Mál nr. 2/2014

Þriðjudaginn 25. febrúar 2014

A

gegn

Vinnumálastofnun-Fæðingarorlofssjóði

Úrskurður

Mál þetta úrskurða Haukur Guðmundsson hdl., Gunnlaugur Sigurjónsson læknir og Heiða Gestsdóttir lögfræðingur.

Þann 3. janúar 2014 barst úrskurðarnefnd fæðingar- og foreldraorlofsmála kæra A, dags. 2. janúar 2014. Kærð var ákvörðun Vinnumálastofnunar-Fæðingarorlofssjóðs (hér eftir nefndur Fæðingarorlofssjóður), dags. 20. desember 2013, þar sem hann var krafinn um endurgreiðslu hluta útborgaðrar fjárhæðar frá Fæðingarorlofssjóði vegna mánaðanna mars, apríl, maí, júní, júlí og ágúst 2012 ásamt viðbættu álagi.

Með bréfi, dags. 16. janúar 2014, óskaði úrskurðarnefnd fæðingar- og foreldraorlofsmála eftir greinargerð Fæðingarorlofssjóðs sem barst með bréfi, dags. 25. janúar 2014.

Greinargerðin var send kæranda til kynningar með bréfi, dags. 30. janúar 2014, og honum gefinn kostur á að koma að athugasemdum. Engar frekari athugasemdir bárust

I. Málsatvik.

Kærandi var í 40% fæðingarorlofi á móti 60% vinnu á tímabilinu frá febrúar til ágúst 2012. Kærandi var endurkrafinn um hluta útborgaðrar fjárhæðar vegna mánaðanna mars, apríl, maí, júní, júlí og ágúst 2012 ásamt 15% álagi. Kærandi kærði þá ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs til úrskurðarnefndar fæðingar- og foreldraorlofsmála með kæru, dags. 21. febrúar 2013. Í kjölfar álits umboðsmanns Alþingis nr. 7022/2012 o.fl. ákvað úrskurðarnefnd að vísa ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs aftur til sjóðsins til nýrrar málsmeðferðar. Þeirri málsmeðferð lauk með nýrri greiðsluáskorun Fæðingarorlofssjóðs til kæranda, dags. 20. desember 2013 þar sem kærandi er krafinn um endurgreiðslu hluta útborgaðrar fjárhæðar fyrir mánuðina mars, apríl, maí, júní, júlí og ágúst. Með kæru sinni, dags. 2. janúar 2014, óskar kærandi eftir því að fjallað verði um efnisatriði hinnar upprunalegu kæru önnur en beinan endurútreikning.

II. Sjónarmið kæranda.

Í kæru greinir að kærandi hafi fengið sendan úrskurð úrskurðarnefndar fæðingar- og foreldraorlofsmála, dags. 14. nóvember 2013, vegna kæru hans, dags. 21. febrúar 2013. Þar hafi verið vísað til álits umboðsmanns Alþingis í málinu nr. 7022/2012 o.fl. frá 28. ágúst 2013 þar sem fram hafi komið að Fæðingarorlofssjóði hafi verið óheimilt að nota þær reiknireglur um ofgreiðslur sem notaðar hafi verið. Þannig hafi framkvæmd Fæðingarorlofssjóðs og úrskurðarnefndar ekki verið í samræmi við lög. Niðurstaða úrskurðarnefndarinnar hafi verið sú að hlutast til um að málið yrði endurupptekið af Fæðingarorlofssjóði en ekki hafi virst vera um beinan úrskurð að ræða.

Ekki hafi verið úrskurðað um önnur álitamál sem hafi verið rakin í kæru kæranda frá 21. febrúar 2013 og ekki tekin afstaða til 15% álags sem lagt hafi verið á endurkröfu sjóðsins.

Fæðingarorlofssjóður hefur nú fallist á að lækka beri endurkröfuna samkvæmt framangreindu en hafi ekki tekið tillit til annarra kæruatriða og neiti meðal annars að endurgreiða 15% álag af kröfunni.

Nýlegir úrskurðir kærunefndar, til dæmis mál nr. 52/2012, 65/2012 og 69/2012, hafi fallið í sambærilegum málum þar sem komist sé að þeirri niðurstöðu að 15% álag sé ekki réttlætanlegt og raunar útilokað að leggja ábyrgðina á því að kærandi upplýsi ekki sjóðinn um breyttar tekjur sínar á kæranda.

Kærandi fari því nú fram á að úrskurðarnefnd úrskurði um önnur atriði sem fram hafi komið í kæru kæranda, dags. 21. febrúar 2013, og taki afstöðu til þess hvort heimilt hafi verið að leggja 15% álag á kröfuna.

Í upphaflegri kæru kæranda, dags. 21. febrúar 2013, kemur fram að kærandi hafi verið í 40% fæðingarorlofi á móti 60% vinnu á tímabilinu frá febrúar til ágúst 2012 vegna fæðingar barns í október 2010. Í lögum um fæðingar- og foreldraorlof sé mælt fyrir um að heimilt sé að taka tillit til kjarasamningsbundinna launahækkana, annarra kjarasamningsbundinna greiðslna og launabreytinga sem rekja megi til breytinga á störfum foreldris. Á þetta hafi einnig verið bent á í bréfum frá Fæðingarorlofssjóði. Kærandi hafi gert ítarlega grein fyrir því hvernig laun hans hafi hækkað frá því að viðmiðunartímabili lauk, en því hafi lokið um þremur árum áður en að kærandi hafi farið í fæðingarorlof.

Ekki hafi komið fram fyrr en eftir að kærandi hafði fært fram ítarlegar útskýringar á launahækkunum sínum að ekki sé heimilt að taka tillit til launabreytinga eftir að barn fæðist. Að mati kæranda sé leiðbeiningum Fæðingarorlofssjóðs verulega ábótavant.

Kærandi telji sig hafa sýnt nægilega fram á með gögnum frá vinnuveitendum sínum að hann hafi sannanlega verið í 40% fæðingarorlofi og 60% vinnu þó laun hans hafi hækkað.

Samkvæmt kjarasamningi sé kæranda skylt að vinna yfirvinnu og taka vaktir þegar þess sé þörf fram að 55 ára aldri. Uppröðun vakta sé ekki í höndum kæranda og því telji hann ekki unnt að kenna kæranda um hlutfallslega aukna vaktabyrði heldur sé það á ábyrgð vinnuveitanda. Því telji kærandi að 15% álag hafi ekki verið réttmætt enda verði honum ekki kennt um þá annmarka er leitt hafi til ákvörðunar stofnunarinnar.

III. Sjónarmið Fæðingarorlofssjóðs.

Af hálfu Fæðingarorlofssjóðs kemur fram að í kjölfar álits setts umboðsmanns Alþingis í máli nr. 7022/2012 o.fl. hafi úrskurðarnefnd fæðingar- og foreldraorlofsmála ákveðið að vísa afgreiðslu Fæðingarorlofssjóðs í máli kæranda til nýrrar málsmeðferðar, sbr. bréf nefndarinnar, dags. 14. nóvember 2013.

Í framhaldinu hafi Fæðingarorlofssjóður endurskoðað mál kæranda til samræmis við framangreint álit og sent kæranda nýja ákvörðun, sbr. bréf til kæranda, dags. 20. desember 2013, ásamt sundurliðun á ofgreiðslu. Endurskoðunin hafi leitt til lækkunar á kröfu Fæðingarorlofssjóðs, sbr. greiðsluáskorun, dags. 6. desember 2012, og greinargerð sjóðsins í málinu, dags. 5. mars 2013. Þannig hafi heildarendurkrafan með 15% álagi lækkað úr 284.411 kr. í 176.566 kr.

Í 15. gr. a laga um fæðingar- og foreldraorlof, nr. 95/2000 (ffl.), sbr. 6. gr. laga 90/2004, sé fjallað um leiðréttingar á greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði. Í 2. mgr. komi fram að hafi foreldri fengið hærri greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði en því bar samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða af öðrum ástæðum beri foreldri að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd hafi verið að viðbættu 15% álagi. Fella skuli niður álagið samkvæmt málsgreininni færi foreldri rök fyrir því að því verði eigi kennt um þá annmarka er leitt hafi til ákvörðunar Vinnumálastofnunar.

Samkvæmt ákvæðinu skuli leggja álagið á óháð huglægri afstöðu eða ásetningi foreldris og foreldri verði að færa fyrir því rök að því verði eigi kennt um annmarkann eigi að fella það niður. Fyrir liggi í gögnum málsins sem og í kæru kæranda að ofgreiðslan sé komin til vegna vinnu kæranda í mars, apríl, maí, júní, júlí og ágúst 2012 sem leiði til þess að greiðslur frá vinnuveitendum sem séu hærri en nemi mismun greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði og meðaltali heildarlauna komi til frádráttar greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði. Verður því ekki séð að mati Fæðingarorlofssjóðs að tilefni sé til að fella niður álagið.

Að öðru leyti vísast til greinargerðar Fæðingarorlofssjóðs frá 5. mars 2013.

Í greinargerð Fæðingarorlofssjóðs frá 5. mars 2013 kemur fram að með bréfi Fæðingarorlofssjóðs til kæranda, dags. 20. október 2012, hafi athygli hans verið vakin á því að stofnunin væri með til meðferðar mál hans vegna hugsanlegrar ofgreiðslu fyrir framangreint tímabil. Samkvæmt staðgreiðsluskrá RSK hafi hann fengið laun frá vinnuveitendum sínum á sama tíma og hann þáði greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði. Með bréfinu hafi verið óskað eftir launaseðlum, tímaskýrslum, útskýringum vinnuveitenda og útskýringum og andmælum kæranda ásamt öðru því sem skýrt gæti málið.

Tölvupóstar hafi borist frá kæranda, dags. 28. október og 15. nóvember 2012, ásamt launaseðlum og tímaskýrslum fyrir tímabilið. Í kjölfarið hafi kæranda verið send greiðsluáskorun vegna tímabilsins, dags. 22. nóvember 2012, ásamt sundurliðun ofgreiðslu, þar sem hann hafi verið krafinn um endurgreiðslu hluta útborgaðrar fjárhæðar fyrir tímabilið ásamt 15% álagi. Litið hafi verið svo á samkvæmt skrám RSK, fyrirhugaðri töku fæðingarorlofs með barni fæddu Y. október 2010 og innsendum gögnum að kærandi hafi fengið ofgreitt úr Fæðingarorlofssjóði skv. 10. mgr. 13. gr. ffl., sbr. 4. gr. laga nr. 90/2004, f-lið 8. gr. laga nr. 74/2008 og 3. gr. laga nr. 136/2011, sbr. og 2. mgr. 15. gr. a ffl.

Í kjölfarið hafi tölvupóstar borist frá kæranda, dags. 3. og 17. desember 2012, ásamt tölvupósti og útreikningum frá Læknafélagi Íslands, dags. 15. febrúar 2013, sem hvorki hafi þótt gefa tilefni til að breyta fyrri ákvörðun í málinu né að fella niður 15% álag á kæranda, sbr. bréf til kæranda, dags. 6. desember 2012 og 18. febrúar 2013.

Samkvæmt fortakslausu ákvæði 10. mgr. 13. gr. ffl. skuli greiðslur frá vinnuveitanda til foreldris í fæðingarorlofi sem séu hærri en nemi mismun greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði og meðaltals heildarlauna foreldris skv. 2. eða 5. mgr. koma til frádráttar greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði. Eingöngu skuli greiðslur frá vinnuveitanda sem ætlaðar séu fyrir það tímabil sem foreldri sé í fæðingarorlofi koma til frádráttar greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði. Þó sé heimilt að taka tillit til kjarasamningsbundinna launahækkana, annarra kjarasamningsbundinna greiðslna og launabreytinga sem rekja megi til breytinga á störfum foreldris.

Í athugasemdum við 4. gr. laga nr. 90/2004 sé umfjöllun um hvað átt er við með upphafsdegi fæðingarorlofs. Þar komi meðal annars fram að reynt hafi á þetta atriði í erindum til úrskurðarnefndar fæðingar- og foreldraorlofsmála þar sem foreldrar hafi ekki viljað líta heildstætt á rétt sinn til fæðingarorlofs. Hafi feður viljað miða við síðara tímamark en fæðingu barns, þ.e. við þann tíma sem þeir sjálfir hefji töku orlofs. Sú skýring hafi brjóta gegn þágildandi lögum nr. 96/2000, um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla (nú lögum nr. 10/2008), í ljósi þess að karlar ættu hægara um vik en konur að vinna sér inn réttinn eftir að barnið fæðist. Þessu til stuðnings hafi verið á það bent að réttur til fæðingarorlofs stofnist við fæðingu barns, sbr. 2. mgr. 8. gr. laganna. Því hafi þótt rétt að hafa samræmi milli ákvæða laganna þannig að um sömu viðmið væri að ræða enda tilgangur laganna að líta heildstætt á rétt foreldra til fæðingarorlofs. Þegar um væri að ræða fæðingarorlof vegna fæðingar hafi því verið gert ráð fyrir að miðað væri við áætlaðan fæðingardag barns, sbr. 2. mgr. 8. gr. laganna. Því hafi verið breytt í meðförum þingsins á frumvarpinu með þingskjali nr. 1810 í fæðingardag barns í stað áætlaðs fæðingardags barns, sbr. og nefndarálit meirihluta á þingskjali nr. 1519.

Í samræmi við framangreint sé við mat á núgildandi 10. mgr. 13. gr. ffl. ekki heimilt að taka tillit til hugsanlegra breytinga á launum foreldris eftir fæðingardag barns, sbr. og úrskurð úrskurðarnefndar fæðingar- og foreldraorlofsmála í málum nr. 12 og 20/2012. Einungis sé heimilt að taka tillit til hugsanlegra launabreytinga á því tímabili frá því að viðmiðunartímabili skv. 2. eða 5. mgr. ljúki og fram að fæðingardegi barns.

Í 15. gr. a ffl., sbr. 6. gr. laga 90/2004, sé fjallað um leiðréttingar á greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði. Í 2. mgr. komi fram að hafi foreldri fengið hærri greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði en því bar samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða af öðrum ástæðum beri foreldri að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd hafi verið að viðbættu 15% álagi. Fella skuli niður álagið samkvæmt málsgreininni færi foreldri rök fyrir því að því verði eigi kennt um þá annmarka er leiddu til ákvörðunar Vinnumálastofnunar. Ekki hafi komið fram nein rök sem gefa tilefni til að fella niður 15% álag á kæranda.

Á viðmiðunartímabili kæranda skv. 2. mgr. 13. gr. ffl. hafi viðmiðunarlaun hans verið 1.166.595 kr. á mánuði en frá því að viðmiðunartímabili lauk og fram að fæðingu barnsins hafi þau verið komin í 1.175.605 kr. sem miðað hafi verið við. Þannig hafi verið tekið mið af hækkuðum launum kæranda honum til hagsbóta við útreikning á hugsanlegri ofgreiðslu skv. 10. mgr. 13. gr. ffl. Enga heimild sé að finna í ffl. eða reglugerð nr. 1218/2008, um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði og greiðslu fæðingarstyrks, að taka tillit til launabreytinga foreldris eftir fæðingardag barns við mat á hugsanlegri ofgreiðslu.

Við útreikning á hugsanlegri ofgreiðslu hafi verið tekið tillit til launatímabils kæranda samkvæmt skýringum hans, tímaskýrslum og launaseðlum.

Í skýringum X hf., dags. 27. september 2012, komi meðal annars fram að kærandi hafi ekki verið í vinnu hjá fyrirtækinu í júní vegna fæðingarorlofs. Í skýringum V hf., dags. 27. september 2012, komi meðal annars fram að kærandi hafi verið í fæðingarorlofi frá 14. maí til 15. júlí 2012. Síðasti vinnudagur fyrir fæðingarorlof hafi verið föstudagurinn 12. maí 2012 og fyrsti vinnudagur eftir fæðingarorlof þann 16. júlí.  

Við útreikning á hugsanlegri ofgreiðslu hafi verið tekið tillit til launatímabils kæranda samkvæmt tímaskýrslum, launaseðlum og skýringum frá V hf., dags. 27. september 2012.

Samkvæmt staðgreiðsluskrá fyrir mars 2012 komi fram að kærandi hafi þegið 1.146.407 kr. í laun frá vinnuveitanda sínum. Samkvæmt tímaskráningum, skýringum og launaseðlum hafi kærandi hins vegar þegið 1.215.625 kr. í laun fyrir vinnu í mars sem sé sú fjárhæð sem miðað sé við við útreikning á ofgreiðslu kæranda. Hann hafi því fengið sem svari til 103% af meðaltali heildarlauna sinna frá vinnuveitanda sínum í mánuðinum og hefði því ekki mátt þiggja greiðslu frá Fæðingarorlofssjóði. Ofgreiðsla fyrir mars 2012 sé því 66.430 kr. útborgað.

Samkvæmt staðgreiðsluskrá fyrir apríl 2012 komi fram að kærandi hafi þegið 1.120.769 kr. í laun frá vinnuveitanda sínum. Samkvæmt tímaskráningum, skýringum og launaseðlum hafi kærandi hins vegar þegið 1.095.826 kr. í laun fyrir vinnu í apríl sem sé sú fjárhæð sem miðað sé við við útreikning á ofgreiðslu kæranda. Hann hafi því fengið sem svari til 93% af meðaltali heildarlauna sinna frá vinnuveitanda sínum í mánuðinum og hefði því mátt þiggja 7% greiðslu frá Fæðingarorlofssjóði. Ofgreiðsla fyrir apríl 2012 sé því 54.061 kr. útborgað.

Samkvæmt staðgreiðsluskrá fyrir maí 2012 komi fram að kærandi hafi þegið 1.254.224 kr. í laun frá vinnuveitanda sínum. Samkvæmt tímaskráningum, skýringum og launaseðlum hafi kærandi hins vegar þegið 852.255 kr. í laun fyrir vinnu í maí sem sé sú fjárhæð sem miðað sé við við útreikning á ofgreiðslu kæranda. Hann hafi því fengið sem svari til 72% af meðaltali heildarlauna sinna frá vinnuveitanda sínum í mánuðinum og hefði því mátt þiggja 28% greiðslu frá Fæðingarorlofssjóði. Ofgreiðsla fyrir maí 2012 sé því 16.954 kr. útborgað.

Samkvæmt staðgreiðsluskrá fyrir júní 2012 komi fram að kærandi hafi þegið 935.563 kr. í laun frá vinnuveitanda sínum. Samkvæmt tímaskráningum, skýringum og launaseðlum hafi kærandi hins vegar þegið 1.146.008 kr. í laun fyrir vinnu í júní sem sé sú fjárhæð sem miðað sé við við útreikning á ofgreiðslu kæranda. Hann hafi því fengið sem svari til 97% af meðaltali heildarlauna sinna frá vinnuveitanda sínum í mánuðinum og hefði því mátt þiggja 3% greiðslu frá Fæðingarorlofssjóði. Á sundurliðunarblaði með ofgreiðslu hafi virst sem gleymst hafi að taka tillit til þessara 3% greiðslu sem kærandi átti rétt til. Ofgreiðsla fyrir júní 2012 hafi því átt að vera 61.129 kr. útborgað í stað 66.430 kr. eins og fram komi á sundurliðunarblaðinu.

Samkvæmt staðgreiðsluskrá fyrir júlí 2012 komi fram að kærandi hafi þegið 867.853 kr. í laun frá vinnuveitanda sínum. Samkvæmt tímaskráningum, skýringum og launaseðlum hafi kærandi hins vegar þegið 754.265 kr. í laun fyrir vinnu í júlí sem sé sú fjárhæð sem miðað sé við við útreikning á ofgreiðslu kæranda. Hann hafi því fengið sem svari til 64% af meðaltali heildarlauna sinna frá vinnuveitanda sínum í mánuðinum og hefði því mátt þiggja 36% greiðslu frá Fæðingarorlofssjóði. Ofgreiðsla fyrir júlí 2012 sé því 2.717 kr. útborgað.

Samkvæmt staðgreiðsluskrá fyrir ágúst 2012 komi fram að kærandi hafi þegið 1.245.295 kr. í laun frá vinnuveitanda sínum. Samkvæmt tímaskráningum, skýringum og launaseðlum hafi kærandi hins vegar þegið 1.132.521 kr. í laun fyrir vinnu í ágúst sem sé sú fjárhæð sem miðað sé við við útreikning á ofgreiðslu kæranda. Hann hafi því fengið sem svari til 96% af meðaltali heildarlauna sinna frá vinnuveitanda sínum í mánuðinum og hefði því mátt þiggja 4% greiðslu frá Fæðingarorlofssjóði. Ofgreiðsla fyrir ágúst 2012 sé því 40.721 kr. útborgað.

Litið sé svo á að kærandi hafi fengið ofgreitt úr Fæðingarorlofssjóði, sbr. 10. mgr. 13. gr. ffl., þar sem greiðslur frá vinnuveitanda kæranda í mars, apríl, maí, júní, júlí og ágúst 2012, að teknu tilliti til leiðréttinga launa inn á rétt tímabil, séu hærri en nemi mismun greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði og meðaltali heildarlauna kæranda skv. 2. mgr. 13. gr. ffl.

Við mat á því hvort foreldri hafi fengið ofgreitt úr Fæðingarorlofssjóði samkvæmt fortakslausu ákvæði 10. mgr. 13. gr. ffl., sé ekki önnur leið fær en að horfa til þess hvort greiðslur frá vinnuveitanda séu hærri en sem nemur mismun greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði og meðaltali heildarlauna þeirra á viðmiðunartímabili skv. 2. eða 5. mgr. 13. gr. ffl. að teknu tilliti til launabreytinga fram að fæðingu barns, ef um það er að ræða, á greiðslutímabili Fæðingarorlofssjóðs. Við það mat sé alltaf horft á hvern og einn almanaksmánuð og hlutfall fæðingarorlofs í hverjum mánuði, sbr. meðal annars 2. mgr. 10. gr. ffl., ákvæði 13. gr. ffl. og athugasemdir við þær greinar og til dæmis úrskurði úrskurðarnefndar fæðingar- og foreldraorlofsmála í málum nr. 30/2011 og 20/2012.

Þá sé enga heimild að finna í ffl. eða reglugerð um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði og greiðslu fæðingarstyrks, nr. 1218/2008, til þess að líta til sjónarmiða um álagstíma í starfi eða hærri vaktabyrði eins og kærandi óski eftir í kæru. Í því sambandi megi benda á að kærandi hafi haft möguleika á að breyta tilhögun fæðingarorlofs þegar honum hafi orðið ljóst að þessar aðstæður væru uppi, sbr. til dæmis úrskurð úrskurðarnefndar fæðingar- og foreldraorlofsmála í máli nr. 34/2012.

Ljóst sé að ákvæðið opni ekki á það að foreldri geti valið að vera í fæðingarorlofi hluta dags eða hluta mánaðar og lagt niður vinnu þann tíma en síðan bætt upp það tekjutap sem af því hlýst með frekari vinnu, til dæmis yfirvinnu, seinni hluta sama dags eða mánaðar eða með aukavinnu, bónusþóknunum, árangursþóknunum, bakvöktum, sérverkefnum og öðrum slíkum greiðslum vegna þeirrar vinnu sem unnin hafi verið innan tímabilsins og það leiði þannig til þess að greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði komi í raun til viðbótar við greiðslur frá vinnuveitanda að hluta eða öllu leyti. Með þeim hætti væri enda tilgangi greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði ekki náð, en tilgangurinn sé aðallega að gera foreldrum kleift að leggja niður launuð störf í fæðingarorlofi án þess að fjárhagsleg hagnaðarsjónarmið liggi þar að baki og að allar greiðslur sem eru umfram mismun greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði og meðaltals heildarlauna foreldris komi til frádráttar greiðslum úr Fæðingarorlofssjóðnum.

Samkvæmt öllu framangreindu hafi Fæðingarorlofssjóður því ofgreitt kæranda 242.013 kr. útborgað að viðbættu 15% álagi að fjárhæð 36.302 kr. Alls sé því gerð krafa um að kærandi endurgreiði Fæðingarorlofssjóði 278.315 kr., sbr. greiðsluáskorun til hans ásamt sundurliðun á ofgreiðslu, dags. 22. nóvember 2012, og leiðrétt sundurliðunarblað vegna júní 2012 sem fylgi með kæru.

IV. Athugasemdir kæranda.

Kærandi gerði athugasemdir við greinargerð Fæðingarorlofssjóðs frá 5. mars 2013. Þar kemur fram að krafa kæranda um lækkun á endurgreiðslukröfu Fæðingarorlofssjóðs hafi byggt á því að heimilt væri að taka tillit til kjarasamningsbundinna launahækkana, að heimilt væri að fá bættan mismun milli greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði og meðaltals heildarlauna án þess að það skerði greiðslur úr sjóðnum og að 15% álag yrði fellt niður þar sem kæranda yrði ekki kennt um þá annmarka er leitt hafi til ákvörðunar Vinnumálastofnunar.

Í greinargerð Fæðingarorlofssjóðs hafi verið vísað til laga um jafnan rétt kvenna og karla sem rökstuðning fyrir því að ekki megi taka tillit til launahækkana eftir fæðingu barns. Kærandi fái ekki séð að þau rök haldi enda séu kjarasamningsbundnar hækkanir almennt ekki bundnar við annað kynið. Konur í sömu stöðu hafi fengið sömu launahækkanir á umræddu tímabili.

Þar sem kæranda hafi verið heimilt að taka fæðingarorlof í allt að 36 mánuði eftir fæðingu barnsins verði að teljast líklegt að umtalsvert launaskrið geti orðið áður en taka orlofs hefjist. Það hafi átt við hjá kæranda. Kærandi hafi nýtt sér heimilt til að dreifa töku fæðingarorlofs samhliða skertu starfshlutfalli. Fæðingarorlofssjóður hafi virst miða við að launahlutfall skuli lækka og þá miðað við viðmiðunartímabil þó að í lagatexta sé ávallt vísað til starfshlutfalls. Hafi laun hækkað á ákveðnu tímabili verði viðkomandi þannig að minnka starfshlutfall sitt meira en um sé samið svo launahlutfall sé óbreytt. Það telji kærandi ekki vera í samræmi við lagatexta.

Kærandi telji sér ekki verða kennt um þá annmarka er leitt hafi til ákvörðunar Fæðingarorlofssjóðs og því skuli fella niður álag á endurkröfuna.

V. Niðurstaða.

Kærð er ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs um að endurkrefja kæranda um greiðslur vegna mánaðanna mars, apríl, maí, júní, júlí og ágúst 2012 úr Fæðingarorlofssjóði vegna fæðingar barns hinn Y. október 2010, auk 15% álags.

Í hinni kærðu ákvörðun er á því byggt að kærandi hafi þegið of há laun frá vinnuveitendum sínum á tímabilinu á sama tíma og hann þáði greiðslur frá Fæðingarorlofssjóði.

Kærandi byggir á því að reikniaðferðir sjóðsins séu ekki í samræmi við ffl., ekki hafi verið tekið tillit til kjarasamningsbundinna launahækkana og að ekki hafi verið tekið tillit til sérstakra aðstæðna hjá vinnuveitendum kæranda við ákvörðun um 15% álag. 

Barn kæranda er eins og fyrr greinir fætt Y. október 2010. Viðmiðunartímabil útreiknings meðaltals heildarlauna kæranda skv. 2. mgr. 13. gr. ffl. er því tímabilið frá apríl 2009 til mars 2010. Í greiðsluáætlun, dags. 28. desember 2011, kemur fram að meðaltekjur kæranda á viðmiðunartímabili skv. 2. mgr. 13. gr. ffl. voru alls 1.166.595 kr. og greiðsla úr Fæðingarorlofssjóði miðað við 100% fæðingarorlof væri samkvæmt því 300.000 kr. Af útreikningi sem fylgdi hinni kærðu ákvörðun frá 20. desember 2013 má hins vegar sjá að litið var til launa kæranda eftir að viðmiðunartímabili lauk og fram að fæðingu barns hans og miðað við 1.175.605 kr. meðallaun við útreikning á endurgreiðslukröfu Fæðingarorlofssjóðs. Er það samkvæmt heimild í 9. mgr. (nú 10. mgr.) 13. gr. ffl., sbr. 4. gr. laga nr. 90/2004 og 8. gr. laga nr. 74/2008, til hækkunar á meðaltals heildarlaunum vegna launahækkana eftir lok viðmiðunartímabils en fyrir fæðingu barns. Er það kæranda til hagsbóta.

Kærandi heldur því jafnframt fram að taka eigi tillit til kjarasamningsbundinna launahækkana og breytinga á störfum kæranda frá því að viðmiðunartímabili lauk og þar til að kærandi hafi farið í fæðingarorlof við útreikning endurgreiðslukröfu. Í athugasemdum við 4. gr. laga nr. 90/2004, sem breytti ákvæði 13. gr. ffl., segir að mikilvægt sé að lögin kveði skýrar á um tilgang greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði en þeim sé ætlað að bæta fyrir 80% af tekjumissi foreldra er þeir leggja niður störf í fæðingarorlofi. Sé því lagt til að kveðið verði skýrt á um að allar greiðslur frá vinnuveitanda til foreldris í fæðingarorlofi sem eru umfram 20% af meðaltali heildarlauna foreldris komi til frádráttar greiðslum úr Fæðingarorlofssjóðnum. Þó sé heimilt að taka tillit til tiltekinna breytinga sem geti orðið á tekjum foreldra á þeim tíma sem líður frá því að viðmiðunartímabili lýkur og fram til upphafs fæðingarorlofs foreldris og geti talist vera í samræmi við það sem almennt tíðkast á íslenskum vinnumarkaði. Þá kemur fram í athugasemdunum að með upphafsdegi fæðingarorlofs sé átt við áætlaðan fæðingardag barns, sbr. 2. mgr. 8. gr., en við 2. umræðu frumvarpsins á Alþingi voru þær breytingar gerðar á frumvarpinu að miða skyldi við raunverulegan fæðingardag barns en ekki áætlaðan. Barn kæranda er eins og fyrr greinir fætt Y. október 2010 og koma því launahækkanir kæranda eftir það tímamark ekki til skoðunar. Þegar af þeirri ástæðu er ekki heimild til að taka til greina málsástæðu kæranda sem lýtur að kjarasamningsbundnum launahækkunum eða öðrum launabreytingum eftir fæðingardag barnsins.

Með vísan til framangreinds er rétt að mati úrskurðarnefndar að miða endurgreiðslukröfu á hendur kæranda við meðaltals heildarlaun að fjárhæð 1.175.605 kr., líkt og gert er í hinni kærðu ákvörðun, en það er meðaltal heildarlauna kæranda samkvæmt staðgreiðsluskrá RSK frá því að viðmiðunartímabili skv. 2. mgr. 13. gr. ffl. lauk og fram að fæðingu barns hans.

Þá byggir kærandi einnig á því að útreikningar Fæðingarorlofssjóðs séu ekki í samræmi við ffl.

Ákvæði 10. mgr. 13. gr. ffl. mælir fyrir um að greiðslur frá vinnuveitanda til foreldris í fæðingarorlofi sem eru hærri en nemur mismun greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði og meðaltals heildarlauna foreldris skv. 2. eða 5. mgr. skuli koma til frádráttar greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði. Til þess að unnt sé að beita þessari reglu þarf að liggja fyrir hvaða tímabil á að miða við í þessu sambandi, en það er ekki tekið skýrt fram í ffl. Hefur úrskurðarnefndin talið sig þurfa að túlka ákvæðið til samræmis við önnur ákvæði ffl. en önnur ákvæði laganna miða við almanaksmánuði, t.a.m. þegar mánaðarleg greiðsla og starfshlutfall er ákveðið, en nefndin telur þessi atriði nátengd þeim atriðum sem á reynir við túlkun á 10. mgr. 13. gr. og mat á hugsanlegri endurgreiðsluskyldu foreldris. Þá er til þess að líta að í framkvæmd er útilokað að framkvæma lögin þannig að launagreiðslur frá vinnuveitendum komi í raun til frádráttar greiðslum frá fæðingarorlofssjóði, ef ekki er unnt að byggja á upplýsingum úr staðgreiðsluskrá, en þess í stað byggt á upplýsingum frá viðkomandi um að fæðingarorlof hafi aðeins verið tekið hluta dagsins eða hluta mánaðar.

Að mati nefndarinnar myndi önnur túlkun fara gegn þeim tilgangi ffl. sem reifaður var hér að framan. Lögin heimila þannig ekki að foreldri geti valið að vera í fæðingarorlofi hluta dags eða hluta mánaðar og lagt niður vinnu þann tíma en síðan bætt upp það tekjutap sem af því hlýst með frekari vinnu, til dæmis með yfirvinnu, seinni hluta sama dags eða mánaðar og það leiði þannig til þess að greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði komi í raun til viðbótar við greiðslur frá vinnuveitanda að hluta eða öllu leyti. Væri ekki miðað við almanaksmánuð í þessu samhengi gæti foreldri unnið upp það tekjutap sem foreldrið yrði fyrir með því að færa verkefni sín yfir á þann hluta mánaðarins sem það væri ekki í fæðingarorlofi og vinna þannig upp, til dæmis með yfirvinnu, það tekjutap sem það hefði orðið fyrir með því að leggja niður störf, auk þess að fá umrætt tekjutap bætt úr Fæðingarorlofssjóði. Með þeim hætti væri tilgangi greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði ekki náð að mati nefndarinnar, sem sé að gera foreldrum kleift að leggja niður launuð störf í fæðingarorlofi án þess að fjárhagsleg hagnaðarsjónarmið liggi þar að baki.

En Fæðingarorlofssjóður hefur einmitt miðað við almanaksmánuði við útreikning á hugsanlegri endurgreiðslukröfu sjóðsins á hendur kæranda og hefur í því sambandi einnig gætt það því að einungis laun sem unnið er fyrir í viðkomandi mánuði komi til frádráttar greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði þann mánuðinn. Þannig hefur verið tekið tillit til launatímabila kæranda samkvæmt skýringum hans, tímaskýrslum og launaseðlum.

Þar sem kærandi þáði greiðslur frá Fæðingarorlofssjóði á tímabilinu frá mars til ágúst 2012 var honum einungis heimilt að þiggja greiðslur frá vinnuveitendum sem námu mismuni meðaltals heildarlauna hans eins og þau voru hækkuð skv. nú 10. mgr. 13. gr. ffl. og greiðslna frá Fæðingarorlofssjóði án þess að greiðslur vinnuveitenda til hans kæmu til frádráttar greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði.

Líkt og áður segir er rétt að mati úrskurðarnefndar að miða endurgreiðslukröfu á hendur kæranda við meðaltals heildarlaun að fjárhæð 1.175.605 kr. Samkvæmt gögnum málsins fékk kærandi greiðslu úr Fæðingarorlofssjóði að fjárhæð 120.000 kr. í mars, apríl, maí, júní og júlí 2012 og 90.000 kr. í ágúst 2012. Var honum því heimilt að þiggja greiðslur frá vinnuveitanda að fjárhæð 1.055.605 kr. í mars, apríl, maí, júní og júlí 2012 og 1.085.605 kr. í ágúst 2012 án þess að það kæmi til lækkunar á greiðslum úr sjóðnum. Er þessi túlkun í samræmi við álit umboðsmanns Alþingis í málinu nr. 7022/2012 o.fl. frá 28. ágúst 2013.

Samkvæmt gögnum málsins fékk kærandi greidd laun frá vinnuveitanda sínum að fjárhæð 1.215.625 kr. í mars 2012, 1.095.826 kr. í apríl 2012, 852.255 kr. í maí 2012, 1.146.008 kr. í júní 2012, 754.265 kr. í júlí og 1.132.521 kr. í ágúst. Kærandi þáði þannig hærri greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði en honum bar skv. ffl. fyrir mánuðina mars, apríl, maí, júní, júlí og ágúst 2012. Verður niðurstaða Fæðingarorlofssjóðs um skyldu kæranda til endurgreiðslu því staðfest. Ekki verður annað séð en að útreikningar Fæðingarorlofssjóðs hafi verið leiðréttir til samræmis við álit umboðsmanns Alþingis í málinu nr. 7022/2012 o.fl. frá 28. ágúst 2013 og séu í samræmi við ákvæði ffl.

Þá krefst kærandi þess sérstaklega að 15% álag verði fellt niður. Í 2. mgr. 15. gr. a ffl., sbr. 6. gr. laga nr. 90/2004 og 5. gr. laga nr. 155/2006, segir að hafi foreldri fengið hærri greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði en því bar samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða af öðrum ástæðum beri foreldri að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd var að viðbættu 15% álagi. Þá segir jafnframt að fella skuli niður álagið færi foreldri rök fyrir því að því verði eigi kennt um þá annmarka er leiddu til ákvörðunar Vinnumálastofnunar. Með umsókn kæranda um fæðingarorlof veitti hann ýmsar upplýsingar vegna fyrirhugaðs orlofs. Í umsókninni er feitletraður og undirstrikaður texti með yfirlýsingu umsækjanda um að hann heimili Vinnumálastofnun að afla gagna úr skattskrám og að hann sé upplýstur um að þessi gögn verði notuð til eftirlits. Þá segir orðrétt: „Með undirskrift minni staðfesti ég einnig að láta Fæðingarorlofssjóð vita um allar breytingar sem kunna að hafa áhrif á afgreiðslu umsóknar þessarar og/eða greiðslur samkvæmt henni.“ Í umsókninni gaf kærandi engar upplýsingar um tekjur og ekki er þar tekið fram að breytingar á þeim séu á meðal þess sem tilkynna beri um. Í framhaldi af þessari umsókn var kæranda send greiðsluáætlun þar sem sérstaklega var tiltekið að greiðslur sjóðsins miðist við „hlutfall af meðaltekjum þínum samkvæmt skrám skattyfirvalda á 12 mánaða samfelldu tímabili sem lýkur 6 mánuðum fyrir fæðingarmánuð barns“ og var því beint til kæranda að yfirfara upplýsingar um tekjur á þessu tímabili sem fylgdu áætluninni. Í smáu letri sem fylgdi kom fram að yrðu „breytingar á lágmarksgreiðslu, skatthlutfalli, persónuafslætti eða öðrum forsendum sem hafa áhrif á greiðslur geta fjárhæðir breyst“. Hvergi var á hinn bóginn minnst á breytingar á tekjum eftir að umræddu tímabili lauk eða að þær gætu skipt máli. Þegar þessi samskipti kæranda og stjórnvaldsins eru skoðuð heildstætt er útilokað að leggja ábyrgðina á því að kærandi upplýsti ekki sjóðinn um breyttar tekjur sínar á kæranda. Verður því hafnað að leggja 15% álag á endurgreiðsluna.

ÚRSKURÐARORÐ:

Ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs um að endurkrefja kæranda, A um 153.535 kr. er staðfest. Ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs um að leggja 15% álag á endurkröfuna er felld úr gildi.

Haukur Guðmundsson

Heiða Gestsdóttir

Gunnlaugur Sigurjónsson