Mál nr. 280/2016

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 280/2016

Fimmtudaginn 12. janúar 2017

A

gegn

Vinnumálastofnun

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Arnar Kristinsson lögfræðingur og Agnar Bragi Bragason lögfræðingur.

Með kæru, dags. 4. júlí 2016, kærir B hdl., f.h A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 28. júní 2016, um innheimtu ofgreiddra bóta.

I. Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi þáði atvinnuleysisbætur frá Vinnumálastofnun á tímabilinu 6. júní 2008 til 24. nóvember 2011. Með bréfi, dags. 15. desember 2011, tilkynnti Vinnumálastofnun kæranda að stofnunin hefði ákveðið að stöðva greiðslur atvinnuleysisbóta til hennar á grundvelli 60. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar vegna ótilkynntrar vinnu og að hún skyldi ekki eiga rétt á atvinnuleysisbótum fyrr en hún hefði starfað að minnsta kosti 12 mánuði á innlendum vinnumarkaði. Kærandi var einnig krafinn um endurgreiðslu ofgreiddra atvinnuleysisbóta samkvæmt 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 fyrir tímabilið 1. maí 2011 til 19. nóvember 2011. Kærandi bar ákvörðun Vinnumálastofnunar undir úrskurðarnefnd atvinnuleysistrygginga og vinnumarkaðsaðgerða sem staðfesti ákvörðun stofnunarinnar með úrskurði þann 25. janúar 2013. Í kjölfar niðurstöðu Héraðsdóms Reykjavíkur í máli E-2547/2015 óskaði kærandi eftir endurupptöku á máli sínu hjá Vinnumálastofnun. Með bréfi, dags. 9. júní 2016, tilkynnti Vinnumálastofnun kæranda að stofnunin hefði fellt úr gildi fyrri ákvörðun um viðurlög samkvæmt 60. gr. laga nr. 54/2006 en að endurkrafa vegna ofgreiddra atvinnuleysisbóta væri óbreytt þar sem hún hafi ekki uppfyllt skilyrði laganna á framangreindu tímabili. Kærandi fór fram á rökstuðning fyrir þeirri ákvörðun og var hann veittur með bréfi Vinnumálastofnunar, dags. 28. júní 2016.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála þann 6. júlí 2016. Með bréfi, dags. 2. ágúst 2016, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Vinnumálastofnunar ásamt gögnum málsins. Greinargerð Vinnumálastofnunar barst með bréfi, dags. 19. september 2016. Með bréfi úrskurðarnefndar, dagsettu sama dag, var greinargerð Vinnumálastofnunar send kæranda til kynningar. Athugasemdir bárust frá kæranda með bréfi, dags. 28. september 2016, og voru þær sendar Vinnumálastofnun til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 3. október 2016. Frekari athugasemdir bárust ekki.

II. Sjónarmið kæranda

Kærandi krefst þess að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að Vinnumálastofnun endurgreiði henni þá fjárhæð sem hún hafi greitt stofnuninni. Kærandi tekur fram að tilvísun Vinnumálastofnunar um að hún hafi verið í vinnu á umdeildu tímabili sé ekki rétt og styðjist ekki við nein gögn. Kærandi telur að Vinnumálastofnunar hafi brotið gegn rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og meðalhófsreglu 12. gr. sömu laga við meðferð máls hennar. Stofnunin hafi hundsað framlögð gögn kæranda og í engu litið til þeirra skýringa og sjónarmiða sem hún hafi afhent. Þá hafi Vinnumálastofnun ekki reynt að varpa ljósi á eða afla gagna um trúverðugleika ábendingarinnar um að kærandi væri að reka fyrirtæki.

Í athugasemdum kæranda við greinargerð Vinnumálastofnunar kemur fram að kærandi hafi þurft að sitja undir röngum fullyrðingum sem hafi ekki stoð í gögnum málsins. Kærandi hafi sýnt fram á hvernig málum hennar hafi verið háttað og komið fram af heilindum í öllum samskiptum við stofnunina. Það sé fráleit nálgun að hún verði sjálfkrafa starfsmaður eiginmanns síns fyrir það eitt að hann stilli símann á hana þegar hann sé utan þjónustusvæðis. Þau gögn sem Vinnumálastofnun vísi til sýni á engan hátt að um starfsmann sé að ræða. Þeirri skoðun stofnunarinnar sé hafnað sem rangri og órökstuddri. Kærandi gerir einnig athugasemd við að Vinnumálastofnun hafi ekki lagt fram efnislegan rökstuðning í málinu og komist að sömu niðurstöðu og í fyrra máli kæranda, án þess að leggja nokkuð til viðbótar. Stofnunin verði að vanda vinnu sína þegar um íþyngjandi ákvarðanir sé að ræða þannig að ekki sé vafi um á hvaða gögnum ákvörðun sé byggð.

III. Sjónarmið Vinnumálastofnunar

Í greinargerð Vinnumálastofnunar kemur fram að málið varði þá ákvörðun stofnunarinnar að krefja kæranda um endurgreiðslu á ofgreiddum atvinnuleysisbótum þar sem kærandi hafi verið í starfi á innlendum vinnumarkaði á sama tíma og hún hafi fengið greiddar atvinnuleysisbætur, án þess að tilkynna að atvinnuleit væri hætt samkvæmt 35. gr. a eða 10. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar. Tekið er fram að kærandi hafi verið krafinn um endurgreiðslu fyrir tímabilið 1. maí 2011 til 19. nóvember 2011 vegna ótilkynntrar vinnu. Það hafi verið mat Vinnumálastofnunar að kærandi hafi ekki átt rétt á atvinnuleysisbótum á því tímabili þar sem hún hafi verið í vinnu.

Vinnumálastofnun bendir á að það hvíli rík skylda á atvinnuleitendum að tilkynna um breytingar á högum sínum til stofnunarinnar og tryggja þannig að stofnunin hafi réttar upplýsingar sem geti varðað bótarétt viðkomandi. Í 10. gr. laga nr. 54/2006 komi fram að sá sem teljist tryggður samkvæmt lögunum skuli tilkynna til Vinnumálastofnunar án ástæðulausrar tafar þegar hann hætti virkri atvinnuleit. Þá leggi ákvæði 35. gr. a laganna þá skyldu á þá sem tryggðir séu samkvæmt lögunum að tilkynna með að minnsta kosti eins dags fyrirvara um tilfallandi vinnu á þeim tíma er sá tryggði fái greiddar atvinnuleysisbætur, sætir biðtíma eða viðurlögum samkvæmt lögunum. Það falli saman við skilyrði 13. gr. laganna um að launamaður teljist aðeins tryggður að hann sé í virkri atvinnuleit en það sé nánar útlistað í 14. gr. laganna. Af þessu megi ráða að sá sem starfar á vinnumarkaði geti hvorki talist vera án atvinnu né í virkri atvinnuleit, hvort sem viðkomandi þiggi laun fyrir eður ei.

Vinnumálastofnun tekur fram að krafa stofnunarinnar um endurgreiðslu sé byggð á 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006. Samkvæmt ákvæðinu sé stofnuninni skylt að leiðrétta fjárhæð atvinnuleysisbóta ef þær hafi verið of- eða vangreiddar. Í athugasemdum með ákvæðinu í frumvarpi því er varð að lögum nr. 54/2006 sé sérstaklega áréttað að leiðréttingin eigi við í öllum tilvikum sem kunni að valda því að atvinnuleitandi hafi fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur. Ástæða ofgreiðslu hafi því ekki áhrif á skyldu viðkomandi til að endurgreiða þá fjárhæð sem hafi verið ofgreidd. Til grundvallar niðurstöðu Vinnumálastofnunar um endurgreiðsluskyldu kæranda hafi stofnunin lagt mat á þau gögn sem hefðu verið lögð fram vegna vinnu kæranda sem og skýringar hennar sjálfrar. Nafn og símanúmer kæranda hafi verið gefið upp á tiltekinni vefsíðu sem tengiliður ákveðins ferðaþjónustufyrirtækis en þar séu einnig umsagnir, meðal annars frá umdeildu tímabili, þar sem henni sé þakkað fyrir þjónustu og viðmót. Þrátt fyrir að ekki liggi fyrir hvenær kærandi hafi fyrst hafið störf hjá fyrirtækinu megi ráða af umsögnum viðskiptavina á vefsíðunni að hún hafi sennilega verið við störf frá maí 2011. Af umsögnum megi almennt ráða að eiginmaður kæranda starfi ekki einn hjá fyrirtækinu þar sem ítrekað sé vísað til þjónustu kæranda.

Vinnumálastofnun vísar til þess að af þeim upplýsingum sem liggi fyrir af tiltekinni vefsíðu megi ráða að kærandi hafi lagt vinnu af mörkum í þágu fyrirtækisins. Þær skýringar sem kærandi hafi lagt fram hefðu ekki verið trúverðugar með hliðsjón af fyrirliggjandi gögnum og umsögnum viðskiptavina fyrirtækisins. Stofnunin hafni þeim rökum kæranda að ekki hafi verið litið til skýringa, sjónarmiða og fyrirliggjandi gagna og telur að skyldum samkvæmt 10. og 12. gr. stjórnsýslulaga hafi verið sinnt. Þá bendir Vinnumálastofnun á að úrskurðarnefnd atvinnuleysistrygginga og vinnumarkaðsaðgerða hafi áður fjallað um mál kæranda og komist að þeirri niðurstöðu að hún hafi lagt vinnu af mörkum í þágu fyrirtækisins. Því verði ekki fallist á að kærandi eigi rétt á að fá endurgreitt frá Vinnumálastofnun þá fjárhæð sem hún hafi þegar greitt.

IV. Niðurstaða

Ágreiningur máls þessa lýtur að þeirri ákvörðun Vinnumálastofnunar að krefja kæranda um endurgreiðslu ofgreiddra atvinnuleysisbóta samkvæmt 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar að fjárhæð 1.005.774 kr., að meðtöldu 15% álagi, fyrir tímabilið 1. maí 2011 til 19. nóvember 2011.

Í 1. gr. laga nr. 54/2006 er kveðið á um gildissvið laganna, en þar segir að lögin gildi um atvinnuleysistryggingar launamanna eða sjálfstætt starfandi einstaklinga á innlendum vinnumarkaði þegar þeir verða atvinnulausir. Í 2. gr. laganna kemur fram að markmið þeirra sé að tryggja launamönnum eða sjálfstætt starfandi einstaklingum tímabundna fjárhagsaðstoð á meðan þeir eru að leita sér að nýju starfi eftir að hafa misst fyrra starf sitt.

Kærandi þáði atvinnuleysisbætur frá Vinnumálastofnun á tímabilinu 6. júní 2008 til 24. nóvember 2011. Af hálfu Vinnumálastofnunar er á því byggt að kærandi hafi ekki uppfyllt skilyrði laga nr. 54/2006 á tímabilinu 1. maí 2011 til 19. nóvember 2011 þar sem hún hafi verið í starfi. Vinnumálastofnun hafi því ekki verið heimilt að greiða kæranda atvinnuleysisbætur á því tímabili og sé skylt að krefja hana um endurgreiðslu ofgreiddra atvinnuleysisbóta samkvæmt 2. mgr. 39. gr. laganna.

Ákvæði 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 er svohljóðandi:

„Hafi hinn tryggði fengið hærri atvinnuleysisbætur skv. 32. eða 33. gr. en hann átti rétt á samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða öðrum ástæðum ber honum að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd var að viðbættu 15% álagi. Hið sama gildir um atvinnuleysisbætur sem hinn tryggði hefur fengið greiddar fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Fella skal niður álagið samkvæmt þessari málsgrein færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er leiddu til ákvörðunar Vinnumálastofnunar.“

Í athugasemdum með frumvarpi því er varð að lögum nr. 54/2006 sagði meðal annars svo í skýringum við ákvæðið:

„Efni ákvæðisins felur í sér möguleika á leiðréttingu á fjárhæð tekjutengdra atvinnuleysisbóta eftir að þær hafa verið keyrðar saman við álagningu skattyfirvalda að því er varðar það viðmiðunartímabil sem lagt er til að verði haft til hliðsjónar við útreikningana. Er því gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun hafi heimildir til að leiðrétta fjárhæð atvinnuleysisbótanna til samræmis við álagningu skattyfirvalda. Er gert ráð fyrir að leiðréttingin geti átt sér stað nokkru eftir að bæturnar hafa verið greiddar eða þegar endanleg álagning skattyfirvalda liggur fyrir. Á sama hátt er jafnframt gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun geti leiðrétt fjárhæð grunnatvinnuleysisbóta. Slíkt getur átt við þegar upplýsingar þær er liggja grunnatvinnuleysisbótum til grundvallar hafa verið rangar eða hinn tryggði ekki tilkynnt til Vinnumálastofnunar um að hann sé ekki lengur í atvinnuleit.

Þannig er gert ráð fyrir að hinn tryggði endurgreiði Atvinnuleysistryggingasjóði þær fjárhæðir sem ofgreiddar eru í þeim tilvikum er hann fékk hærri greiðslur úr sjóðnum en honum bar. Á þetta við um öll tilvik sem kunna að valda því að hinn tryggði hafi fengið ofgreitt úr Atvinnuleysistryggingasjóði.“

Samkvæmt framangreindu er ljóst að endurkröfuheimild Vinnumálastofnunar er meðal annars bundin við það að einstaklingur hafi fengið greiddar atvinnuleysisbætur fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Af hálfu Vinnumálastofnunar hefur komið fram að til grundvallar niðurstöðu um endurgreiðsluskyldu kæranda hafi stofnunin lagt mat á þau gögn sem lögð voru fram vegna vinnu kæranda sem og skýringar hennar sjálfrar. Nafn og símanúmer kæranda hafi verið gefið upp á tiltekinni vefsíðu sem tengiliður ákveðins ferðaþjónustufyrirtækis en þar séu einnig umsagnir, meðal annars frá umræddu tímabili, þar sem henni sé þakkað fyrir þjónustu og viðmót. Þrátt fyrir að ekki liggi fyrir hvenær kærandi hafi fyrst hafið störf hjá fyrirtækinu megi ráða af umsögnum viðskiptavina á vefsíðunni að hún hafi sennilega verið við störf frá maí 2011. Af hálfu kæranda hefur því verið mótmælt að hún verið í vinnu á umræddu tímabili og bent á að Vinnumálastofnun hafi ekki lagt fram nein gögn sem staðfesti það.

Við mat á því hvort heimilt sé að krefja um endurgreiðslu ofgreiddra atvinnuleysisbóta samkvæmt 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 kemur til skoðunar hvort kærandi hafi sannarlega ekki uppfyllt skilyrði laganna, enda um íþyngjandi ákvörðun að ræða. Að mati úrskurðarnefndarinnar verður því að gera þær kröfur að fyrirliggjandi gögn bendi eindregið til þess að rétt sé að beita því úrræði. Þar sem atvinnuleysisbætur eru greiddar eftir á fyrir undanfarandi mánuð eða hluta úr mánuði, sbr. 35. gr. laga nr. 54/2006, þarf Vinnumálastofnun að taka afstöðu til þess fyrir hvern mánuð eða hluta úr mánuði um sig hvort og þá að hvaða marki atvinnuleysisbætur fyrir tiltekið tímabil hafa verið ofgreiddar í skilningi 2. mgr. 39. laganna. Að mati úrskurðarnefndarinnar hefur Vinnumálastofnun ekki lagt fram fullnægjandi gögn sem staðfesta að kærandi hafi verið í starfi allt það tímabil sem endurgreiðslukrafan lýtur að.

Samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 hvílir sú skylda á stjórnvaldi að sjá til þess að eigin frumkvæði að mál sé nægjanlega upplýst áður en ákvörðun er tekin í því. Markmið rannsóknarreglunnar er að tryggja að stjórnvaldsákvarðanir verði bæði löglegar og réttar. Með vísan til þess sem að framan er rakið er það mat úrskurðarnefndarinnar að Vinnumálastofnun hafi ekki upplýst mál kæranda nægjanlega, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga, áður en ákvörðun um innheimtu ofgreiddra bóta var tekin.

Hin kærða ákvörðun er því felld úr gildi og lagt fyrir Vinnumálastofnun að taka mál kæranda til nýrrar meðferðar.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 28. júní 2016, í máli A, um innheimtu ofgreiddra atvinnuleysisbóta samtals að fjárhæð 1.005.774 kr. er felld úr gildi og málinu vísað til stofnunarinnar til nýrrar meðferðar.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Kári Gunndórsson