Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 22/2019

Miðvikudaginn 27. mars 2019

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eggert Óskarsson lögfræðingur og Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 11. janúar 2019, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 20. desember 2018 um að synja umsókn kæranda um niðurfellingu endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 21. júní 2016, var kæranda tilkynnt um að endurreikningur og uppgjör tekjutengdra greiðslna fyrir árið 2015 hafi leitt í ljós ofgreiðslu bóta að fjárhæð X kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu. Sú ákvörðun var kærð til úrskurðarnefndar velferðarmála sem staðfesti ákvörðun Tryggingastofnunar með úrskurði nr. 268/2017, dags. 18. október 2017. Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 21. júní 2017, var kæranda tilkynnt um að endurreikningur og uppgjör tekjutengdra greiðslna fyrir árið 2016 hafi leitt í ljós ofgreiðslu bóta að fjárhæð X kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu. Með tölvupósti til stofnunarinnar 27. október 2018 sótti kærandi um niðurfellingu ofgreiðslukröfu. Með bréfi, dags. 20. desember 2018, synjaði Tryggingastofnun ríkisins beiðni kæranda um niðurfellingu ofgreiðslukröfu á þeim grundvelli að krafan væri réttmæt og skilyrði 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um alveg sérstakar aðstæður væru ekki talin vera fyrir hendi.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 11. janúar 2019. Með bréfi, dags. 15. janúar 2019, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Greinargerð stofnunarinnar barst með bréfi, dags. 25. janúar 2019, og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, 28. janúar 2019. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi gerir ekki formlegar kröfu í málinu en af gögnum málsins má ráða að hann krefjist þess að ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja honum um niðurfellingu ofgreiddra bóta verði endurskoðuð.

Í kæru segir kærandi að það sé hans stjórnarskrárvarði réttur að vera tekinn fyrir sem einstaklingur og að hann sé ekki sviptur þeim bótum sem hann telji að hann hafi átt rétt á á þeim tíma sem hann hafi fengið þær, burtséð frá því hvað önnur persóna geri við sínar eignir. Kærandi muni aldrei samþykkja neinn úrskurð sem hann telji að brjóti á rétti hans sem persónu.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram að kærð sé synjun stofnunarinnar á umsókn kæranda um niðurfellingu á ofgreiðslukröfu sem hafi myndast í kjölfar uppgjörs tekjuáranna 2015 og 2016.

Athygli sé vakin á því að uppgjör kæranda vegna tekjuársins 2015 hafi áður verið tekið fyrir í máli nr. 268/2017.

Í 16. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, sé kveðið á um tilhögun útreiknings tekjutengdra bóta. Í 2. mgr. ákvæðisins sé vísað til laga nr. 90/2003 um tekjuskatt varðandi hvað skuli teljast til tekna. Tryggingastofnun greiði lífeyri á grundvelli áætlunar um tekjur viðkomandi árs, sbr. 5. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar. Bótaþegi beri ábyrgð á því að slík tekjuáætlun endurspegli árstekjur og beri að breyta áætluninni ef svo sé ekki, sbr. 1. mgr. 39. gr. sömu laga og 3. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags, en þar komi fram að bótaþega sé skylt að veita Tryggingastofnun allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og endurskoðun þeirra. Að sama skapi sé bótaþega skylt að tilkynna Tryggingastofnun um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geti haft áhrif á greiðslur.

Í 7. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar komi fram að þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum, þá skuli Tryggingastofnun endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna. Einnig sé fjallað um endurreikning í reglugerð nr. 598/2009. Tryggingastofnun hafi ekki heimild til að líta fram hjá tekjuupplýsingum sem fram komi í skattframtölum.

Á skýran hátt sé tekið fram í lögum um almannatryggingar og reglugerð nr. 598/2009 að meginreglan sé að Tryggingastofnun skuli innheimta ofgreiddar bætur, sbr. 55. gr. laga um almannatryggingar, sem sé svohljóðandi: „Hafi Tryggingastofnun ríkisins eða umboð hennar eða eftir atvikum sjúkratryggingastofnunin ofgreitt bótaþega bætur samkvæmt lögum þessum skal stofnunin draga ofgreiddar bætur frá bótum sem bótaþegi síðar kann að öðlast rétt til, sbr. þó 2. mgr. Einnig á Tryggingastofnun eða eftir atvikum sjúkratryggingastofnunin [endurkröfurétt] á hendur bótaþega eða dánarbúi hans samkvæmt almennum reglum.“

Undantekningu frá þessari meginreglu sé að finna í 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 varðandi þær kröfur sem hafi myndast við uppgjör tekjutengdra bóta lífeyristrygginga. Þar segi: „Þrátt fyrir að endurreikningur samkvæmt III. kafla leiði í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar er heimilt að falla frá endurkröfu að fullu eða að hluta ef alveg sérstakar aðstæður eru fyrir hendi. Skal þá einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna bótaþega og þess hvort hann var í góðri trú um greiðslurétt sinn. Sama gildir um dánarbú eftir því sem við á.”

Þær kröfur sem hér um ræði hafi myndast vegna uppgjöra á tekjuárunum 2015 og 2016.

Varðandi tekjuárið 2015 þá hafi í máli nr. 268/2017 verið tekið á niðurstöðu endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra bóta ársins 2015. Niðurstaða Tryggingastofnunar hafi verið staðfest og vísað sé til þessa máls þegar komi að forsendum kröfunnar og allra þeirra gagna sem þar hafi fylgt með.

Í ljósi forsendna núverandi kæru þá sé þó rétt að vekja sérstaka athygli á ákveðnu atriði. Árið 2015 hafi verulegar fjármagnstekjur skipst á milli kæranda og maka hans. Þær fjármagnstekjur hafi þó ekki verið lykilatriði í því máli því að launatekjur kæranda hafi verið of háar til þess að hann ætti rétt á greiðslum örorkulífeyris og tengdra bóta á árinu 2015. Þann 14. janúar 2015 hafi Tryggingastofnun sent kæranda tillögu að tekjuáætlun sem hafi gert ráð fyrir því að kærandi hefði meðal annars X kr. í launatekjur, ásamt öðrum tekjum, á árinu 2015. Kærandi hafi skilaði inn nýrri tekjuáætlun þann 18. sama mánaðar þar sem ekki hafi verið gert ráð fyrir neinum launatekjum og aðrar tekjur hafi verið óverulegar. Tryggingastofnun hafi greitt kæranda í samræmi við þá tekjuáætlun frá 1. janúar til 31. mars 2015. Í mars 2015 hafi kærandi skilað inn tekjuáætlun sem hafi gert ráð fyrir X kr. í launatekjur og hafi honum verið greitt í samræmi við það út árið. Við uppgjör ársins hafi svo komið í ljós að launatekjur kæranda hafi verið X kr.

Á árinu 2015 hafi allar greiðslur örorkulífeyris og tengdra greiðslna fallið niður þegar árstekjur bótaþega náðu X kr. Launatekjur kæranda hafi því verið það háar að hann hafi ekki átt rétt á greiðslum frá Tryggingastofnun á því ári, án þess að horft sé til fjármagnstekna kæranda og maka hans.

Á árinu 2016 hafi kærandi notið örorkulífeyris og tengdra greiðslna í janúarmánuði. Greiðslur til kæranda hafi fallið niður frá 1. febrúar og út árið vegna tekna hans. 

Ástæða þess að endurkrafa hafi myndast í uppgjöri á hendur kæranda sé sú að þegar samkeyrsla við tekjuupplýsingar af skattframtali 2017 vegna tekjuársins 2016 hafði farið fram, hafi komið í ljós að tekjur kæranda hafi reynst hærri en tekjuáætlun hafði gert ráð fyrir. Endurreikningur byggist á upplýsingum úr skattframtölum bótaþega lögum samkvæmt.

Kæranda hafi verið send tekjuáætlun vegna ársins 2016 með bréfi, dags. 11. janúar 2016, þar sem gert hafi verið ráð fyrir því að hann hefði X kr. í launatekjur og X kr. í lífeyrissjóðstekjur. Einnig hafi verið gert ráð fyrir iðgjaldi í lífeyrissjóð að fjárhæð X kr. til frádráttar. Á grundvelli þessarar tekjuáætlunar hafi kærandi fengið greiðslu í janúarmánuði 2016. 

Þann 16. janúar 2016 hafi kærandi sent inn nýja tekjuáætlun þar sem að hann hafi gert ráð fyrir X kr. í launatekjur á árinu og engum lífeyrissjóðstekjum. Einnig hafi verið gert ráð fyrir iðgjaldi í lífeyrissjóð að fjárhæð X kr. til frádráttar. Með bréfi Tryggingastofnunar, dags. 19. janúar 2016, hafi ný tekjuáætlun kæranda verið samþykkt. Kæranda hafi verið tilkynnt um að fyrir lægi ofgreiðsla að fjárhæð X kr. sem ekki yrði innheimt fyrr en að loknu uppgjöri bóta ársins 2016. Í sama bréfi hafi fylgt greiðsluáætlun þar sem fram hafi komið að ekki yrði um frekari greiðslur til kæranda á árinu vegna tekna.

Við bótauppgjör ársins 2016 hafi komið í ljós að tekjur kæranda voru hærri en gert hafi verið ráð fyrir í tekjuáætlunum. Kærandi hafi verið með X kr. í launatekjur og X kr. í fjármagnstekjur sameiginlegar með maka. Einnig hafi verið tekið tillit til iðgjalds í lífeyrissjóð til frádráttar að fjárhæð X kr. og einnig í séreignarsjóð að fjárhæð X kr.

Á árinu 2016 hafi kærandi fengið greiddar X kr. frá Tryggingastofnun en hefði ekki átt að fá neinar greiðslur. Þessi mismunur hafi leitt til ofgreiðslu að fjárhæð X kr. að teknu tilliti til staðgreiðslu skatta.

Varðandi ósk kæranda um niðurfellingu sé Tryggingastofnun skylt lögum samkvæmt að framkvæma endurreikning ár hvert þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum. Tryggingastofnun sé ekki heimilt að horfa fram hjá tekjum sem komi fram á framtali bótaþega, eins og ítrekað hafi verið staðfest af úrskurðarnefnd og hafi einnig verið staðfest fyrir dómstólum.

Tryggingastofnun hafi borist umsókn kæranda þann 27. október 2018 um niðurfellingu á ofgreiðslukröfu vegna áranna 2015 og 2016. Samráðsnefnd Tryggingastofnunar um meðferð ofgreiðslna og vangreiðslna hafi tekið málið fyrir á fundi og hafi umsókninni verið synjað með bréfi, dags. 20. desember 2018.

Varðandi forsendur samráðsnefndar við afgreiðslu á beiðni kæranda um niðurfellingu hafi meðal annars verið skoðað, ásamt fyrirliggjandi gögnum, ástæða ofgreiðslunnar, upplýsingar frá skattyfirvöldum um tekjur og eignir, að viðbættum þeim upplýsingum sem aflað hafi verið úr tölvukerfi stofnunarinnar um fjárhag og félagslega stöðu.

Í 55. gr. laga um almannatryggingar sé fjallað um innheimtu ofgreiddra bóta. Ákvæðið sé ekki heimildarákvæði um innheimtu heldur sé lögð sú skylda á Tryggingastofnun að innheimta ofgreiddar bætur. Ákvæði 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 sé undanþáguheimild og sem slíkt skuli skýra það þröngt. Í þessu ákvæði felist að við ákvörðun um hvort fella eigi niður kröfu eigi að fara fram mat, annars vegar á fjárhagslegum og félagslegum aðstæðum umsækjanda, með tilliti til getu hans til að endurgreiða skuldina, og hins vegar á því hvort hann hafi verið í góðri trú um greiðslurétt sinn þegar hann tók við hinum ofgreiddu bótum. Aðstæður þurfi að vera sérstakar svo að undanþáguheimild 11. gr. reglugerðarinnar eigi við.

Umrædd krafa hafi orðið til við endurreikninga áranna 2015 og 2016. Eins og meðfylgjandi gögn beri með sér sé ljóst að ástæða ofgreiðslnanna hafi verið rangar tekjuáætlanir. Krafan sé réttmæt. Tryggingastofnun greiði lífeyri á grundvelli áætlunar um tekjur viðkomandi árs. Skilyrði reglugerðarinnar um góða trú verði að skoða í ljósi ábyrgðar lífeyrisþega á því að gefa réttar tekjuupplýsingar hverju sinni. Bótaþegi beri skýra ábyrgð á því að slík tekjuáætlun endurspegli árstekjur hans og beri að breyta áætluninni ef svo sé ekki. Þessi skylda bótaþega eigi ekki bara við þegar tekjuáætlun sé gerð heldur alltaf þegar einstaklingur fái bætur frá Tryggingastofnun. Kærandi hafi verið á greiðslum örorkulífeyris og tengdra greiðslna hjá Tryggingastofnun með hléum frá X til […]. Þar áður hafi hann verið á greiðslum endurhæfingarlífeyris um nokkurra mánaða skeið árið X. Kæranda hafi átt að vera að fullu ljóst að launatekjur og fjármagnstekjur hafi áhrif á réttindi hans til greiðslna Tryggingastofnunar.

Við mat á fjárhags- og félagslegum aðstæðum kæranda hafi einkum verið horft til þess að tekjur hans í dag séu umtalsvert hærri en óskertar greiðslur Tryggingastofnunar og reyndar það háar að hann eigi ekki lengur rétt á greiðslum frá stofnuninni vegna tekna. Eigna- og skuldastaða hans sé einnig frekar traust. Það hafi því verið mat Tryggingastofnunar að ekki hafi verið hægt að líta svo á að hann uppfyllti skilyrði undanþáguákvæðis 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Tryggingastofnun hafi skoðað gögn málsins en telji ekki ástæðu til þess að breyta fyrri ákvörðun sinni um synjun á ósk kæranda um niðurfellingarbeiðni.

Að lokum sé ítrekað að ráða megi af gögnum málsins að óánægja kæranda með kröfuna sé fyrst og fremst byggð á því að krafan vegna ársins 2015 hafi myndast vegna fjármagnstekna sem hafi verið tilkomnar vegna eigna maka. Eins og hér hafi verið rakið þá sé staðan sú í þessu máli að launatekjur kæranda hafi verið það háar árið 2015 að hann hafi ekki átt rétt á neinum greiðslum það ár, þó að ekki hafi verið horft til fjármagnstekna hans og maka hans.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar synjun Tryggingastofnunar ríkisins frá 20. desember 2018 á beiðni kæranda um niðurfellingu endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta áranna 2015 og 2016.

Samkvæmt 39. gr. laga um almannatryggingar nr. 100/2007, með síðari breytingum, er greiðsluþega skylt að veita Tryggingastofnun þær upplýsingar sem nauðsynlegar eru svo að unnt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og endurskoðun þeirra. Þá er honum einnig skylt að tilkynna um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geti haft áhrif á bætur eða greiðslur. Tryggingastofnun er heimilt, að fengnu samþykki viðkomandi, að afla nauðsynlegra upplýsinga um tekjur umsækjanda og greiðsluþega hjá skattyfirvöldum og fleirum, sbr. 40. gr. laga um almannatryggingar.

Í 16. gr. laga um almannatryggingar er kveðið á um tekjutengingu lífeyristrygginga og hvernig Tryggingastofnun ríkisins skuli standa að útreikningi bóta. Í 7. mgr. 16. gr. laganna segir að eftir að endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluárs liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum skuli Tryggingastofnun endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna samkvæmt greininni.

Kærandi fékk greiddan örorkulífeyri og tengdar greiðslur á árunum 2015 og 2016. Tryggingastofnun tilkynnti kæranda um endurreikning og uppgjör á tekjutengdum greiðslum ársins 2015 með bréfi, dags. 21. júní 2016. Niðurstaða endurreikningsins var sú að bætur til hans hefðu verið ofgreiddar, samtals að fjárhæð X kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu skatta. Úrskurðarnefnd velferðarmála barst kæra vegna endurreikningsins og staðfesti hann með úrskurði, dags. 18. október 2017. Af gögnum málsins verður ráðið að endurgreiðslukröfuna megi rekja til tekna kæranda. Tryggingastofnun tilkynnti kæranda um endurreikning og uppgjör á tekjutengdum greiðslum ársins 2016 með bréfi, dags. 21. júní 2017. Niðurstaða endurreikningsins var sú að bætur til hans hefðu verið ofgreiddar, samtals að fjárhæð X kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu skatta. Kæranda var tilkynnt um að heildarskuld hans væri X kr. Af gögnum málsins verður ráðið að endurgreiðslukröfuna megi rekja til tekna kæranda.

Tryggingastofnun ber lögum samkvæmt að endurreikna bótafjárhæðir bótagreiðsluárs eftir að álagning skattyfirvalda á opinberum gjöldum hefur farið fram, sbr. fyrrgreinda 7. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar. Þá er meginreglan sú að stofnuninni beri að innheimta ofgreiddar bætur, sbr. 55. gr. laganna. Í 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags er hins vegar að finna heimild til undanþágu frá endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta. Ákvæðið hljóðar svo:

„Þrátt fyrir að endurreikningur samkvæmt III. kafla leiði í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar er heimilt að falla frá endurkröfu að fullu eða að hluta ef alveg sérstakar aðstæður eru fyrir hendi. Skal þá einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna bótaþega og þess hvort hann var í góðri trú um greiðslurétt sinn. Sama gildir um dánarbú eftir því sem við á.“

Framangreind 11. gr. reglugerðarinnar heimilar undanþágu frá endurgreiðslukröfu að uppfylltum tilteknum skilyrðum. Aðstæður verða að vera sérstakar. Við mat á því hvort aðstæður séu sérstakar skal einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna bótaþega og þess hvort bótaþegi hafi verið í góðri trú þegar hann tók við hinum ofgreiddu bótum. Tryggingastofnun ríkisins hefur hafnað því að heimild tilvitnaðs reglugerðarákvæðis eigi við í tilviki kæranda.

Í máli þessu lýtur ágreiningurinn að synjun Tryggingastofnunar ríkisins á beiðni kæranda um niðurfellingu á endurgreiðslukröfu sem hafði myndast vegna ofgreiddra bóta áranna 2015 og 2016.

Úrskurðarnefnd velferðarmála lítur til þess við úrlausn þessa máls að örorkulífeyrir og tengdar greiðslur frá Tryggingastofnun ríkisins sæta tekjuskerðingu og eru bótaþegar upplýstir um tekjutenginguna við upphaf lífeyristöku. Þá er bótaþegum gert að upplýsa um tekjur sínar á bótagreiðsluári í tekjuáætlun hvers árs. Eins og áður greinir gerir 39. gr. laga um almannatryggingar ráð fyrir að það komi í hlut þess aðila, sem bætur þiggur frá Tryggingastofnun, að upplýsa réttilega um tekjur sem kunna að falla til á bótagreiðsluári. Þannig hvílir sú ábyrgð á bótaþega að tekjuáætlun sé rétt. Samkvæmt gögnum málsins hefur kærandi verið upplýstur um þessa skyldu sína. Með hliðsjón af framangreindu telur úrskurðarnefnd velferðarmála að kæranda hefði mátt vera kunnugt um áhrif teknanna á bótagreiðslur. Því er ekki fallist á að kærandi hafi verið í góðri trú í skilningi 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Kemur þá til skoðunar hvort fjárhagslegar og félagslegar aðstæður kæranda gefi tilefni til niðurfellingar. Meðaltekjur kæranda á árinu 2018 voru samkvæmt staðgreiðsluskrá X kr. á mánuði. Þá verður ráðið af gögnum málsins að skuldir séu óverulegar. Úrskurðarnefndin lítur til þess að samkvæmt meginreglu 55. gr. laga um almannatryggingar skal Tryggingastofnun innheimta ofgreiddar bætur og ber að túlka undantekningu frá þeirri meginreglu þröngt samkvæmt almennum lögskýringarreglum. Að framangreindu virtu er það mat úrskurðarnefndar velferðarmála að ekki sé tilefni til niðurfellingar endurgreiðslukröfunnar á grundvelli 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009. Þá verður ekki ráðið af gögnum málsins að brotið hafi verið á réttindum kæranda samkvæmt stjórnarskránni.

Að framangreindu virtu er ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 20. desember 2018 um að synja umsókn kæranda um niðurfellingu endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta því staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 20. desember 2018 um að synja umsókn A, um niðurfellingu endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir