, en tékkneski umboðsmaðurinn hefur m.a. eftirlit með aðstæðum í varðhaldsmiðstöðvum. Þá kemur fram í skýrslu Global Detention Project að umsækjendur um alþjóðlega vernd sem sæti varðhaldi eigi rétt á brýnustu nauðsynjum, þ. á m. grunnheilbrigðisþjónustu. Hins vegar geri tungumálaerfiðleikar sumum erfitt fyrir að fá viðeigandi þjónustu, einkum í Bělá-Jezová varðhaldsmiðstöðinni.

Framangreind gögn, s.s. athugasemdir mannréttindanefndar Sameinuðu þjóðanna, gefa til kynna að fordómar og andúð í garð flóttafólks og umsækjenda um alþjóðlega vernd hafi aukist á undanförnum árum í Tékklandi. Samkvæmt áðurnefndri skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins hafi frjáls félagasamtök bent á að yfirlýsingar stjórnmálamanna hafi fælt umsækjendur frá því að sækja um alþjóðlega vernd í Tékklandi. Frjáls félagasamtök hafi jafnframt lýst yfir áhyggjum af því að einstæðum karlmönnum frá ákveðnum ríkjum sé meinaður inngangur í landið og séu ekki upplýstir um lagalega réttarstöðu sína. Samkvæmt skýrslunni veiti útlendingalögreglan öllum sem leiti alþjóðlegrar verndar á flugvellinum í Prag upplýsingabækling á nokkrum tungumálum. Á undanförnum árum hafi tékknesk yfirvöld gripið til ýmissa aðgerða til að berjast gegn kynþáttahatri og fordómum, t.d. með því að veita útlendingum aðstoð við aðlögun að tékknesku samfélagi og aðgerðaráætlunum. T.a.m. hafi verið gerðar ráðstafanir til að stemma stigu við fordómum gegn Róma fólki með því að skipa sérstakan umboðsmann fyrir þann hóp, sem hafi það hlutverk að taka á fátækt með sérstökum fjárhagsstuðning við fjölskyldur með lágar tekjur og fræðslu til almennings. Hatursorðræða sé refsiverð samkvæmt tékkneskum lögum og við ákvörðun refsinga samkvæmt hegningarlögum landsins er m.a. litið til þess hvort brot byggist á kynþáttahatri. Þá geti almennir borgarar jafnt sem umsækjendur um alþjóðlega vernd leitað til lögreglu ef þörf er á. Samkvæmt skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins fyrir árið 2021 heyri löggæsluyfirvöld undir innanríkisráðuneyti landsins og sé þeim almennt stjórnað með skilvirkum og áreiðanlegum hætti.

Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga kemur fram að ef svo standi á sem greini í 1. mgr. skuli þó taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar ef útlendingurinn hefur slík sérstök tengsl við landið að nærtækast sé að hann fái hér vernd eða ef sérstakar ástæður mæli annars með því. Í 32. gr. a og 32. gr. b reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017, sbr. 4. mgr. 36. gr. laganna, koma fram viðmið varðandi mat á því hvort taka skuli umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar vegna sérstakra tengsla eða ef sérstakar ástæður mæla með því. Þá segir í 2. mgr. 36. gr. laganna að ef meira en 12 mánuðir hafa liðið frá því að umsókn um alþjóðlega vernd barst fyrst íslenskum stjórnvöldum og tafir á afgreiðslu hennar eru ekki á ábyrgð umsækjanda sjálfs skuli taka hana til efnismeðferðar. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga verður því aðeins beitt ef stjórnvöld telja, á grundvelli hlutlægra og trúverðugra upplýsinga sem eru nægilega nákvæmar og uppfærðar eftir því sem við á, að skilyrði þess séu uppfyllt. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. er til viðbótar þeirri vernd sem 3. mgr. 36. gr. veitir umsækjendum um alþjóðlega vernd.

Í athugasemdum við frumvarp til laga um útlendinga kemur fram að með „aðild Íslands að Dyflinnarsamstarfinu hefur ríkið skuldbundið sig til að fylgja og virða þær reglur sem felast í Dyflinnarreglugerðinni“ og að „íslensk stjórnvöld sem starfa að útlendingamálum [beiti] ákvæðum reglugerðarinnar við mat á því hvaða ríki beri ábyrgð á meðferð umsókna um alþjóðlega vernd sem lagðar eru fram hér á landi.“ Ákvæði 1. málsl. 2. mgr. 36. gr. byggir á heimild í 1. mgr. 17. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar og felur í sér frávik frá þeirri meginreglu reglugerðarinnar um að ákvarða skuli hvaða ríki beri ábyrgð á umsókn um alþjóðlega vernd á grundvelli þeirra viðmiða sem fram koma í reglugerðinni.

Á grundvelli 4. mgr. 36. gr. laga um útlendinga setti ráðherra reglugerð nr. 276/2018 um breytingu á reglugerð um útlendinga nr. 540/2017, en með henni bættust tvær greinar, 32. gr. a og 32. gr. b, við reglugerðina. Í 32. gr. a reglugerðarinnar kemur fram að með sérstökum ástæðum samkvæmt 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga sé átt við einstaklingsbundnar ástæður er varða umsækjanda sjálfan. Þá eru í ákvæðinu jafnframt talin upp viðmið í dæmaskyni sem leggja skuli til grundvallar við mat á því hvort sérstakar ástæður séu fyrir hendi en þau viðmið varða aðallega alvarlega mismunun eða alvarleg veikindi. Þar sem tilvikin eru talin upp í dæmaskyni geta aðrar aðstæður, sambærilegar í eðli sínu og af svipuðu alvarleikastigi, haft vægi við ákvörðun um hvort sérstakar ástæður séu til að taka mál umsækjanda til efnismeðferðar hér á landi, svo framarlega sem slíkar aðstæður séu ekki sérstaklega undanskildar, sbr. 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar.

Samkvæmt 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar skal líta til þess hvort umsækjandi muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar, svo sem ef ríkið útilokar viðkomandi frá menntun, nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, nauðsynlegri þjónustu vegna fötlunar, eða atvinnuþátttöku á grundvelli kynhneigðar, kynþáttar eða kyns eða ef umsækjandi getur vænst þess að staða hans, í ljósi framangreindra ástæðna, verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki. Kærunefnd telur að orðalagið „muni eiga“ feli ekki í sér kröfu um afdráttarlausa sönnun þess að umsækjandi verði fyrir alvarlegri mismunun sem leiði til þess að hann muni eiga erfitt uppdráttar. Orðalagið gerir þó kröfu um að tilteknar líkur verði að vera á alvarlegri mismunun, þ.e. að sýna verður fram á að umsækjandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir mismunun af þeim toga, með þeim afleiðingum, og af því alvarleikastigi sem ákvæðið lýsir en að ekki sé nægilegt að aðeins sé um að ræða möguleika á slíkri mismunun. Af því leiðir að þó svo að dæmi séu um að einstaklingar í sambærilegri stöðu og umsækjandi í viðtökuríki hafi orðið fyrir alvarlegri mismunun af þeim toga sem 32. gr. a reglugerðar um útlendinga mælir fyrir um telst umsækjandi ekki sjálfkrafa eiga slíkt á hættu heldur þarf að sýna fram að verulegar ástæður séu til að ætla að umsækjandi, eða einstaklingur í sambærilegri stöðu og umsækjandi, verði fyrir slíkri meðferð.

Þá skal líta til þess hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi, s.s. skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm og meðferð við honum er aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki. Í reglugerðinni kemur fram að meðferð teljist, að öllu jöfnu, ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur sé átt við þau tilvik þar sem meðferð er til í viðtökuríkinu en umsækjanda muni ekki standa hún til boða. Við mat á því hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi lítur kærunefnd m.a. til heilsufarsgagna málsins og hlutlægra og trúverðugra gagna um hvort sú heilbrigðisþjónusta sem hann þarfnast sé honum aðgengileg í viðtökuríki.

Samkvæmt 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar hefur heilsufar umsækjanda takmarkað vægi umfram það sem leiðir af 2. mgr. 32. gr. a, nema það teljist til ástæðna sem séu svo einstaklingsbundnar og sérstakar að ekki verði fram hjá þeim litið. Þá tekur 3. mgr. 32. gr. a af tvímæli um það að efnahagslegar ástæður geta ekki talist til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Slíkar aðstæður gætu þó fallið undir 3. mgr. 36. gr. nái þær því alvarleikastigi sem við á, sbr. umfjöllun hér í framhaldinu.

Kærandi er kona á [...]. Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi kærandi frá því að hún hafi verið greind með skjaldkirtilsvandamál í heimaríki og taki lyf vegna þess. Kærandi greindi frá því að andleg og líkamleg heilsa hennar væri góð að öðru leyti. Í málinu liggur fyrir læknisvottorð frá Göngudeild sóttvarna, dags. 31. október 2022, þar sem fram kemur að læknisskoðun hafi farið fram í samræmi við ákvæði sóttvarnalaga. Kærandi hefur jafnframt lagt fram heilbrigðisgögn frá heimaríki, þar sem m.a. kemur fram að kærandi hafi verið greind með hnúða í skjaldkirtli.

Kærunefnd tekur fram að kæranda var leiðbeint í viðtali hjá Útlendingastofnun, dags. 24. október 2022, um mikilvægi öflunar gagna um heilsufar sem kærandi telji hafa þýðingu fyrir mal sitt og um að afla skriflegra upplýsinga og leggja fram við meðferð máls þeirra hjá Útlendingastofnun. Þá var kæranda, sem nýtur aðstoðar löglærðs talsmanns, jafnframt leiðbeint með tölvubréfi kærunefndar 10. febrúar 2023 um framlagningu uppfærðra heilsufarsgagna. Kærandi lagði fram frekari gögn með greinargerð. Með vísan til fyrrgreindrar málsmeðferðar og þeirra gagna sem liggja fyrir í málinu telur kærunefnd að mál kæranda sé nægjanlega upplýst hvar varðar heilsufar hennar og aðra þætti varðandi einstaklingsbundnar aðstæður. Þá er ekkert sem bendir til þess að frekari gögn um heilsufar kæranda geti haft áhrif á niðurstöðu málsins.

Kærunefnd telur að gögn málsins beri ekki með sér að heilsufar kæranda sé með þeim hætti að hún teljist glíma við mikil og alvarleg veikindi, s.s. skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm og meðferð við honum er aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki, eins og segir í 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar. Af þeim gögnum sem kærunefnd hefur kynnt sér um aðstæður í Tékklandi verður ráðið að umsækjendur sem hafa fengið synjun á umsókn sinni um alþjóðlega vernd þar í landi eigi rétt á nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu þar í landi. Telur kærunefnd því að aðstæður kæranda tengdar heilsufari séu ekki þess eðlis að þær teljist til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga eða samkvæmt þeim viðmiðum sem talin eru upp í dæmaskyni í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Þá áréttar kærunefnd að gögn málsins bera með sér að kærandi hafi ekki lagt fram umsóknir um alþjóðlega vernd í viðtökuríki og hafi því ekki reynslu af móttökukerfinu þar í landi, líkt og kærandi hefur sjálf greint frá. Þá telur nefndin að heilbrigðisaðstæður kæranda geti ekki talist til ástæðna sem séu svo einstaklingsbundnar og sérstakar að ekki verði framhjá þeim litið, sbr. 3. mgr. sömu greinar.

Kærunefnd áréttar að Útlendingastofnun og lögreglu ber að gæta þess að flutningur kæranda fari fram með þeim hætti að heilsufari hennar verði ekki stefnt í hættu. Gætt verði að því að kærandi hafi meðferðis þau lyf sem hún þarfnist og að upplýsingum um heilsufar kæranda verði miðlað til tékkneskra yfirvalda, sbr. 31. og 32. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar.

Kærandi hefur greint frá því að hún óttist að verða fyrir fordómum og mismunun á grundvelli kynþáttar í Tékklandi. Heimildir bera með sér að fordómar og andúð í garð flóttafólks og umsækjanda um alþjóðlega vernd sé vandamál í Tékklandi. Á undanförnum árum hafa tékknesk yfirvöld þó gripið til ýmissa aðgerða til að berjast gegn kynþáttahatri og fordómum, t.d. með því að veita útlendingum aðstoð við aðlögun að tékknesku samfélagi og aðgerðaráætlunum. Af framangreindum gögnum verður jafnframt ráðið að löggæslan sé virk í Tékklandi og kærandi geti leitað til lögregluyfirvalda eða annarra þar til bærra yfirvalda óttist hún um öryggi sitt eða telji sér ógnað.

Kærunefnd telur að gögn málsins, að teknu tilliti til einstaklingsbundinna aðstæðna kæranda, beri ekki með sér að kærandi muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar eða að hún geti af sömu ástæðu vænst þess að staða hennar verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki, sbr. áðurnefnd viðmið í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Þau gögn sem kærunefnd hefur kynnt sér benda m.a. til þess að telji kærandi sér mismunað eða óttist hún um öryggi sitt að einhverju leyti geti hún leitað aðstoðar hjá þar til bærum stjórnvöldum.

Að teknu tilliti til einstaklingsbundinna aðstæðna kæranda er það mat kærunefndar að ekki séu fyrir hendi sérstakar ástæður sem mæla með því að mál hennar verði tekið til efnismeðferðar hér á landi, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Kærandi kvaðst í viðtali hjá Útlendingastofnun 24. október 2022, hafa sérstök tengsl við Ísland, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, þar sem hún eigi ættingja hér á landi. Kærandi byggir n.t.t. á tengslum við mág sinn og tvær frænkur sínar. Við meðferð málsins hefur kærandi jafnframt greint frá því að hún eigi systur sem sé búsett í viðtökuríki. Máli sínu til stuðnings hefur kærandi lagt fram skjáskot af símtalaskrá, ljósmynd og fjölskylduvottorð.

Lög um útlendinga veita ekki skýrar leiðbeiningar um hvernig hugtakið sérstök tengsl samkvæmt 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga skuli túlkað í framkvæmd. Við túlkun ákvæðisins hefur kærunefnd litið til athugasemda sem fylgdu ákvæðinu í frumvarpi því er varð að lögum um útlendinga og lagt til grundvallar að ákvæðinu sé ætlað að taka m.a. til þeirra tilvika þegar umsækjendur eiga ættingja hér á landi en ekki í því ríki sem þeir yrðu aftur sendir til. Þetta geti einnig átt við í öðrum tilfellum þar sem tengsl eru ríkari en við viðtökuríki, svo sem vegna fyrri dvalar. Þá gera athugasemdir í frumvarpi og ákvæði 32. gr. b reglugerðar um útlendinga ráð fyrir því að fyrri dvöl umsækjenda hér á landi geti leitt til þess að um sérstök tengsl séu að ræða. Jafnframt sé ljóst að þau tengsl sem ákvæðið vísar til geta verið fjarlægari en þau nánu fjölskyldutengsl sem Dyflinnarreglugerðin mælir fyrir um. Meðal þess sem líta verði til við matið á því hvort umsækjandi hafi sérstök tengsl við landið sé hversu rík tengslin séu hér á landi.

Kærunefnd telur að leggja skuli til grundvallar að ef umsækjandi um alþjóðlega vernd á sannanlega ættingja hér á landi, sem hefur heimild til dvalar hér, sem hann hefur raunveruleg og sérstök tengsl við hér á landi en ekki í viðtökuríki, geti umsókn hans verið tekin til efnismeðferðar hér á landi á grundvelli sérstakra tengsla hans við landið. Kærunefnd telur að af framangreindu sé ljóst að meta þurfi einstaklingsbundnar aðstæður umsækjenda um alþjóðlega vernd m.t.t. fyrirliggjandi gagna við mat á því hvort skilyrðum ákvæðisins sé fullnægt.

Enga tæmandi talningu er að finna í lögum eða lögskýringargögnum á því hvaða fjölskyldutengsl falli undir hugtakið sérstök tengsl samkvæmt 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Kærunefnd hefur talið rétt að líta að einhverju leyti til 16. tölul. 3. gr. laga um útlendinga þar sem segir að til nánustu aðstandanda teljist maki, sambúðarmaki, börn viðkomandi yngri en 18 ára í forsjá hans og á framfæri og foreldrar 67 ára aldri. Þó önnur fjölskyldutengsl geti fallið undir 2. mgr. 36. gr. laga um sérstök tengsl, telur kærunefnd að gera þurfi ríkari kröfur til þess að sýnt sé fram á að þau tengsl séu sérstök og rík.

Líkt og fram hefur komið byggir kærandi á því að hafa sérstök tengsl við Ísland í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, á grundvelli tengsla við mág sinn og tvær frænkur sínar. Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi kærandi frá því að hún gæti ekki rakið skyldleika við frænkur sínar þar sem þær væru fjarskyldar henni. Kærandi hafi verið í sambandi við frænkur sínar í gegnum samfélagsmiðla. Þá hafi kærandi hitt mág sinn og m.a. borðað með honum eftir að hún kom til landsins. Kærandi búi ekki með ættingjum sínum og hafi ekki notið fjárhagslegs stuðnings frá þeim. Við meðferð málsins hefur kærandi lagt fram fjölskylduvottorð á arabísku ásamt enskri þýðingu þar sem nafn mágs hennar kemur fram. Þá hefur kærandi lagt fram ljósmynd af sér og manni er hún kveður vera mág sinn, dagsett eftir komu hennar til landsins. Kærandi hefur jafnframt lagt fram skjáskot af símtalaskrá úr farsíma sínum. Kærandi hefur hvorki lagt fram gögn til staðfestingar á skyldleika við frænkur sínar né gögn um að þær dvelji hér á landi eða hafi heimild til dvalar. Verður því þegar af þeirri ástæðu ekki fallist á að kærandi hafi sérstök tengsl við landið í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga á grundvelli tengsla við frænkur sínar. Telur kærunefnd jafnframt að kærandi hafi ekki sýnt fram á að tengsl hennar við mág sinn séu ríkari en almennt gerist á milli ættingja með samskonar ættartengsl eða kunningja. Eins og á stendur í þessu máli varðar það tengsl milli ættingja sem ekki eru nánustu aðstandendur og eru fullorðnir einstaklingar sem eru ekki hvor öðrum háðir. Verður jafnframt að horfa til þess að túlka verður ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga varðandi sérstök tengsl þannig að það nái til atvika þar sem það yrði talið ósanngjarnt gagnvart kæranda eða ættingjum hennar að endursenda hana til annars ríkis. Eins og á háttar í þessu máli verður ekki séð að það sé ósanngjarnt gagnvart kæranda eða ættingjum hennar að endursenda hana til Tékklands. Við það mat er jafnframt litið til þess að kærandi hefur greint frá því að hún eigi systur sem sé búsett í Tékklandi og hafi hlotið alþjóðlega vernd þar í landi.

Í greinargerð vísar kærandi til 1. mgr. 17. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar og telur að full ástæða sé til þess að beita þeirri heimild sem þar komi og taka mál kæranda til efnismeðferðar hér á landi með vísan til sérstakra tengsla kæranda við landið. Rétt er að árétta að 1. mgr. 17. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar hefur verið túlkuð í samræmi við orðalag þess, þ.e. að um sé að ræða heimild fyrir aðildarríki en ekki skyldu, sbr. dómur Evrópudómstólsins í máli C-661/2017 frá 23. janúar 2019. Kærunefnd telur, eins og málum er hér háttað og með hliðsjón af framangreindri umfjöllun um sérstök tengsl kæranda við landið, að ekki sé tilefni til þess að beita heimildarákvæði 1. mgr. 17. gr. Dyflinnarreglugerðarinnar, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Í úrskurði kærunefndar frá 28. júní 2018 nr. 303/2018, sem kærandi vísar til, var ábyrgð á efnislegri meðferð umsóknar um alþjóðlega vernd flutt yfir á íslensk stjórnvöld á grundvelli 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Um var að ræða tengsl kæranda við móður sína og m.a. litið til þess að móðir kæranda í því máli væri mjög háð henni. Þá var litið til þess að kærandi hafði engin tengsl við viðtökuríki. Einstaklingsbundnar aðstæður kæranda í því máli voru jafnframt ólíkar aðstæðum kæranda í þessu máli.

Af heildarmati á aðstæðum kæranda og fyrirliggjandi gögnum málsins er það því niðurstaða kærunefndar að kærandi hafi ekki sérstök tengsl við landið í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Þá telur kærunefnd ljóst að síðari málsliður 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga eigi ekki við í máli kæranda þar sem ekki eru liðnir 12 mánuðir frá því að kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér á landi, en hún lagði fram umsókn sína 23. september 2022.

Ákvæði 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga kemur fram að ef beiting 1. mgr. myndi leiða til þess að brotið væri gegn 42. gr., t.d. vegna aðstæðna í því ríki sem senda á umsækjanda til, skuli taka umsókn til efnismeðferðar. Í 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er kveðið á um að ekki sé heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan útlending til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Þá segir í 2. mgr. ákvæðisins að 1. mgr. eigi einnig við um sendingu útlendings til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr. Við túlkun á inntaki 42. gr. laga um útlendinga telur kærunefnd jafnframt að líta verði til þess að ákvörðun um brottvísun eða frávísun sem setur einstakling í raunverulega hættu á að verða fyrir pyndingum, ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu er í andstöðu við 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994, sbr. jafnframt 68. gr. stjórnarskrárinnar.

Við túlkun 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga lítur kærunefnd til dómaframkvæmdar Mannréttindadómstóls Evrópu varðandi túlkun hans á 3. gr. sáttmálans. Þá hefur kærunefnd talið að til að stuðla að einsleitinni framkvæmd Dyflinnarreglugerðarinnar á meðal aðildarríkja Dyflinnarsamstarfsins sé rétt að líta til dóma Evrópudómstólsins í málum sem tengjast framkvæmd reglugerðarinnar.

Í dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu er vísað til þeirrar meginreglu að með fyrirvara um alþjóðlegar skuldbindingar hafi ríki rétt til að stjórna hverjir ferðist yfir landamæri þeirra, hverjir dvelji á landsvæði þeirra og hvort útlendingi skuli vísað úr landi, sbr. m.a. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli F.G. gegn Svíþjóð (nr. 43611/11) frá 23. mars 2016, 111. mgr., ákvörðun Samsam Mohammed Hussein o.fl. gegn Hollandi og Ítalíu (nr. 27725/10) frá 2. apríl 2013, 65. mgr., og dóm Üner gegn Hollandi (nr. 46410/99) frá 18. október 2006, 54. mgr. Dómstóllinn hefur engu að síður talið að flutningur einstaklings til annars ríkis geti leitt til brots á 3. gr. mannréttindasáttmálans ef viðkomandi einstaklingur geti á viðhlítandi hátt sýnt fram á að veruleg ástæða sé til að ætla, verði hann fluttur úr landi, að hann sé í raunverulegri hættu á að sæta meðferð sem sé andstæð 3. gr. sáttmálans, sbr. m.a. F.G. gegn Svíþjóð, 111. - 113. mgr. Í dómaframkvæmd dómstólsins er jafnframt byggt á því að annmarkar á meðferð viðtökuríkis á umsækjanda og aðbúnaði hans þurfi að ná tilteknu lágmarks alvarleikastigi (e. „must attain a minimum level of severity“ sbr. m.a. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi (nr. 30696/09) frá 21. janúar 2011, 219. mgr.) til að ákvörðun um brottvísun eða frávísun hans verði talin brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans. Horfa verði til allra aðstæðna í fyrirliggjandi máli, svo sem lengdar og eðlis meðferðar, andlegra og líkamlegra áhrifa hennar auk stöðu einstaklings hverju sinni, svo sem kyns, aldurs og heilsufars, sbr. m.a. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 219. mgr. Í því sambandi hefur dómstóllinn lagt ákveðna áherslu á að umsækjendur um alþjóðlega vernd tilheyri jaðarsettum og viðkvæmum þjóðfélagshóp sem þurfi sérstaka vernd, sbr. t.d. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 251. mgr., og dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Tarakhel gegn Sviss (nr. 29217/12) frá 4. nóvember 2012, 97. mgr.

Mannréttindadómstóll Evrópu hefur talið ómannlega meðferð vera m.a. þá sem beitt er að yfirlögðu ráði, í margar klukkustundir í senn og veldur annað hvort líkamlegu tjóni eða alvarlegum andlegum eða líkamlegum þjáningum, sbr. t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Kudła gegn Póllandi (nr. 30210/96) frá 26. október 2000, 92. mgr., og M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 220. mgr. Þá hefur dómstóllinn talið meðferð vera vanvirðandi í skilningi 3. gr. mannréttindasáttmálans þegar meðferðin niðurlægir eða lítillækkar einstakling, sýnir skort á virðingu fyrir eða gerir lítið úr mannlegri reisn hans, eða skapar ótta, angist eða vanmátt, sem er til þess fallin að brjóta niður líkamlegt eða andlegt mótstöðuafl viðkomandi, sbr. t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Pretty gegn Bretlandi (nr. 2346/02) frá 29. apríl 2002, 52. mgr., og M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 220. mgr. Dómurinn hefur talið að þó að líta verði til þess hvort meðferðin sé veitt af ásetningi sé það ekki að öllu leyti útilokað að hún teljist brot á 3. gr. þó svo hafi ekki verið, sbr. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Peers gegn Grikklandi (nr. 28524/95) frá 19. apríl 2001, 74. mgr.

Dómstóllinn hefur talið að 3. gr. mannréttindasáttmálans verði ekki túlkuð á þann hátt að í greininni felist skylda aðildarríkja til að sjá umsækjendum um alþjóðlega vernd fyrir húsnæði eða fjárhagsaðstoð sem geri þeim kleift að viðhalda ákveðnum lífskjörum, sbr. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 249. mgr.

Í dómaframkvæmd Evrópudómstólsins er vísað til þess að framkvæmd Dyflinnarreglugerðarinnar verði að vera í samræmi við sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi og er þar fyrst og fremst vísað til 4. gr. sáttmálans sem, í þeim atriðum sem máli skipta, er sambærileg 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Samkvæmt dómaframkvæmd Evrópudómstólsins eru lög Evrópusambandsins byggð á þeirri grundvallarforsendu að aðildarríki þess deila þeim sameiginlegu gildum sem Evrópusambandið byggist á. Sú forsenda leggur grunn að gagnkvæmu trausti um að þessi gildi séu viðurkennd, að lög Evrópusambandsins verði virt og að réttarkerfi aðildarríkjanna geti veitt sambærilega og virka vernd þeirra grundvallarréttinda sem sáttmáli Evrópusambandsins um grundvallarréttindi mælir fyrir um, sbr. t.d. dóma Evrópudómstólsins í Jawo, C-163/17, frá 19. mars 2019, 80. mgr., og Minister for Justice and Equality (Deficiencies in the system of justice), C-216/18 PPU, frá 25. júlí 2018, 35.-37. mgr. Dyflinnarreglugerðin er byggð á nefndri meginreglu um gagnkvæmt traust og miðar að því að hraða og straumlínulaga afgreiðslu umsókna um alþjóðlega vernd til hagsbóta fyrir umsækjendur og aðildarríki samstarfsins. Því verði að gera ráð fyrir því að meðferð umsækjenda um alþjóðlega vernd í aðildarríkjum Dyflinnarsamstarfsins samrýmist þeim kröfum sem sáttmáli Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, flóttamannasáttmálinn og Mannréttindasáttmáli Evrópu gera, sbr. dóm Evrópudómstólsins í N. S. o.fl., C-411/10 og C-493/10, frá 21. desember 2011, 78.-80. mgr. Það er hins vegar ekki útilokað að viðtökuríki kunni að glíma við meiriháttar erfiðleika við framkvæmd reglugerðarinnar sem gæti skapað verulega hættu á að umsækjandi sæti meðferð sem samrýmist ekki sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, sbr. áðurnefndan dóm í máli N. S. o.fl., 81. mgr. Af þeim sökum verður ekki byggt á því skilyrðislaust að aðildarríki Evrópusambandsins tryggi grundvallarmannréttindi, svo sem samkvæmt 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu og 4. gr. sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, sbr. N. S. o.fl., 99., 100. og 105. mgr., og Ibrahim o.fl., 87. mgr. Evrópudómstóllinn hefur talið, m.a. í Jawo, 85. mgr., að ekki megi flytja umsækjanda um alþjóðlega vernd til viðtökuríkis ef veigamikil rök standa til þess að raunveruleg hætta sé á að hann sæti ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð í skilningi 4. gr. sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, verði hann fluttur til viðtökuríkis. Þeir annmarkar sem eru á meðferð umsækjenda um alþjóðlega vernd verða hins vegar að ná sérstaklega háu alvarleikastigi til að endursending á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar teljist andstæð 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu og 4. gr. sáttmálans um grundvallarréttindi. Þessu alvarleikastigi er náð þegar sinnuleysi stjórnvalda aðildarríkis Dyflinnarsamstarfsins hefur þær afleiðingar að einstaklingur sem að öllu leyti er háður stuðningi ríkisins, t.d. vegna sérstaklega viðkvæmrar stöðu, verður í slíkri stöðu sárafátæktar að hann geti ekki mætt grundvallarþörfum sínum, og sem grefur undan líkamlegri og andlegri heilsu hans eða setur hann í aðstöðu sem er ósamrýmanleg mannlegri reisn, sbr. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 252.-263. mgr., og Jawo, 92. og 95. mgr., og Ibrahim o.fl., 90. mgr.

Hátt stig óöryggis eða veruleg hnignun lífsskilyrða viðkomandi umsækjanda myndi þar af leiðandi ekki ná þessu alvarleikastigi nema framangreindar aðstæður efnislegrar sárafátæktar séu fyrir hendi. Sama á við þó að umsækjanda skorti það félagslega stuðningsnet, eins og t.d. fjölskyldutengsl, sem vegur á móti afleiðingum ófullnægjandi félagslegs kerfis aðildarríkis, sbr. Jawo, 93. og 94. mgr. Ennfremur, það eitt að lífsskilyrði séu ákjósanlegri í endursendingarríki en í viðtökuríki getur heldur ekki leitt til þess að um brot á 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu sé að ræða, sbr. til hliðsjónar Jawo, 97. mgr.

Eins og ráða má af framangreindu þurfa annmarkar á meðferð viðtökuríkis á umsækjanda og aðbúnaði hans að ná mjög háu alvarleikastigi til að endursending teljist brot á 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu og tekur beiting 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga mið af því.

Til að endursending geti talist brot á 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu þarf að sýna fram á, með vísan til hlutlægra og trúverðugra upplýsinga sem eru nægilega nákvæmar og uppfærðar, að umsækjandi sé í raunverulegri hættu á að sæta meðferð sem sé ósamrýmanleg ákvæðinu, sbr. fyrri umfjöllun. Ekki er nægilegt að aðeins sé um að ræða möguleika á slíkri meðferð, sbr. Vilvarajah o.fl. gegn Bretlandi (mál nr. 13163/87; 13164/87; 13165/87; 13447/87; 13448/87) frá 30. október 1991, 111. mgr., N. gegn Finnlandi (mál nr. 38885/02) frá 26. júlí 2005, 167. mgr., og NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008, 109.-110. mgr.

Að mati kærunefndar bera gögn málsins jafnframt með sér að í viðtökuríki sé veitt raunhæf vernd gegn því að fólki sé vísað brott eða það endursent til ríkja þar sem einstaklingar eiga á hættu að verða fyrir ofsóknum eða þar sem lífi þeirra og frelsi er ógnað. Í því sambandi hefur kærunefnd einkum litið til þess að gögnin benda til þess að meðferð stjórnvalda viðtökuríkis á umsóknum um alþjóðlega vernd sé með þeim hætti að lagt sé einstaklingsbundið mat á aðstæður einstaklinga. Telur kærunefnd að gögn málsins gefi ekki til kynna að endursending kæranda til viðtökuríkis sé í andstöðu við 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. mgr. ákvæðisins.

Áður hefur verið fjallað um málsmeðferð umsókna um alþjóðlega vernd í Tékklandi, þ.m.t. möguleika umsækjenda til að fá ákvarðanir um synjun verndar endurskoðaðar hjá tékkneskum yfirvöldum. Tékkneskt yfirvöld eru bundin af sambærilegum reglum og Ísland um vernd gegn brottvísun umsækjenda um alþjóðlega vernd til ríkis þar sem einstaklingar eiga á hættu að verða fyrir ofsóknum og lífi þeirra og frelsi ógnað (non-refoulement), sbr. m.a. lög nr. 326/1999 um alþjóðlega vernd í Tékklandi (e. Act No. 325/1999 Coll. on Asylum), með síðari breytingum. Að mati kærunefndar bera gögn málsins jafnframt með sér að í Tékklandi sé veitt raunhæf vernd gegn því að fólki sé vísað brott eða endursent til ríkja þar sem það eigi á hættu að verða fyrir ofsóknum eða þar sem lífi þess eða frelsi er ógnað. Í því sambandi hefur kærunefnd einkum litið til þess að gögnin benda til þess að meðferð tékkneskra stjórnvalda á umsóknum um alþjóðlega vernd sé með þeim hætti að lagt sé einstaklingsbundið mat á aðstæður þeirra. Vegna athugasemda í greinargerð leggur kærunefnd áherslu á að við túlkun á því hvaða skyldur hvíla á ríkjum sem senda einstaklinga til annarra ríkja þar sem þeir kunna að vera sendir áfram til þriðja ríkis (e. indirect refoulement) hefur nefndin horft á hvort ríkið, sem senda á einstakling til, veiti raunhæfa vernd (e. effective guarentees) gegn því að einstaklingar verði sendir áfram í ómannúðlegar og vanvirðandi aðstæður, sbr. til hliðsjónar áðurnefndan dóm Mannréttindadómstól Evrópu í máli M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi. Kærunefnd telur gögn málsins benda til þess að í Tékklandi sé slík vernd veitt. Samkvæmt framansögðu benda öll gögn til þess að kærandi hafi raunhæf úrræði í Tékklandi, bæði fyrir landsrétti og fyrir Mannréttindadómstól Evrópu, sbr. jafnframt 13. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sem tryggja að hún verði ekki sendur áfram til annars ríkis þar sem líf hennar eða frelsi kann að vera í hættu, sbr. 2. mgr. 42. gr. laga um útlendinga.

Samkvæmt framansögðu verður mál kæranda ekki tekið til efnismeðferðar á grundvelli 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Athugasemdir kæranda við hina kærðu ákvörðun og reglur stjórnsýsluréttar

Svo sem fram hefur komið gerir kærandi í greinargerð sinni athugasemdir við hina kærðu ákvörðun Útlendingastofnunar, þ. á m. við mat stofnunarinnar á aðstæðum umsækjenda um alþjóðlega vernd í Tékklandi og málsmeðferð og rannsókn stofnunarinnar.

Vegna umfjöllunar kæranda um mat Útlendingastofnunar á sérstaklega viðkvæmri stöðu hennar, sbr. 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga, sbr. 25. gr. sömu laga, vill kærunefnd árétta að ákvörðun um hvort umsækjandi sé einstaklingur í sérstaklega viðkvæmri stöðu í skilningi 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga lýtur að því hvort þörf sé á sérstökum stuðningi við umsækjanda í gegnum umsóknarferlið og á meðan á dvöl hans stendur hér á landi. Í 1. mgr. 25. gr. laga um útlendinga kemur m.a. fram að við meðferð umsóknar um alþjóðlega vernd skuli Útlendingastofnun tryggja, eins fljótt og kostur er, að fram fari, með aðstoð viðeigandi sérfræðinga, einstaklingsbundin greining á því hvort umsækjandi teljist vera í sérstaklega viðkvæmri stöðu, sbr. 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga. Sé hann í slíkri stöðu skal stofnunin meta hvort hann hafi einhverjar sérþarfir, t.d. þörf á tiltekinni heilbrigðisþjónustu. Þá er tekið fram í 2. mgr. sama ákvæðis að ákvæði IV., V. og VII. kafla stjórnsýslulaga um andmælarétt, um birtingu ákvörðunar, rökstuðning o.fl. og um stjórnsýslukæru og viðeigandi ákvæði I. og IX. kafla laga um útlendinga gilda ekki um ákvörðun um sérstaklega viðkvæma stöðu samkvæmt 1. mgr. Skilgreining á stöðu samkvæmt 1. mgr. hefur ekki önnur réttaráhrif en þau sem sérstaklega er getið í lögum eða reglugerð. Kærunefnd telur því ljóst að mat samkvæmt 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga sem fram fer hjá Útlendingastofnun, sé ekki kæranlegt til kærunefndar og hafi ekki önnur réttaráhrif en sérstaklega er getið um í lögum eða reglugerð. Kærunefnd leggur þannig áherslu á að ákvörðun um hvort umsækjandi sé í sérstaklega viðkvæmri stöðu er annað en mat á einstaklingsbundnum aðstæðum umsækjanda þó svo að þessi hugtök skarist nokkuð. Að því er varðar mat Útlendingastofnunar á einstaklingsbundnum aðstæðum kæranda tekur kærunefnd fram að kæranda var leiðbeint um framlagningu heilsufarsgagna við málsmeðferð hjá Útlendingastofnun, en í viðtali var henni leiðbeint um mikilvægi öflunar gagna um heilsufar, sem hún teldi hafa þýðingu fyrir mál sitt, og um að afla skriflegra upplýsinga og leggja fram við meðferð máls hennar hjá Útlendingastofnun. Við meðferð málsins hjá kærunefnd hefur kæranda auk þess verið leiðbeint um framlagningu frekari heilsufarsgagna. Kærandi hefur lagt fram heilbrigðisgögn frá heimaríki um skjaldkirtilssjúkdóm hennar. Líkt og fram hefur komið benda heimildir til þess að kærandi eigi rétt á grunnheilbrigðisþjónustu í Tékklandi. Þegar litið er til þeirra viðmiða sem 32. gr. a reglugerðar um útlendinga setur fram er ljóst að þau gögn sem liggja fyrir í málinu benda ekki til þess að frekari gagnaöflun geti haft áhrif á niðurstöðu málsins. Kærunefnd telur ekki ástæðu til að gera athugasemdir við mat Útlendingastofnunar á þeim einstaklingsbundnu aðstæðum kærenda sem horfa beri til við mat á því hvort rétt sé að taka umsókn hennar til efnismeðferðar hér á landi. Kærunefnd telur jafnframt að Útlendingastofnun hafi sinnt rannsóknarskyldu sinni samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga og 2. mgr. 23. gr. laga um útlendinga.

Kærunefnd hefur farið yfir hina kærðu ákvörðun og telur ekki tilefni til þess að gera athugasemdir við hana.

Frávísun

Samkvæmt gögnum málsins kom kærandi hingað til lands 22. september 2022 og lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd 23. september 2022. Eins og að framan greinir hefur umsókn hennar um alþjóðlega vernd verið synjað um efnismeðferð og hefur hún því ekki tilskilin leyfi til dvalar. Verður kæranda því vísað frá landinu á grundvelli c-liðar 1. mgr. 106. gr. laga um útlendinga, sbr. 2. og 5. mgr. 106. gr. laganna, enda hafði hún verið hér á landi í innan við níu mánuði þegar málsmeðferð umsóknar hennar hófst hjá Útlendingastofnun.

Samantekt

Í máli þessu hafa tékknesk stjórnvöld fallist á að taka við kæranda og umsókn hennar um alþjóðlega vernd á grundvelli ákvæða Dyflinnarreglugerðarinnar. Í ljósi alls framangreinds er það niðurstaða kærunefndar að rétt sé að synja því að taka til efnismeðferðar umsókn kæranda um alþjóðlega vernd hér á landi og senda kæranda til Tékklands með vísan til c-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Ákvörðun Útlendingastofnunar er því staðfest.

Athygli kæranda er vakin á því að samkvæmt 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum frá birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.

Athygli kæranda er einnig vakin á því að Útlendingastofnun getur frestað framkvæmd ákvörðunar með vísan til 2. mgr. 103. gr. laga um útlendinga vegna sérstakra aðstæðna útlendings eða vegna þess að ómögulegt sé að framkvæma ákvörðun að svo stöddu.

Úrskurðarorð:

Ákvörðun Útlendingastofnunar er staðfest.

The decision of the Directorate of Immigration is affirmed.

Þorsteinn Gunnarsson

Bjarnveig Eiríksdóttir Gunnar Páll Baldvinsson