Mál nr. 1/2016 Úrskurður 5. febrúar 2016
Mál nr. 1/2016 Eiginnafn: Einarr
Hinn 5. febrúar 2016 kveður mannanafnanefnd upp svohljóðandi úrskurð í máli 1/2016 en erindið barst nefndinni 29. desember 2015.
Til að hægt sé að samþykkja nýtt eiginnafn á mannanafnaskrá þarf öllum skilyrðum 1. mgr. 5. gr. laga nr. 45/1996 um mannanöfn að vera fullnægt. Skilyrðin eru þessi: (1) Eiginnafn skal geta tekið íslenska eignarfallsendingu eða hafa unnið sér hefð í íslensku máli. (2) Nafnið má ekki brjóta í bág við íslenskt málkerfi. (3) Nafnið skal ritað í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls nema hefð sé fyrir öðrum rithætti þess. Með almennum ritreglum íslensks máls er vísað til auglýsinga nr. 132/1974 og 261/1977, um íslenska stafsetningu.
Í máli þessu reynir á skilyrði nr. þrjú. Litið hefur verið svo á að sá ritháttur, sem sótt er um, að nafnið endi á -arr, sé ekki í samræmi við almennar ritreglur íslensks máls. Á 14. öld styttist „langt r“ í bakstöðu (þ.e. aftast í orði) í áherslulitlum endingum. Dæmi: Ragnarr > Ragnar, hamarr > hamar, jöfurr > jöfur. Slík orð eru ævinlega rituð með einu r-i skv. stafsetningu nútímamáls. „Langt r“ kemur hins vegar fyrir í bakstöðu í áhersluatkvæðum í ýmsum orðum, sbr. kjarr og kurr. Dæmi um rithátt sem fallist hefur verið á af hálfu mannanafnanefndar í samræmi við framangreint er millinafnið Gnarr.
Af þessu leiðir að niðurstaða um það hvort rétt sé að fallast á ritháttinn Einarr veltur á því hvort hann teljist hefðaður, í skilningi 5. gr. laga um mannanöfn.
Til stuðnings við mat á hefð í 5. og 6. gr. laga um mannanöfn hefur mannanafnanefnd stuðst við vinnulagsreglur sem nefndin setti sér á fundi 19. janúar 2015, og byggðar eru á greinargerð með frumvarpi til laga um mannanöfn og eldri vinnulagsreglum. Er í reglunum byggt á því að hugtakið hefð í lögum um mannanöfn varði einkum erlend nöfn frá síðari öldum sem ekki hafa aðlagast ritreglum íslensks máls. Þau eru stundum nefnd ung tökunöfn og koma fyrst fram í íslensku máli 1703 þegar manntal var tekið fyrsta sinni. Vinnulagsreglurnar eru svohljóðandi:
1. Ungt tökunafn telst hafa unnið sér hefð í íslensku máli ef það fullnægir einhverju eftirfarandi skilyrða:
a. Það er nú borið af a.m.k. 15 Íslendingum;
b. Það er nú borið af 10–14 Íslendingum og hinn elsti þeirra hefur náð a.m.k. 30 ára aldri;
c. Það er nú borið af 5–9 Íslendingum og hinn elsti þeirra hefur náð a.m.k. 60 ára aldri;
d. Það er nú borið af 1–4 Íslendingum og kemur þegar fyrir í manntalinu 1910 eða 1920;
e. Það er ekki borið af neinum Íslendingi nú en kemur a.m.k. fyrir í tveimur manntölum frá 1703–1920.
2. Með Íslendingum er átt við þá sem öðlast hafa íslenskan ríkisborgararétt án umsóknar og eiga eða hafa átt lögheimili á Íslandi.
3. Tökunafn getur verið hefðað, þó að það komi ekki fyrir í manntölum, ef það hefur unnið sér menningarhelgi. Nafn telst hafa unnið sér menningarhelgi komi það fyrir í alkunnum ritum, frumsömdum og þýddum, í nafnmynd sem ekki brýtur í bág við íslenskt málkerfi.
Samkvæmt upplýsingum frá Þjóðskrá Íslands ber enginn nafnið Einarr í þjóðskrá og nafnið kemur ekki fyrir í manntölum frá 1703–1920.
Samkvæmt 3. lið tilvitnaðra reglna getur nafn m.a. talist hefðað ef það kemur fyrir í alkunnum ritum. Mannanafnanefnd hefur að vísu litið svo á að ritháttur teljist vart hefðaður í þessum skilningi séu eingöngu til um hann dæmi í forníslensku. Ástæða þess er fyrst og fremst sú að í fornum ritum er stafsetning með ýmsu móti og hún er ekki samræmd eins og nú er.
Mannanafnanefnd hefur í þremur úrskurðum samþykkt karlmannsnöfn með hinum forna rithætti -rr í nefnifalli þótt rithátturinn hafi ekki áunnið sér hefð samkvæmt ofangreindum vinnulagsreglum og nöfnunum hafi áður verið hafnað af nefndinni. Þetta eru nöfnin Hnikarr í máli 101/2006, Sævarr í máli 40/2006 og Ísarr í máli 2/2007. Í þessum málum taldi nefndin að þrátt fyrir að viðkomandi nöfn uppfylltu ekki skilyrði 5. greinar laga nr. 45/1996 um mannanöfn væri rétt að taka málin til endurskoðunar á grundvelli tveggja atriða: annars vegar að öll nöfnin koma fyrir í fornu máli og hins vegar að öll nöfnin eru borin, eða hafa verið borin af nokkrum Íslendingum í fjölskyldu umsækjanda og skráð með endingunni -arr í þjóðskrá.
Eiginnafnið Einar (kk.) er algengt að fornu og nýju og fjölmörg dæmi eru um nefnifallsmyndina Einarr í nútímaútgáfum fornrita. Enginn Íslendingur hefur verið skráður á 20. öld með ritháttinn Einarr samkvæmt upplýsingum frá Þjóðskrá, og því hefur engin hefð skapast um þann rithátt, sbr. áðurnefndar vinnulagsreglur nefndarinnar. Nafnið þannig ritað hefur heldur ekki verið borið af Íslendingum í fjölskyldu umsækjanda. Nafnið Einarr uppfyllir því ekki það skilyrði sem tilgreint er í 3. málslið 1. mgr. 5. gr. laga nr. 45/1996 um mannanöfn og því verður að synja beiðni þessari.
Úrskurðarorð:
Beiðni um eiginnafnið og ritháttinn Einarr (kk.) er hafnað.